Odpowiedzialność prawna pilota

lotnik będzie postrzegał swoją odpowiedzialność, kompetencje moralne i zawodowe będzie decydował o jego dojrzałości pracowniczej (Bera, 2003).

Odpowiedzialność w odniesieniu do zawodu pilota wojskowego ma charakter wielopłaszczyznowy. Dzieli się na odpowiedzialność, moralno - etyczną, prawną i służbową oraz ze względu na aspekt sytuacyjny i personalny. w odniesieniu do koncepcji R. Ingardena (2017), można wyróżnić cztery sytuacje, które wskazują na odpowiedzialność pilota:

• ponosi odpowiedzialność za czyny wynikające z pełnionej roli oficera-pilota;

• poczuwa się do odpowiedzialności ze względu na wewnętrzną potrzebę;

• pilot jest pociągany do odpowiedzialności;

• pilot działa odpowiedzialnie według przepisów, regulaminów i kodeksów.

R. Bera (2003) do aspektu personalnego i współodpowiedzialności wyróżnia także:

• odpowiedzialność wobec przełożonych za utrzymanie kondycji psychofizycznej i przygotowanie do lotów;

• odpowiedzialność za sprzęt i jego efektywne wykorzystanie;

• odpowiedzialność za działanie zgodnie z regulaminami;

• odpowiedzialność wobec siebie za samego za działanie zgodne z przepisami oraz należyte wypełnianie zadań.

3.3. Odpowiedzialność prawna pilota

Służba wojskowa jest równoznaczna z wypełnianiem obowiązków służbowych.

Ogólny zakres obowiązków żołnierza zawodowego, oficera i pilota wojskowego określa regulaminowy tok służby i pracy, szkolenie ogólnowojskowe (strzelanie, szkolenie fizyczne, musztra, znajomość regulaminów), pełnienie służb i dyżurów, odbywanie szkoleń specjalistycznych z zakresu zajmowanego stanowiska oraz konkretne zadania wynikające z rodzaju pełnionej służby (Bera, 1998).

Lotnik w swojej służbie, zobowiązany jest do działania zgodnie z Ustawą o służbie wojskowej (zwanej ustawą pragmatyczną), Instrukcją licencjonowania pilotów, nawigatorów oraz pilotów-operatorów i operatorów bezzałogowych statków powietrznych w lotnictwie Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (ILPN), Instrukcją Organizacji Lotów w Lotnictwie Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (IOL), Regulaminem Lotów Lotnictwa Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (RL), planem

34

zasadniczych przedsięwzięć jednostki wojskowej oraz rozkazem dowódcy JW o organizacji lotów.

Ustawa pragmatyczna jest najważniejszym dokumentem określającym zasady pracy w wojsku. Określa zasady powoływania do zawodowej służby wojskowej, jej przebieg, podstawowe uprawnienia służbowe, zasady otrzymywania należności pieniężnych i uposażenia, zasady zwalniania żołnierzy zawodowych z zawodowej służby wojskowej oraz jej przebieg. Jak wynika z art. 2, aby ubiegać się o wcielenie do armii, osoba musi posiadać obywatelstwo polskie, nieskazitelną opinię, odpowiednie kwalifikacje oraz zdolność fizyczną i psychiczną do pełnienia służby.

Podstawą prawną badań psychologicznych do lotnictwa wojskowego jest Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 8 stycznia 2010 R. w sprawie orzekania o zdolności do zawodowej służby wojskowej oraz właściwości i trybu postępowania wojskowych komisji lekarskich w tych sprawach (Dz. U. 2010 nr 15 poz.

80). Rozporządzenie zawiera wykaz chorób i ułomności uwzględniany przy orzekaniu o zdolności do pełnienia służby w poszczególnych rodzajach Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz z uwagi na pełnioną funkcję. w lotnictwie wojskowym badania mają charakter wstępny, okresowy i okolicznościowy. Diagnoza psychologiczna i zdrowotna jest podstawą do zaklasyfikowania pilota jako zdolnego bądź trwale/czasowo niezdolnego do wykonywania lotów. Piloci są zobowiązani do wykonywania badań raz w roku.

„Instrukcja licencjonowania pilotów, nawigatorów oraz pilotów-operatorów i operatorów bezzałogowych statków powietrznych w lotnictwie SZ RP” określa wymagania kwalifikujące personel lotniczy do określonej licencji i (lub) klasy. Według procedur, piloci wojskowi zobowiązani są do podnoszenia umiejętności lotniczych oraz kształcenia wiedzy stosowanej. w ramach nalotu, podnoszenia kompetencji oraz wykonywania bezpiecznych lotów, lotnicy osiągają kolejno następujące klasy:

a) trzecia (3) klasa, b) druga (2) klasa, c) pierwsza (1) klasa, d) mistrzowska (M) klasa.

