Statut Międzynarodowego Trybunału Wojskowego dla Dalekiego Wschodu

Zgodnie z art. 1 Statutu Międzynarodowego Trybunału Wojskowego dla Dalekiego Wschodu, siedziba

Trybunału znajdowała się w Tokio.⁶⁰⁹ Na miejsce prowadzenia postępowania wyznaczono budynek japońskiej

Akademii Wojskowej w Ichigaya ⁶¹⁰, który na czas wojny został przekształcony w Ministerstwo Wojny

i Kwaterę Główną Armii. Wybór tego miejsca miał przede wszystkim znaczenie symboliczne. Ogromna, trzypiętrowa budowla – jako jedna z niewielu – ocalała z nalotów na Tokio w stanie prawie nienaruszonym. W jej murach miało swój początek wiele zbrodni wojennych, stąd ( prawdopodobnie ) wydawane były rozkazy co do dalszych ruchów wojsk. Osądzenie ich autorów właśnie w siedzibie Ministerstwa Wojny miało zakończyć w oczach japońskich

obywateli niekwestionowaną władzę armii nad krajem.611

Sala audytoryjna, znajdująca się na drugim piętrze, w przeciągu paru miesięcy została zamieniona w salę sądową ( za kwotę – w przeliczeniu - blisko 3,5 miliona złotych ), 612

mogącą pomieścić nawet tysiąc osób, w tym

ok. pięciuset widzów ⁶¹³, mających możliwość śledzenia postępowania dzięki systemowi tłumaczenia symultanicznego,

podłączonego do każdego miejsca siedzącego. Pozostałe pomieszczenia w skrzydłach budynku były używane jako

biura tłumaczy, sekretariatu Trybunału czy izby sędziów. ⁶¹⁴

Zgodnie z art. 2 MTWDW ława sędziowska miała składać się nie więcej niż jedenastu sędziów – po jednym z kandydatów nominowanych przez sygnatariuszy aktu kapitulacji oraz Indii i Filipin. Inaczej jednak niż w Trybunale

Norymberskim, ich kandydatury musiały być zaakceptowane przez gen. MacArthura, ⁶¹⁵ a ponadto sędziowie nie mieli

mieć żadnych zastępców ( statut nie przewidywał zatem możliwości zmiany osobowej na tym stanowisku ). 616

Oczywistym było, że przy prognozowanym dość długim okresie prac Trybunału, nie sposób było założyć, że wszyscy sędziowie będą w stanie uczestniczyć we wszystkich posiedzeniach.

Statut norymberski wymagał obecności wszystkich czterech sędziów ( bądź ich zmienników ) aby ustanowić kworum, było ono wymagane także podczas podejmowania decyzji dotyczącej rodzaju i ( ewentualnie ) długości kary,

przy większości trzech głosów ( większość 3 – 1 ). 617 Zasady w Trybunale Tokijskim były o wiele mniej rygorystyczne.

Aby MTWDW mógł prowadzić postępowanie wymagana była obecność tylko sześciu sędziów; taka liczba sędziów

stanowiła jednocześnie kworum. 618

Wszystkie decyzje, także dotyczące wyroków skazujących, mogły być

podejmowane zwykłą większością głosów obecnych członków Trybunału. ⁶¹⁹ W przypadku równej ilości głosów głos

decydujący należał do przewodniczącego Trybunału. Jednak o ile przewodniczący MTW został wybrany głosami

pozostałych sędziów 620, a tyle przewodniczący MTWDW miał zostać wskazany przez SCAP. 621

Tak łagodne procedury były niestety wykorzystywane przez sędziów Trybunału Tokijskiego. Ze względu na to, że zmiany w statucie zostały dokonane dopiero dnia 26 kwietnia 1946 r., sędziowie z Indii i Filipin nie zdążyli dotrzeć do Tokio na otwarcie postepowań 3 maja 1946 r. Zostały one zatem rozpoczęte w dziewięcioosobowym gronie ( taka liczba sędziów miała być liczbą ostateczną w pierwotnej wersji statutu 622

). Sędzia z Filipin pojawił się w Japonii

609 Art. 1 Statutu MTWDW: http://www.un.org/en/genocideprevention/documents/atrocity-crimes/Doc.3_1946%20Tokyo%20Charter.pdf

610 Ichigaya – dzielnica w okręgu Shinjuku w Tokio; od 2000 r. znajduje się tam siedziba Ministerstwa Obrony Japonii – pierwszego od czasu zakończenia II Wojny Światowej ( do 2007 r. kwestiami obrony kraju zajmowała się japońska Agencja Obrony, której struktury zostały włączone w nowo utworzonego ministerstwa ).

611

Totani, Yuma. The Tokyo War Crimes Trial…op.cit.; str. 8 – 9.

