go nowego państwa polskiego. Poszukiwanie, nowoczesnych jak na tamte czasy roz
wiązań, było widoczne zwłaszcza w Królestwie Polskim i w Galicji. W Królestwie na czoło wysunęły się propozycje doktora Józefa Jaworskiego, doktora Chodźki oraz, chyba najbardziej szczegółowy, projekt Józefa Polaka, prezesa Warszawskiego Towa rzystwa Higienicznego. W Galicji najbardziej znana była rozprawa Tomasza Janiszew skiego Polskie
ministerstwozdrowia publicznego^. Szczególne znaczenie miała także uchwała podjęta na wspólnym posiedzeniu w styczniu 1917 roku przez obie galicyjskie izby lekarskie20 21 . Między tymi projektami występowały dosyć duże rozbieżności i dla tego też w roku 1917 Stanisław Ciechanowski pisał:
„Te znaczne różnice w wielu ważnych zasadach wymagają rychłego wyrównania. Pamiętać nale
ży, że jakkolwiekby się w przyszłości ukształtowały różnice polityczne, to jednak naturalny związek krajów etnograficznie i kulturalnie bliskich, jak Królestwo z Galicją, wymagać będzie, aby ich urzą
dzenia administracyjne, dostosowane do właściwości kraju i jego mieszkańców, były do siebie ile możności podobne. Tylko w ten sposób osiągnie się najkorzystniejszy dla postępu i rozwoju wzajem
ny stosunek dzielnic. Odnosi się to do spraw zdrowia publicznego w mierze nie mniejszej, niż do innych spraw publicznych i społecznych. Dlatego wadliwe byłoby dalsze rozpatrywanie każdego z projektów w osobnych gronach bez udziału rzeczników innych projektów; należałoby zaś zmierzać do rychłego skupienia dalszej pracy w jednym, nie zanadto licznym gronie, z udziałem rzeczników wszystkich projektów i znawców sprawy (lekarzy i prawników) ze wszystkich dzielnic Polski.
Ackerknecht E. H., La medecine hospitaliere a Paris (1794-1848), Paris 1986.
Alexander J. T., Bubonic Plague in Early Modern Russia. Public Health and Urban Disaster, Baltimore-London 1980.
Antosiewicz K., Opieka nad chorymi i biednymi w krakowskim szpitalu św. Ducha (1220-1741), [w:] „Roczniki Humanistyczne”, R. 26 (1978), z. 2, s. 35-79.
Antosiewicz K., Zakon św. Ducha w Polsce średniowiecznej, [w:] „Nasza Przeszłość”, R. 23 (1966), s. 169-174.
Basta J., Budzyński Z., Zamoyski G., Szpitalnictwo rzeszowskie. Z dziejów Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Rzeszowie (do 1990 r.), Rzeszów 1997.
Basta J., Ochrona zdrowia w dziewiętnastowiecznym Rzeszowie. Studium z dziejów lecznictwa w mieście galicyjskim średniej wielkości, [w:] „Prace Historyczno-Archiwalne”, T. V, Rzeszów
1997, s. 69-92.
Basta J., Prawne i organizacyjne aspekty funkcjonowania instytucji ochrony zdrowia i opieki spo
łecznej w miastach galicyjskich doby autonomicznej, [w:] Rozwój przestrzenny miast galicyjskich położonych między Dunajcem a Sanem w okresie autonomii galicyjskiej, pod red. A. Beiers- dorfa i A. Laskowskiego, Jasło 2001, s. 343-354.
Białoń J., Organizacja zespołu kliniki Akademii Medycznej w Krakowie, „Szpitalnictwo Polskie”
1964, t. VIII, nrl,s. 13-15.
BilikiewiczT.,Gallus J., Psychiatria polska na tle dziejowym, Warszawa 1962.
Brelet C., Święta medycyna, Gdańsk 1995.
Brożek K., Społeczne tradycje medyczne na Śląsku Górnym i Cieszyńskim oraz w Zagłębiu Dą
browskim (do 1945 r.), [w:] „Archiwum Historii Medycyny” 1984, T. 47, z. 4, s. 491-508.
Bućkiewicz A., Studia nad suchotami, czyli badanie przyczyn szerzących się suchot między naszą ludnością i środków ochronnych od tej choroby, Warszawa 1879.
Budner S., Rola czasopisma „Zdrowie" w kształtowaniu polskiej myśli higienicznej u schyłku XIX wieku, [w:] „Zdrowie Publiczne” 1972, T. LXXXII1, nr 5, s. 465-471.
