Rodzaje szpitali

Uzupełniająco, szpital powinien być interesującym miejscem pracy, a zarazem pracodawcą170

. Z punktu widzenia ekonomii szpital można bowiem częściowo przyrównać do przedsiębiorstwa. Świadczy bowiem, a zatem „produkuje”, usługi służące realizacji potrzeb zdrowotnych klientów – pacjentów¹⁷¹, w celu osiągnięcia określonego „zysku”. Mimo jednak podobieństw, szpitale różnią się od większości przedsiębiortsw. Po pierwsze, są one w głównej mierze instytucjami publicznymi, w których pacjent nie płaci bezpośrednio za pomoc medyczną. W transakcji pośredniczy płatnik – NFZ. Uwadze nie może również umknąć specyficzna rola lekarza, który nie jest ani klientem, ani właścicielem szpitala, a zadania, przed jakimi stoi zmuszają go do postępowania tak, jakby był obiema osobami na raz. Uzasadnia to fakt, iż lekarz ma najczęściej decydujący głos w kwestii przebiegu procesu leczenia – przyjmowania pacjentów, przeprowadzania zabiegów i przepisywania leków – a zatem funkcjonowania całej instytucji, jaką jest szpital. Burzy to wizję zwykłego przedsiębiorstwa, w którym to właściciele poświęcają swoją pracę, kapitał oraz czas i to właśnie oni ponoszą ryzyko podejmowanych decyzji.

3.2.2. Rodzaje szpitali

W Polsce w 2015 roku działało 956 szpitali ogólnych z łączną liczbą 186,8 tys. łóżek. Największa liczba placówek znajdowała się na terenie województwa śląskiego i

169

Holly R., 2009, op. cit., s. 30.

170

Ibidiem. 171

W następstwie komercjalizacji usług medycznych pacjent = klient. W ten sposób definiuje się a) osobę zwracającą się o udzielenie świadczeń zdrowotnych lub korzystającą ze świadczeń zdrowotnych udzielanych przez podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych b) osobę korzystającą ze świadczeń opieki zdrowotnej niezależnie od tego, czy jest zdrowa, czy chora (zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia), c) każdego człowieka, który ma kontakt ze świadczeniami służby zdrowia.

57

mazowieckiego, zaś najmniejsza – w województwie lubuskim i świętokrzyskim (Rysunek 7), co pozostaje niewątpliwie w związku odpowiednio – z relatywnie dużą i relatywnie małą liczbą ludności zamieszkującej wymienione województwa. Z kolei, największą liczbą łóżek dysponowało województwo mazowieckie (25,9 tys.), mimo mniejszej liczby szpitali niż śląskie. Najmniejszą liczbę łóżek ogółem odnotowano w województwie lubuskim (4,4tys.) oraz opolskim (4,6 tys.). We wskazanych szpitalach leczono blisko 7,8 mln pacjentów. „W przeliczeniu na liczbę ludności, liczba szpitali w kraju wyniosła 2,5 szpitala na 100 tys. mieszkańców i 48,6 łóżek na 10 tys. mieszkańców. Wskaźnik liczby łóżek na 10 tys. mieszkańców był największy w województwach: śląskim (55,8), lubelskim (52,8) i łódzkim (52,1) a najmniejszy w województwie pomorskim (41,2) lubuskim (43,2) i małopolskim (44,1)”172

.

Rysunek 7: Szpitale ogólne według województw w roku 2015.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz Ministerstwa Zdrowia

i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

172

58

Mnogość schorzeń i chorób, a także różnorodność działań podejmowanych przez szpitale wiąże się z koniecznością podziału placówek szpitalnych zgodnie z pewnymi przyjętymi kryteriami.

Z uwagi na charakter podmiotu tworzącego, szpital jako instytucja może być własnością prywatną (niepubliczną), jak i publiczną. Wśród szpitali publicznych wyróżniamy placówki resortowe (np. MSWiA¹⁷³) i samorządowe. Wśród placówek niepublicznych mamy natomiast szpitale będące własnością kościołów lub związków wyznaniowych, instytucji ubezpieczeniowych, organizacji pozarządowych i innych osób prawnych (np. spółki prawa handlowego).

Podział szpitali publicznych ze względu na zakres działalności obejmuje174

:

 szpitale powiatowe (niegdyś stanowiące tzw. pierwszy poziom referencyjny¹⁷⁵),

 szpitale wojewódzkie (niegdyś stanowiące drugi poziom referencyjny),  szpitale kliniczne uniwersytetu lub akademii medycznej i instytutów

naukowo-badawczych (niegdyś stanowiące trzeci poziom referencyjny).

Szpitale powiatowe realizują świadczenia obejmujące cztery podstawowe specjalności medyczne: choroby wewnętrzne, chirurgia ogólna, położnictwo i ginekologia, pediatria, a także z zakresu anestezjologii i intensywnej terapii. Placówki te mogą także zajmować się opieką długoterminową, związaną głównie z rehabilitacją, opieką paliatywną, psychiatryczną i dzienną.

Szpitale wojewódzkie prowadzą poszerzoną działalność w stosunku do szpitali powiatowych. Oprócz podstawowych specjalności, świadczą także usługi w ramach

173

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji.