612 Trudno nie zgodzić się z twierdzeniem jednego z sędziów ( B.V.A. Rolinga ), iż cała „scenografia” przypominała raczej przygotowania do wielkiej teatralnej superprodukcji, niż procesu sądowego ( Dower, John W. Embracing Defeat…op.cit; str. 461 ). Jeden dziennikarzy poszedł jeszcze dalej – w artykule zatytułowanym „Przedstawienie objazdowe” wskazał, iż „projektanci Sali sądowej w Norymberdze polegali na wadze samego procesu”, a nie na „dębowych ścianach, oślepiających reflektorach i kamerach, bardziej odpowiednich dla „Hollywódzkiej premiery” nazywając MTWDW „trzeciorzędnym dodatkiem do przedstawienia norymberskiego” ( TIME: War crimes: Road show, 20 maja 1946 r. ).

613 200 miejsc przeznaczonych było dla obywateli Japonii, pozostałe 300 dla obywateli krajów alianckich – takie rozwiązanie miało na celu wypełnienie założenia, iż proces ma być jawny; http://imtfe.law.virginia.edu/collections/phelps/1/1/japanese-get-seats-war-crime-trials-news-article

614 Brackman, Arnold C. The Other Nuremberg: The Untold Story…op.cit..; str. 89.

615 W MTW w Norymberdze każdy kraj dokonywał ostatecznego wyboru swojego sędziego oraz jego zastępcy; ich osoba nie mogła być w żaden sposób kwestionowana ani przez oskarżonych, ani przez ich obrońców; art. 2 i 3 Statutu MTW w Norymberdze: http://avalon.law.yale.edu/imt/imtconst.asp

616Art. 2 Statutu MTW w Norymberdze: http://avalon.law.yale.edu/imt/imtconst.asp; art. 2 Statutu MTW dla Dalekiego Wschodu: http://www.un.org/en/genocideprevention/documents/atrocity-crimes/Doc.3_1946%20Tokyo%20Charter.pdf

617 Art. 4 a,c Statutu MTWN: http://avalon.law.yale.edu/imt/imtconst.asp

618

Art. 4a Statutu MTWDW: http://www.un.org/en/genocideprevention/documents/atrocity-crimes/Doc.3_1946%20Tokyo%20Charter.pdf; co prawda nie było to explicite wyrażone w treści Statutu, ale liczba sześciu sędziów spełniała wymóg obecności większości członków składu sędziowskiego, która ustanawiała kworum.

619 Art. 4 b Statutu MTWDW: http://www.un.org/en/genocideprevention/documents/atrocity-crimes/Doc.3_1946%20Tokyo%20Charter.pdf

620 Art. 4 b Statutu MTWN: http://avalon.law.yale.edu/imt/imtconst.asp

621

Art. 3 a Statutu MTWDW: http://www.un.org/en/genocideprevention/documents/atrocity-crimes/Doc.3_1946%20Tokyo%20Charter.pdf

66

dopiero 9 czerwca 1946 r. – prawie tydzień po rozpoczęciu przesłuchań świadków. Z kolei sędzia z Indii, mimo iż był obecny w Japonii już 17 maja 1946 r. nie wziął udziału w odrzuceniu wniosków otwarcia obrońców oskarżonych. Był on także niechlubnym „rekordzistą”, omijając 80 z 417 dni podczas których prowadzono postępowania.

Po zakończeniu przerwy w obradach latem 1947 r. obecnych było tylko siedmiu z jedenastu sędziów 623. Takie rotacje

w składzie ławy sędziowskiej byłyby nie do pomyślenia w Norymberdze. 624

Regulacje dotyczące kworum miały też wpływ na wyrok MTWDW. Kara śmierci została wymierzona w kilku przypadkach większością głosów 6 – 5, czasami 7 - 4. Żaden wysoko rozwinięty kraj o rozbudowanym systemie prawnym nigdy nie zaakceptowałby wyroku śmierci wydanego inaczej niż jednogłośnym orzeczeniem sądu. Co więcej, zwykłą większością głosów ( 6 - 5 ) zdeterminowano także rodzaj kary śmierci. Miała być ona dokonywana przez powieszenie, a nie przez rozstrzelanie. ⁶²⁵

