Współpraca z Ukrainą w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych w środowisku lokalnym
Zadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016–2020
Regulacje prawne walki z alkoholizmem na Ukrainie
Lwów 2019
2
Spis treści
WSTĘP... 3
PROMOCJA ZDROWEGO STYLU ŻYCIA, WOLNEGO OD SPOŻYCIA ALKOHOLU... 5
WŁĄCZENIE DO POWSZECHNYCH PROGRAMÓW OŚWIATOWYCH ORAZ OŚWIATOWYCH PROGRAMÓW ZAWODOWYCH WE WSZYSTKICH SZKOŁACH NA UKRAINIE PRZEPISÓW O SZKODLIWOŚCI SPOŻYWANIA ALKOHOLU NA ORGANIZM CZŁOWIEKA, A TAKŻE O ZALETACH WYNIKAJĄCYCH ZE ZDROWEGO TRYBU ŻYCIA... 7
STWORZENIE WARUNKÓW EKONOMICZNYCH I PRAWNYCH WSPIERAJĄCYCH REDUKCJĘ SPOŻYCIA NAPOJÓW ALKOHOLOWYCH... 8
INFORMOWANIE O SZKODLIWOŚCI NADMIERNEGO SPOŻYCIA ALKOHOLU... 16
LECZENIE UZALEŻNIENIA ALKOHOLOWEGO ORAZ TYTONIOWEGO... 21
OCHRONA ZDROWIA FIZYCZNEGO CZŁOWIEKA... 23
PRZECIWDZIAŁANIE BEZPRAWNEMU IMPORTOWI I HANDLU NAPOJAMI ALKOHOLOWYMI... 24
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRAWNA... 26
WNIOSKI... 31
LISTA WYKORZYSTANYCH ŹRÓDEŁ NORMATYWNYCH... 32
3
WSTĘP
Spożycie alkoholu, szczególnie na Ukrainie związane jest z czynnikami historyczno- kulturowymi i uwarunkowane jest charakterystyką genetyczną. Czynnikiem sprzyjającym spożyciu alkoholu jest również sytuacja społeczno- gospodarcza w państwie ukraińskim.
Należy również zwrócić uwagę na przyczyny polityczno-prawne mające bezpośredni wpływ na stosunek do danej sprawy ukraińskich ustawodawców oraz innych przedstawicieli władzy.
Obecnie na Ukrainie nie ma kompleksowej ustawy definiującej podstawy prowadzenia polityki narodowej w sferze przeciwdziałania oraz walki z negatywnym zjawiskiem uzależnienia od alkoholu.
Standardy normatywne zapobiegania oraz walki z alkoholizmem przewidziano w wielu aktach normatywno-prawnych, jednak na Ukrainie nie ma jednolitego aktu prawnego, którego celem byłaby walka z tym negatywnym zjawiskiem. Wiele aktów normatywnych związanych z walką z alkoholizmem zostało uchwalonych jeszcze za czasów radzieckich.
Przeciwdziałanie alkoholizmowi na Ukrainie regulowane jest między innymi następującymi ustawami:
1) O regulacji państwowej produkcji i handlu alkoholem etylowym, koniakiem і alkoholem na bazie owoców, napojami alkoholowymi i wyrobami tytoniowymi;
2) Podstawy prawa Ukrainy o ochronie zdrowia 3) O reklamie
4) Kodeksem Karnym Ukrainy
5) Kodeksem Ukrainy O wykroczeniach administracyjnych;
6) і innymi.
Każdy z wymienionych aktów prawnych reguluje odrębną część procesu produkcji, obrotu i konsumpcji, a także reklamy wyrobów akcyzowych, w tym napojów alkoholowych.
W celu lepszego poznania podstaw polityki państwowej i odpowiednio treści materiału normatywnego o przeciwdziałaniu alkoholizmowi, należy zwrócić uwagę przede wszystkim na Ustawę Ukrainy O regulacji państwowej produkcji i handlu alkoholem etylowym, koniakiem і alkoholem na bazie owoców, napojami alkoholowymi i wyrobami tytoniowymi nr 481 z dnia 19.12.1995r. (ze zmianami z dnia 22.03.2018r., nr 2376) (w dalszej treści - Ustawa O regulacji państwowej produkcji i handlu alkoholem etylowym …”).
Przedmiotem regulacji prawnej Ustawy O regulacji państwowej produkcji i handlu alkoholem etylowym … jest szerokie spektrum stosunków związanych z obrotem napojów alkoholowych na Ukrainie. Zgodnie z Preambułą, podana ustawa określa zasady główne polityki państwowej w sferze regulacji produkcji, eksportu, importu, handlu hurtowego i
4
detalicznego alkoholem etylowym, koniakami i alkoholem na bazie owoców, alkoholem etylowym rektyfikowanym winogronowym, alkoholem etylowym rektyfikowanym na bazie owoców, destylatem spiritusu winogronowego, alkoholem – surowcem owocowym, napojami alkoholowymi i wyrobami tytoniowymi, ma na celu zapewnienie ich wysokiej jakości oraz ochrony zdrowia obywateli, а także wsparcie walki z bezprawną produkcją i handlem napojami alkoholowymi oraz wyrobami tytoniowymi na Ukrainie.
Takie podejście jest typowe dla Prawa Ukrainy, gdzie w jednym akcie normatywnym ustawodawca pragnie zawrzeć szeroki zakres stosunków prawnych, bez uwzględnienia ich specyfiki. Jako przykład takiego podejścia warto przytoczyć przykład normy Ustawy Ukrainy O regulacji państwowej produkcji i handlu alkoholem etylowym …, która zawiera środki walki z bezprawną produkcją oraz handel napojami alkoholowymi. Podane normy są jednoznacznie przedmiotem ustawodawstwa o wykroczeniach administracyjnych lub przestępstwach karnych.
Po dokonaniu bardziej szczegółowej analizy przepisów podanej Ustawy, istotnymi w procesie przeciwdziałania alkoholizmowi na terytorium Ukrainy są poszczególne jej normy, do których przede wszystkim należą normy Rozdziału IV-1, w którym przewidziano Podstawy polityki państwowej wobec spożycia napojów alkoholowych oraz wyrobów tytoniowych na Ukrainie.
Zgodnie z artykułem 15-1 Ustawy O Regulacji państwowej produkcji i handlu alkoholem etylowym… przewidziano, że na Ukrainie ograniczenie szkodliwego wpływu spożycia napojów alkoholowych oraz wyrobów tytoniowych dokonywane jest w wyniku wykonywania czynności prawnych (ustawodawczych), ekonomicznych, medycznych i administracyjnych, a dokładnie:
1) promowanie zdrowego stylu życia, wolnego od spożycia napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych
2) włączenie do programów oświatowych oraz zawodowych programów oświatowych we wszystkich szkołach na terenie Ukrainy niezależnie od form ich własności przepisów o szkodliwym wpływie spożycia napojów alkoholowych oraz wyrobów tytoniowych na organizm człowieka, a także o zaletach zdrowego stylu życia;
3) stworzenie warunków ekonomicznych i prawnych sprzyjających ograniczeniu spożycia napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych;
4) ochrona praw osób niepalących do przebywania w warunkach wolnych od dymu tytoniowego;
5
5) informowanie o szkodliwości nadmiernego spożycia napojów alkoholowych i szkodliwości palenia wyrobów tytoniowych oraz o poziomie zawartości substancji smolistych i nikotyny w dymie papierosowym;
6) leczenie uzależnienia od alkoholu i tytoniu;
7) przeciwdziałanie bezprawnemu wwozowi oraz handlowi napojami alkoholowymi i wyrobami tytoniowymi;
8) ochrona zdrowia fizycznego człowieka;
9) promowanie tradycji rodzinnych oraz wychowania dzieci w zdrowiu.
W celu zdefiniowania problematyki regulacji prawnej walki z nałogiem alkoholowym na Ukrainie wymagana jest prezentacja każdego z przedstawionych kierunków realizacji polityki narodowej.
Promocja zdrowego stylu życia, wolnego od spożycia alkoholu
Pierwszym, wybranym przez ustawodawcę kierunkiem jest promocja zdrowego stylu życia, wolnego od spożycia alkoholu oraz palenia wyrobów tytoniowych. Takie podejście wydaje się być najbardziej skuteczne oraz uzasadnione – dzięki promocji zdrowego stylu życia istnieje większa możliwość realnego wykonania zadań związanych z ograniczeniem oraz walką z uzależnieniem alkoholowym na Ukrainie. W ramach pierwszego kierunku można wymienić działania podejmowane przez organy samorządu lokalnego na Ukrainie.
Należy jednak wspomnieć, że nie udało się nam wyszukać działań podejmowanych na szczeblu krajowym.
Przykładem takich działań może być Program przeciwdziałania spożyciu alkoholu i wyrobów tytoniowych przez osoby niepełnoletnie oraz kształtowanie nawyków zdrowego stylu życia na lata 2017-2020, zamieszczony na stronie internetowej Iwanofrankowskiej Rady Miejskiej.
