Odrębną sferą regulacji prawnej w kwestii ograniczenia oraz walki z alkoholizmem są przepisy normatywne dotyczące zastosowania odpowiedzialności prawnej.
Najbardziej rozpowszechnionym rodzajem odpowiedzialności prawnej jest odpowiedzialność administracyjna.
Poszczególne rodzaje wykroczeń administracyjnych przewidziano w Kodeksie Ukrainy o wykroczeniach administracyjnych. W części 14 Kodeksu dotyczącej porządku oraz bezpieczeństwa publicznego przewidziano szereg wykroczeń prawnych związanych z handlem napojami alkoholowymi. Do danej grupy wykroczeń administracyjnych zalicza się:
Artykuł 164-16. Prowadzenie rodzajów działalności gospodarczej, wobec których istnieje specjalny zakaz ustalony w prawie, pod warunkiem braku oznak czynności przewidzianych w Kodeksie Karnym Ukrainy – nałożenie grzywny od stu do pięciuset nieopodatkowanych minimum dochodów obywateli. Takie same czynności, jeżeli są związane z uzyskaniem wysokiego dochodu, to znaczy kwota dochodu tysiąc i więcej razy przewyższa nieopodatkowane minimum dochodów obywateli, bądź które zostały dokonane przez osobę, która w ciągu roku została poddana egzekucji administracyjnej za takie same wykroczenie – powoduje nałożenie grzywny od pięciuset do dwóch tysięcy nieopodatkowanych minimum dochodów obywateli.
Artykuł 176. Produkcja lub przechowywanie, bez celu sprzedaży samogonu bądź innych mocnych napojów alkoholowych produkcji domowej, produkcja lub przechowywanie bez celu sprzedaży aparatury do ich produkcji – powoduje nałożenie grzywny w wysokości od trzech do dziesięciu nieopodatkowanych minimum dochodów obywateli.
Artykuł 177. Zakup samogonu i innych mocnych napojów alkoholowych produkcji domowej – pociąga za sobą nałożenie grzywny od jednego do pięciu nieopodatkowanych minimum dochodów obywateli.
Artykuł 177--2. Produkcja, nabycie lub przechowywanie w celu sprzedaży podrobionych napojów alkoholowych lub wyrobów tytoniowych, podobnie jak produkcja, nabycie lub przechowywanie w celu sprzedaży lub wykorzystania zgodnie z przeznaczeniem urządzeń do produkcji podrobionych napojów alkoholowych lub wyrobów tytoniowych – powoduje nałożenie grzywny w wysokości od dziesięciu do pięćdziesięciu nieopodatkowanych minimum dochodów obywateli wraz z konfiskatą podrobionych napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych oraz urządzeń do ich produkcji. Z kolei sprzedaż podrobionych napojów alkoholowych lub wyrobów tytoniowych, podobnie jak urządzeń do ich produkcji – powoduje nałożenie grzywny w wysokości od dwudziestu do stu
27
nieopodatkowanych minimum dochodów obywateli wraz, z konfiskatą podrobionych napojów alkoholowych, wyrobów tytoniowych oraz urządzeń do ich produkcji.
Artykuł 178. Picie piwa (za wyjątkiem bezalkoholowego), napojów alkoholowych, napojów o niskiej zawartości alkoholu na ulicach, w zamkniętych obiektach sportowych, na skwerach, w parkach, we wszystkich rodzajach transportu publicznego (wliczając połączenia międzynarodowe) oraz w innych miejscach zabronionych w prawie, za wyjątkiem przedsiębiorstw handlowych oraz punktów gastronomicznych, w których na sprzedaż i picie piwa, napojów alkoholowych, napojów o niskiej zawartości zostało wydane pozwolenie przez odpowiedni organ samorządu lokalnego bądź przebywanie w miejscach publicznych pod wpływem alkoholu obrażającym godność człowieka oraz moralność – powoduje upomnienie lub nałożenie grzywny w wysokości od jednego do pięciu minimum nieopodatkowanych dochodów obywateli. Składową kwalifikacyjną danego rodzaju wykroczenia jest dokonanie tych samych czynności w ciągu jednego roku po zastosowaniu środków egzekucji administracyjnej, w danym przypadku grzywna wynosi od trzech do siedmiu nieopodatkowanych minimum dochodów obywateli. Jeżeli takie czynności zostały dokonane przez osobę, która dwukrotnie w ciągu roku podlegała pod ten artykułu wówczas stosowane są sankcje: grzywna od sześciu do ośmiu nieopodatkowanych minimum dochodów obywateli bądź prace społeczne w wymiarze od dwudziestu do trzydziestu godzin bądź prace poprawcze w wymiarze od jednego do dwóch miesięcy po odliczeniu dwudziestu procent zarobku bądź kara pozbawienia wolności w wymiarze do piętnastu dni.