Budzińska-Tylicka J., Gruźlica jako klęska społeczna, Warszawa 1913.
Budzyński Z., Dzieje opieki społecznej na ziemi przemyskiej i sanockiej (XV-XVIII w.), Przemyśl- Kraków 1987.
Bunsch-Konopka H., Historia ochrony zdrowia w Polsce, Warszawa 1980.
Bureś R., Wstęp do teorii ochrony zdrowia, Warszawa 1962.
B uszek J., Przyczynek do statystki śmiertelności głównie z chorób zakaźnych i ważniejsze jej przy
czyny w m. Krakowie, Kraków 1880.
Charewiczowa Ł., Klęska zaraz w dawnym Lwowie, Lwów 1930.
Chiżyński Z., Organizacja i metody walki z epidemiami cholery azjatyckiej w Królestwie Kongre
sowym w latach 1831-1905, [w:] „Zdrowie Publiczne” 1970, nr 10, s. 923-930.
Chodźko W., Polskie prawodawstwo sanitarne w rozwoju historycznym, Warszawa 1917.
Ciechanowski S., Medycyna polska w dobie ostatniej, Kraków 1911.
Ciechanowski S., Pięćdziesięciolecie Towarzystw Lekarskich w Galicyi, [w:]„Przegląd Lekarski”
1917, T. LVI, nr 48 z 1 grudnia 1917, s. 389-395.
Ciechanowski S., Projekty ustroju sanitarnego Królestwa Polskiego i Galicji, Kraków 1917.
C i p o 11 a C.M., Public Health and the Medica! Profession in the Renaissance, Cambridge 1976.
Clarkson L.,Death, Disease andFamine in Pre-industrialEngland, Dublin 1975.
Creighton Ch., A History of Epidemics in Britain, t. I-II, London-Edinborough 1965.
Darmon P., La longue traque de la variole. Lespionniers de la medecinepreventive, Paris 1986.
Denys O., Szpital Świętego Ducha we Lwowie, [w:] Szpitalnictwo w dawnej Polsce, pod red.
M. Dąbrowskiej i J. Kruppe, Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej, T. LXVI, Warszawa 1998, s. 173-184.
Dierżanowski R., Słownik chronologiczny dziejów medycyny i farmacji, 'Nazsz.awa 1983.
Dmochowski J., Rozwój instytucji społecznych w XIX stuleciu, Warszawa 1908.
Dobieszewski Z., Rzut oka na urządzenia szpitalne w niektórych krajach Europy, Warszawa 1870.
Dobrzycki H., Zdrojowiska, zakłady lecznicze i stacje klimatyczne w guberniach Królestwa Pol
skiego i najbliższych guberniach Cesarstwa oraz prywatne zakłady lecznicze w Warszawie, War
szawa 1986.
Domosławski Z., Szkice z dziejów medycyny, Wrocław 1996.
Dwadzieścia lat publicznej służby zdrowia w Polsce Odrodzonej 1918—1938, Warszawa 1939.
Dzieje Krakowa. T. 3. Kraków w latach 1796-1918, pod red. J. Bieniarzówny i J.M. Małec
kiego, Kraków 1979.
Epidemics and Ideas. Essaies on Historical Perception of Pestilence, ed. by T. Ranger and P. Slack, Cambridge 1994.
Faure O., Dessertine D., Combattre la tuberculose (1900-1940), Lyon 1988.
Felczyński Z., 500 lat szpitalnictwa w Przemyślu 1461-1964, Przemyśl 1965.
Fidler L., Zarys dziejów leczenia gruźlicy i przewidywania na przyszłość, [w:] Pamiętnik I Zjazdu lekarzy prowincjonalnych Królestwa Polskiego w Łodzi 3-5 VI1911, Łódź 1911.
Fijałek J., Indulski J., Opieka zdrowotna w Łodzi do roku 1945. Studium organizacyjno- historyczne, Łódź 1990.
Fijałek J., Indulski J., Sadowska J., Opieka zdrowotna w przemyśle polskim w XIX i XX wieku (do r. 1945) na przykładzie Łodzi, [w:] Studia i Materiały Monograficzne, nr 3/25, Łódź 1986.
Fijałek J., Instytucje pomocy materialno-zdrowotnej w Łodzi i okręgu łódzkim (wiek XIX do roku 1870), Łódź 1962.