Zgodnie z rozdziałem czwartym, główne zadania Programu polegają na:
- wzmocnieniu walki z przestępstwami w sferze sprzedaży oraz spożycia alkoholu i wyrobów tytoniowych osobom niepełnoletnim;
- działalności oraz koordynacji czynności grupy roboczej ds. bezprawnej sprzedaży napojów alkoholowych oraz wyrobów tytoniowych osobom niepełnoletnim w Iwano- Frankowsku;
- pociąganiu do odpowiedzialności administracyjnej właścicieli placówek handlowych za bezprawną sprzedaż alkoholu nieletnim;
- redukcji dynamiki rozpowszechniania alkoholu wśród nieletnich;
6
- zapewnieniu kontroli nad sprzedażą alkoholu i wyrobów tytoniowych osobom niepełnoletnim na terenach znajdujących się w pobliżu szkoły, w miejscach zawodów sportowych, a także na innych imprezach masowych;
- promocji wolnego od alkoholu stylu życia w społeczeństwie, szczególnie wśród dzieci i młodzieży;
- wspieraniu rozwoju moralnego oraz fizycznego niepełnoletnich, wychowanie w poczuciu świadomości społecznej i patriotyzmu.
Wykonywanie zadań zdefiniowanych w Programie powierzono jednostkom strukturalnym Komitetu Wykonawczego Iwanofrankowskiej Rady Miejskiej. Głównym koordynatorem programu jest Departament Polityki Młodzieżowej i Sportu Iwanofrankowskiej Rady Miejskiej.
Podobne programy zostały uchwalone w innych jednostkach administracyjno- terytorialnych.
Innym przykładem rozwiązywania zadań promocji zdrowego stylu życia, wolnego od spożycia alkoholu mogą być działania podejmowane przez Lwowską Radę Miejską. W 2013 roku do Regulaminu umieszczania reklamy zewnętrznej we Lwowie zostały wniesione zmiany dotyczące umieszczania reklamy we Lwowie. Do Uchwały nr 334 z dnia 17.05.2013 wprowadzono zakaz oklejania zewnętrznego i wewnętrznego punktów handlowych (witryn lub okien stacjonarnych obiektów sprzedaży, drobnych form architektonicznych) zawierających zdjęcia napojów alkoholowych (w tym napisu „alkohol”), napojów o niskiej zawartości alkoholu i piwa, znaków towarowych i usługowych, innych obiektów własności intelektualnej, pod którymi produkowane są napoje alkoholowe, napoje o niskiej zawartości alkoholu i piwo.
Warto również wspomnieć o działaniach Lwowskiej Rady Obwodowej. 11 lipca 2011 roku nr 191 na mocy Uchwały Lwowskiej Rady Obwodowej został przyjęty Program Kompleksowy mający na celu profilaktykę oraz zapobieganie rozpowszechnianiu się zjawiska alkoholizmu wśród mieszkańców obwodu lwowskiego na lata 2011 – 2014. Dany program definiuje profilaktykę alkoholizmu, sposoby i środki rozwiązywania problemów, a także cel, kierunki główne, zadania, a także kwestie organizacyjne dotyczące finansowania tego Programu. Wśród przepisów zawartych w danym Programie Kompleksowym warto przytoczyć jego cele:
- tworzenie stałej świadomości rezygnowania przez społeczeństwo z dowolnej dystrybucji, handlu i spożycia alkoholu;
- stworzenie negatywnego stosunku społeczeństwa do zjawiska picia w miejscach publicznych;
7
- określenie priorytetu zdrowego stylu życia dla większości społeczności lokalnej, - połączenie wysiłków władzy, specjalistów, społeczeństwa w celu przeciwdziałania oraz profilaktyki alkoholizmu na terenie obwodu;
- doskonalenie czynności profilaktycznych, oświatowych mających na celu redukcję spożycia alkoholu;
- wsparcie leczenia osób uzależnionych, które chcą zerwać z nałogiem;
- informowanie ludności o ryzyku oraz szkodliwości spożywania alkoholu dla zdrowia;
- ustalenie odpowiedzialności za naruszenie przepisów handlu napojami alkoholowymi;
- zastąpienie udzielania pomocy społecznej osobom niepełnoletnim do kompleksowego społecznego wsparcia rodziny.
Jak wynika z wymienionych celów, większość z nich ma charakter deklaratywny i wymaga dokładniejszego zdefiniowania w celu określenia konkretnych czynności dla realizacji takich celów. W tekście Programu Kompleksowego określono również zadania dla realizacji postawionych celów. Zadania Programu Kompleksowego pokrywają się z określonymi celami. Jako przykład można wymienić takie zadania jak zwiększenie finansowania służb prowadzących bezpośrednią działalność w sferze diagnostyki, leczenia oraz rehabilitacji osób zmagających się z nałogiem alkoholowym, które zamierzają wyjść z niego.
Włączenie do powszechnych programów oświatowych oraz oświatowych programów zawodowych we wszystkich szkołach na Ukrainie przepisów o szkodliwości spożywania alkoholu na organizm człowieka, a także o zaletach wynikających ze zdrowego trybu życia
Jeżeli chodzi o drugi kierunek ograniczenia szkodliwego wpływu spożycia alkoholu, szczególnie włączenia do powszechnych programów oświatowych oraz zawodowych programów oświatowych we wszystkich szkołach na Ukrainie, niezależnie od formy ich własności przepisów o szkodliwości spożycia alkoholu oraz wyrobów tytoniowych na organizm człowieka, a także o zaletach wynikających ze zdrowego stylu życia, należy wspomnieć, że dane zadanie wykonywane jest na szczeblu krajowym. Zgodnie z Ustawą O oświacie, Ministerstwo Oświaty i Nauki Ukrainy zatwierdza programy oświatowe realizowane w szkołach. W programie oświatowym Podstawy Zdrowia dla uczniów klasy czwartej, jako składową kształcenia społecznego przewidziano formowanie wśród uczniów
8
negatywnego stosunku do palenia oraz picia alkoholu, a także dokonanie analizy wpływu nałogów szkodliwych (palenie, picie alkoholu) na zdrowie oraz wykształcenie umiejętności krytycznego podejścia do reklamy alkoholu i tytoniu.
Stworzenie warunków ekonomicznych i prawnych wspierających redukcję spożycia napojów alkoholowych
Zadanie mające na celu stworzenie warunków ekonomicznych i prawnych przyczyniających się do zmniejszenia spożycia napojów alkoholowych oraz wyrobów tytoniowych na Ukrainie może być realizowane w różny sposób. W związku z tematyką niniejszego opracowania, nie ma możliwości szerokiego omówienia kwestii warunków ekonomicznych. Z drugiej strony, poszczególne elementy tego kierunku można przedstawić kompleksowo wraz z warunkami prawnymi, ponieważ są one bezpośrednio powiązane zarówno z warunkami gospodarczymi, jak i prawnymi na Ukrainie. Do takich elementów należy między innych kwestia opodatkowania na Ukrainie.
W celu przedstawienia danej sprawy, należy zwrócić uwagę na normy Kodeksu Podatkowego Ukrainy z 2011 roku. W punkcie 215.3.1. określono stawki podatku akcyzowego na alkohol etylowy oraz inne destylaty spirytusowe, napoje alkoholowe, piwo.
Normy danego punktu zmieniają się na Ukrainie każdego roku. Ostatnie zmiany z 2018 roku ustaliły stawkę podatku akcyzowego na wyroby zawierające alkohol etylowy z kodem Klasyfikatora UKTZED 2207 na 126,96 hrywien za 1 litr 100 procentowego alkoholu, podczas gdy w 2011 roku stawka ta wyniosła 42,12 hrywne.
Podwyższenie akcyzy i odpowiednio ceny napojów alkoholowych nie jest jednoznacznie pozytywnym czynnikiem wpływającym na redukcję spożycia wyrobów alkoholowych. Ludność Ukrainy wytwarza coraz więcej alkoholu w warunkach domowych.
Świadczy o tym duża ilość reklamy w Internecie oraz istnienie na rynku Ukrainy bardzo dużej ilości różnego rodzaju urządzeń do domowej produkcji alkoholu.
Inne normy opodatkowania wyrobów alkoholowych zawarto w normie Ustawy O reklamie. W punkcie 8 artykułu 22 Ustawy O reklamie podano, że reklamodawcy napojów alkoholowych oraz wyrobów tytoniowych zobowiązani są, w sposób określony w Prawie Ukrainy stworzyć oraz rozpowszechniać reklamę społeczną o szkodliwości palenia tytoniu oraz spożycia alkoholu przeznaczając na to środki w wysokości nie mniejszej od przeznaczonych przez nich na rozpowszechnianie reklamy wyrobów tytoniowych oraz napojów alkoholowych na Ukrainie. Beneficjenci tych środków co kwartał sporządzają
9
sprawozdanie o ich wykorzystaniu. Należy podkreślić, że podana norma ma charakter deklaratywny i nie jest stosowana z przyczyn formalnych. Nieprzestrzeganie podanej normy związane jest z tym, że w punkcie 8 artykułu 22 Ustawy Ukrainy O reklamie określono, że reklamodawcy napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych zobowiązani są w sposób określony w Prawie Ukrainy przeznaczyć na wykonanie oraz rozpowszechnianie reklamy społecznej na temat szkodliwości palenia tytoniu oraz spożycia napojów alkoholowych co najmniej 5 procent środków przeznaczonych przez nich na rozpowszechnianie reklamy wyrobów tytoniowych i napojów alkoholowych na terytorium Ukrainy, a w związku z tym, że ani w Kodeksie Podatkowym, ani w innych ustawach Ukrainy o opodatkowaniu nie zapisano metody obliczania oraz zapłaty odliczeń od kwoty środków przeznaczonych na reklamę wyrobów tytoniowych i napojów alkoholowych na terenie Ukrainy, co oznacza, że nie są one płatnościami obowiązkowymi na szczeblu zapłaty podatków i mogę być płacone w sposób dobrowolny. Ponadto ani w prawie podatkowym, ani w budżetowym nie podano nr konta, na który należy dokonywać takich wpłat.
