Odpowiedzialność karna za posiadanie narkotyków

Na przestrzeni ostatnich 20 lat odpowiedzialność karna za posiadanie narkotyków zmieniła się co do kształtu i praktyki. Przed 2000 r. posiadanie niewielkich ilości nielegalnych substancji (wtedy środków odurzających i substancji psychotropowych) na własny użytek nie podlegało karze. Przekładało się to na pewien dwuaspektowy oportunizm zaistniały na gruncie prawa karnego. Oportunizm karania wynikał stąd, że sądy dokonując każdorazowo oceny zamiaru posiadania substancji, nie stosowały kar wobec osób posiadających narkotyki w celu konsumpcji, natomiast oportunizm karania był tego bezpośrednim następstwem, to znaczy organy ścigania nie chciały prowadzić postępowań przeciwko drobnym posiadaczom, ponieważ brak dowodów dostatecznej wagi sprawiał, że szanse na doprowadzenie do skazania

170 W. Opioła, Współpraca między I i III sektorem: funkcjonalny rozrost państwa?, s. 7.

https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/18180/OpiolaWWspolpracamiedzy.pdf?sequence=1&isAllow ed=y (dostęp: 14.05.2021).

171 https://www.profnet.org.pl/otoczenie-organizacji/debaty-regionalne/jst-ngo-wspolpraca-miedzysektorowa-w-profilaktyce-uzaleznien/ (dostęp: 14.05.2021).

172 Ustawa - Kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz.U.1997.88.553).

były nikłe¹⁷³. Zaostrzenie przepisów z początkiem nowego wieku przyniosło niefortunnie skonstruowany art. 62 u.p.n., w którego ówczesnej treści podstawowym typem kary za posiadanie nielegalnych substancji było pozbawienie wolności. Wyjątek stanowił „przypadek mniejszej wagi”, którego bliżej nie określono. Doprowadziło to do nagminnego traktowania tego czynu przez policję jako typ podstawowy, z przezorności funkcjonariuszy obawiających się o własną odpowiedzialność¹⁷⁴. W efekcie kary pozbawienia wolności na gruncie u.p.n. były stosowane częściej niż wobec jakichkolwiek innych przestępstw, i tak przykładowo w 2006 r.

tylko 4% przypadków skazania za posiadanie dotyczyło większej ilości narkotyków, jaka mogłaby wzbudzać podstawy przeznaczenia jej na cele handlowe¹⁷⁵. Uzasadnieniem tej bezwarunkowej penalizacji miało być stworzenie efektywnych podstaw ścigania i karania handlarzy narkotyków, czyli zmniejszenie podaży. Niestety tak się nie stało, a przyjęte rozwiązania generowały tylko kolejne koszty. Warto podkreślić, że policja od dawna dysponuje zaawansowanymi technikami operacyjnymi, które wymagają większego zaangażowania, ale to z nich powinno się korzystać poprzedzając użycie narzędzia kary.

Surowa karalność na mocy art. 62 u.p.n. przetrwała do dziś¹⁷⁶. Posiadanie każdej ilości substancji psychoaktywnych jest niedozwolone, natomiast waga przestępstwa zależy od ilości i rodzaju substancji. Obecnie ten czyn w typie podstawowym jest zagrożony karą pozbawienia wolności od jednego miesiąca do lat trzech (ust. 1). W przypadku posiadania znacznej ilości zagrożenie wzrasta od jednego roku do dziesięciu lat pozbawienia wolności (ust. 2).

Przestępstwa mniejszej wagi podlegają karze grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do jednego roku (ust. 3). W kontekście art. 1 p. 2 k.k. szkodliwość społeczna posiadania substancji nie powinna budzić wątpliwości – jest ona niska, ale nie znikoma, dlatego głosy przemawiające za depenalizacją posiadania pewnych ilości narkotyków, powinny przystać na zagrożenie karą, przynajmniej w dwóch pierwszych przypadkach. O pewną polemikę można się pokusić w przypadku mniejszej wagi, a jest tak z dwóch powodów. Po pierwsze w świetle konstytucyjnej zasady proporcjonalności dorozumianej z treści art. 31 Konstytucji, kara pozbawienia wolności za takie przestępstwo wydaje się nie spełniać

173 M. Klinowski, Granice odpowiedzialności karnej za posiadanie narkotyków, „Prokuratura i Prawo:” 2011, nr 3, s.99.

174 Ibidem, s. 100.

175 Ibidem.

176 Treść art. 62.: „1. Kto, wbrew przepisom ustawy, posiada środki odurzające lub substancje psychotropowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. 2. Jeżeli przedmiotem czynu, o którym mowa w ust. 1, jest znaczna ilość środków odurzających lub substancji psychotropowych, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. 3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.”.

