Oddział chirurgii urazowo-ortopedycznej jako wybrany oddział specjalistyczny

Ortopedia i traumatologia (chirurgia urazowa) to dziedziny medycyny, które zajmują się diagnostyką i leczeniem chorób oraz urazów narządu ruchu: szkieletu (z wyjątkiem kości czaszki), układu więzadłowo-stawowego oraz uszkodzeń mięśni, nerwów i naczyń, a także leczeniem schorzeń zwyrodnieniowych stawów biodrowych, kolanowych, barku i stawu skokowego.

Oddział chirurgii urazowo-ortopedycznej specjalizuje się w zabiegach w obrębie struktur stawu kolanowego, takich jak usunięcie łękotek, plastyka więzadła krzyżowego przedniego oraz leczenie techniką mikrozłamań. Na tego typu oddziałach wykonywane są także przeszczepy techniką mozaikową chrząstki stawowej, a także operacje protezoplastyki stawu biodrowego i stawów kolanowych w chorobach zwyrodnieniowych i po urazach tych okolic. Często przeprowadzane jest także nowoczesne leczenie

72

skomplikowanych złamań kości długich przy pomocy specjalnych gwoździ wprowadzanych do jamy szpikowej kości. Pacjent leczony taką metodą nie wymaga zakładania gipsu na wiele tygodni, jak w metodzie tradycyjnej, co umożliwia szybsze podjęcie rehabilitacji, a także przyspiesza powrót do zdrowia i pełnej sprawności.

Specyfika działalności oddziału urazowo-ortopedycznego pozwala na wskazanie grup osób, które częściej są pacjentami tychże jednostek organizacyjnych szpitala:

 osoby, które przekroczyły 50-ty rok życia (starsza subpopulacja pacjentów)218

,  sportowcy,

 osoby wykonujące prace fizyczne,  ofiary wypadków komunikacyjnych,

 ofiary wypadków masowych (np. budowlanych).

Z racji ogólnej wiedzy dotyczącej aktywności wykowanych przez sportowców oraz osoby fizyczne, a także mając na względzie specyfikę wypadków komunikacyjnych i masowych, wyjaśnienie, dlaczego te właśnie osoby są z reguły pacjentami oddziałów chirurgii urazowo-ortopedycznej, wydaje się oczywiste.

Do najczęstszych urazów sportowych należą urazy kolan (urazy stawu kolanowego, uszkodzenie chrząstki stawowej, urazy więzadeł kolan, głównie więzadła krzyżowego przedniego), stawu skokowego (skręcenie, naderwanie więzadeł, złamanie kostek goleni), urazy kręgosłupa oraz złamania. Pracownicy fizyczni narażeni są w szczególności na urazy ręki (złamania, zmiażdżenia palców, oskalpowanie tkanek miękkich). Efektem wypadków motocyklowych i samochodowych, a także masowych z reguły są urazy wielomiejscowe i wielonarządowe.

Rozkład wieku osób będących pacjentami wybranego oddziału chirurgii urazowo -ortopedycznej w latach 2009-2013 przedstawia tablica 6. Zamieszczone w niej dane wskazują na relatywnie wysoki udział osób w wieku 50 lat i więcej w relacji do młodszych grup wieku. Widać to wyraźnie w zestawieniu w tablicy 7.

218

W przypadku oddziałów chirurgii urazowo-ortopedycznej za starszą subpopulację można uznać osoby w wieku 50+. Niemniej jednak, w demograficznej literaturze jako próg starości najczęściej przyjmuje się wiek 65+ lat. Tym samym, odsetek tej subpopulacji jest najczęściej stosowaną miarą zaawansowania starości demograficznej. Istnieje wiele propozycji mierników - szerzej na ten temat m.in. w opracowaniu Kowaleski J.T., Majdzińska A., Miary i skale zaawansowania starości

73

Tablica 6: Struktura pacjentów badanego oddziału chirurgii urazowo-ortopedycznej w latach 2009 – 2013 (podstawowe przedziały wiekowe pacjentów, w %).

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z analizowanego oddziału chirurgii urazowo-ortopedycznej. Tablica 7: Struktura pacjentów badanego oddziału chirurgii urazowo-ortopedycznej w latach

2009 – 2013 (skumulowane przedziały wiekowe pacjentów, w %).

Przedział / Rok 2009 2010 2011 2012 2013

15-49 35,8 32,6 31,4 28,9 29,8

50-59 21,5 21,0 20,2 22,1 21,8

60 i więcej 42,7 46,4 48,5 49,0 48,4

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z analizowanego oddziału chirurgii urazowo-ortopedycznej.

