Okres po kapitulacji Japonii

Żadne wspólne dyskusje dotyczące statusu Cesarza Hirohito jako zbrodniarza wojennego nie miały miejsca tuż po formalnej kapitulacji Japonii. W międzyczasie Stany Zjednoczone – ściślej mówiąc SWNCC - przekazały Naczelnemu Dowódcy Sił Alianckich gen. MacArthurowi dokument dotyczący polityki wobec zbrodniarzy wojennych na Dalekim Wschodzie. Szczególnie istotny był punkt 17, który wprowadzał zakaz podejmowania jakichkolwiek czynności przeciwko Cesarzowi w celu oskarżenia go o zbrodnie wojenne do czasu otrzymania specjalnej dyrektywy

tyczącej się postepowania w jego sprawie 787.

W kręgach bliskich Dworowi Cesarskiemu kwestia winy Hirohito była oczywiście nie do pomyślenia. Uważano jednak, że powinien on w pewien sposób przyjąć na siebie - przynajmniej moralną - odpowiedzialność za wojnę i poniesioną w niej klęskę. Pod koniec sierpnia w prywatnej rozmowie z K. Kido Cesarz ogłosił, że rozważa

abdykację, która mogłaby w jakiś sposób uchronić polityków i członków armii od oskarżenia ich o zbrodnie wojenne 788.

Uważał też, że nie będzie sensu walczyć o samą instytucję cesarstwa jeśli obywatele Japonii nie będą tego chcieli 789.

Kido zarekomendował jednak, aby Hirohito pozostał na tronie przynajmniej do momentu, gdy Japonia znowu stanie się

członkiem społeczności międzynarodowej i odzyska suwerenność 790

.

Sam gen. MacArthur nie był zwolennikiem postawienia Hirohito przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym. Już podczas wojny Stany Zjednoczone prowadziły swego rodzaju „badania” dotyczące różnych aspektów funkcjonowania Japonii, w tym instytucji cesarstwa. W połowie 1944 r. gen. Bonner Fellers, jeden z późniejszych współpracowników gen. MacArthura w okresie okupacji, przygotował dokument dotyczący roli Cesarza, którego główne tezy były podstawą późniejszej powojennej polityki względem całego kraju.

Związek Radziecki od początku „rościł” sobie prawa do jak największego wpływu i znaczenia w kwestii decyzji dotyczących powojennej Japonii, wykorzystując każdą możliwą okazję aby zaznaczyć swoją obecność ( jak chociażby uzyskując – de facto – pozaregulaminowe tłumaczenie postępowań przed MTWDW na język rosyjski, czy wskazując – jako jedyny kraj – dwóch dodatkowych przedstawicieli byłych rządów Japonii jako oskarżonych ).

782 Truman, Harry S. Memoirs by Harry S. Truman…op.cit.; str. 473 – 474.

783 http://digital.library.wisc.edu/1711.dl/FRUS.FRUS1945v06; str. 632 ( dostęp z dnia 7 marca 2018 r. ).

784

Totani, Yuma. The Tokyo War Crimes Trial…op.cit.; str. 49.

785http://dfat.gov.au/about-us/publications/historical-documents/Pages/volume-08/1945-volume-8.aspx; dok. 181, 182 ( dostęp z dnia 29 maja 2018r. ).

786 Ibidem; dok.198.

787 http://digital.library.wisc.edu/1711.dl/FRUS.FRUS1945v06; str. 936 ( dostęp z dnia 7 marca 2018 r. ).

788

Dower, John W. Embracing Defeat…op.cit; str. 320.

789 Kawamura, Noriko. Emperor Hirohito and the Pacific War: University of Washington Press, 2015; str. 191.

81

Gen. Fellers utrzymywał, że swego rodzaju „duchowa” kontrola, jaką posiadał Hirohito nad społeczeństwem, oraz – prawidłowo „nakierowany” kult Shinto może zapewnić w Japonii pokój – przy założeniu, że zostanie ona całkowicie pokonana, a militarystyczna frakcja rządu zlikwidowana. Nie uważał on, że Cesarz powinien uniknąć odpowiedzialności za zbrodnie wojenne – wiedział jednak, że konieczne będzie wykorzystanie jego autorytetu do

wprowadzenia w życie założeń aktu kapitulacji i utworzenia nowego pacyfistycznego rządu 791.