174 Hass-Symotiuk M., System pomiaru i oceny dokonań szpitala, Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., Warszawa 2011, s. 25.

175Do 2003 roku szpitale w Polsce przyporządkowane były do trzech poziomów referencyjnych. Podział szpitali pod względem stopnia referencyjności został wprowadzony mocą rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 22 grudnia 1998 r. w sprawie krajowej sieci szpitali oraz ich poziomów referencyjnych (Dz. U. Nr 164, poz. 1193). W wyniku uchylenia rozporządzenia, w związku z wejściem w życie przepisów ustawy z dnia 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia (Dz. U. z 2003 r., Nr 45, poz. 391, z późn. zm.), aktualnie brak jednolitych kryteriów pozwalających na usystematyzowanie szpitali. Jednocześnie aktualne wymogi i uwarunkowania prawne uniemożliwiają przywrócenie wcześniej zastosowanych rozwiązań. (więcej informacji na temat reformy opieki zdrowotnej w Polsce można znaleźć w: Włodarczyk C., Reformy zdrowotne: uniwersalny kłopot, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Wydanie I, Kraków 2003, Walczak Duraj D., Etyczne i finansowe dylematy reformowania służby zdrowia a

jej społeczny wizerunek, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2004, Krajewski K., Wójtowicz M., Procesy przekształceń w ochronie zdrowia – szanse i zagrożenia, Instytut Przedsiębiorczości i Samorządności, Warszawa 2001). Mimo wielu komplikacji, z

ekonomicznego punktu widzenia, zróżnicowanie i podział placówek na poszczególne poziomy/specjalizacje wydaje się całkowicie racjonalny (Włodarczyk C., Reforma opieki zdrowotnej w Polsce: studium polityki zdrowotnej, Kraków , 1998, s. 58-61), co powoduje, iż z dniem 1 października 2017 na mocy ustawy z dnia 23 marca 2017 r. o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, zaczęła funkcjonować tzw. sieć szpitali. Ustawodawca wskazuje, że wprowadzone rozwiązania usprawnią organizację udzielania świadczeń medycznych poprzez m.in. optymalizację liczby oddziałów specjalistycznych (http://siecszpitali.mz.gov.pl , 26.08.2017 r.).

59

co najmniej czterech oddziałów specjalistycznych z zakresu kardiologii, neurologii, dermatologii, patologii ciąży i noworodka, okulistyki, laryngologii, chirurgii urazowej, urologii, neurochirurgii, chirurgii dziecięcej bądź chirurgii onkologicznej. Mogą one również pełnić funkcje oddziałów dziennych, zajmujących się głównie świadczeniami zabiegowymi i diagnostycznymi, a także opieką psychiatryczną.

Szpitale kliniczne stanowią bazę naukowo-dydaktyczną dla uczelni medycznej. Ich zadaniem jest realizacja prac badawczych w powiązaniu z udzielaniem świadczeń zdrowotnych i promocją zdrowia. Zakres prowadzonych przez nie działań jest ogólnokrajowy, co znaczy, że świadczone przez nie usługi mogą wykraczać poza granice jednego województwa. Są one uprawnione do podejmowania współpracy zarówno z krajowymi, jak i zagranicznymi placówkami ochrony zdrowia. W szpitalach tych wolno organizować ośrodki onkologii, kardiochirurgii, transplantologii oraz leczenia oparzeń.

Oprócz tego, szpital może udzielać usług w warunkach ambulatoryjnych, które opierają się na badaniach diagnostycznych, kontrolnych, zachowawczych bądź też krótkotrwałych zabiegach specjalistycznych, takich jak np. dializa. W tej sytuacji nie ma konieczności hospitalizowania pacjenta. W takich przypadkach jest udzielana tzw. opieka dzienna, po której pacjent opuszcza placówkę. Przeciwieństwo stanowią szpitale bądź też oddziały nocne, które zajmują się pacjentami, wymagającymi opieki szczególnie w nocy. Są to placówki znajdujące się na pograniczu opieki ambulatoryjnej i stacjonarnej.

Ze względu na mnogość i różnorodność profesji lekarskich, szpitale dzieli się na ogólne i specjalistyczne. Szpital ogólny jest zakładem opieki zdrowotnej, który zajmuje się dzienną i całodobową opieką medyczną. Zapewniane przez niego świadczenia dostępne są zgodnie z zakresem działalności, wynikającym ze statutu placówki. Szpitale specjalistyczne gwarantują usługi związane z szerszym zakresem opieki, np.: onkologiczną, psychiatryczną, zakaźną, gruźlicy i chorób płuc czy rehabilitacyjną.