Kolejnym istotnym elementem prawnym tworzenia warunków ekonomiczno- prawnych jest kształtowanie ceny oraz sposobów sprzedaży napojów alkoholowych. Na Ukrainie obowiązuje z odpowiednimi zmianami Uchwała Gabinetu Ministrów Ukrainy z dnia 30 lipca 1996 r. Nr 854 O zatwierdzeniu Regulaminu handlu detalicznego napojami alkoholowymi, Uchwała Gabinetu Ministrów Ukrainy z dnia 30 października 2008 r. Nr 957 O ustaleniu wysokości minimalnych cen sprzedaży hurtowej i detalicznej na poszczególne rodzaje napojów alkoholowych.
W Uchwale nr 957 O ustaleniu wysokości minimalnych cen sprzedaży hurtowej i detalicznej na poszczególne rodzaje napojów alkoholowych, zgodnie z artykułem 18 Postanowienia końcowe Ustawy Ukrainy O regulacji państwowej produkcji i handlu alkoholem etylowym, koniakami i alkoholem na bazie owoców, napojami alkoholowymi i wyrobami tytoniowymi, Gabinet Ministrów Ukrainy ustalił i każdego roku publikuje minimalne ceny sprzedaży hurtowej i detalicznej poszczególnych rodzajów napojów alkoholowych. Ostanie aktualizacja cen na poszczególne rodzaje napojów alkoholowych została dokonana na podstawie Postanowienia nr 748 z dnia 05.09.2018.
Na szczególną uwagę w procesie walki z alkoholizmem zasługuje również Postanowienie Gabinetu Ministrów Ukrainy O zatwierdzeniu regulaminu handlu detalicznego napojami alkoholowymi. Zgodnie z tym Postanowieniem, handel detaliczny napojami alkoholowymi jest działalnością związaną ze sprzedażą napojów alkoholowych bezpośrednio ludności oraz innym konsumentom końcowym dla ich użytku osobistego, niekomercyjnego
10
niezależnie od formy rozliczeń, w tym w celu sprzedaży w restauracji, kawiarniach, barach, w innych placówkach gastronomicznych. Oprócz zdefiniowania pojęcia handlu detalicznego napojami alkoholami, w Postanowieniu określono imperatyw o podmiotach, którym udzielono prawa handlu detalicznego napojami alkoholowymi. Handel detaliczny napojami alkoholowymi prowadzony jest przez przedsiębiorstwa wyspecjalizowane, w tym firmowe, wydziały (sekcje) specjalistyczne przedsiębiorstw z uniwersalnym asortymentem artykułów spożywczych, a także przez placówki gastronomiczne.
Ponadto w Postanowieniu o Regulaminie handlu detalicznego napojami alkoholowymi podano wymogi wobec pracowników przedsiębiorstw wyspecjalizowanych sprzedających napoje alkoholowe. Pracownicy podmiotu gospodarczego bezpośrednio zajmujący się przechowywaniem i sprzedażą napojów alkoholowych powinni posiadać specjalne wykształcenie zawodowe (szkolenie): znać asortyment oraz właściwości jakościowe napojów, oznaki zepsucia, zasady przygotowania napojów do sprzedaży, zasady ich eksponowania w sklepie, przechowywania oraz terminu sprzedaży napojów alkoholowych; zasady pracy z kasami fiskalnymi, zasady rozliczeń z kupującymi, rodzaje urządzeń handlowych, wyposażenie oraz zasady jego użytku; normy i przepisy sanitarne; przepisy BHP, bezpieczeństwa przeciwpożarowego, wymogi prawa wobec ograniczenia sprzedaży alkoholi itp..
Jeżeli chodzi o wymogi wobec lokalu, w którym będą sprzedawane napoje alkoholowe, to głównymi wymogami są: pomieszczenie powinno zajmować co najmniej 20 m kw., być wyposażone w odpowiednie urządzenia handlowo-technologiczne (witryny, lady, lodówki itp.), sygnalizację ochronną i przeciwpożarową, odpowiednie oświetlenie, ogrzewanie oraz wentylację, a w przypadkach określonych w prawie należy zapewnić warunki w celu zastosowania kas fiskalnych, przechowywania wartości materialnych.
Istnienie jeszcze jedna norma istotna dla organizacji sprzedaży napojów alkoholowych, która wprowadza ograniczenia wobec sprzedaży detalicznej napojów alkoholowych. Podane w Postanowieniu ograniczenia dublują normy Ustawy O regulacji państwowej produkcji i handlu alkoholem etylowym.
Napoje alkoholowe powinny być oznakowane w formie dostępnej dla konsumenta, zgodnie z normami ustawy o językach.
Na stronie przedniej etykiety na każdej butelce lub na samej butelce wódki, koniaków i likierów należy podać:
1) nazwę powszechną oraz własną wyrobu;
2) nazwę producenta;
3) znak towarowy i usługowy;
11
4) nazwę geograficzną miejsca produkcji wyrobu, jeżeli nazwa producenta nie definiuje miejsca lokalizacji podmiotu działalności gospodarczej;
5) zawartość alkoholu (% objętości);
6) objętość butelki;
7) kod kreskowy powinien być naniesiony na widoczną stronę etykiety lub kontretykiety bądź na butelkę;
8) zawartość cukru (jeżeli nie jest regulowana dokumentami normatywnymi);
9) oznaczenie dokumentu normatywnego (dla wyrobów produkcji krajowej).
Na widocznej stronie etykiety lub kontretykiety bądź korka lub butelki należy podać datę produkcji wyrobu, kod podmiotu działalności gospodarczej oraz numer licencji producenta.
N stronie czołowej etykiety na każdej butelce lub na samej butelce wyrobów winiarskich należy podać:
1) nazwę kraju;
2) nazwę podmiotu działalności gospodarczej oraz jego siedzibę;
3) znak towarowy i usługowy;
4) nazwę wyrobu;
5) objętość butelki;
6) zawartość alkoholu (% obj.);
7) zawartość cukru (za wyjątkiem win wytrawnych, szampana, win musujących i koniaku) (% wagowy);
8) datę produkcji (na widocznej stronie etykiety lub kontretykiety, lub korka, bądź butelki);
9) oznaczenie dokumentu normatywnego (dla wyrobów produkcji krajowej przeznaczonych do sprzedaży na terytorium Ukrainy);
10) kod kreskowy powinien być naniesiony na widoczną stronę etykiety lub kontretykiety bądź butelki;
11) zawartość aromatów, barwników (jeżeli były stosowane).
Oddzielne wymogi przewidziano dla przygotowania oraz oznakowania butelek z winem i koniakiem. Termin fermentacji win markowych i oznaczenie „Markowe”, rocznik koniaku markowego i koniaków specjalnych, powinny być podane na etykiecie dodatkowej.
Na butelkach z winami kolekcjonerskimi oraz na koniakach powinny być naklejone dodatkowe przywieszki z oznaczaniem „Kolekcjonerskie dodatkowo fermentowane w kolekcji ___ lat. Na szyjce butelki z winem kolekcjonerskim należy nakleić kontretykietę z oznaczeniem roku zbioru winogron, z których wyprodukowano wino. Na etykietach butelek z
12
winem klasyfikowanym według miejsca pochodzenia, obowiązkowo należy umieścić napis
„Wino klasyfikowane wg miejsca pochodzenia”, a na kontretykiecie – mapkę regionu, w którym wyprodukowano wino z oznaczeniem działek winnych latorośli. Na butelce z wermutem należy nakleić kontretykietę lub etykietę dodatkową, na której należy podać informacje o składzie głównym napoju oraz ustaloną z Ministerstwem Zdrowia rekomendację odnośnie jego zastosowania.
Na butelkach ze wszystkimi rodzajami wyrobów winiarskich, należy nakleić kontretykiety zawierającą informacje dodatkowe o wyrobie.
Jeżeli chodzi o sprzedaż napojów alkoholowych w restauracjach, to osobnym wymogiem jest poświadczenie etykiety na napoju alkoholowym podpisem osoby odpowiedzialnej danego przedsiębiorstwa.
Pozostałe normy prawne dotyczące obrotu napojów alkoholowych na Ukrainie regulują warunki ich produkcji i sprzedaży. Ograniczenia wobec handlu alkoholem zostały wprowadzone w wyniku ustalenia zasad licencjonowania na produkcję i sprzedaż oraz innych czynności. Zgodnie z Ustawą Ukrainy O licencjonowaniu rodzajów działalności gospodarczej, działalność związana z produkcją i handel alkoholem etylowym, koniakiem і alkoholem na bazie owoców, napojami alkoholowymi oraz wyrobami tytoniowymi podlega licencjonowaniu. Licencjonowanie podanych rodzajów działalności odbywa się zgodnie z Ustawą O regulacji państwowej produkcji i handlu alkoholem etylowym…., między innymi w Rozdziale Drugim Organizacja produkcji alkoholu etylowego, koniaku, alkoholu na bazie owoców, alkoholu etylowego rektyfikowanego winogronowego, destylatu winogronowego, alkoholu – surowca owocowego, napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych.