Fijałek J., Kasa Chorych - pierwowzór społecznego, samorządowego lecznictwa pracowniczego w Polsce, [w:] „Archiwum Historii Medycyny” 1984, T. 47, z. 1, s. 99-106.
Fijałek J., Organizacja szpitali w Królestwie Polskim w pierwszej połowie XIX w. - koncepcja i metody, [w:] „Biuletyn Kwartalny Radomskiego Towarzystwa Naukowego”, 1982, t. XIX.
Fijałek J., Problemy medyczno-społeczne na ziemiach polskich w okresie rozwiniętego kapitalizmu do roku 1918, [w:] „Archiwum Historii Medycyny” 1976, T. XXXIX, z. 1, s. 7-18.
Fij ałek J., Społeczne tradycje organizacyjne i naukowe w opiece zdrowotnej do końca XVIII wieku, [w:] Historia medycyny, pod red. T. Brzezińskiego, Warszawa 1995, s. 206-235.
Fijałek J., Tradycje zdrowia publicznego w historii medycyny powszechnej i polskiej, Łódź 1998.
Franaszek P., Krajowy szpital powszechny we Lwowie na przełomie XIX i XX wieku, [w:] Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2000, Prace Historyczne, z. 127, s. 121-135.
Franaszek P„ Powstanie szpitala w Kulparkowie, [w:] Poprzez stulecia, pod red. D. Czerskiej, Kraków 2000, s. 183-190.
Franaszek P., Szpitale galicyjskie w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku, [w:] Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1999, Prace Historyczne, z. 126, s. 125-143.
Franaszek P„ Zdrowie publiczne w Galicji w dobie autonomii. Informator statystyczny do dziejów społeczno-gospodarczych Galicji, red.H.Madurowicz-Urbańska, Kraków 2001.
Gaertner H., Dzieje szpitala im. Edmunda Biernackiego w Krakowie, [w:] „Archiwum Historii Medycyny” 1976, T. XXXIX, z. 4, s. 423^137.
Gaertner H„ Medyczna i charytatywna działalność krakowskiego szpitala - konwentu Braci Miło
sierdzia (OO. Bonifratrów), Kraków 1997.
Gajda Z., Jacek Augustyn Łopacki. Studium z dziejów kultury medycznej w Krakowie w XVIII w., Wrocław 1969.
Gajda Z., Nauczanie medycyny na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego w dobie Rze
czypospolitej Krakowskiej, Wrocław 1978.
Giedroyć F., Mór w Polsce w wiekach ubiegłych. Zarys historyczny, Warszawa 1899.
Giedroyć F„ Zapiski do dziejów szpitalnictwa w dawnej Polsce, Warszawa 1908.
Goubert J-P., La conąuete de l'eau. L 'avenement de la sante a l’age industriel, Paris 1986.
Grundy F„ Mackinston J.M., The Teaching of Hygiene and Public Health in Europę, Genewa 1957.
Gutt R.W., Dzieje nauki o krwi, Warszawa 1975.
Gutt R.W., Historia patologii w XLX wieku, Wrocław-Warszawa 1972.
Gutt R.W., Rozwój myśli lekarskiej wzloty i upadki, Szczecin 1987.
Havelange C., Lesfigures de laguerison (XVIIf-XLXsiecles), Liege 1990.
Herman E„ Historia neurologii polskiej, Wrocław 1975.
Herman E., Józef Babiński, jego życie i dzieło, Warszawa 1965.
Hildesheimer F., Fleaux et societe: de la Grandę Peste au choleraXVf-XIXsiecle, Paris 1993.
Historia medycyny, pod red. T. Brzezińskiego, Warszawa 1995.
Horn M., Szpitalnictwo żydowskie w dawnej Rzeczpospolitej, [w:] Szpitalnictwo w dawnej Polsce, pod red. M. Dąbrowskiej i J. Kruppć, Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej, T. LXVI, Warszawa 1998, s. 47-54.
Indulski J., Leowski J., Podstawy medycyny społecznej. Warszawa 1971.
Indulski J., Tradycje i rozwój ochrony zdrowia robotników przemysłowych w Polsce, [w:] Pamięt
nik XII Krajowego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Historii Medycyny Łódź 14-16 września 1979 r., [w:] „Annales Academiae Medicae Lodzensis”, T. XXII, supl. 22, Łódź 1981.
Jakubowski M.L., Szpital św. Ludwika dla dzieci w Krakowie. Jego powstanie, rozwój i działal
ność dziesięcioletnia od 1876-1885 r., Kraków 1886.