Artykuł 179. Picie piwa (za wyjątkiem bezalkoholowego), napojów alkoholowych, napojów o niskiej zawartości alkoholu w zakładzie pracy (w miejscu pracy, w pomieszczeniu oraz na terenie przedsiębiorstw, urzędów, firm) bądź przebywanie w pracy w stanie nietrzeźwym – powoduje nałożenie grzywny w wysokości od trzech do pięciu nieopodatkowanych minimum dochodów obywateli. Oznaką kwalifikacyjną danego rodzaju wykroczenia jest udział mistrzów, kierowników zakładu, zmiany, brygady oraz innych kierowników w piciu piwa z osobami podporządkowanymi (za wyjątkiem bezalkoholowego), napojów alkoholowych, napojów o niskiej zawartości alkoholu na produkcji lub niepodjęcie przez nich działań w celu odsunięcia od pracy osób nietrzeźwych bądź zatajenie przez nich przypadków picia piwa (za wyjątkiem bezalkoholowego), napojów alkoholowych, napojów o niskiej zawartości alkoholu bądź przybycia do pracy w stanie nietrzeźwym podporządkowanych im pracowników – powoduje nałożenie grzywny w wysokości od czterech do sześciu nieopodatkowanych minimum dochodów obywateli.
Artykuł 180. Doprowadzenie osoby niepełnoletniej do stanu nietrzeźwości przez rodziców niepełnoletniego, inne zastępujące ich osoby bądź przez inne osoby – powoduje
28
nałożenie grzywny w wysokości od sześciu do ośmiu nieopodatkowanych minimum dochodów obywateli.
Zasady stosowania odpowiedzialności administracyjnej wpisano również do Kodeksu Celnego Ukrainy, Rozdział XVІІІ. W podanym Rozdziale nie zawarto specjalnego składu wykroczenia celnego dotyczącego bezprawnego przewozu alkoholu przez granicę celną.
Wszystkie bezprawne czynności związane z bezprawnym przewozem alkoholu są częścią składową odpowiedniego wykroczenia, których wykaz podano w Części 68 Kodeksu Celnego. W celu przedstawienia podstaw odpowiedzialności administracyjnej za naruszenie norm celnych, warto podać przykład wykroczenia celnego w formie czynności mających na celu przewóz towarów, pojazdów o przeznaczeniu komercyjnych przez granicę celną Ukrainy bez kontroli celnej, a inny rodzaj wykroczenia celnego przewiduje takie same czynności, ale związane z ukryciem przed kontrolą celną. Podane dwa wykroczenia celne stanowią wspólnie przestępstwo karne traktowane jako „przemyt”, jedynie z takim wyjątkiem, że przedmiotem przemytu mogą być wyłącznie poszczególne rodzaje towarów. Przedmiotem przemytu, zgodnie z Kodeksem Karnym mogą być wartości kulturowe, trucizna, substancje o silnym działaniu, substancje wybuchowe, materiały radioaktywne, broń lub amunicja (za wyjątkiem gładkolufowej broni myśliwskiej bądź amunicji do niej), części broni palnej, a także specjalne środki techniczne nielegalnego pozyskiwania informacji. Jak wynika z norm artykułu 201, przemyt na Ukrainie nie dotyczy napojów alkoholowych. Zgodnie z powyższym, cały bezprawny przewóz przez granicę celną napojów alkoholowych z ukryciem przed kontrolą celną lub bez kontroli celnej stanowi wykroczenie administracyjne.
Odpowiedzialność administracyjna przewidziana w Kodeksie Celnym Ukrainy polega na zastosowaniu wobec osób naruszających prawo sankcje w postaci grzywny i konfiskaty.
Odpowiednio, czynności związane z przewozem towarów poza kontrolą celną powodują nałożenie grzywny w wysokości 100 procent wartości towarów, pojazdów – bezpośrednich przedmiotów naruszenia przepisów celnych wraz z konfiskatą tych towarów, pojazdów oraz pojazdów wykorzystywanych do przewozu towarów – bezpośrednich przedmiotów naruszenia przepisów celnych przez granicę celną Ukrainy bez kontroli celnej.