Tym, co zasadniczo różniło Statut Trybunału dla Dalekiego Wschodu od Statutu Trybunału Norymberskiego był typ zbrodni, których popełnienie „kwalifikowało” daną osobę do bycia oskarżoną i osądzoną przed Trybunałem. Jurysdykcja MTWN obejmowała każdą osobę oskarżoną o popełnienie czynów, które były objęte definicją ( bądź

definicjami ) zbrodni przeciwko pokojowi, ludzkości oraz / lub zbrodni wojennych. ⁶²⁶ Przed Trybunałem w Tokio byli

sądzeni tylko ci przywódcy, z których każdy z osobna był oskarżony o popełnienie zbrodni przeciwko pokojowi. Oznaczało to, że akt oskarżenia wobec konkretnej osoby mógł być złożony tylko wtedy, jeśli popełniła ona zbrodnię

przeciwko pokojowi oraz zbrodnię wojenną lub / i zbrodnię przeciwko ludzkości. ⁶²⁷ Ponadto definicja „zbrodni

przeciwko ludzkości” zawarta w art. 5c Statutu MTWDW różniła się od definicji art. 6c Statutu norymberskiego. Oryginalna definicja obejmowała swoim zakresem czyny takie jak „zabójstwo, eksterminacja, deportacja oraz inne niehumanitarne działanie przeciwko jakiejkolwiek grupie cywilów”. Ostatnie słowa zostały usunięte ze Statutu Trybunału w Tokio w celu poszerzenia zakresu definicji o popełnienie podobnych czynów także wobec funkcjonariuszy

wojskowych i armii. ⁶²⁸

Art. 7 i 8 Statutu Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze stanowiły, że żadna pełniona funkcja publiczna – w tym głowy państwa - ani działanie na rozkaz przełożonego nie stanowiły przeszkody do pociągnięcia do odpowiedzialności oskarżonego o popełnienie zarzucanych mu zbrodni. Te okoliczności ( działanie na rozkaz przełożonego ) mogły jednak zostać uznane przez sędziów za czynnik łagodzący jeśli w ich odczuciu wymagały

tego reguły sprawiedliwości.629 Art. 6 Statutu Trybunału Tokijskiego był niemal identyczny – jedyną różnicą było

pominięcie zaznaczenia, że sprawowanie nawet funkcji głowy państwa nie chroni ani przed postawieniem zarzutów, ani przed skazaniem. ⁶³⁰

Oficjalnymi językami Trybunału w Norymberdze były: angielski, francuski, rosyjski 631

oraz język jakim

posługiwali się oskarżeni ( czyli niemiecki ).632 Statut MTWDW ograniczył liczbę języków trybunału do dwóch:

angielskiego oraz japońskiego. ⁶³³ Prawdopodobnym celem miało być przyspieszenie postępowania, ale okazało się, że

jego tempo było jeszcze wolniejsze niż w MTWN – głównie ze względu ogromne trudności, jakie sprawiało tłumaczenie symultaniczne języka angielskiego na japoński i vice versa. Ponadto wielu świadków składało zeznania także w języku chińskim, mongolskim czy rosyjskim.

Języki używane w Norymberdze były językami europejskimi, posiadającymi dużo podobieństw gramatycznych i składniowych. W języku japońskim bardzo duże znaczenie odgrywa kontekst używanych słów oraz to, do kogo kierowana jest wypowiedź i przez kogo jest ona dokonywana. Ze względu na tę komplikację praktycznie

niemożliwe jest sprawne tłumaczenie, które nie wypaczałoby sensu wypowiedzi. 634 Dlatego też zdarzały się przypadki

używania w postępowaniu istotnych dokumentów, których przetłumaczona na język angielski wersja nie była zgodna

z ich rzeczywistą treścią ,635 bądź dokonywania korekt w tłumaczonych podczas procesu wypowiedziach.

623 Minear, Richard H. Victors’ justice…op.cit.; str. 88.

624 W takich przypadkach za „głównego” sędziego udział w obradach brałby jego zastępca.

625 Minear, Richard H. Victors’ justice…op.cit.; str. 90 – 91; Sam gen. MacArthur był także zwolennikiem wymierzenia kary śmierci przez powieszenie; w jego opinii rozstrzelanie było śmiercią ‘honorową’, która ‘należała się’ żołnierzom – powieszenie było ‘zarezerwowane’ dla zabójców, gwałcicieli i zbrodniarzy wojennych; http://imtfe.law.virginia.edu/collections/phelps/2/1/macarthur-favors-hanging-war-criminals-not-shooting-news-article

626 Art. 6 Statutu MTWN: http://avalon.law.yale.edu/imt/imtconst.asp

627 Art. 5 Statutu MTWDW: http://www.un.org/en/genocideprevention/documents/atrocity-crimes/Doc.3_1946%20Tokyo%20Charter.pdf

628Cassese, Antonio; Röling, B. V. A. The Tokyo Trial and Beyond…op.cit.; str. 3.