Dowódca Generalny Rodzajów Sił Zbrojnych jest osobą uprawnioną do obniżenia klasy/licencji nadaną pilotowi w przypadku „spowodowania zdarzenia lotniczego zakwalifikowanego do grupy przyczynowej, jako: niezdyscyplinowanie, świadome

35 naruszenie przez załogę przepisów lotniczych lub warunków wykonania zadania” (ILPN-2015, s. 21)

Konstytucyjnymi dla lotników dokumentami są „Instrukcja organizacji lotów w lotnictwie Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej” (IOL-2016) oraz „Regulamin Lotów Lotnictwa Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej” (RL-2016). Aktualizacja dokumentów była skutkiem kursu szkoleniowo-metodycznego kadry dowódczej lotnictwa wojskowego ZLOT-2011. Zmiany, jakie zostały dokonane w dokumentach, są konsekwencją zaleceń profilaktycznych wypracowanych po katastrofie samolotu Tu-154M z dnia 10 kwietnia 2010r. w aktualizacji dokumentów brali udział oficerowie dowództwa Sił Powietrznych oraz piloci z Wojsk Lądowych i Marynarki Wojennej (Krząstek, 2012).

Instrukcja organizacji lotów w lotnictwie Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej jest podstawowym dokumentem ustalającym zasady organizacji lotów oraz ich zabezpieczenia logistycznego. Reguły zawarte w IOL optymalizują szkolenie oraz zadania lotnicze w odniesieniu do konkretnych rodzajów lotnictwa. Instrukcja zawiera m.in. planowanie lotów, bezpośrednie przygotowanie do lotów oraz zapisy ustalające zasady organizacji lotów w rejonach misji Polskiego Kontyngentu Wojskowego/Polskiej Jednostki Wojskowej oraz dokładną weryfikację i ocenę poziomu wiedzy posiadaną przez personel latający. Zgodnie z dokumentem, personel latający zobowiązany jest do zdania egzaminów z wiedzy stosowanej raz w roku.

Dokument RL - 2016 zawiera zasady nadawania uprawnień, dopuszczeń do wykonywania lotów i ich bezpieczeństwa. Zaktualizowany dokument, uwzględnia także szczegóły udziału polskich pilotów w treningach wielonarodowych. w dokumencie zawarto dokładny opis lotnisk, lądowisk oraz terenów przygodnych służących do startów i lądowań statków powietrznych. Punkt 12 w paragrafie 9 „Personel lotniczy”, wyraźnie wskazuje dowódcę statku powietrznego jako osobę ponoszącą odpowiedzialność za wykonanie zadań a także zapewniającą bezpieczeństwo maszyny oraz osób znajdujących się na pokładzie. w kolejnym punkcie wyróżnione zostały obowiązki pilota-dowódcy, m.in. jest to znajomość możliwości lotno-technicznych pilotowanego statku, zapoznanie się z prognozą pogody przed lotem, wpisanie w kartę wszelkich niesprawności maszyny po wylądowaniu. Paragraf 12 reguluje dopuszczenia do wykonywania lotów. i tak, warunkiem utrzymania uprawnień jest nieprzekroczenie dopuszczalnych przerw w wykonywaniu lotów zgodnie z klasą pilota oraz ważność obowiązujących kontroli w locie. w paragrafie 14 „Czas startowy, nalot, odpoczynek”

36

został określony maksymalny nalot personelu latającego z uwzględnieniem typów statków powietrznych oraz czas wolny od zajęć służbowych.

Personel lotniczy podlega opiece medycznej wojskowej służby zdrowia, przepisom lotniczo-lekarskim oraz określonymi postanowieniami profilaktyki zdrowotnej które zostały zawarte w rozdziale 7 „Postanowienia medyczne”. Pilot ma obowiązek zgłaszania lekarzowi lotniczemu lub ratownikowi medycznego o swoich stanach fizycznych i psychicznych. Ponadto, jak wynika z punktu 12, oddawanie krwi przez personel lotniczy możliwe jest tylko w wyjątkowych przypadkach, a minimalny okres niezdolności po takim zabiegu wynosi 72 godziny. Piloci, raz w roku muszą odbyć szkolenie w Wojskowym Ośrodku Szkoleniowo - Kondycyjnym, a niespełnienie tego obowiązku wstrzymuje od wykonywania czynności lotniczych do czasu jego zrealizowania. Personel latający zobowiązany jest do odbywania szkoleń CRM, ORM i szkoleń z zakresu przetrwania (SERE). Paragraf 46 „Wymagania stomatologiczne”

reguluje obowiązkowe przeglądy stomatologiczne przynajmniej raz na 12 miesięcy. Pilot może zostać uznany za niezdolnego do wykonania czynności lotniczych w przypadku złego stanu uzębienia. Paragraf 47 „Wymagania dotyczące służby kobiet w powietrzu”

opisuje zdolność czasową do służby w powietrzu w przypadku kobiet w ciąży oraz po porodzie.

Autorzy RL - 2016 określili warunki atmosferyczne przy których możliwe jest wykonanie zadania oraz zakres odpowiedzialności w sytuacjach awaryjnych w locie (RL-2016).

Kolejnym dokumentem regulującym przepisy, jest „Plan zasadniczych przedsięwzięć jednostki wojskowej”. Jest to kompleksowy dokument planistyczny, który zawiera planowanie działań, rozkazy dowódców w sprawie organizacji i funkcjonowania, czasowe plany zasadnicze przedsięwzięć, raporty z wykonania rozkazów oraz decyzje szkolenia na rok planistyczny.