Inny rodzaj odpowiedzialności administracyjnej przewidziano w Ustawie o reklamie.
Wykroczenia w sferze reklamy przewidziano w artykule 27 Ustawy. Zgodnie z artykułem 27 Ustawy O reklamie, na Ukrainie w zależności od przedmiotu wykroczenia istnieją następujące rodzaje wykroczenia:
1) reklamodawcy są winni:
29
• w przypadku zamówienia reklamy wyrobów, których produkcja i/lub obrót są zabronione w prawie;
• w przypadku przekazanie niewiarygodnych informacji producentowi reklamy potrzebnych do wykonania reklamy;
• w przypadku zamówienia rozpowszechniania reklamy zabronionej w prawie;
• w przypadku nieprzestrzegania ustalonych w prawie wymogów wobec treści reklamy;
• w przypadku naruszenia trybu rozpowszechniania reklamy, jeżeli reklama rozpowszechniana jest przez niego samodzielnie;
2) producenci reklamy są uznawani za winnych naruszenia praw osób trzecich przy produkcji reklamy;
3) osoby zajmujące się rozpowszechnianiem reklamy są winni naruszenia ustalonego w prawie trybu rozpowszechniania oraz zamieszczenia reklamy.
Państwowa Inspekcja Ukrainy ds. ochrony praw konsumentów (Derżspożywinspekcja Ukrainy) na wniosek organów państwowych wymienionych w Ustawie o reklamie nakłada grzywny w sposób ustalony przez Gabinet Ministrów Ukrainy na:
- reklamodawców – w wysokości pięciokrotnej wartości rozpowszechnianej reklamy;
- na producentów reklamy – w wysokości pięciokrotnej wartości wykonania reklamy;
- dystrybutorów reklamy – w wysokości pięciokrotnej wartości dystrybucji reklamy.
Sposób nakładania kar przewidzianych w Ustawie o reklamie ustalono w Postanowieniu Gabinetu Ministrów Ukrainy z dnia 26.05.2004, nr 693 O zatwierdzeniu Sposobu nakładania kar za naruszenie prawa o reklamie.
Kolejną normą służącą do nałożenia odpowiedzialności administracyjnej za naruszenie prawa w sferze obrotu alkoholem są przepisy Ustawy O regulacji państwowej produkcji i handlu alkoholem etylowym …. Zgodnie z podaną Ustawą, na Ukrainie przewidziano odpowiedzialność stosowaną wyłącznie wobec podmiotów działalności gospodarczej w formie grzywien. Warto zwrócić uwagę na wysokość tych grzywien. Na przykład za produkcję alkoholu etylowego bez posiadania licencji - 200 procent wartości wyprodukowanych wyrobów (w cenach sprzedaży hurtowej), jednak nie mniej niż 85000 hrywien; Innym przykładem może być wykroczenie w handlu detalicznym napojami alkoholowymi za pośrednictwem kas fiskalnych (książki ewidencji operacji rozliczeniowych) nie podanych w licencji – 200 procent wartości sprzedanych za pośrednictwem takiej kasy (książki ewidencji operacji rozliczeniowych) wyrobów, ale nie mniej niż 10000 hrywien.
30
Ponadto można wymienić taki rodzaj wykroczenia w handlu hurtowym lub detalicznym koniakiem, napojami alkoholowymi, wódką, likierami oraz winem polegający na sprzedaży po cenach niższych od ustalonych cen sprzedaży hurtowej bądź detalicznej na taki napój - 100 procent wartości otrzymanej partii towaru obliczonej na podstawie minimalnej ceny sprzedaży hurtowej lub detalicznej – jednak nie mniej niż 10000 hrywien. Ogółem Ustawa O regulacji państwowej produkcji i handlu alkoholem etylowym … zawiera siedemnaście rodzajów wykroczenia i dla każdego z nich przewidziano sankcje w formie grzywny.