warunków konieczności, przydatności i proporcjonalności w sensie ścisłym¹⁷⁷. Poparciem tego stanowiska jest opinia wyrażona w jednym z raportów Rzecznika Praw Osób Uzależnionych, według której „Policjanci wykazują nadmierną, niepotrzebną aktywność w zakresie wykrywania drobnych przestępstw narkotykowych, zamiast skupiać się na realizowaniu celów UPN, czyli likwidacji narkotykowych grup przestępczych. Energia, koszty oraz wysiłki przeznaczone na przypadki małej wagi są nieadekwatnie większe i, co gorsza, nie przynoszą wymiernych efektów.”¹⁷⁸. Po drugie, pozostawienie dużego luzu interpretacyjnego w odniesieniu do czynów z art. 62, jak również art. 62a (brak skonkretyzowania pojęć znacznej i nieznacznej ilości oraz wypadku mniejszej wagi), koliduje z konstytucyjną zasadą określoności regulacji prawnej¹⁷⁹. Jest to reguła prawidłowej legislacji, która zobowiązuje organ prawodawczy do zapewnienia adresatom regulacji przejrzystości i czytelności przepisów, jakim podlegają¹⁸⁰. W innych krajach rozwiązaniem tego problemu jest stosowanie określonych tabel ilości granicznych. Wątpliwości budzi również stosowanie tego artykułu wobec osób uzależnionych, z uwagi na fakt popełniania przestępstwa w związku z ich chorobą. Niestety ustawa stworzona do walki uzależnieniami, nie przewiduje rozwiązania dla takiej kategorii osób skazywanych na pobyt w areszcie i więzieniu, które na ogół nie spełniają funkcji resocjalizacyjnej. Takie osoby mogą szukać pomocy wyłącznie u fundacji, które oferują pomoc prawną.

Wobec powyższego jedynie art. 62a u.p.n. można potraktować jako wyciągnięcie ręki w stronę osób, które w wielu przypadkach miałyby zostać skazane po raz pierwszy¹⁸¹. Regulacja pozwala odstąpić od ścigania takich użytkowników substancji psychoaktywnych, co nie pozostaje bez znaczenia dla ekonomii procesowej. Od uznania prokuratora zależy wtedy

177 „Kryteria stanowiące części składowe testu proporcjonalności, czyli przydatność, konieczność oraz proporcjonalność w ścisłym znaczeniu, to wytwór ewolucji orzecznictwa i doktryny prawa konstytucyjnego.”

Więcej: A. Śledzińska-Simon, Analiza proporcjonalności ograniczeń konstytucyjnych praw i wolności, Teoria i praktyka, Wrocław 2019, s. 23-26.

178 A. Sieniawska, J. Charmast, Raport Rzecznika Praw Osób Uzależnionych 2010/2011, s. 10.

179 Zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18.03.2010 r., K 8/08, LEX nr 564551. „Wymóg zachowania określoności regulacji prawnej ma charakter dyrektywy ogólnosystemowej nakładającej na ustawodawcę obowiązek jej optymalizacji w procesie stanowienia prawa. Ustawodawca powinien dążyć do możliwie maksymalnej realizacji wymogów składających się na tę zasadę. Z powyższych względów na ustawodawcy ciąży obowiązek tworzenia przepisów prawa możliwie najbardziej określonych w danym wypadku, zarówno pod względem ich treści, jak i formy.”.

180 G. Koksanowicz, Zasada określoności przepisów w procesie stanowienia prawa, Studia Iuridica Lublinensia”

2014, nr 22, s. 473.

181 Treść art. 62a u.p.n. brzmi: „Art. 62a. Jeżeli przedmiotem czynu, o którym mowa w art. 62 ust. 1 lub 3, są środki odurzające lub substancje psychotropowe w ilości nieznacznej, przeznaczone na własny użytek sprawcy, postępowanie można umorzyć również przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, jeżeli orzeczenie wobec sprawcy kary byłoby niecelowe ze względu na okoliczności popełnienia czynu, a także stopień jego społecznej szkodliwości.”.

podjęcie decyzji o umorzeniu lub wszczęciu śledztwa lub dochodzenia. Przesłanki wymienione w przepisie także i w tym przypadku podlegają subiektywnemu rozstrzygnięciu, gdyż okoliczności w jakich doszło do czynu mogą być bardzo różne, mniej lub bardziej wiarygodne.