Zgodnie z normami podanego rozdziału, na Ukrainie wprowadzono szczegółową kontrolę nad produkcją wyrobów alkoholowych, szczególnie nad produkcją alkoholu etylowego (w tym w formie leku), alkoholu rektyfikowanego winogronowego, alkoholu etylowego rektyfikowanego na bazie owoców. Dane rodzaje działalności mogą być prowadzone wyłącznie w przedsiębiorstwach państwowych. Z kolei zgodnie normami podanego Rozdziału, produkcja destylatu koniakowego, owocowego, zbożowego może być prowadzona przez podmioty działalności gospodarczej niezależnie od form ich własności, pod warunkiem posiadania przez nich odpowiedniej licencji oraz pełnego cyklu technologicznego produkcji koniaku oraz napojów alkoholowych, posiadających odpowiednie opakowania do fermentacji alkoholu oraz wykwalifikowany personel, bądź zajmujących się przetwórstwem winogron oraz produkcją materiałów winiarskich w beczkach dębowych bądź w naczyniach ze stali nierzewnej lub emaliowanych z korkami dębowymi, posiadających
13
wykwalifikowanych specjalistów oraz własne moce produkcyjne do produkcji koniaku.
Produkcją koniaku na Ukrainie mogą zajmować się również podmioty działalności gospodarczej, niezależnie od formy ich własności w wyniku kupażu koniaków przechowywanych przez co najmniej trzy lata w beczkach dębowych lub w naczyniach ze stali nierdzewnej bądź emaliowanych z korkiem dębowym.
W celu kontroli procesów produkcji i ograniczenia produkcji będącej poza kontrolą, prawo przewiduje ograniczenia wobec podejmowania decyzji o budowie nowych zakładów spirytusowych. Decyzja o projektowaniu i budowie nowych zakładów przemysłu spirytusowego, a także o podziale produkcji spiritusu pomiędzy podmiotami działalności gospodarczej zależy od sposobów wykorzystania spirytusu i podejmowana jest przez Gabinet Ministrów Ukrainy. Innym ważnym wymogiem wobec ograniczenia wolnego obrotu wyrobami alkoholowymi na Ukrainie, przede wszystkim spiritusem jest norma Ustawy zabraniająca handlu detalicznego, oprócz przedsiębiorstw państwowej formy własności.
Oprócz podanych norm, Ustawa przewiduje również kontrolę w trakcie sprzedaży spiritusu. Zgodnie z art. 15, w celu ustalenia wielkości produkcji spiritusu, kupujący maksymalnie do 1 października roku poprzedzającego plan zawierają z dostawcami umowy na jego dostawę na kolejny rok z oznaczeniem terminów i warunków. Umowa zawierana jest w czterech egzemplarzach, zgodnie ze wzorem standardowym zatwierdzonym na mocy zarządzenia wspólnego Ministerstwa Rolnictwa i Państwowej Administracji Skarbowej.
Podobnym rodzajem działalności gospodarczej do produkcji spirytusu jest produkcja napojów alkoholowych. Produkcją napojów alkoholowych na Ukrainie mogą zajmować się podmioty działalności gospodarczej niezależnie od formy własności, jednak pod warunkiem posiadania przez nie licencji. Import napojów alkoholowych na Ukrainę odbywa się również wyłącznie na podstawie licencji. Licencja wydawana jest zgodnie z przepisami ustalonymi w Ustawie o licencjonowaniu rodzajów działalności gospodarczej.
W ustawie przewidziano szczególne normy dotyczące zapłaty za licencję na prawo do handlu detalicznego napojami alkoholowymi. Opłata za licencję na handel detaliczny napojami alkoholowymi, oprócz cydru i perry (bez domieszki alkoholu) wynosi 8000 hrywien na każdą oddzielną podaną w licencji kasę fiskalną (książkę ewidencji operacji rozliczeniowych) zainstalowaną w miejscu handlu; a na terenie wiosek i osiedli, za wyjątkiem znajdujących się w granicach miasta - 500 hrywien za handel detaliczny napojami alkoholowymi, za wyjątkiem cydru i perry (bez domieszki alkoholu) na każdą osobną podaną w licencji kasę fiskalną (książkę ewidencji operacji rozliczeniowych) zainstalowaną się w
14
miejscu handlu. Niezrozumiała i nielogiczna jest norma preferująca sprzedawców z terenów wsi i osiedli, jednak wymogi wobec polityki cenowej oraz wymogi ograniczające są identyczne zarówno dla miast, jak i dla wsi.
Zgodnie z Prawem Ukrainy, organem licencyjnym w sferze produkcji i dystrybucji napojów alkoholowych na Ukrainie jest Państwowa Służba Skarbowa Ukrainy. Licencję na handel i import napojów alkoholowych mogą otrzymać wyłącznie podmioty działalności gospodarczej wszelkich form własności, w tym ich producenci. Licencja wydawana jest na wniosek podmiotu działalności gospodarczej, w którym należy podać rodzaj działalności gospodarczej, na prowadzenie którego podmiot działalności gospodarczej zamierza otrzymać licencję (handel detaliczny napojami alkoholowymi lub wyrobami tytoniowymi). We wniosku o wydanie licencji na handel detaliczny napojami alkoholowymi dodatkowo należy podać adres miejsca handlu, wykaz kas fiskalnych (książek ewidencji operacji rozliczeniowych) zainstalowanych w miejscu handlu, a także informacje o nich: model, wersja, numer fabryczny, producent, data produkcji; numer rejestracyjny rejestracji kasy fiskalnej, (książki ewidencji operacji rozliczeniowych) zainstalowanych w miejscu handlu oraz datę wpisania ich do ewidencji w organach państwowej służby skarbowej.
Inne ograniczenia dotyczą zasad spożycia wyrobów alkoholowych. Jako pierwsze ograniczenie, należy podać przepisy dotyczące miejsc, gdzie można spożywać alkohol.
Ograniczenia wobec danego rodzaju zawarto w Ustawie O regulacji państwowej produkcji i handlu alkoholem etylowym … . Zgodnie z 15-2 podanej Ustawy, zabrania się spożywania piwa (za wyjątkiem bezalkoholowego), napojów alkoholowych oraz napojów o niskiej zawartości alkoholu, win:
1) w placówkach ochrony zdrowia, za wyjątkiem spożywania win na terenie sanatorium w specjalnie wyznaczonych do tego miejscach;
2) w szkołach i w placówkach oświatowo-wychowawczych;
3) w środkach transportu publicznego (włączając połączenia międzynarodowe), na przystankach, w przejściach podziemnych;
4) w placówkach kultury;
5) w zamkniętych obiektach sportowych (za wyjątkiem piwa w opakowaniu plastikowym);
6) w windach;
7) na placach zabaw dla dzieci;
8) na terenach sportowych;
15
9) w pomieszczeniach organów władzy państwowej i organów samorządu lokalnego, w innych urzędach państwowych.
Warto również wspomnieć o normie artykułu 178 Kodeksu Ukrainy o wykroczeniach administracyjnych, która ustala odpowiedzialność za spożycie alkoholu w miejscach publicznych, szczególnie na ulicach, w zamkniętych obiektach sportowych, na skwerach, w parkach, we wszystkich rodzajach transportu publicznego (w tym w połączeniach międzynarodowych) oraz w innych miejscach zabronionych w prawie. Analiza porównawcza przepisów tych artykułów umożliwia twierdzenie o istnieniu odpowiedzialności za spożywanie alkoholu na przykład na skwerach, pomimo braku bezpośredniego zakazu takich czynności w normach Ustawy nr 481.
Inne ograniczenie dotyczy sprzedaży napojów alkoholowych. Zabrania się sprzedaży piwa (za wyjątkiem bezalkoholowego), napojów o niskiej zawartości alkoholu, win oraz wyrobów tytoniowych:
1) osobom, które nie ukończyły 18 lat;
2) przez osoby, które nie ukończyły 18 lat;
3) w pomieszczeniach oraz na terenie placówek oświatowych, placówek ochrony zdrowia, za wyjątkiem restauracji znajdujących się na terenie sanatoriów;
4) w pomieszczeniach wyspecjalizowanych firm handlowych sprzedających asortyment dla dzieci lub asortyment sportowy, a także w odpowiednich działach (sekcjach) uniwersalnych firm handlowych
5) w zamkniętych obiektach sportowych (za wyjątkiem piwa w opakowaniach plastikowych);
6) z automatów handlowych;
7) na półkach samoobsługowych (za wyjątkiem wyrobów tytoniowych w kartonach i napojów alkoholowych, o niskiej zawartości alkoholu, wina, piwa);
8) odręcznie;
9) w nieprzeznaczonych do tego miejscach handlowych.