Na badanym oddziale w analizowanych latach nastąpił spadek liczby pacjentów w przedziale wieku 15-59 lat o 10% w roku 2013 w porównaniu z rokiem 2009 (spadek o ok. 6 pkt. procentowych). Jednocześnie zaobserwowano wzrost liczby pacjentów w przedziale wieku 60 i więcej lat o 13% w roku 2013 w porównaniu z rokiem 2009 (wzrost o 5,7 pkt. procentowego). We wszystkich badanych latach ponad 60% leczonych na oddziale to osoby w wieku 50 lat i więcej. Dane te potwierdzają stwierdzenie, iż udział starszej subpopulacji pacjentów jest przeważający w porównaniu do pozostałych grup wiekowych.

Z ekonomicznego punktu widzenia większy udział liczby leczonych chorych w wieku 50 i więcej lat w ogólnej liczbie pacjentów jest niekorzystny. Starszy wiek pacjentów niejednokrotnie warunkuje konieczność dłużej hospitalizacji. Z reguły jest to związane z

Przedział / Rok 2009 2010 2011 2012 2013 15-19 1,4 2,5 1,3 0,9 1,1 20-29 13,1 10,3 11,1 8,5 8,2 30-39 9,8 10,0 8,5 8,7 10,8 40-49 11,5 10,0 9,3 9,6 9,7 50-59 21,5 21,1 19,3 21,2 21,7 60-69 17,1 19,0 21,0 19,4 20,1 70-79 15,0 16,0 15,5 14,9 14,5 80-89 9,9 10,1 9,1 11,2 11,3 90 i więcej 0,7 1,6 0,9 1,4 2,3

74

dłuższym procesem wstępnej rehabilitacji na oddziale, co wpływa na wzrost nakładów finansowych.

Tablica 8: Najczęstsze schorzenia starszej subpopulacji pacjentów badanego oddziału chirurgii urazowo-ortopedycznej w roku 2013 (w %).

Przedział / Grupawieku JGP H06 H33 H62 H83 inne 50-59 8,5 14 13 18 46 60-69 10 13 11 13 53 70-79 17 6,8 15 14 46 80-89 4,3 2,7 27 7,6 59 90 i więcej - - 29 2,6 68

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z analizowanego oddziału chirurgii urazowo-ortopedycznej. Analiza zabiegów przeprowadzona na podstawie badanego oddziału dla 2013 roku (Tablica 8) wskazuje, iż do najczęstszych schorzeń ortopedycznych starszej subpopulacji pacjentów należą następujące zabiegi (według klasyfikacji JGP):

 H06²¹⁹ – endoprotezoplastyka pierwotna całkowita biodra (cementowa / bezcementowa) lub kolana (cementowa / bezcementowa) z rekonstrukcją kostną bądź bez rekonstrukcji kostnej, endoprotezoplastyka stawu biodrowego z zastosowaniem trzpienia przynasadowego, kapoplastyka stawu biodrowego. Łącznie 120 zabiegów w roku 2013, z czego:

 nieliczne zabiegi w przedziale wieku 15-49 lat (6,7%),  25% zabiegów w przedziale wieku 50-59 lat,

 68,3% zabiegów w przedziale wieku 60 lat i więcej,  H33 – średnie zabiegi na kończynie dolnej,

Łącznie 155 zabiegów w roku 2013, z czego:

 28% zabiegów w przedziale wieku 15-49 lat,

219

W zakresie zabiegów dotyczących biodra lub kolana, zabieg HO6 jest zabiegiem mającym jedną z wyższych wartości punktowych - 383 punkty. Więcej punktów (409) ma jedynie zabieg H08 – endoprotezoplastyka rewizyjna całkowita. Pozostałe zabiegi mają mniejsze wartości punktowe: H02 – endoprotezoplastyka pierwotna częściowa stawu biodrowego

(140 pkt.), H04 – endoprotezoplastyka pierwotna całkowita cementowa, bipolarna biodra (195 pkt.),

H05 – endoprotezoplastyka pierwotna całkowita kolana, bezcementowa biodra (195 pkt.), H07 – endoprotezoplastyka rewizyjna częściowa (257 pkt.).

75

 32% zabiegów w przedziale wieku 50-59 lat,  40% zabiegów w przedziale wieku 60 lat i więcej,

 H62 – złamania lub zwichnięcia w obrębie miednicy lub kończyny dolnej, Łącznie 235 zabiegów w roku 2013, z czego:

 25% zabiegów w przedziale wieku 15-49 lat,  20% zabiegów w przedziale wieku 50-59 lat,  56% zabiegów w przedziale wieku 60 lat i więcej,  H83 – średnie zabiegi na tkankach miękkich.