Jastrzębowski Z., Epidemie a rozwój ludności Królestwa Polskiego w /. 1815-1870, [w:] „Ar
chiwum Historii Medycyny” 1984, T. 47, z. 4, s. 355-373.
Jastrzębowski Z., Epidemie duru w Królestwie Polskim w latach 1815-1870, [w:] „Archiwum Historii Medycyny” 1980, T. XLIII, z. 2, s. 179-190.
Jastrzębowski Z., Polska statystyka medyczna a badania nad zdrowotnością społeczeństwa pol
skiego w XIX wieku, [w:] Medycyna Nowożytna. Studia nad Historią Medycyny, T. 3, z. 1/2, Warszawa 1996, s. 115-125.
Jastrzębowski Z., Społeczno-obyczajowe aspekty walki z ospą w Polsce w XIX wieku, [w:]
„Zdrowie Publiczne” 1972, T. LXXXIII, nr 2, s. 155—162.
Jastrzębowski Z., Spory o model lecznictwa. Opieka zdrowotna w koncepcjach polskiej polityki społecznej w XIX i XX wieku (do 1948 roku), Łódź 1994.
Jastrzębowski Z., Występowanie epidemii odry w Królestwie Polskim w XIX wieku (1815-1870), [w:] „Wiadomości Lekarskie” 1983, T. XXXVI, z. 13, s. 1121-1125.
Jastrzębowski Z., Z dziejów szpitalnictwa zakaźnego w Królestwie Polskim w latach 1831—1870, [w:] „Szpitalnictwo Polskie” 1981, T. 25, z. 2, s. 47-50.
Jeszke J„ Dzieje szpitalnictwa w polskiej historiografii medycznej, [w:] Szpitalnictwo w dawnej Polsce, pod red. M. Dąbrowskiej i J. Kruppe, Studia i Materiały z Historii Kultury Material
nej, T. LXVI, Warszawa 1998, s. 41-46.
Jeszke J., Myśl europejska w medycynie polskiej XIX wieku w badaniach polskich historyków medy
cyny, [w:] Medycyna Nowożytna. Studia nad Historią Medycyny, T. 3, z. 1/2, Warszawa 1996, s. 75-87.
Kaniewska-Iżycka J., Rozwój pielęgniarstwa w Polsce do roku 1950, cz. I, Warszawa 1987.
Karwacki L., Mór. Odczyty z epidemiologii, Warszawa 1916.
Klima T., Historia szpitala i klasztoru Bonifratrów w Zebrzydowicach. Na 300-letni jubileusz, Wadowice 1911.
Kliś L., Uwarunkowania prawne funkcjonowania szpitali po I wojnie światowej, [w:] „Antidotum”, 1996, nr 5 (5), s. 27-29.
Kozłowski S., Organizacja szpitali w Polsce, Warszawa 1962.
Krasuski A., Zarys historyczny rozwoju medycyny społecznej, [w:] „Nowiny Społeczno-Lekarskie”
1937, Rocznik XI, nr 23 z 1 grudnia 1937, s. 293-294.
Krupiński J., Wykłady z organizacji ochrony zdrowia, cz. 1, Warszawa 1955.
Krzeczkowski K., Polityka społeczna, Łódź 1945.
Krzyś J., Postępowanie profilaktyczne przeciwko cholerze w wojsku polskim podczas powstania listopadowego, [w:] „Archiwum Historii Medycyny” 1984, T. 47, z. 4, s. 539-550.
Kuchowicz Z., Z badań nad stanem biologicznym społeczeństwa polskiego od schyłku XVI do końca XVIII w., Łódź 1972.
Lachs J., Krakowski cech chirurgów cyrulików 1477—1874, Lwów 1936.
Lal lemand L., Histoire de la charite, T. II, Paris 1906.
Leonard J., La France medicale auX!X siecle, Paris 1978.
Lisowski W., Ludzie zasługi niepospolitej, Wybitni lekarze polscy XI1I-XX w., Warszawa 1983.
Li tak S., Szpitale w Polsce przedrozbiorowej. Rozwój i problematyka, [w:] Szpitalnictwo w dawnej Polsce, pod red. M. Dąbrowskiej i J. Kruppć, Studia i Materiały z Historii Kultury Mate
rialnej, T. LXVI, Warszawa 1998, s. 13-31.
Lucenet M., Les grandespestes en France, Paris 1985.
Łobozek M.M., Klasztor i szpital Braci Miłosierdzia w Pilichowicach, Klasztor Bonifratrów, Cie
szyn 1997.