Jeżeli chodzi o przestrzeganie ograniczenia wiekowego, w Ustawie ustalono obowiązek sprzedawcy do kontroli wieku kupującego. Sprzedawca napojów alkoholowych, napojów o niskiej zawartości alkoholu, jeżeli ma wątpliwości odnośnie wieku kupującego zobowiązany jest otrzymać od kupującego dowód osobisty lub inny dokument potwierdzający wiek kupującego. Jeżeli kupujący odmówi okazania takiego dokumentu, zabrania się sprzedaży napojów alkoholowych takiej osobie.
Oprócz wymienionych wyżej ograniczeń, w Ustawie dodatkowo organom samorządu lokalnego, w zakresie odpowiedniego terytorium administracyjnego udzielono uprawnień
16
wobec zakazu lub ograniczenia sprzedaży bądź spożycia alkoholu w zależności od pory dnia, bądź w trakcie przeprowadzania imprez masowych. Jeżeli chodzi o ograniczenia czasowe, to w większości jednostek administracyjnych wprowadzono ograniczenie sprzedaży napojów alkoholowych od godz. 22.00 do 10.00.
Informowanie o szkodliwości nadmiernego spożycia alkoholu
Piąty kierunek prawny ustala konieczności informowania o szkodliwości nadmiernego spożywania napojów alkoholowych i wprowadzany jest przede wszystkim w normach przepisów Ustawy Ukrainy O reklamie. W artykule 22 Ustawy O reklamie zawarto standardy normatywne reklamy alkoholu oraz wyrobów tytoniowych, znaków towarowych i usługowych, innych obiektów prawa własności intelektualnej, pod którymi produkowane są napoje alkoholowe oraz wyroby tytoniowe. Jak wynika z nazwy artykułu, ustawodawca przewidział oraz wykluczył możliwość niewłaściwego używania przez producentów napojów alkoholowych ukrytej reklamy wykorzystującej zarejestrowane znaki towarowe dla wyrobów alkoholowych.
Główne wymogi odnośnie ostrzegania oraz informowania o szkodliwości nadmiernego spożycia napojów alkoholowych w Ustawie O reklamie zawarte są w punkcie siódmym artykułu 22. W artykule 22 przewidziano, że reklama wyrobów tytoniowych oraz napojów alkoholowych, a także znaków towarowych i usługowych, innych obiektów prawa własności intelektualnej, pod którymi produkowane są takie wyroby oraz napoje powinna zawierać również tekst ostrzeżenia następującej treści: „Palenie może powodować zachorowanie na raka”, „Nadmierne spożycie alkoholu szkodzi twojemu zdrowiu”.
Równocześnie ustawodawca przewidział wymogi formalne wobec wykonania takiej reklamy na wyrobach tytoniowych i napojach alkoholowych: „Na każde ostrzeżenie należy przeznaczyć co najmniej 15 procent powierzchni całej reklamy. Kolor tekstu ostrzeżenia powinien być czarny, a kolor tła biały. Tekst ostrzeżenia w reklamie w drukowanych środkach masowego przekazu powinien być umieszczony poziomo, na dole reklamy”.
Zgodnie z artykułem 22, reklama napojów alkoholowych, reklama znaków towarowych i usługowych, innych obiektów prawa własności intelektualnej, pod którymi produkowane są napoje alkoholowe jest zabroniona:
• w radio i telewizji od godz. 6 do 23;
17
• na pierwszych i ostatnich stronach gazet, na okładkach dzienników i innych czasopism, we wszystkich czasopismach dla dzieci i młodzieży, na stronach dla dzieci i młodzieży we wszystkich czasopismach drukowanych;
• we wszystkich drukowanych środkach masowego przekazu (za wyjątkiem czasopism specjalistycznych);
• w reklamie wewnętrznej;
• w wyniku przeprowadzania przedsięwzięć reklamowych (za wyjątkiem specjalistycznych imprez wystawowych napojów alkoholowych);
• na powierzchniach zewnętrznych i wewnętrznych w transporcie publicznym oraz w metro;
• środkami reklamy zewnętrznej.
Równocześnie z ustaleniem zakazu reklamy wyrobów alkoholowym, w podanym artykule Ustawy O reklamie określano również wymogi wobec treści reklamy alkoholu i wyrobów tytoniowych. W części trzeciej artykułu 22 ustalono, że reklama napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych, znaków towarowych i usługowych, innych obiektów prawa własności intelektualnej, pod którymi produkowane są napoje alkoholowe wyroby tytoniowe:
• zabrania się korzystania z usług osób poniżej 18 roku życia jako modeli;
• nie powinna zawierać obrazu palenia wyrobów tytoniowych lub spożywania alkoholu;
• nie może znajdować się w odległości mniejszej niż 300 metrów w bezpośredniej widoczności od przedszkoli, szkół podstawowych oraz innych placówek oświatowych, w których uczą się dzieci poniżej 18 roku życia;
• nie może kształtować opinii, że palenie tytoniu lub picie alkoholu jest ważnym czynnikiem osiągnięcia sukcesu w sferze sportowej, społecznej, seksualnej lub w innych sferach życia;
• nie powinna stwarzać wrażenia, że picie alkoholu lub palenie wyrobów tytoniowych pomaga w rozwiązaniu problemów osobistych;
• nie może tworzyć wrażenia, że alkohol lub wyroby tytoniowe posiadają właściwości lecznicze bądź są środkami stymulującymi;
• nie powinna zachęcać do spożywania napojów alkoholowych czy palenia tytoniu, bądź negatywnie oceniać powstrzymywanie się od stosowania wyrobów tytoniowych czy alkoholu;
18
• nie może zawierać zdjęć lekarza lub innego pracownika służb medycznych, a także osób, których wygląd zewnętrzny nawiązuje do wyglądu lekarza;
• nie powinna tworzyć wrażenia, że większość osób pali oraz pije alkohol;
• zabrania się umieszczenia wizerunku wyrobów tytoniowych, znaków towarowych i usługowych, pod którymi produkowane są wyroby tytoniowe na jakichkolwiek innych towarach, za wyjątkiem umieszczania na towarach (przedmiotach) związanych z paleniem tytoniu, na zapalniczkach, popielniczkach.
Stosunkowo nieprecyzyjne są przepisy punktu 4 artykułu 22 Ustawy, gdzie w ustępie pierwszym przewidziano, że sponsorowanie transmisji radiowo-telewizyjnej imprez teatralnych, koncertów, sportowych oraz innych imprez z wykorzystaniem znaków towarowych i usługowych, innych obiektów prawa własności intelektualnej, pod którymi produkowane są wyroby tytoniowe jest zabronione. Równocześnie w punkcie 2 artykułu 22 Ustawy istnieje pozwolenie na taką formę reklamy dla napojów alkoholowych. W tym przypadku w sferze domysłu pozostaje fakt czym kierował się ustawodawca ustalając takie przepisy. Analogiczną rozbieżność powoduje analiza punktu 6 artykułu 22 Ustawy o reklamie. W danym punkcie przewidziano zakaz stosowania środków reklamowych. W celu lepszej prezentacji przepisów prawa zawartych w podanym punkcie artykułu 22 Ustawy o reklamie, warto przedstawić je w formie graficznej, to znaczy w tabeli porównawczej standardów normatywnych reklamy wyrobów tytoniowych i napojów alkoholowych.
W dyspozycji punktu 6 artykułu 22 podano zakaz reklamy wyrobów tytoniowych i alkoholu, jednak już w części drugiej, to znaczy w dyspozycji określano różne przepisy dla wyrobów tytoniowych i alkoholu.
Zakazy rodzajów działalności wobec napojów alkoholowych
Zakazy rodzajów działalności wobec wyrobów tytoniowych
1) sponsorowanie imprez przeznaczonych przede wszystkim dla osób poniżej 18 roku życia, z wykorzystaniem znaków towarowych i usługowych, innych obiektów prawa własności intelektualnej, pod którymi produkowane są wyroby tytoniowe i napoje alkoholowe
2) dystrybucja i sprzedaż dowolnych towarów (oprócz towarów związanych z paleniem wyrobów tytoniowych tzn. zapalniczek, zapałek, popielniczek) z wykorzystaniem znaków towarowych i usługowych, innych obiektów prawa własności intelektualnej, pod którymi produkowane są wyroby alkoholowe i tytoniowe
19
3) dokonywanie czynności związanych z wymianą wyrobów tytoniowych na dowolne inne towary, prace, usługi;
4) udzielenie prawa uczestniczenia w loterii, grze, konkursie oraz w innych imprezach rozrywkowych, jeżeli warunkiem
uczestniczenia w nich jest zakup wyrobów alkoholowych;
5) wizerunek wyrobów tytoniowych, znaków towarowych i usługowych, innych obiektów prawa własności intelektualnej, pod którymi produkowane są wyroby tytoniowe w miejscach przeprowadzenia imprez
rozrywkowych dla osób niepełnoletnich oraz na pojazdach;
6) prezentacja wyrobów tytoniowych, znaków towarowych i usługowych, innych obiektów prawa własności intelektualnej, pod którymi produkowane są wyroby tytoniowe bądź palenia wyrobów tytoniowych, na opakowaniu bądź w trakcie reklamy dowolnych innych towarów lub usług nie związanych z paleniem wyrobów
tytoniowych;
7) sprzedaż wyrobów tytoniowych w
zestawie z dowolnymi innymi towarami, nie związanymi z paleniem wyrobów
tytoniowych;
8) wysyłanie powiadomień nieokreślonemu audytorium za pośrednictwem poczty, poczty elektronicznej, telefonią komórkową.