Biorąc pod uwagę czas prowadzonej hospitalizacji, wyróżniamy szpitale opieki krótko- i długoterminowej. W pierwszych z nich przeprowadza się badania diagnostyczne, a także określa dalsze kroki kuracji medycznej. Placówki te świadczą usługi diagnostyczne, terapeutyczne oraz zapewniają całodobową opiekę lekarską. Długość pobytu pacjenta w tego typu szpitalu nie powinna przekraczać 4 tygodni. Cechą szpitali opieki długookresowej natomiast jest konieczność systematycznego udzielania pomocy i nadzorowania rozwoju choroby. Dotyczy to z reguły osób, które przebyły ostrą fazę choroby oraz chorych psychicznie, a także pacjentów rehabilitacji narządu ruchu i geriatrii. Szpital tego rodzaju oferuje wyższy standard opieki lekarskiej w porównaniu z domem pomocy społecznej,

60

a pobyt nie ma tu charakteru pobytu stałego (z reguły okres ten trwa od 3 do 6 miesięcy)¹⁷⁶. W uzasadnionych wypadkach czas pobytu może się przedłużyć do 2 lat¹⁷⁷.

Szpitale, ze względu na ich wielkość, dzielimy na małe – posiadające mniej niż 100 łóżek, średnie, w których liczba łóżek zawiera się w przedziale 100 – 400 oraz duże, czyli takie, w których liczba łóżek przekracza 400. Zgodnie z zasadami ekonomiki zdrowia, szpitale o liczbie łóżek mniejszej niż 50 nie są konkurencyjne wobec pozostałych placówek, chyba że stanowią własność prywatną. Szpitale, w których liczba łóżek przekracza 500 uważa się natomiast za nieefektywne ekonomicznie.

Działalność szpitali w dużym stopniu zależy również od zasięgu terytorialnego, a zatem od zasięgu działania. Z punktu widzenia tego kryterium wyróżnić możemy szpitale miejskie, powiatowe, rejonowe, wojewódzkie, regionalne oraz ogólnokrajowe (np. instytuty naukowo-badawcze).

Istnieją także szpitale przystosowane do leczenia szczególnych pacjentów178

:

 psychiatryczne – świadczące usługi terapii psychiatrycznej (leczenie chorób lub uzależnień), dotowane z budżetu państwa, dzielone dodatkowo na otwarte i zamknięte. W Polsce w 2014 roku funkcjonowało 49 szpitali psychiatrycznych oraz 55 placówek leczenia odwykowego (alkoholowego i dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych)¹⁷⁹,

 wojskowe – szpitale podlegające pod Ministerstwo Obrony Narodowej, obsługujące m.in. garnizony wojskowe znajdujące się w danej strefie,

 polowe – przeznaczone do leczenia ofiar działań wojennych i zbrojnych, katastrof i klęsk żywiołowych, przybierające formę szpitala tymczasowego, rozstawianego, czasem funkcjonujące na pokładzie samolotu180

,

 uzdrowiskowe – działające na obszarze uzdrowiska¹⁸¹ w celu udzielania świadczeń zdrowotnych z zakresu lecznictwa uzdrowiskowego albo rehabilitacji uzdrowiskowej, wykorzystujące warunki naturalne uzdrowiska¹⁸². W Polsce w 2014 roku działało 55 szpitali uzdrowiskowych, 200 sanatoriów uzdrowiskowych, 15 przychodzi uzdrowiskowych oraz 18 zakładów

176

Marcinkowska E., Outsourcing w zarządzaniu szpitalem publicznym, 2. wydanie, Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., Warszawa 2012, s. 53.

177 Sobiech. J., Rój J., Zarządzanie finansami szpitala, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2006, s.58-64.

178

Sygit M., Zdrowie publiczne, Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., Warszawa 2010, s. 344-347.

179

Instytut Psychiatrii i Neurologii, Ministerstwo Zdrowia oraz Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.

180

Samoloty szpitalne przeznaczone do akcji humanitarnych podejmowanych np. przez ONZ.

181

Obszar, na terenie którego prowadzone jest lecznictwo uzdrowiskowe, wydzielony w celu wykorzystania i ochrony znajdujących się na jego obszarze naturalnych surowców leczniczych.

182

Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych, Dz. U. 2005 Nr 167 poz. 1399, Art. 2.

61

przyrodoleczniczych. Najwięcej placówek tego typu zlokalizowanych jest w województwach dolnośląskim, małopolskim i zachodniopomorskim – łącznie 164 placówki183

.

Ponadto, do zakładów opieki zdrowotnej można zaliczyć oddziały hospitalizacji domowej, hospicja, zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze oraz zakłady opiekuńczo-lecznicze.

Każdy zakład opieki zdrowotnej, a zatem i szpital, musi zostać wpisany do Rejestru Zakładów Opieki Zdrowotnej184

, w celu rozpoczęcia swojej działalności. Rejestr szpitali publicznych utworzonych przez ograny jednostek samorządu terytorialnego prowadzi wojewoda, według miejsca siedziby szpitala. Minister Zdrowia prowadzi natomiast rejestr szpitali publicznych utworzonych przez ministrów oraz centralne organy administracji rządowej oraz publiczne uczelnie medyczne lub publiczne uczelnie prowadzące działalność dydaktyczną i badawczą w dziedzinie nauk medycznych185. Szpital publiczny, będący samodzielnym publicznym zakładem opieki zdrowotnej podlega także wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS)186, co wiąże się z uzyskaniem przez taką placówkę osobowości prawnej¹⁸⁷.