Odpowiedzialność finansowa stosowana jest zgodnie z Częścią 11 Kodeksu Podatkowego Ukrainy. W tej Części określono wszystkie rodzaje dodatkowych wykroczeń oraz sankcji stosowanych wobec danego wykroczenia. Rodzajami egzekucji za wykroczenie administracyjne jest kara i grzywna. Kara, jako rodzaj egzekucji za opóźnienie w wykonaniu zobowiązania pieniężnego związanego z zapłatą podatków i opłat naliczana jest za każdy dzień kalendarzowy opóźnienia w zapłacie zobowiązania pieniężnego, wliczając dzień zapłaty z wyliczenia 120 lub 100 procent rocznej stopy redyskontowej Narodowego Banku Ukrainy obowiązującej na każdy taki dzień. Wysokość kary zależy od rodzaju wykroczenia podatkowego.
Innym rodzajem jest odpowiedzialność karna. Preludium normy Kodeksu Karnego przewiduje, że stan upojenia alkoholowego nie zwalnia z odpowiedzialności oraz nie zmniejsza jej, wręcz przeciwnie jest okolicznością obciążającą odpowiedzialność karną, to znaczy jest oznaką kwalifikacyjną.
W Kodeksie Karnym przewidziano również przestępstwa związane z bezprawną produkcją, przechowywaniem, zbytem lub transportem w celu sprzedaży towarów objętych akcyzą, w tym napojów alkoholowych. Zgodnie z artykułem 204, podane czynności karane są grzywną w wysokości od 5 tysięcy do 10 tysięcy nieopodatkowanych minimum dochodów obywateli, wraz z konfiskatą oraz zniszczeniem bezprawnie wyprodukowanych towarów.
Oznakami kwalifikującymi danego przestępstwa jest ponowne dokonanie takich czynności przez osobę, która była już pociągnięta do odpowiedzialności zgodnie z powyższym artykułem. Inną oznaką kwalifikacyjną danego rodzaju przestępstwa jest produkcja, przechowywania, zbyt lub przewóz w celu zbytu towarów objętych akcyzą stanowiących zagrożenie dla życia i zdrowia człowieka, podobnie jak sprzedaż takich towarów przywiezionych w celu otrucia lub uśmiercenia osoby. W pierwszym przypadku karą może być pozbawienie wolności na okres od 3 do 5 lat z konfiskatą oraz zniszczeniem bezprawnie wyprodukowanych lub nabytych towarów, narzędzi produkcji, surowca do produkcji. W
31
przypadku połączenia przestępstwa z drugą oznaką kwalifikacyjną, kara będzie również w formie pozbawienia wolności jednak na okres od 8 do 10 lat wraz z konfiskatę majątku, zatrzymaniem oraz zniszczeniem bezprawnie wyprodukowanych lub zakupionych wyrobów, urządzeń do ich produkcji.
Wnioski
Na zakończenie warto podać, że sprawa walki oraz przeciwdziałania alkoholizmowi na Ukrainie na dzień dzisiejszy nie jest wystarczająco uregulowana w obwiązującym prawie.
W celu zwiększenia skuteczności podanej walki, konieczne jest opracowanie strategii oraz zadań organów administracji publicznej wobec przeciwdziałania tym negatywnym procesom.
Kierunek takiej pozytywnej strategii powinien opierać się na pozytywnych doświadczeniu innych, szczególnie europejskich państw, a także na ustaleniu transparentnych przepisów związanych nie tylko z odpowiedzialnością prawną, ale również z produkcją i sprzedażą wyrobów alkoholowych. Szczególnym kierunkiem jest polityka promocji zdrowego stylu życia społeczeństwa, bez szkodliwych nałogów.
Należy po raz ponowny podkreślić oraz wskazać na brak na Ukrainie jednej kompleksowej ustawy o walce i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Brak takiej ustawy związany jest przede wszystkim z pasywną rolę parlamentu ukraińskiego, który nie był w stanie opracować oraz uchwalić takiej ustawy od czasu uzyskania niepodległości.
Równocześnie w parlamencie zarejestrowano szereg projektów prawnych związanych z procesami przeciwdziałania alkoholizmowi. Wśród nich znajduje się Projekt Ustawy o wniesieniu zmian do niektórych aktów prawnych Ukrainy (związany z podwyższeniem wieku dla osób, które mogą kupować i sprzedawać piwo, napoje alkoholowe oraz napoje o niskiej zwartości alkoholu) z dnia 12.12.2014 nr 1454, a także projekt O profilaktyce alkoholizmu i narkomanii z dnia 07.03.2008 nr 2194. Od czasu złożenia podanych projektów prawnych na Ukrainie nie dokonano żadnych istotnych zmian prawnych standardów walki i zapobiegania alkoholizmowi.
32