20
Jak wynika z powyższej tabeli, ustawodawca przyznaje więcej preferencji napojom alkoholowym niż wyrobom tytoniowym. Podejście zabraniające danych rodzajów działalności wobec wyrobów tytoniowych określonych w punktach 3-7 jest nieuzasadnione.
Wszystkie z podanych w punktach 3-7 rodzaje działalności, jak wynika z treści Ustawy mogą być, bez żadnych ograniczeń stosowane wobec napojów alkoholowych.
Wspólny zakaz zarówno dla napojów alkoholowych, jak i dla wyrobów tytoniowych ustawodawca zawarł w punkcie 9 podanego artykułu. W danym punkcie przewidziano, że reklama napojów alkoholowych, wyrobów tytoniowych, piwa i/lub napojów produkowanych na jego bazie, znaków towarowych i usługowych, innych obiektów prawa własności intelektualnej, pod którymi produkowane są napoje alkoholowe, wyroby tytoniowe, piwo i/lub napoje produkowane na jego bazie nie powinna zawierać wizerunku osób znanych bądź pośrednie lub bezpośrednie zachwalanie przez osoby popularne palenia lub picia alkoholu, piwa i napojów produkowanych na jego bazie.
Ponadto należy dodać, że w przeciwieństwie do wyrobów tytoniowych, na których podawana jest ilość substancji szkodliwych w jednej jednostce, na opakowaniu napojów alkoholowych podawana jest wyłącznie moc takiego napoju, bez podania informacji na temat ilości substancji szkodliwych, na przykład olej fuzlowy, bądź prezentacji graficznej skutków nadmiernego spożycia alkoholu, które znajdują się na paczkach papierosów.
Inne dodatkowe ograniczenia wobec treści reklamy wyrobów alkoholowych zostały opracowane przez Narodową Radę Ukrainy ds. Telewizji i Radiofonii. W rekomendacjach wobec sponsoringu z wykorzystaniem znaków towarowych i usługowych, pod którymi produkowane są napoje alkoholowe Narodowa Rada ds. Telewizji i Radiofonii zawarła ograniczenia wobec treści materiałów informacyjnych. Informacje sponsora o marce handlowej niezależnie od tego, czy jest ona zarejestrowanym znakiem towarowym i usługowym lub znakami przekazanymi do rejestracji, nie powinna zawierać wyrażeń oraz prezentacji stosowanych wyłącznie w związku z napojami alkoholowymi, a dokładnie:
1) w grach audio i wideo, a także w tłumaczeniu gier zabrania się stosowania nazwy rodzaju napoju alkoholowego („wódka”, „wino”, „szampan” itp.) i/lub pełnej bądź częściowej prezentacji opakowania dla napojów alkoholowych z etykietą lub bez etykiety;
2) pełnego lub częściowego opisu lub prezentacji procesu technologicznego bezpośredniej produkcji napojów alkoholowych, a także urządzeń do produkcji napojów alkoholowych (sposobów oczyszczania, terminów przechowywana, naczyń do fermentacji, beczek do leżakowania itp.);
21
3) prezentacji spożywania napoju alkoholowego, a także zestawów do spożywania (kieliszków, literatek itp.), imitacji dźwiękowej otwierania butelek, nalewania i stukania się kieliszkami;
4) opisu lub prezentacji właściwości organoleptycznych napojów alkoholowych, a dokładnie smaku, zapachu i mocy.
Ogłoszenie sponsorów o znaków towarowym i usługowym nie powinny zachęcać do konsumpcji alkoholu, a dokładnie zawierać słów „spróbuj”, „skosztuj”, „wypij”, „poczuj smak” oraz toastów „na zdrowie”, „za ..!” itp..
Informowanie oraz prezentacja negatywnych właściwości napojów alkoholowych, wpływania na świadomość oraz stan fizyczny człowieka jest istotnym aspektem przeciwdziałania oraz walki ze spożyciem napojów alkoholowych.
Leczenie uzależnienia alkoholowego oraz tytoniowego
Opisując szósty kierunek w zakresie leczenia uzależnienia od alkoholu i nikotyny, należy zwrócić uwagę na przepisy Ustawy Ukrainy O podstawach prawa Ukrainy o ochronie zdrowia z dnia 19.11.1992 roku. W podanej Ustawie w artykule 32 „Promocja zdrowego stylu życia wśród społeczeństwa” przewidziano, że na Ukrainie prowadzona jest polityka państwowa ograniczenia palenia oraz spożycia alkoholu. Ponadto podana Ustawa zawiera również podstawy walki i przeciwdziałania alkoholizmowi. Organy i zakłady opieki zdrowotnej na Ukrainie zobowiązane są podejmować specjalne działania profilaktyczne oraz leczyć choroby niebezpieczne społecznie (gruźlica, choroby psychiczne i weneryczne, AIDS, przewlekły alkoholizm, narkomania), a także choroby kwarantannowe. Należy zwrócić uwagę, że sposób leczenia podano w tej Ustawie w zarysach ogólnych. Założono, że metody hospitalizacji oraz leczenia, w tym przymusowego osób chorych na choroby społeczne ustalane są w aktach prawnych Ukrainy. Należy zaznaczyć, że akty prawne dotyczące sposobów leczenia i hospitalizacji nie zostały wydane.
Jeżeli chodzi o leczenie przymusowe, należy odwołać się do norm Kodeksu Karnego Ukrainy, w którym przewidziano możliwość takiego leczenia osób cierpiących na choroby mogące stanowić zagrożenia dla zdrowia innych osób. Przepisy stosowane wobec przestępcy w zakresie leczenia przymusowego przewidziano w artykule 96 Kodeksu Karnego Ukrainy.
Normy podanego artykułu zakładają, że leczenie przymusowe może być zasądzone przez sąd, niezależnie od zasądzonej kary wobec osób dokonujących przestępstwa oraz cierpiących na choroby zagrażające zdrowiu innych osób. Jeżeli chodzi o miejsce, w którym osoba skazana będzie leczona przymusowo, Kodeks Karny zakłada, że w przypadku wyznaczenia kary w formie pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności, leczenie przymusowe będzie prowadzone w miejscu odbywania kary. W przypadku zasądzenia innych rodzajów kary,
22
leczenie przymusowe może być prowadzone w innych wyspecjalizowanych zakładach leczniczych. We wszystkich przypadkach decyzja o leczeniu przymusowym podejmowana jest przez sąd.
W Kodeksie Karnym Wykonawczym zawarte są przepisy dotyczące sposobu wykonania artykułu 96 Kodeksu Karnego. Zgodnie z artykułem 117 Kodeksu Karnego Wykonawczego wobec osób skazanych na pozbawienie wolności, które cierpią na choroby stanowiące zagrożenie dla innych osób oraz wobec osób, które nie przeszły pełnego leczenia i zrezygnowały z niego, administracja zakładu karnego stosuje wyznaczone przez sąd przymusowe środki lecznicze lub leczenie przymusowe. Ponadto zgodnie z przepisami podanego artykułu, obowiązkiem administracji zakładu karnego jest kontrola stanu zdrowia skazanych. Jeżeli podczas odbywania kary zostanie ustalone, że skazany cierpi na choroby zagrażające zdrowiu innych osób oraz odmawia leczenia, administracja zakładu karnego składa do sądu wniosek o zastosowanie wobec takiej osoby leczenia przymusowego. Leczenie osób uzależnionych od alkoholu w zakładzie karnym prowadzone jest zgodnie z Regulaminem o programie zróżnicowanego wpływu wychowawczego na skazanych Programu Przezwyciężania uzależnienia od alkoholu, zatwierdzonego Zarządzeniem Ministra Sprawiedliwości Ukrainy z dnia 16 maja 2016 roku nr 1418/5. Podane zarządzenie zawiera cel oraz zadania programu Przezwyciężania Uzależnieniu od Alkoholu, sposób realizacji tego Programu, a także prawa i obowiązki pracowników socjalnych oraz psychologów bezpośrednio organizujących i podejmujących działania związane z realizacją Programu Przezwyciężania Uzależnienia od Alkoholu oraz sposób dokumentowania działań programu Przezwyciężania Uzależnienia od Alkoholu.
Inną ważną kwestią leczenia uzależnienia alkoholowego jest jego profilaktyka oraz przeciwdziałanie. Zgodnie z Regulaminem obsługi medycznej uczniów szkół podstawowych oraz w celu poprawy obsługi medycznej w szkołach podstawowych i zaangażowania rodziców do procesu kształtowania zdrowia dziecka, zatwierdzonego na mocy Postanowienia Gabinetu Ministrów Ukrainy z dnia 8 grudnia 2009 roku nr 1318, na Ukrainie przyjęto Rozporządzenie Ministra Ochrony Zdrowia Ukrainy O poprawie obsługi medycznej uczniów szkół podstawowych z dnia 16.08.2010 nr 682. Zgodnie z podanym Rozporządzeniem, na Ukrainie istnieje obowiązek wykonania corocznych badań profilaktycznych uczniów szkół podstawowych przez pracowników służby zdrowia w obecności rodziców lub innych przedstawicieli prawnych w placówce leczniczej właściwej dla miejsca pobytu dziecka.