Łyskanowski M., Medycyna i lekarze dawnej Warszawy, Warszawa 1976.
Machalski J., Społeczne aspekty walki z gruźlicą w Polsce na przełomie XIX i XX wieku, [w:]
„Wiadomości Lekarskie” 1975, T. 28, z. 17, s. 1517-1522.
Maniak H.J., Dzieje lecznictwa w Tarnowie, Tarnów 1988.
Mazurkiewicz J., O opiece nad umysłowo chorymi w Galicyi i o nowym Zakładzie Krajowym w Kobierzynie, [w:] „Przegląd Lekarski” 1912, T. LI, nr 51 z 21 grudnia 1912, s. 727-735.
McNei 11 W.H., Le temps de lapeste. Essaisur les epidemies dans 1'histoire, Paris 1978.
Merunowicz T., Wyniki samorządu w Galicji. Z powodu 50-lecia istnienia urządzeń autonomicz
nych w Galicji, Lwów 1916.
Michałowicz M., Tradycje służby społecznej w zawodzie lekarskim, [w:]„Pediatria Polska” 1949, nr 2, s. 222-233.
Mi Igram N., Zwalczanie duru plamistego w Galicyiprzed wojną, podczas wojny i po wojnie, [w:]
„Przegląd Lekarski” 1917, T. LVI, nr 38 z 22 września 1917, s. 296-297.
Morris R.-J., Cholera 1832. The SocialResponse to an Epidemie, London 1976.
Mrozowska K„ Józef Maciej Brodowicz z dziejów organizacji nauki i nauczania w wolnym mieście Krakowie, Wrocław 1971.
Miildner H., Przyczynek do historyi i statystyki morowej, Kraków 1879.
O b a 1 i ń s k i A., Pamiętnik oddziału chirurgicznego szpitala św. Łazarza w Krakowie, Kraków 1893.
O cholerze. Kliniczny wykład profesora Dietla miany w roku 1854 podał Dr Falęcki, b. adiunkt klini
ki lekarskiej w Krakowie, Kraków 1865.
O szpitalnictwie w Galicji, [w:] „Zdrowie”, 1889, T. 5, nr 41, s. 471-472.
Ostrowska T., Polskie czasopiśmiennictwo lekarskie wXIXwieku (1800-1900). Zarys historyczno- bibliograftczny, Wrocław 1973.
Pabis-Braunstein M., Apteka i szpital konwentu Braci Miłosierdzia w Krakowie, Paryż 1985.
Pabis-Stachoń M., Gremia aptekarskie w latach 1802-1939 na obszarach byłej Galicji Zachod
niej, [w:] „Archiwum Historii Medycyny” 1980, T. XLIII, z. 3, s. 311-315.
Piekarczyk S., Początki miejskiej opieki społecznej w średniowiecznym Krakowie, [w:] „Rocznik Krakowski”, 1952, z. 32, s. 101-139.
Pięć wieków szpitalnictwa w Jarosławiu. Materiały, szkice i wspomnienia, pod red. S. Sobockiego, Jarosław 1977.
Podgórska-Klawe Z., Od hospicjum do współczesnego szpitala. Rozwój historyczny problematyki szpitalnej w Polsce do końca XIX wieku, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk—Łódź 1981.
Podgórska-Klawe Z., Szpitale warszawskie 1388-1945, Warszawa 1975.
Porębo wicz S., Pochwała historii, czyli o pożytku badań historycznych dziejów szpitalnictwa, [w:]
„Szpitalnictwo Polskie” 1964, T. VIII, nr 5, s. 221-224.
Porębowicz S., Szkic historyczny z dziejów opieki społecznej i szpitalnej w Gdańsku. Szpital św.
Ducha - najstarszy szpital i przytułek miasta, [w:] „Szpitalnictwo Polskie” 1964, T. VIII, nr 3, s. 127-134.
Qućtel C., Niemoc z Neapolu, czyli historia syfilisu, Wrocław-Warszawa-Kraków 1991.
Razel P., Edward Jenner’s Cowpox Vaccine. The History of a MedicalMyth, Firle 1977.
Rejmanowski T., Szpital dziecięcy św. Zofii we Lwowie (1845-1944), [w:] „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” 1992, T. 55, z. 2, s. 169-183.
Rembieliński R., Kuźnicka B., Historia farmacji, Warszawa 1972.
Roeske W., Polskie apteki, Wrocław 1991.
Rosen G.,A History of Public Hea/th, New York 1958.