Stąd też jeszcze przed formalnym rozpoczęciem okupacji Japonii przez Stany Zjednoczone gen. MacArthur stwierdził, że nie należy przedwcześnie ingerować w kwestie rządu i instytucji cesarstwa. Jego pozytywne nastawienie wobec Hirohito zostało w szczególności umocnione po wizycie Cesarza w ambasadzie 27 września 1945r. Podczas tego spotkania oświadczył on, iż „oferuje siebie pod osąd potęg reprezentowanych przez [ gen. MacArthura ] jako jedynego ponoszącego odpowiedzialność za każdą polityczną i militarną decyzję oraz każde podjęte przez [ moich ] obywateli

działanie w trakcie wojny” 792. Po tej wypowiedzi Naczelny Dowódca uznał, że Cesarz powinien pozostać na tronie –

nie tylko ze względu na cele praktyczne, ale także ze względu na jego „odwagę przyjęcia na siebie odpowiedzialności

jednoznacznej z wyrokiem śmierci”793.

Deklaracja jaką złożył Hirohito obrazowała przede wszystkim geniusz władcy Japonii. Gdyby został on

oskarżony, albo przynajmniej powołany na stanowisko świadka w „głównym procesie” 794 przed międzynarodowym

trybunałem wojskowym, przyjąłby cały zakres winy na siebie. Pozostali oskarżeni byliby zatem – w tym teoretycznym kontekście – tylko narzędziami w jego rękach, osobami których podpis wprowadzał w życie wolę Cesarza. Wedle tej strategii oskarżeni nie zostaliby oczywiście uniewinnieni ( od zbrodni wojennych klasy A ), ale być może otrzymaliby

przynajmniej niższy wymiar kary 795.

Niedługo później SWNCC poleciło gen. MacArthurowi aby rozpoczął zbieranie dowodów dotyczących potencjalnej winy Hirohito, które mogły być wykorzystane w przyszłości w trakcie do jego ewentualnego procesu. Innymi słowy jego proces miał powrócić w sferę rozważań gdy pozostawienie Cesarza na tronie nie byłoby już konieczne, aby zrealizować wszystkie cele okupacji Japonii. Nie oznaczało to oczywiście, że postępowanie w jego sprawie na pewno się odbędzie – decyzja ta miała zostać podjęta w świetle wszystkich możliwych do zweryfikowania faktów 796

.

Gen. MacArthur udzielił odpowiedzi dopiero 25 stycznia 1946 r. Oświadczył wtedy, że nie znalazł żadnych niepodważalnych dowodów, które łączyłyby Cesarza Hirohito z decyzjami podejmowanymi przez rząd Japonii w ubiegłej dekadzie. Miał on świadomość, że jakakolwiek choćby próba oskarżenia Cesarza o popełnienie zbrodni wojennych wiązała się automatycznie z wywołaniem zamieszek społecznych i protestów obywateli, co w konsekwencji mogło doprowadzić nawet do rozpadu już i tak osłabionych struktur państwa, oporu wobec prób demokratyzacji, z powstaniem swego rodzaju oddziałów partyzanckich i zwróceniem się w stronę szerzącego się w Azji komunizmu włącznie. W tej sytuacji konieczne mogło być zwiększenie liczebności sił okupacyjnych do minimum miliona żołnierzy na niemożliwy do przewidzenia okres czasu. Sam gen. MacArthur uważał ponadto, że kwestia winy za zbrodnie wojenne osoby o tak wysokim stanowisku jak cesarz wymagała podjęcia decyzji na najwyższych szczeblach władzy

politycznej, ponieważ on sam nie miał w swoim odczuciu ku temu kompetencji ⁷⁹⁷.

Swoją wypowiedzią gen. MacArthur odsunął zagrożenie dla osoby Cesarza na bardzo daleki plan. Wiedział, że konieczność ewentualnego stacjonowania w Japonii tak wielkiej ilości personelu na niesprecyzowany okres czasu wywoła ogromne zamieszanie w kręgach rządowych w Stanach Zjednoczonych, które już i tak były pod ogromną presją

dokończenia repatriacji amerykańskich obywateli i demobilizacji armii w możliwie najkrótszym czasie 798.