Podane czynności nie mają dokładnie określonych terminów i mogą być realizowane w ciągu roku kalendarzowego.
23
W ramach podanych badań profilaktycznych powinien zostać przeprowadzony wywiad wśród uczniów szkół podstawowych oraz ich rodziców (przedstawicieli prawnych) w celu wykrycia czynników ryzyka problemu alkoholu i narkotyków. Na podstawie wyników wywiadu, odpowiednie osoby zobowiązane są uzupełnić kartę profilaktyczną z uczniami szkół podstawowych oraz zapewnić jej archiwizację. Archiwizacja odbywa się w wyniku przekazania podanej karty rodzicom lub innym przedstawicielom prawnym w celu jej przekazania pracownikowi służby zdrowia w szkole. Zgodnie z pkt. 11 Państwowych przepisów i norm sanitarnych, wyposażenia, prowadzenia szkół podstawowych oraz organizacji procesu oświatowo-wychowawczego szkoły podstawowe powinny dysponować wykwalifikowanym personelem średnich pracowników medycznych, lekarzami pediatrami, a w przypadku ich nieobecności kierownictwo szkoły podstawowej zawiera umowy z ośrodkiem zdrowia o obsłudze medycznej uczniów.
Ochrona zdrowia fizycznego człowieka
Zgodnie z ósmym kierunkiem ograniczania szkodliwego wpływu spożycia napojów alkoholowych, to znaczy ochroną zdrowia fizycznego człowieka, warto wspomnieć o konieczności dokonania atestacji produkcji napojów alkoholowych. Przepisy dokonania atestacji przewidziano w Rozdziale trzecim Ustawy O Regulacji państwowej produkcji i handlu alkoholem etylowym…. Podany Rozdział przewiduje atestację produkcji oraz wymogi wobec jakości alkoholu i wyrobów tytoniowych.
Ograniczenie szkodliwego wpływu spożycia napojów alkoholowych, to znaczy ochrona zdrowia człowieka zakłada wprowadzenie ograniczeń wobec spożywania alkoholu zarówno w kategoriach wiekowych, jak i w miejscach, gdzie takich napojów nie można spożywać i sprzedawać.
W artykule ósmym Ustawy O Regulacji państwowej produkcji i handlu alkoholu etylowego … zapisano, że podmioty działalności gospodarczej, zakłady produkcyjne, laboratoria oraz inne jednostki strukturalne produkujące oraz kontrolujące produkcję alkoholu etylowego, koniaku, alkoholu na bazie owoców, alkoholu etylowego rektyfikowanego winogronowego, alkoholu etylowego rektyfikowanego na bazie owoców, destylatu alkoholu winnego, alkoholu-surowca owocowego, napojów alkoholowych, za wyjątkiem niewielkiej produkcji wina oraz wyrobów tytoniowych podlegają obowiązkowej atestacji pod kątem zgodności z wymogami ustalonymi w obowiązujących aktach prawnych Ukrainy dotyczących zabezpieczenia życia i zdrowia człowieka, ochrony środowiska naturalnego, pełnego cyklu technologicznego produkcji koniaku, napojów alkoholowych zgodnie z technologią produkcji koniaku oraz wyrobów tytoniowych, a także zgodności z normami sanitarnymi, ekologicznymi i przepisami. Atestacja dokonywana jest przez organy Derżspożstandardu
24
Ukrainy. Atestacja dokonywana jest zgodnie z Regulaminem wykonywania atestacji produkcji alkoholu etylowego, koniaku i alkoholu na bazie owoców, napojów alkoholowych oraz wyrobów tytoniowych zatwierdzonego na mocy Rozporządzenia Państwowego Komitetu Ukrainy ds. normalizacji, metrologii i certyfikacji z dnia 29.02.1996r., nr 85.
Przeciwdziałanie bezprawnemu importowi i handlu napojami alkoholowymi
Przeciwdziałanie bezprawnemu importowi i handlu napojami alkoholowymi opiera się na ustalonych w prawie formalnościach wobec przewozu napojów alkoholowych przez granicę celną. Ograniczenia wobec podmiotów upoważnionych do importu spirytusu czy napojów alkoholowych są analogiczne do ograniczeń wobec produkcji alkoholu etylowego oraz napojów alkoholowych. Zgodnie z Ustawą O Regulacji państwowej produkcji i handlu alkoholem etylowym …, import, eksport i handel hurtowy alkoholem etylowym, alkoholem etylowym rektyfikowanym winogronowym, alkoholem etylowym rektyfikowanym na bazie owoców odbywa się pod warunkiem posiadania licencji wyłącznie przez przedsiębiorstwa (organizacje) państwowe specjalnie upoważnione do tego przez Gabinet Ministrów Ukrainy.
Odpowiednio import i eksport napojów alkoholowych może być dokonywany przez podmioty działalności gospodarczej wszystkich form własności, pod warunkiem posiadania licencji.
Podmioty działalności gospodarczej – osoby prawne i fizyczne, które zawarły z producentami zagranicznymi lub innymi nierezydentami umowę o dostawie na Ukrainę napojów alkoholowych oraz wyrobów tytoniowych, posiadające prawo wwozu na terytorium celne Ukrainy importowanych napojów alkoholowych oraz wyrobów tytoniowych, jeżeli:
а) ich wwóz na terytorium celne Ukrainy dokonywany jest wyłącznie przez określone przez Gabinet Ministrów Ukrainy przejścia graniczne podane przez kupujących (importerów) we wniosku;
б) oznakowanie napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych dokonywane jest w ustalony sposób znakami akcyzowymi ustalonego wzorca;
в) napoje alkoholowe w cysternach samochodowych i kolejowych, a także w pojemnikach, beczkach oraz w innych zbiornikach o pojemności ponad 5 litrów wwożone są na Ukrainę w celu sprzedaży lub wymiany na terytorium celnym Ukrainy oraz nie podlegają oznakowaniu. W takim przypadku podatek płacony jest przed lub w trakcie odprawy celnej.
Kontrola płacenia podatku sprawowana jest przez organy kontrolne;
25
г) kupujący (importer) złożył do organu celnego deklarację celną, kopię deklaracji o maksymalnej cenie detalicznej (dla wyrobów tytoniowych) oraz egzemplarz wniosku - rozliczenia z adnotacją sprzedawcy znaków akcyzowych o zapłacie kwoty podatku do odpowiedniego budżetu w pełnej wysokości.
W przypadku importu wyrobów alkoholowych znakowanych znakami akcyzowymi, zakupione znaczki akcyzy przekazywane są przez kupujących (importerów) zagranicznym podmiotom działalności gospodarczej w celu oznakowania napojów alkoholowych oraz wyrobów tytoniowych, które następnie są wwożone na terytorium celne Ukrainy. W przypadku naruszenia sposobu znakowania wwożonych napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych i/lub niepełnej zapłaty podatku, towar nie jest dopuszczany do odprawy celnej i jego wwóz na terytorium celne Ukrainy jest zabroniony.
Od importowanych napojów alkoholowych płacone jest również cło. Zgodnie z Kodeksem Celnym Ukrainy, cło składa się z następujących podatków: cła, podatku akcyzowego oraz podatku od wartości dodanej. Zapłatę cła przewidziano w Kodeksie Celnym Ukrainy, a zapłatę podatku od wartości dodanej w Kodeksie Podatkowym. Stawka cła wwozowego uzależniona jest od rodzaju towaru, to znaczy napoju alkoholowego i została ustalona w Ustawie Ukrainy O stawkach celnych Ukrainy, natomiast stawka podatku od wartości dodanej wynosi 20 procent i jest jednakowa dla wszystkich rodzajów napojów alkoholowych.
Inną kwestią regulacji prawnej przewozu wyrobów alkoholowych przez granicę celną jest przewóz oraz opodatkowanie towarów przewożonych przez obywateli. Właściwości przewozu towarów przez obywateli ustalono w Rozdziale ХІІ Kodeksu Celnego. Przepisy wobec opodatkowania napojów alkoholowych przewożonych przez obywateli ustalono w artykule 376 Kodeksu Celnego. Zgodnie z artykułem 376, wyłącznie osoby, które ukończyły 18 lat mogą wwozić napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe na terytorium celne Ukrainy w bagażu podręcznym lub w bagażu dodatkowym, bez konieczności zapłaty cła oraz bez deklaracji pisemnej. Dopuszcza się wwóz następujących ilości w przeliczeniu na jedną osobę:
1) 200 papierosów lub 50 cygar lub 250 gramów tytoniu bądź podanych wyrobów w zestawie, ale o łącznej wadze nie przewyższającej 250 gramów;
2) 5 litrów piwa, 2 litry wina, 1 litr mocnych (o zawartości alkoholu ponad 22%) napojów alkoholowych.
Zgodnie z ostatnimi zmianami wprowadzono ograniczenia czasowe wobec wwozu towarów przez obywateli z zagranicy. Napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe niezależnie od ich ilości nie są zwalniane z cła, jeżeli osoba wwożąca je na teren Ukrainy była nieobecna na Ukrainie krócej niż 24 godziny.