Łącznie 224 zabiegów w roku 2013, z czego:

 31% zabiegów w przedziale wieku 15-49 lat,  28% zabiegów w przedziale wieku 50-59 lat,  41% zabiegów w przedziale wieku 60 lat i więcej.

Warto zaznaczyć, iż zabiegi takie jak H62 (złamania lub zwichnięcia w obrębie miednicy lub kończyny dolnej) oraz H83 (średnie zabiegi na tkankach miękkich) należą do najczęściej przeprowadzanych zabiegów na badanym oddziale w roku 2013, niezależnie od wieku pacjentów.

Ogólna charakterystyka jednego z najdroższych zabiegów oddziałów chirurgii urazowo-ortopedycznej - endoprotezoplastyki biodra

Choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego polega na przedwczesnym zużyciu i zwyrodnieniu tkanek tworzących staw biodrowy. Schorzenie to ujawnia się już w II i III dekadzie życia, a wieku powyżej 60 lat występuje u około 60% osób, będąc najczęstszą przyczyną bólu stawów. Problem dotyczy zarówno kobiet, jak i mężczyzn, chociaż mężczyźni częściej chorują przed 45 rokiem życia. .

Na rozwój choroby zwyrodnieniowej istotny wpływ mają liczne czynniki predysponujące, takie jak: późny wiek, czynniki etniczne, czynniki wrodzone, nieprawidłowa biomechanika stawu, nadwaga, wykonywany zawód, aktywność fizyczna, duża masa kostna, poziom hormonów.

Zmiany zwyrodnieniowe zwykle nie powodują odchyleń w badaniach laboratoryjnych, a do ustalenia rozpoznania wystarczy badanie lekarza i zdjęcie radiologiczne. W przypadkach trudnych diagnostycznie, pomocne może okazać się wykonanie tomografii komputerowej (CT), rezonansu magnetycznego (MRI), artroskopii zwiadowczej, scyntygrafii izotopowej.

76

Celem operacji jest zniesienie bólu i przywrócenie prawidłowej funkcji zniszczonego stawu. Operacja protezowania stawu biodrowego, zwanego całkowitą endoprotezoplastyką stawu biodrowego, polega na usunięciu zniszczonego stawu i zastąpieniu go sztucznym, czyli protezą. Docelowo sztuczna kość zrasta się z kością biorcy, tworząc mocne połączenie. Trwałość współczesnych protez sięga 20 lat. Endoprotezoplastyka uważana jest za jedno z największych osiągnięć medycyny.

Stosowane obecnie endoprotezy można podzielić na:

 endoprotezy całkowite i częściowe (w zależności od zakresu resekcji),

 endoprotezy cementowe, bezcementowe i hybrydowe (w zależności od związania z podłożem kostnym),

 endoprotezy związane i niezwiązane.

Rysunek 11: Podstawowe różnice pomiędzy protezami cementowymi i bezcementowymi stosowanymi przy endoprotezoplastyce stawu biodrowego.

Źródło: opracowanie własne220

Rehabilitacja po endoprotezoplastykach bezcementowych jest krótsza, bardziej kosztowna, ale przynosząca globalnie większe korzyści choremu. Obserwowana jest tendencja do stosowania protez bezcementowych niezależnie od wieku.

W obecnej chwili, przy zakładaniu protez biodra najnowszej generacji i poprawnej technice operacyjnej, rehabilitacja rozpoczyna się w pierwszej dobie po zabiegu i trwa około 4-5 dni. Po tym okresie czasu chory powinien znać zasady postępowania i zachowania się po tym zabiegu. Tego typu postępowanie skraca pobyt w szpitalu i zmniejsza koszt leczenia.

220

Wskazane na rysunku 11 ceny protez są podane w przybliżeniu. Dokłada cena zależy od poszczególnych dostawców sprzętu ortopedycznego.

77

3.4. Uwagi podsumowujące

Rozdział poświęcono charakterystyce szpitalnictwa w Polsce z uwzględnieniem kluczowej roli, jaką pełnią oddziały specjalistyczne. W kolejnej części rozprawy przedstawione zostanie pojęcie, rodzaje oraz metody oceny efektywności technicznej, które wykorzystane zostaną do analizy efektywności oddziałow chirurgii otopedyczno-urazowej.

78

4. Efektywność i metody jej pomiaru