Rostafiński J., Kraków pod względem lekarsko-przyrodniczym, Kraków 1900.
Ruffie J., Sournia J. Ch., Historia epidemii. Od dżumy do AIDS, Warszawa 1996.
Ruffie J., Sournia J.Ch., Les epidemies dans l'histoire de l'homme, Paris 1984.
Sawicki E., Kilka uwag lekarza w sprawach zdrowia publicznego, Lwów 1872.
Sawicki E., Listy z podróży i praktyki, Kraków 1880.
Sawicki J., Stan powszechny szpitali w Galicji w 1874 r., Lwów 1874.
Seyda B., Dzieje medycyny w zarysie, Warszawa 1977.
Skalski S., Epidemia ospy w Łodzi w roku 1911 pod względem statystycznym, [w:] „Przegląd Le
karski” 1912, T. LI, nr 10 z 9 marca 1912, s. 185-188.
Skulimowski M., Zarys rozwoju szpitalnictwa akademickiego w Krakowie, [w:] „Szpitalnictwo Polskie” 1964, T. VIII, nr 1, s. 7-11.
Słoń M., Hospitals in the City of Lwów in the Middle Ages, [w:] „Acta Poloniae Historica”, 1997, R. 75, s. 5-25.
Słoń M., Szpitale średniowiecznego Wrocławia, Warszawa 2000.
Smith F.B., The People's Health, London 1979.
Sokołowski A., Wielkie klęski społeczne (ospa, tyfus, dżuma, grypa, cholera, choroby zakaźne wieku dziecięcego, suchoty, choroby weneryczne, alkoholizm), Warszawa 1917.
Sokół S., Ludwik Rydygier (1850-1920), Warszawa 1961.
Srogosz T., Dżuma ujarzmiona? Walka z czarną śmiercią za Stanisława Augusta, Wrocław 1997.
Srogosz T., Udział armii koronnej w zwalczaniu dżumy 1780-1781, [w:] Studia z Dziejów Kultury Medycznej, T. 1. Historia medycyny wojskowej na przestrzeni dziejów, pod red. A. Felchnera, B. Płonki-Syroki, Wrocław 1997, s. 9-13.
Stapiński A., Zwalczanie kiły i rzeżączki w Polsce, Warszawa 1979.
Stopczyński J., Choroby weneryczne w Legionach, [w:] „Przegląd Lekarski” 1917, T. LVI, nr 39 z 22 września 1917, s. 308-310.
Sześćsetlecie medycyny krakowskiej. W sześćsetlecie Uniwersytetu Jagiellońskiego, T. I—II, Kraków 1961.
Szpilczyński S., Nauki medyczne, [w:] Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce, Warszawa 1983.
Szpitalnictwo w dawnej Polsce, pod red. M. Dąbrowskiej i J. Kruppć, [w:] Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej, T. LXVI, Warszawa 1998.
Szumowski W., Galicya pod względem medycznym za Jędrzeja Krupińskiego pierwszego proto- medyka 1772-1783, Lwów 1907.
Szumowski W., Historia medycyny, Warszawa 1994.
Thorwald J., Dawna medycyna, jej tajemnice i potęga, Wrocław 1990.
Thorwald J., Pacjenci, Kraków 1995.
Thorwald J., Stulecie chirurgów, Kraków 1980.
Thorwald J., Triumf chirurgów, Kraków 1988.
Tochowicz L, Zarys historii Krakowskiej Szkoły Medycznej, Kraków 1962.
Tomko wicz S., Szpital św. Ducha. Zabytki budownictwa m. Krakowa, T. I, Kraków 1892.
Trojak B., Szpital św. Ducha we Wrocławiu, [w:] Prace Instytutu Historii Architektury i Techniki Politechniki Wrocławskiej, nr 13, Studia i Materiały, nr 6, 1980.
Tyszkiewicz J., Szpitale w Polsce średniowiecznej. O zakresie problematyki i inne uwagi, [w:]
Szpitalnictwo w dawnej Polsce, pod red. M. Dąbrowskiej i J. Kruppć, Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej, T. LXVI, Warszawa 1998, s. 33-39.
Vigarello G., Czystość i brud. Higiena ciała od średniowiecza do XX wieku, Warszawa 1996.
Vigarello G., Historia zdrowia i choroby. Od średniowiecza do współczesności, Warszawa 1997.
Wachholz L., O szpitalach innowierców w Krakowie. Szkic historyczny, Poznań 1925.