26
Odpowiedzialność prawna
Odrębną sferą regulacji prawnej w kwestii ograniczenia oraz walki z alkoholizmem są przepisy normatywne dotyczące zastosowania odpowiedzialności prawnej.
Najbardziej rozpowszechnionym rodzajem odpowiedzialności prawnej jest odpowiedzialność administracyjna.
Poszczególne rodzaje wykroczeń administracyjnych przewidziano w Kodeksie Ukrainy o wykroczeniach administracyjnych. W części 14 Kodeksu dotyczącej porządku oraz bezpieczeństwa publicznego przewidziano szereg wykroczeń prawnych związanych z handlem napojami alkoholowymi. Do danej grupy wykroczeń administracyjnych zalicza się:
Artykuł 164-16. Prowadzenie rodzajów działalności gospodarczej, wobec których istnieje specjalny zakaz ustalony w prawie, pod warunkiem braku oznak czynności przewidzianych w Kodeksie Karnym Ukrainy – nałożenie grzywny od stu do pięciuset nieopodatkowanych minimum dochodów obywateli. Takie same czynności, jeżeli są związane z uzyskaniem wysokiego dochodu, to znaczy kwota dochodu tysiąc i więcej razy przewyższa nieopodatkowane minimum dochodów obywateli, bądź które zostały dokonane przez osobę, która w ciągu roku została poddana egzekucji administracyjnej za takie same wykroczenie – powoduje nałożenie grzywny od pięciuset do dwóch tysięcy nieopodatkowanych minimum dochodów obywateli.
Artykuł 176. Produkcja lub przechowywanie, bez celu sprzedaży samogonu bądź innych mocnych napojów alkoholowych produkcji domowej, produkcja lub przechowywanie bez celu sprzedaży aparatury do ich produkcji – powoduje nałożenie grzywny w wysokości od trzech do dziesięciu nieopodatkowanych minimum dochodów obywateli.
Artykuł 177. Zakup samogonu i innych mocnych napojów alkoholowych produkcji domowej – pociąga za sobą nałożenie grzywny od jednego do pięciu nieopodatkowanych minimum dochodów obywateli.
Artykuł 177--2. Produkcja, nabycie lub przechowywanie w celu sprzedaży podrobionych napojów alkoholowych lub wyrobów tytoniowych, podobnie jak produkcja, nabycie lub przechowywanie w celu sprzedaży lub wykorzystania zgodnie z przeznaczeniem urządzeń do produkcji podrobionych napojów alkoholowych lub wyrobów tytoniowych – powoduje nałożenie grzywny w wysokości od dziesięciu do pięćdziesięciu nieopodatkowanych minimum dochodów obywateli wraz z konfiskatą podrobionych napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych oraz urządzeń do ich produkcji. Z kolei sprzedaż podrobionych napojów alkoholowych lub wyrobów tytoniowych, podobnie jak urządzeń do ich produkcji – powoduje nałożenie grzywny w wysokości od dwudziestu do stu
27
nieopodatkowanych minimum dochodów obywateli wraz, z konfiskatą podrobionych napojów alkoholowych, wyrobów tytoniowych oraz urządzeń do ich produkcji.
Artykuł 178. Picie piwa (za wyjątkiem bezalkoholowego), napojów alkoholowych, napojów o niskiej zawartości alkoholu na ulicach, w zamkniętych obiektach sportowych, na skwerach, w parkach, we wszystkich rodzajach transportu publicznego (wliczając połączenia międzynarodowe) oraz w innych miejscach zabronionych w prawie, za wyjątkiem przedsiębiorstw handlowych oraz punktów gastronomicznych, w których na sprzedaż i picie piwa, napojów alkoholowych, napojów o niskiej zawartości zostało wydane pozwolenie przez odpowiedni organ samorządu lokalnego bądź przebywanie w miejscach publicznych pod wpływem alkoholu obrażającym godność człowieka oraz moralność – powoduje upomnienie lub nałożenie grzywny w wysokości od jednego do pięciu minimum nieopodatkowanych dochodów obywateli. Składową kwalifikacyjną danego rodzaju wykroczenia jest dokonanie tych samych czynności w ciągu jednego roku po zastosowaniu środków egzekucji administracyjnej, w danym przypadku grzywna wynosi od trzech do siedmiu nieopodatkowanych minimum dochodów obywateli. Jeżeli takie czynności zostały dokonane przez osobę, która dwukrotnie w ciągu roku podlegała pod ten artykułu wówczas stosowane są sankcje: grzywna od sześciu do ośmiu nieopodatkowanych minimum dochodów obywateli bądź prace społeczne w wymiarze od dwudziestu do trzydziestu godzin bądź prace poprawcze w wymiarze od jednego do dwóch miesięcy po odliczeniu dwudziestu procent zarobku bądź kara pozbawienia wolności w wymiarze do piętnastu dni.
Artykuł 179. Picie piwa (za wyjątkiem bezalkoholowego), napojów alkoholowych, napojów o niskiej zawartości alkoholu w zakładzie pracy (w miejscu pracy, w pomieszczeniu oraz na terenie przedsiębiorstw, urzędów, firm) bądź przebywanie w pracy w stanie nietrzeźwym – powoduje nałożenie grzywny w wysokości od trzech do pięciu nieopodatkowanych minimum dochodów obywateli. Oznaką kwalifikacyjną danego rodzaju wykroczenia jest udział mistrzów, kierowników zakładu, zmiany, brygady oraz innych kierowników w piciu piwa z osobami podporządkowanymi (za wyjątkiem bezalkoholowego), napojów alkoholowych, napojów o niskiej zawartości alkoholu na produkcji lub niepodjęcie przez nich działań w celu odsunięcia od pracy osób nietrzeźwych bądź zatajenie przez nich przypadków picia piwa (za wyjątkiem bezalkoholowego), napojów alkoholowych, napojów o niskiej zawartości alkoholu bądź przybycia do pracy w stanie nietrzeźwym podporządkowanych im pracowników – powoduje nałożenie grzywny w wysokości od czterech do sześciu nieopodatkowanych minimum dochodów obywateli.
Artykuł 180. Doprowadzenie osoby niepełnoletniej do stanu nietrzeźwości przez rodziców niepełnoletniego, inne zastępujące ich osoby bądź przez inne osoby – powoduje
28
nałożenie grzywny w wysokości od sześciu do ośmiu nieopodatkowanych minimum dochodów obywateli.
Zasady stosowania odpowiedzialności administracyjnej wpisano również do Kodeksu Celnego Ukrainy, Rozdział XVІІІ. W podanym Rozdziale nie zawarto specjalnego składu wykroczenia celnego dotyczącego bezprawnego przewozu alkoholu przez granicę celną.
Wszystkie bezprawne czynności związane z bezprawnym przewozem alkoholu są częścią składową odpowiedniego wykroczenia, których wykaz podano w Części 68 Kodeksu Celnego. W celu przedstawienia podstaw odpowiedzialności administracyjnej za naruszenie norm celnych, warto podać przykład wykroczenia celnego w formie czynności mających na celu przewóz towarów, pojazdów o przeznaczeniu komercyjnych przez granicę celną Ukrainy bez kontroli celnej, a inny rodzaj wykroczenia celnego przewiduje takie same czynności, ale związane z ukryciem przed kontrolą celną. Podane dwa wykroczenia celne stanowią wspólnie przestępstwo karne traktowane jako „przemyt”, jedynie z takim wyjątkiem, że przedmiotem przemytu mogą być wyłącznie poszczególne rodzaje towarów. Przedmiotem przemytu, zgodnie z Kodeksem Karnym mogą być wartości kulturowe, trucizna, substancje o silnym działaniu, substancje wybuchowe, materiały radioaktywne, broń lub amunicja (za wyjątkiem gładkolufowej broni myśliwskiej bądź amunicji do niej), części broni palnej, a także specjalne środki techniczne nielegalnego pozyskiwania informacji. Jak wynika z norm artykułu 201, przemyt na Ukrainie nie dotyczy napojów alkoholowych. Zgodnie z powyższym, cały bezprawny przewóz przez granicę celną napojów alkoholowych z ukryciem przed kontrolą celną lub bez kontroli celnej stanowi wykroczenie administracyjne.
Odpowiedzialność administracyjna przewidziana w Kodeksie Celnym Ukrainy polega na zastosowaniu wobec osób naruszających prawo sankcje w postaci grzywny i konfiskaty.
Odpowiednio, czynności związane z przewozem towarów poza kontrolą celną powodują nałożenie grzywny w wysokości 100 procent wartości towarów, pojazdów – bezpośrednich przedmiotów naruszenia przepisów celnych wraz z konfiskatą tych towarów, pojazdów oraz pojazdów wykorzystywanych do przewozu towarów – bezpośrednich przedmiotów naruszenia przepisów celnych przez granicę celną Ukrainy bez kontroli celnej.
Inny rodzaj odpowiedzialności administracyjnej przewidziano w Ustawie o reklamie.
Wykroczenia w sferze reklamy przewidziano w artykule 27 Ustawy. Zgodnie z artykułem 27 Ustawy O reklamie, na Ukrainie w zależności od przedmiotu wykroczenia istnieją następujące rodzaje wykroczenia:
1) reklamodawcy są winni:
