4. Oczyszczanie ścieków w zlewni Przemszy
4.5. Podsumowanie – stan oczyszczania ścieków w zlewni Przemszy
Analiza przedstawionych danych pozwala na prześledzenie zmian w go-spodarce ściekami komunalnymi w zlewni Przemszy na przestrzeni ostatnich 40 lat. W latach siedemdziesiątych XX w zdecydowana większość wytwarzanych na tym obszarze ścieków trafi ała do środowiska (Ś) lub do odbiorników poprzez kanalizację ogólnospławną (K) bez żadnego oczyszczania (rys. 17). Niewielki odsetek mieszkańców korzystał z oczyszczalni, głównie mechanicznych (Mech) [151]. Eksploatowane oczyszczalnie charakteryzowały się niską efektywnością
55
Tabela 14. Jakość ścieków – zawiesina, BZT5, ChZT – dopływających i odpływających z oczyszczalni w zlewni Przemszy w 2010 [dane RZGW Gliwice, 118, 119] Lp.OdbiornikMiejscowośćNazwa oczyszczalniRodzajZawiesinaBZT5ChZT Dopływ mg/lOdpływ mg/lUsunięcie %Dopływ mg02/lOdpływ mg02/lUsunięcie %Dopływ mgO2/lOdpływ mgO2/lUsunięcie mg/l 1RawaKatowiceGigablokM-B-B 1171497,7271498,54632794,2 2RawaChorzówKlimzowiecM-B-B12232091,02301593,55196986,7 3BrynicaŚwierklaniecŚwierklaniecM-B-B 2BdBdBdBdBdBdBdBdBd 4BrynicaBytomCentralnaM-B-B1469998,1439898,29552897,1 5BrynicaPiekaryPółnocM-B-B 28011198,6408798,31 0405195,1 6BrynicaPiekaryPołudnieB380498,9202498,06013993,5 7BrynicaSiemianowiceSiemianowiceM-B-B13056080,3385598,71 0233896,3 8BrynicaBobrownikiRogoźnikB730599,3530798,71 2605395,8 9Cz. PrzemszaSiewierzPółnocBBd12BdBd15BdBd66Bd 10Cz. PrzemszaDąbrowa G.Dąbrowa G.M-B-B1349598,6289598,36893395,2 11Cz. PrzemszaSosnowiecRadocha IIM-B-B16141198,2451598,91 1323397,1 12Cz. PrzemszaŁazyŁazyB3472094,22821794,06897289,6 13Cz. PrzemszaPorębaPorębaBBd4BdBd3BdBd32Bd 14Cz. PrzemszaBędzinBędzinM-B-B 2196995,4214597,73933790,6 15Cz. PrzemszaWojkowiceWojkowiceM-B-B 2570199,8305199,7346798,0 16Biała PrzemszaOgrodzieniecOgrodzieniecBBd8BdBd5BdBd37Bd 17Biała PrzemszaSławkówBrowarnaB171497,7206398,54692095,7 18Biała PrzemszaSlawkowBukiB154497,4218398,64912594,9 19Biała PrzemszaBukownoBukownoB4213891,03603590,31 0299091,3 20Biała PrzemszaTrzebiniaTrzebiniaB1200499,7461499,11 1312597,8 21Biała PrzemszaBolesławLaskiBBdBdBdBdBdBdBdBdBd 22Biała PrzemszaDąbrowa G.StrzemieszyceM-B-B181988,999594,92173882,5 23Biała PrzemszaOlkuszOlkuszM-B-B 25591198,04091197,31 1955095,8 24Biala PrzemszaSosnowiecZagórzeM-B-B 24051197,3403499,08853296,4 25Biała PrzemszaWolbromWolbromM-B-B 2323698,1650599,21 6655097,0 26Biała PrzemszaWolbromJeżówkaBBd9BdBd4BdBd42Bd 27Biała PrzemszaDąbrowa G.BłędówB121695,0135397,82942491,8 28Biała PrzemszaKluczeKluczeB336698,2323598,56955092,8 29PrzemszaLibiążLibiąż AB3041196,4329997,36704793,0 30PrzemszaJaworznoDąbM-B-B 2254498,4231498,35163892,6 31PrzemszaImielinImielinB582599,1550998,413816195,6
56
Tabela 15. Jakość ścieków (związki biogenne) dopływających i odpływających z oczyszczalni w zlewni Przemszy w 2010 [dane RZGW Gliwice, 118, 119] OdbiornikMiejscowośćNazwa oczyszczalniRodzajAzot ogólny , mgN/lFosfor ogólny Dopływ mgN/lOdpływ mgN/lUsunięcie %Dopływ mgP/lOdpływ mgP/lUsunięcie % 1RawaKatowiceGigablokM-B-B 196990,66<0,591,7 2RawaChorzówKlimzowiecM-B-B1503530,06183,3 3BrynicaŚwierklaniecŚwierklaniecM-B-B 2BdBdBdBdBdbd 4BrynicaBytomCentralnaM-B-B177790,910190,0 5BrynicaPiekaryPółnocM-B-B 2791186,115193,3 6BrynicaPiekaryPołudnieB762271,18362,5 7BrynicaSiemianowiceSiemianowiceM-B-B1631084,16183,3 8BrynicaBobrownikiRogoźnikBBdBdBdBd 9Czarna PrzemszaSiewierzPółnocBBdBdBdBd 10Czarna PrzemszaDąbrowa G.Dąbrowa G.M-B-B155885,58187,5 11Czarna PrzemszaSosnowiecRadocha IIM-B-B188989,817194,1 12Czarna PrzemszaŁazyŁazyBBdBdBdBd 13Czarna PrzemszaPorębaPorębaBBdBdBdBd 14Czarna PrzemszaBędzinBędzinM-B-B 2651084,67<0,592,9 15Czarna PrzemszaWojkowiceWojkowiceM-B-B 2562850,06183,3 16Biała PrzemszaOgrodzieniecOgrodzieniecBBdBdBdBd 17Biała PrzemszaSławkówBrowarnaB611477,06183,3 18Biała PrzemszaSlawkowBukiB592262,79455,6 19Biała PrzemszaBukownoBukownoBBdBdBdBd 20Biała PrzemszaTrzebiniaTrzebiniaB941781,912191,7 21Biała PrzemszaBolesławLaskiBBdBdBdBd 22Biała PrzemszaDąbrowa G.StrzemieszyceM-B-B1241345,82150,0 23Biała PrzemszaOlkuszOlkuszM-B-B 2912473,69188,9 24Biala PrzemszaSosnowiecZagórzeM-B-B 2931287,114<0,596,4 25Biała PrzemszaWolbromWolbromM-B-B 2641182,814192,9 26Biała PrzemszaWolbromJeżówkaBBdBdBdBd 27Biała PrzemszaDąbrowa G.BłędówBBdBdBdBd 28Biała PrzemszaKluczeKluczeBBdBdBdBd 29PrzemszaLibiążLibiąż AB741875,78275,0 30PrzemszaJaworznoDąbM-B-B 2521080,811<0,595,5 31PrzemszaImielinImielinBBdBdBdbd
57 działania. Była ona spowodowana poziomem technicznym stosowanych rozwią-zań, awaryjnością urządzeń oraz brakiem odpowiednich kadr. Brak było pro-gramów planistycznych realizowanych pod kątem optymalizacji jakości wody w rzekach. Zawarte w wieloletnich programach ochrony środowiska zapisy od-nosiły się do konkretnych jednostkowych projektów [76, 130, 137, 143]. Obok przyczyn natury technicznej i organizacyjnej, wpływ na sytuację miały także obowiązujące przepisy prawne oraz brak odpowiednich narzędzi ekonomicz-nych. Z tych względów wdrażane wówczas programy ekologiczne nie mogły przynieść spodziewanych rezultatów.
0 200 000 400 000 600 000 800 000 1 000 000 1 200 000 1 400 000 1 600 000 1 800 000
1970 1980 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2030 Rok
Liczba mieszkaĔców MBB1
MBB2 Mech - Biolog.
Mech.
K ĝ
Rysunek 17. Gospodarka ściekami komunalnymi w zlewni Przemszy w latach 1970–2010 z oszacowaniem do roku 2030
Stan gospodarki ściekowej w zlewni Przemszy dobrze odzwiercie-dla porównanie ludności korzystającej z różnego typu oczyszczalni ścieków – oczyszczalnie mechaniczne (Mech.), mechaniczno-biologiczne (Mech.--Biolog.), mechaniczno-biologiczne z podwyższonym usuwaniem związków biogennych (MBB1 i MBB2), ścieków odprowadzanych kanalizacją (K) oraz ścieków w inny sposób trafi ających do środowiska (Ś). Przedstawione dane prowadzą do wniosku, że działania podejmowane w zakresie oczyszczania ścieków w latach 1970–1995 były nieistotne dla stanu środowiska. Przez cały ten okres na tym samym poziomie utrzymywała się liczba mieszkań-ców odprowadzająca ścieki do odbiorników bez żadnego oczyszczania (około 30–32%). Przeważająca część ścieków (ponad połowa) wytwarzanych w go-spodarstwach domowych trafi ała wówczas do środowiska w sposób niekon-trolowany bez jakiegokolwiek oczyszczania (rys. 17, rys. 18). Jednocześnie niewielka była efektywność działania eksploatowanych w zlewni oczyszczalni [93, 140, 143, 151].
Korzystne zmiany zostały zapoczątkowane w połowie lat dziewięćdzie-siątych. Pojawiają się wówczas pierwsze oczyszczalnie, w których zastosowano
58
układy z podwyższonym usuwaniem związków biogennych; wzrosła efektyw-ność działania największych z eksploatowanych w zlewni Przemszy obiektów [68, 71, 99, 100,101].
0%
20%
40%
60%
80%
100%
%
1970 1980 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2030 Rok
MBB1 MBB2 Mech - Biolog.
Mech.
K ĝ
Rysunek 18. Gospodarka ściekami komunalnymi na obszarze zlewni Przemszy w latach 1970–2010 z perspektywą do roku 2030
Wyraźna poprawa w zakresie oczyszczania ścieków nastąpiła po roku 2000. Zmalała wówczas ilość ścieków kierowana do odbiorników bez oczysz-czania, zakończono eksploatację większości oczyszczalni mechanicznych (lub uruchomiono części biologiczne oczyszczalni), zwiększył się odsetek ścieków oczyszczanych w obiektach z podwyższonym usuwaniem związków biogen-nych (rys. 17, rys. 18). Korzystne efekty przynosi realizacja Krajowego Progra-mu Oczyszczania Ścieków KoProgra-munalnych [77, 78, 118, 119].
W roku 2007 w Polsce oczyszczano ścieki pochodzące od około 60% po-pulacji. W zlewni Przemszy wartość ta wyniosła około 57,2%, co odpowiadało 909 000 mieszkańców (rys. 18). W latach 2000–2010 w zlewni Przemszy, na-stąpił wzrost liczby ludności korzystającej z oczyszczalni. W większości z nich prowadzone są procesy denitryfi kacji i defosfotacji. Eksploatowane oczyszczal-nie umożliwiają uzyskaoczyszczal-nie wymaganego usunięcia zaoczyszczal-nieczyszczeń oraz jakości ścieków oczyszczonych odpowiadającej wymaganiom zawartym w rozporzą-dzeniu Ministra Środowiska. Jednocześnie do roku 2010 zakończono budowę lub modernizację większości oczyszczalni przewidzianych do wykonania w ra-mach KPOŚK; w trakcie realizacji znajdują się natomiast fragmenty sieci kana-lizacyjnej [118, 119].
Charakterystycznych zmian w gospodarce wodno-ściekowej w zlewni Przemszy należy się spodziewać po roku 2015. Niekorzystnie zmieni się rela-cja pomiędzy ilością ścieków oczyszczanych w obiektach konwencjonalnych i w obiektach z podwyższonym usuwaniem związków biogennych. Projektowane w najbliższych latach oczyszczalnie mają przepustowość poniżej 15 000 RLM.
59 W tym przypadku zgodnie z obowiązującym prawem, wystarczające jest zasto-sowanie konwencjonalnych oczyszczalni mechaniczno-biologicznych; w rezul-tacie wzrośnie odsetek mieszkańców korzystających z tego typu obiektów [30, 32, 77, 78, 112, 133].
Pod względem oczyszczania ścieków sytuacja na terenie analizowanej zlewni jest korzystniejsza niż w innych regionach kraju. Obszar ten jest silnie zurbanizowany, wyższa niż (średnia krajowa) jest gęstość zaludnienia. Więk-szość populacji zasiedla aglomeracje, które zostaną wyposażone w oczyszczal-nie mechaniczno-biologiczne z podwyższonym usuwaoczyszczal-niem związków biogen-nych w ramach Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalbiogen-nych [118, 119]. W rezultacie usunięcie związków azotu i fosforu ze ścieków w trak-cie procesu oczyszczania będzie wyższe niż w przypadku innych krajowych zlewni. Jednocześnie gęsta sieć oczyszczalni umożliwia rozwiązanie transpor-tu ścieków poprzez ich dowóz wozami asenizacyjnymi z rejonów nieskanali-zowanych. Z tych powodów możliwe jest przyjęcie założenia, że cała ludność w zlewni Przemszy będzie korzystała z oczyszczalni w roku 2030.