Wachholz L., Szpitale krakowskie 1220-1920, T. I-II, Kraków 1921-1924.
Wielki słownik medyczny, Warszawa 1996.
Woodward 1, Richards D. (ed.), Health Care and Popular Medicine in Nineteenth Century England, London 1977.
Woźniewski Z. Historyczny zarys leczenia gruźlicy płuc w Polsce, Warszawa 1967.
Wrzosek A., Odział lekarzy naszych XLX stulecia w odrodzeniu Polski, [w:] „Przegląd Lekarski”
1917, T. LVI, nr 6 z 10 lutego 1917, s. 45^t7.
Wybór tekstów źródłowych do dziejów medycyny polskiej, pod red. W. Osińskiej i Z. Podgór- skiej-Klawe, Kraków 1983.
Zdrowie publiczne, wybrane zagadnienia, pod red. A. Czupryny, S. Poździocha, A. Rysia, W.C. Włodarczyka, T. I-II, Kraków 2000-2001.
Zdrowie w koncepcji doktora Henryka Jordana, red. M.Pąchalska, Kraków 1989.
Zdunkiewicz J., Zdroje Nasze, Lwów 1910-1912.
Ziembicki W., Obecny stan organizacji przeciwgruźliczej Krajowego Stowarzyszenia Czerwonego Krzyża i plany na najbliższą przyszłość, Lwów 1919.
Ziembicki W., Z dziejów szpitalnictwa lwowskiego, Lwów 1925.
Ziembicki W., Założenie klasztoru i szpitala o.o. Bonifratrów we Lwowie, Lwów 1932.
AUTONOMIE
Zusammenfassung
Die Feststellung von Jan Basta, dass die Erforscher der Geschichte Galiziens sich relativ selten mit der Gesundheit seiner Bewohner und mit der sozialen Hilfssituation befasst hatten, scheint wahr zu sein. Die Aufnahme systematischer Untersuchungen ilber die Geschichte der Offentlichen Gesund
heit soli einen bedeutenden Beitrag zu den breit angelegten Untersuchungen tlber die Sozialgeschichte Galiziens leisten. Der Autor dieses Textes, der mit solchen Untersuchungen beginnt, ist sich gleich- zeitig der Breite der Problematik und der MOglichkeit, sie im Rahmen dieser Arbeit auszuschOpfen, vóllig bewusst. Alle hier angesprochenen Probleme sind wesentliche Parameter, die das Funktionie- ren des Offentlichen Gesundheitswesens charakterisieren. Jedes von ihnen kann gleichzeitig ein ge- sondertes Thema sein (und bleibt es auch), das einer weiteren, eingehenden Analyse und Untersu- chung bedarf. Dariiber hinaus gibt es andere Probleme, die mehr oder weniger direkt mit der unter- suchten Problematik zusammenhSngen und in dieser Arbeit uberhaupt nicht besprochen werden, wie z. B. der hygienische Zustand der Stadte, die sanitare Infrastruktur - Kanalisation, Wasserleitungen usw. - oder das Bildungsniveau in diesem Bereich. Es ist ein Problemkreis, der weiterer und besonde- rer Untersuchungen bedarf.
Der Begriff „Gesundheit” war in der medizinischen Wissenschaft immer schwieriger zu definie- ren ais der Begrjff „Krankheit”. Es herrschte Einigkeit dariiber, dass das Fehlen von Krankheit nicht unbedingt vollstandige Gesundheit bedeutet. Aus diesem Grund wurde in der Definition von Gesund
heit, die in die Verfassung der Weltgesundheitsorganisation aufgenommen wurde, niedergeschrieben, dass „Gesundheit der Zustand vollen kOrperlichen, sozialen und psychischen Wohlbefindens ist und nicht nur das Fehlen von Krankheit oder Behinderung bedeutet”. Die Formulierung „Offentliche Gesundheit” weist einerseits auf Handlungen hin, die nicht nur auf das Individuum, sondem auch auf die Gesundheit von grOBeren sozialen Gruppen gerichtet sind, andererseits spricht sie auch von Akti- vitaten, die sich auf die gemeinschaftliche LOsung der Probleme der Gesundheitsvorsorge sowohl durch politische und administrative Institutionen ais auch durch soziale Organisationen sowie einzel- ne Vertreter des Gesundheitssystems und andere sozial engagierte Aktivisten beziehen. „Offentliche Gesundheit” ist ein interdisziplinarer Begriff, der sowohl theoretische Bemuhungen verschiedener Wissenschaften ais auch praktische Handlungen umfasst.