Następnie, zanim jeszcze rozpoczęły się postępowania przed MTWDW, gen. MacArthur oraz IPS pracowali nie tylko nad pominięciem Cesarza Hirohito w akcie oskarżenia, ale także nad tym, aby żaden z oskarżonych nie insynuował jego odpowiedzialności w swoich zeznaniach ( w szczególności tyczyło się to H. Tojo, który mógł próbować obarczyć winą za Pearl Harbor Cesarza, samego siebie oczyszczając z winy za ten konkretny zarzut ). Mimo wydanego im polecenia ani Naczelny Dowódca Sił Alianckich, ani prokuratorzy nie przeprowadzili żadnego poważnego śledztwa co do zaangażowania Hirohito w popieranie agresji wojennej. Nie dokonano żadnej obiektywnej analizy materiałów skupiających się czy to na politycznej, militarnej czy choćby ideologicznej roli od początku jego panowania ⁷⁹⁹.

W samym Waszyngtonie były ambasador w Japonii i ówczesny Sekretarz Stanu Joseph Grew pracował nad wizerunkiem Cesarza jako osoby całkowicie niewinnej, której najbliższe otoczenie ( w znaczeniu: rodzina cesarska ) również reprezentowało poglądy przeciwne wojnie. Japońskie media, podlegające ścisłej kontroli Kwatery Głównej Sił

791 Ibidem; str. 281 – 283.

792 Inoue, Kyoko. MacArthur’s Japanese…op.cit.; str. 162.

793 Gen. Douglas MacArthur. Reminiscences…op.cit.; str. 288.

794 W procesie zbrodniarzy wojennych klasy A.

795

Brackman, Arnold C. The Other Nuremberg: The Untold Story…op.cit..; str. 50 – 51; wypowiedź Hirohito można też odczytywać w ten sposób, że skoro potencjalni oskarżeni przez MTWDW byli winni popełnienia zbrodni wojennych, to winny był także on sam; Minear, Richard H. Victors’ justice…op.cit; str. 113.

796 Totani, Yuma. The Tokyo War Crimes Trial…op.cit.; str. 53.

797

http://digital.library.wisc.edu./1711.dl/FRUS.FRUS1946v08; str. 395 – 397 ( dostęp z dnia 16 czerwca 2017 r. ).

798 Inoue, Kyoko. MacArthur’s Japanese…op.cit.; str. 164.

82

Sprzymierzonych, dokonywały stopniowej przebudowy opinii obywateli, obciążając całą winą za przegraną wojnę oskarżonych przed Trybunałem Tokijskim. Takie działanie miało na celu skupić całą uwagę Japończyków na procesie

aby nie próbowali ewentualnie dociekać tego, jaką rolę odgrywał przez ostatnie piętnaście lat ich „półboski” Cesarz. 800

Wszystkie starania, aby uchronić Cesarza od choćby cienia odpowiedzialności za zbrodnie wojenne wykraczały poza wszelkie przewidywania samego zainteresowanego. Większość podejmowanych działań miała miejsce w okresie, gdy trwały ostatnie prace nad oficjalnym rozpoczęciem postępowania przez Trybunałem Tokijskim – równolegle z ostatnimi stadiami wprowadzania w Japonii najważniejszych zmian ustrojowych nakierowanych na jej demokratyzację. W dniu wygłoszenia noworocznego orędzia Hirohito dowiedział się, że nowa Konstytucja Japonii będzie zachowywała jego status, jednak bez jakiejkolwiek władzy politycznej. Niedługo później Terasaki Hidenari ( odpowiedzialny za komunikację między Dworem Cesarskim a sztabem gen. MacArthura ) przekazał mu, że Alianci

nie zamierzają ani oskarżyć go o zbrodnie wojenne, ani prosić o abdykację. 801

W celu dodatkowego wykazania „człowieczeństwa” i utrzymania wśród społeczeństwa przychylności dla Cesarza, za sugestią Naczelnego Dowódcy Sił Alianckich, Hirohito już w 1946 r. rozpoczął serię podróży po całej Japonii, podczas których odwiedził wszystkie prefektury kraju poza Okinawą. Jego nieporadność i brak przygotowania do spotkania ze zwykłymi ludźmi paradoksalnie stanowił pozytywny czynnik wywołując wśród ludzi współczucie dla niego, potęgując jeszcze obraz wizerunku kształtowanego przez sztab gen. MacArthura. Ochrona Cesarza w postaci funkcjonariuszy Armii Stanów Zjednoczonych – poza zwykłą funkcją – miała też ukazać poparcie Ameryki zarówno dla instytucji cesarstwa, jak i dla samego Hirohito. Początkowe ponowne rozbudzenie wśród obywateli poczucia winy za przegraną wojnę ( czego personifikacją było „zstąpienie” Cesarza i pojawienie się go wśród ruin kraju ) łączyło się

z charakterystycznym tylko wobec głów państw uczuciem onieśmielenia i zachwytu. ⁸⁰²

W okresie między 18 marca a 8 kwietnia 1946 r. Cesarz Hirohito sporządził "monolog” dotyczący głównych decyzji politycznych w okresie jego ( dotychczasowych ) rządów. Jego celem nie było przyznanie własnej odpowiedzialności ( wiedział już wówczas, że nie będzie brak udziału w procesie przed MTWDW ) – przeciwnie: wykorzystał tą okazję, aby obarczyć winą za cały okres wojny swoich podwładnych i ukazać cały okres ubiegłych piętnastu lat z jego perspektywy. Jednocześnie cała ta „wypowiedź” uświadamiała, jak szczegółowa była jego wiedza na temat procedur i decyzji ( oraz stojących za nimi osób ) na najwyższych szczeblach władzy. 803

Tymczasem przewodniczący Sekcji oskarżycielskiej J. Keenan zdążył już poinformować swoich współpracowników, iż Cesarz nie będzie sądzony przez MTWDW ( i że jest to decyzja ostateczna, podjęta w najlepszym interesie Aliantów ), a każdy kto

ma inne zdanie na ten temat może „wracać do domu” 804.

Zgodnie z nakazem SCAP oskarżyciele Trybunału musieli zacząć pełnić podwójną rolę, zadając sobie wiele

trudu, aby Hirohito nie został w żaden sposób choćby w minimalnym stopniu oskarżony. ⁸⁰⁵ Zeznania oskarżonych

zostały w taki sposób zmienione, aby nie zawierały żadnej wzmianki o cesarskim dworze. Dowodem na determinację IPS w wypełnieniu swojego ( dość dla niej nietypowego ) obrończego zadania, był chociażby moment przesłuchiwania gen. Tojo, który 31 grudnia 1947 r. nieopatrznie oświadczył, że żaden Japończyk nigdy nie postąpiłby wbrew woli cesarskiej. To stwierdzenie w oczywisty sposób obciążało Cesarza Hirohito. J. Keenan jeszcze tego samego dnia przekazał K. Kido, aby ten wpłynął na Tojo, który w swoich kolejnych zeznaniach niejako „oczyściłby” imię Cesarza i cofnął swoje wcześniejsze „oskarżenie”. 806

Ostatecznym efektem wszystkich działań gen. MacArthura było przedstawienie Hirohito nie tylko jako człowieka nie posiadającego związku z żadnymi dokumentami, które mogłyby stanowić ewentualny argument za oskarżeniem go o zbrodnie wojenne. Został on ukazany jako niemalże święty, który nie ponosi nawet moralnej odpowiedzialności za wojnę. Wszystkie materiały dotyczące Cesarza jakie były w posiadaniu IPS oraz Kwatery

Głównej Sił Alianckich sprawiały wrażenie nigdy nie istniejących 807. Tego typu postępowanie ukazuje jak daleko od

charakteru Trybunału Norymberskiego był Trybunał w Tokio. Swoisty rodzaj „immunitetu” chroniący Hirohito nie tylko od oskarżenia, ale jakiejkolwiek formy udziału w procesie przed MTWDW stał w sprzeczności z podważoną w statucie norymberskim dotychczas istniejącą tradycją ochrony głów państw przed ponoszeniem odpowiedzialności za czyny kraju. ⁸⁰⁸

800 Bix, Herbert. War Responsibility and Historical Memory: Hirohito’s Apparition: The Asia–Pacific Journal – Japan Focus, 3 maja 2008 r., https://apjjf.org/-Herbert-P.-Bix/2741/article.html

801 Kawamura, Noriko. Emperor Hirohito…op.cit.; str. 188.

802 Dower, John W. Embracing Defeat…op.cit; str. 330 – 337.

803 W trakcie procesu przewodniczący Webb, który skłaniał się ku bardziej radykalnemu stanowisku wobec Cesarza niż to prezentowane przez Stany Zjednoczone, zapytał J. Keenana dlaczego Hirohito nie został ostatecznie umieszczony na liście oskarżonych. Keenan odpowiedział wtedy, że „cesarz był pod władzą „gangsterów” – co miało oznaczać, że cała odpowiedzialność za II Wojnę Światową ma spoczywać na nich; Minear, Richard H. Victors’ justice…op.cit; str. 117.

804 Horwitz,Solis. Tokyo Trial: Carnegie Endowment for International Peace, New York, 1950, str. 497.

805

Dower, John W. Embracing Defeat: Japan in the wake of World War II: W. W. Norton & Company, 1999; str. 326.

806 Tak się też stało, gdy 6 stycznia 1948 r. Tojo oświadczył, że: „miłość cesarza dla pokoju była niezmienna, nawet podczas wojny” oraz że rozpoczęcie wojny „nie było zgodne z wolą Hirohito”; Minear, Richard H. Victors’ justice…op.cit; str. 113 – 115.

807 Ibidem; str. 326 – 327.

808

Bix, Herbert. War Responsibility and Historical Memory…op.cit.; https://apjjf.org/-Herbert-P.-Bix/2741/article.html; Art. 7 MTW w Norymberdze wyraźnie wskazywał, że żadna pełniona funkcja – w tym funkcja głowy państwa – nie będzie czynnikiem ani łagodzącym, ani zwalniającym z poniesienia odpowiedzialności za zbrodnie leżące w zakresie jurysdykcji Trybunału - zajmujący się tą samą kwestią art. 6 statutu Trybunału

83

W czasie gdy Stany Zjednoczone i gen. MacArthur podejmowali dość samodzielne decyzje dotyczące Japonii, rząd Australii ponownie zaczął nalegać na to, aby Cesarz Hirohito został uwzględniony jako jeden z głównych

zbrodniarzy wojennych. W grudniu 1945 r. na forum Komisji Narodów Zjednoczonych ds. Zbrodni Wojennych⁸⁰⁹

w Londynie ( której przewodniczącym od stycznia 1945 r. był pochodzący z Australii Lord Wright of Durley ) reprezentujący Australię Alan Mansfield przedstawił listę 62 japońskich zbrodniarzy wojennych przygotowaną przez Australijską Komisję ds. Zbrodni Wojennych. Na liście tej figurował także Cesarz Hirohito, „oskarżony” o zbrodnie przeciwko pokojowi oraz o zbrodnie przeciwko ludzkości, wraz z obszerną analizą jego osoby i pozycji jaką posiadał

w japońskim systemie politycznym 810.

Komisja była podzielona co do tego, czy posiada jurysdykcję nad niekonwencjonalnymi zbrodniami

wojennymi ⁸¹¹ oraz czy jest właściwym organem do podejmowania jakichkolwiek decyzji dotyczących „specjalnych”

podejrzanych, takich jak Cesarz Japonii ⁸¹². „Australijska lista” została finalnie przekazana przez Lorda Wright IPS oraz

Sojuszniczej Radzie dla Japonii, które w jego opinii były bardziej odpowiednie co do zweryfikowania zarzutów

postawionych wymienionych na listach osobom ⁸¹³.

8 kwietnia – paradoksalnie w dniu, w którym Cesarz Hirohito skończył przygotowywać swój „monolog” – Alan Mansfield ( wtedy działając jako główny oskarżyciel ze strony Australii ) zaproponował głosowanie nad kwestią włączenia Cesarza do grupy oskarżonych przed MTWDW. Jak zostało jednak już wspomniane wcześniej takie głosowanie było bezcelowe, ponadto przewodniczący IPS J. Keenan wspomniał, że „wyższe kręgi [władzy] nie zaakceptują Cesarza na liście [oskarżonych].” Kolejny międzynarodowy organ – Komisja Dalekowschodnia – na posiedzeniu 3 kwietnia 1946 r. przyjęła wobec Hirohito politykę wyrażoną we wcześniejszym dokumencie SWNCC

przekazanemu gen. MacArthurowi ⁸¹⁴. Zaś Sojusznicza Rada dla Japonii nigdy nie otrzymała „Australijskiej listy”.

Została ona zatrzymana przez Naczelnego Dowódcę Sił Alianckich ( który stwierdził, że Rada nie posiada w tym

zakresie jurysdykcji ) i przekazana do Waszyngtonu jako wymagająca decyzji na „najwyższych szczeblach władzy” ⁸¹⁵.

Po „podróży” po różnych organach i komisjach trafiła do SWNCC, które zaakceptowało ją – wraz z „oskarżonym o zbrodnie wojenne” Cesarzem. W październiku 1946 r. została ponownie przekazana do Tokio do gen. MacArthura z poleceniem, aby IPS podjęła decyzję w sprawie dalszych czynności. Niemożliwe było jednak włączenie Hirohito do

trwających już postępowań przed MTWDW – proces Cesarza wciąż pozostawał w sferze planów 816

.

Tematyka Cesarza Hirohito powróciła dopiero w 1948 r. w okresie gdy Trybunał Tokijski był w trakcie końcowych obrad dotyczących wyroku. Od dłuższego czasu było już wiadomo, że żaden z oskarżonych nie zostanie uniewinniony. Według pewnych kręgów preferujących zmianę osobową głowy państwa był to odpowiedni moment,

aby Cesarz abdykował, przyjmując wówczas na siebie moralną odpowiedzialność za wojnę 817. Gen. MacArthur i jego

sztab byli tym faktem zaniepokojeni, gdyż w razie faktycznej abdykacji cały sukces okupacji zostałby poważnie nadszarpnięty. Co więcej, gdyby nastąpiła ona w chwili ogłaszania wyroków wobec zbrodniarzy wojennych, w oczach całego świata wizerunek „niewinnego” Cesarza ( wypracowany przez Naczelnego Dowódcę ) zostałby zastąpiony wizją Hirohito jako członka frakcji militarnej, człowieka, który – w geście „solidarności” ze skazanymi – zstępuje z tronu 818.

W tych okolicznościach gen. MacArthur spotkał się 28 października 1948 r. z premierem Japonii Shigeru Yoshidą, który kolejnego dnia przekazał dyrektorowi Urzędu ds. Dworu Cesarskiego Michiji Tajima prośbę ( radę )

Naczelnego Dowódcy, aby „Cesarz nigdy nie abdykował” 819. 12 listopada Hirohito oświadczył, iż zamierza pozostać

na stanowisku i dalej działać na rzecz odbudowy Japonii i utrzymania pokoju na świecie ⁸²⁰.

W tym samym czasie Komisja Dalekowschodnia zaczęła rozważać zmianę polityki dotyczącej zbrodni wojennych i przyjęcie ostatecznej daty zakończenia wszystkich postępowań przed alianckimi trybunałami wojskowymi na Dalekim Wschodzie. Na początku 1949 r. zdecydowano, że nie będzie już żadnych trybunałów dotyczących zbrodni klasy A, a te zajmujące się zbrodniami klasy B i C miały – w miarę możliwości – zakończyć działalność przed końcem września 1949 r. Tym sposobem proces przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym dla Dalekiego Wschodu

Tokijskiego odnosił się jedynie do sprawowanej funkcji publicznej. Choć oczywiście to określenie obejmuje także głowę państwa, to jednak pominięcie go powodowało, że statut nie odnosił się bezpośrednio do osoby Cesarza ( taki przynajmniej mógł być zamysł gen. MacArthura podczas formułowania Statutu MTWDW ).

809

Komisja zwyczajowo otrzymywała raporty dotyczące zbrodni wojennych od krajów członkowskich oraz określała, czy dany czyn/y są wystarczającym uzasadnieniem dla aresztu osoby/osób za nie odpowiedzialnych.

810

Totani, Yuma. The Tokyo War Crimes Trial…op.cit.; str. 54.

811

Tj. zbrodniami przeciwko pokojowi oraz przeciwko ludzkości.

812 http://digital.library.wisc.edu./1711.dl/FRUS.FRUS1946v08; str. 386 - 387 ( dostęp z dnia 16 czerwca 2017 r. ).

813

Tym sposobem Lord Wright przyznał niejako, że Komisja Narodów Zjednoczonych ds. Zbrodni Wojennych nie jest organem posiadającym umocowanie do określenia Cesarza Hirohito jako głównego zbrodniarza wojennego; Totani, Yuma. The Tokyo War Crimes Trial…op.cit.; str. 54.

814 http://digital.library.wisc.edu/1711.dl/FRUS.FRUS1945v06; str. 936 ( dostęp z dnia 7 marca 2018 r. ).

815

Totani, Yuma. The Tokyo War Crimes Trial…op.cit.; str. 56 – 57.

816 Ibidem; str. 58.

817 Dower, John W. Embracing Defeat…op.cit; str. 327.

818

Ibidem; str. 328.

819

Kawamura, Noriko. Emperor Hirohito…op.cit.; str. 189.

84

stał się pierwszym i ostatnim procesem dotyczącym zbrodni przeciwko pokojowi w regionie Pacyfiku. Szansa

jakiegokolwiek postepowania wobec Cesarza Hirohito została ostatecznie stracona 821.

W październiku 1951 r., po podpisaniu Traktatu Pokojowego i odzyskaniu przez Japonię suwerenności, nadszedł moment przewidywany przez K. Kido już w 1945 r., gdy Hirohito mógł abdykować i zachować honor rodziny cesarskiej przyjmując ( ostatecznie ) odpowiedzialność za okres wojny i pogodzić się z prawdą. Tym razem nie posłuchał swojego byłego doradcy, K. Kido. Podczas przemowy w maju 1952 r. ( po wycofaniu się z Japonii wojsk okupacyjnych ) wyraził „głęboką refleksję” nad przeszłością i gotowość do dalszego wypełniania obowiązków spoczywających na nim jako Cesarzowi. Nigdy w przyszłości nie powracał do kwestii swojej odpowiedzialności za

zbrodnie wojenne⁸²², a temat ten wkrótce zniknął także z międzynarodowego forum 823. Co ciekawe w roboczych

wersjach przemowy zawarte były także „przeprosiny” za przegraną wojnę. Prawdopodobnie zostały ostatecznie

usunięte, gdyż jego obecni doradcy uznali, że składanie ich w tym momencie nie było już konieczne. 824

Cesarz Hirohito stał się najdłużej dotychczas panującym cesarzem w historii ( okres jego rządów trwał ponad 60 lat ), a w jego ceremonii pogrzebowej 24 lutego 1989 r. uczestniczyli przedstawiciele 163 krajów ⁸²⁵, w tym Prezydent Stanów Zjednoczonych George Bush, Prezydent Francji François Mitterand, Filip, książę Edynburga –

reprezentujący Wielką Brytanię, prezydenci Filipin, Indonezji oraz Sekretarz Generalny ONZ Javier Pèrez de Cuèllar826

. Inaczej niż podczas pogrzebu ojca Cesarza Showa, Cesarza Taisho nie było wojskowej parady, a także odprawiono znacznie mniej rytuałów praktykowanych w celu uczczenia boskiego statusu władcy. Zmiany te miały wyróżnić ceremonię Cesarza Showa jako pierwszą przeprowadzoną pod demokratyczną Konstytucją i mającą miejsce w ciągu

dnia ⁸²⁷. Jednak mimo tych kilku różnic shintoistyczna ( zamknięta ) część pogrzebu odbyła się zgodnie ze wszystkimi

W dokumencie Międzynarodowy Trybunał Wojskowy dla Dalekiego Wschodu (Stron 80-86)