Der Begriff der „Offentlichen Gesundheit” umfasst viele Themen. In dieser Arbeit werden einige Probleme besprochen, die sich auf die Aufgaben des offentlichen Gesundheitssystems unter den Bedingungen der galizischen Autonomie beziehen. Im ersten Kapitel werden juristische Aspekte der Offentlichen Gesundheit in Galizien dargestellt. Die Behorden der Habsburger Monarchie hielten die Gesundheitsvorsorge fiir einen der wichtigsten Bereiche des sozialen Lebens. Am deutlichsten zeugt davon das Engagement der ZentralbehOrden bei der Schaffung von juristischen und organisatorischen Grundstrukturen des Offentlichen Gesundheitssystems und die sehr aktiven Bemuhungen, ein effekti- ves Funktionieren dieser Strukturen zu sichem. Eine quantitative Analyse der Rechtsakte, die sich auf das offentliche Gesundheitssystem in Galizien von der Mitte des XIX. Jahrhunderts bis zum Aus-
bruch des I. Weltkrieges bezieht, zeigt eindeutig die Dominanz der Rechtsakte, die von Zentralbehór- den verabschiedet wurden, insbesondere vom Staatsrat und dem Ministerium fdr Innere Angelegen- heiten. Gleichzeitig stammt in Galizien selbst ein bedeutender Teil von Vorschriften vom Statthal- tersamt, also auch von der Vertretung der zentralen staatlichen Macht.
Im Rahmen der galizischen Autonomie wurde der Gesundheitsschutz zur „Landeskultur” gerech- net und den Autonomiebehórden uberantwortet. Er gehórte zu den Kompetenzen der Selbstverwal- tungsbehórden jeder Stufe, von den hóchsten - dem Landesparlament, der Landesabteilung, ilber die Kreisvertretung bis zur Gemeindevertretung. Die Landesbehórden waren sich der Tatsache sehr be- wusst, wie wichtig das Gesundheitsniveau der galizischen Bevóikerung ist. In den Berichten aus den Sitzungen des Landesparlaments dominierte sowohl die Thematik der Vorbeugung gegen ansteckende Krankheiten, des zahlenmafligen Ausbaus des medizinischen Personals in Galizien ais auch die finan- ziellen Aspekte des Gesundheitsschutzes, inśbesondere der Bau von neuen KrankenhSusern. Der Gesundheitszustand der Provinz wurde beobachtet, analysiert und bewertet. Gleichzeitig wurde nach Methoden fur die Verbesserung dieses Zustandes und die Senkung der Sterblichkeitsraten (insbeson
dere infolge von ansteckenden, epidemischen Krankheiten) gesucht. Der Gesundheitsschutz fand auch seinen Platz im Landesstatut und im Gesetz ilber die Kreisvertretung sowie im Gesetz iiber „die Ord- nung der Gemeinden” von 1866.
Die Probleme der óffentlichen Gesundheit wurden in Galizien sowohl von den Zentralbehórden in Wien ais auch von den galizischen Autonomiebehórden geregelt. Fur die Schaffung der Rechtsord- nung im Bereich des óffentlichen Gesundheitsschutzes in Galizien hatte der Rechtsakt „Staatsgesetz vom 30. April 1870 iiber die Organisation des óffentlichen Gesundheitswesens” und „Landesgesetz vom 2. Februar 1891 ilber die Einrichtung des Gesundheitswesens in den Gemeinden und auf den Hofgebieten”.
Eines der Grundelemente der von den Behorden gefuhrten Gesundheitspolitik war die Betreuung der Krankenhauser. Die óffentlichen Krankenhauser, die direkt den Landesbehórden unterstanden, spielten eine entscheidende Rolle im System des Gesundheitsschutzes fur die Einwohner der Provinz.
Deswegen wird ein bedeutender Teil dieser Arbeit den verschiedenen Aspekten des Funktionierens der galizischen óffentlichen Krankenhauser gewidmet. Einen besonderen Rang unter ihnen hatten die óffentliche Krankenhauser in Lemberg und Krakau, denen der Name „Landeskrankenhaus” zustand.
Deswegen wird ein bedeutender Teil dieser Arbeit den verschiedenen Aspekten des Funktionierens der galizischen óffentlichen Krankenhauser gewidmet. Einen besonderen Rang unter ihnen hatten die óffentliche Krankenhauser in Lemberg und Krakau, denen der Name „Landeskrankenhaus” zustand.