629 Art. 7 i 8 Statutu MTWN: http://avalon.law.yale.edu/imt/imtconst.asp

630 Art. 6 Statutu MTWDW: http://www.un.org/en/genocideprevention/documents/atrocity-crimes/Doc.3_1946%20Tokyo%20Charter.pdf;

631 Czyli języki krajów reprezentowanych w Trybunale.

632 Art. 25 Statutu MTWN: http://avalon.law.yale.edu/imt/imtconst.asp

633 Art. 9b Statutu MTWDW: http://www.un.org/en/genocideprevention/documents/atrocity-crimes/Doc.3_1946%20Tokyo%20Charter.pdf

634

Totani, Yuma. The Tokyo War Crimes Trial…op.cit.; str. 7.

635 Propozycja sędziego B.V.A. Rolinga, aby użyć poprawnie przetłumaczonych dokumentów podczas formułowania wyroku została odrzucona, gdyż aby móc je wykorzystać koniecznym byłoby ponowne otwarcie postepowania, przyznanie się do błędu i zastosowanie prawidłowego dowodu – zatem mimo iż treść dokumentów znana sędziom nie była zgodna z prawdą, w takiej formie były użyte w postępowaniu i w takiej samej formie miały stanowić uzasadnienie wyroków oskarżonych; dla sędziego Rolinga taka postawa była całkowitym nonsensem - zwłaszcza, że przecież oskarżeni w swojej obronie stosowali dokumenty w ich oryginalnej wersji i nie musieli wiedzieć o wadliwym ich tłumaczeniu; Cassese, Antonio; Röling, B. V. A. The Tokyo Trial and Beyond…op.cit; str. 53

67

Artykuł 9d, e 13 ( punkt a, b i d praktycznie identyczne ze swoimi odpowiednikami w Statucie Trybunału

Norymberskiego⁶³⁶ ) oraz 15d Statutu Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w dla Dalekiego Wschodu skupiały

się na tematyce materiału dowodowego, jaki mógł być dopuszczony w toku procesu na potwierdzenie winy ( lub niewinności ) oskarżonych. Zarówno w Tokio jak i w Norymberdze, Alianci mieli świadomość szczególnego charakteru trybunałów rozstrzygających kwestie odpowiedzialności za zbrodnie wojenne i konieczności

zmodyfikowania ( złagodzenia ) ścisłych reguł postępowania dowodowego ⁶³⁷ obowiązujących w systemie prawa

common law w procesach z udziałem ławy przysięgłych ⁶³⁸.

Artykuł 13 Statutu MTWDW zezwalał zatem na dopuszczenie wszystkich materiałów, które według Trybunału

mogły mieć istotną wartość dowodową.639 Zapis ten, prawdopodobnie mający u podstaw najlepsze intencje jego

autorów, w konsekwencji doprowadził do odrzucenia jakichkolwiek zasad w istniejących na świecie systemach

prawnych ⁶⁴⁰. Przewodniczący sędzia wielokrotnie podczas postępowania zaznaczał, że w ławie sędziowskiej zasiadają

nie „ławnicy, lecz sędziowie, którym można wierzyć, że słysząc rzeczy, które mogłyby mieć wpływ na przysięgłych, na nich tego wpływu mieć nie będą” 641.

Statut MTWDW zezwalał na przedstawienie jako dowodów pisemnych zeznań, oświadczeń – także tych

składanych bez złożenia przysięgi, pamiętników, listów 642, a nawet opisów treści dokumentów ( nawet wtedy, gdy

oryginał czy choćby kopia nie były dostępne ) 643. Ponadto dwa artykuły dotyczące „istotności” ( art. 13b ) oraz „dopuszczalności” ( art. 15d ) pośrednio przyznawały Trybunałowi prawo do odrzucenia dowodów ze względu na ich rzekomy brak znaczenia dla postępowania, arbitralną decyzją bazującą tylko na ogólnym opisie ich treści. Możliwość ta wykorzystywana była bardzo często, w szczególności w stosunku do dowodów przedstawianych przez Sekcję Obrończą644.

W toku postępowania ( mniej więcej w połowie procesu ) Trybunał dodatkowo postanowił wprowadzić 645

zasadę „najlepszego dowodu” 646, zezwalającą na przedstawienie tylko najbardziej wiarygodnych zeznań oraz w miarę

możliwości tylko oryginałów dokumentów. Teoretycznie zasada ta mogła zapewnić, że autentyczność dowodów nie będzie kwestionowana ( co z kolei nie przedłużałoby niepotrzebnie czasu trwania postępowania). Jednakże zastosowanie jej dopiero wtedy, gdy swoje stanowisko mieli przedstawić obrońcy oskarżonych - podczas gdy Sekcji Oskarżycielskiej pozwolono na użycie dowolnej ilości dowodów „ze słyszenia” oraz wątpliwych w swej autentyczności

dokumentów – było nakierowane bezpośrednio przeciwko Sekcji Obrończej ( oraz pośrednio oskarżonym ) ⁶⁴⁷.

W razie wydania wyroków skazujących Statut MTWN czynił Sojuszniczą Radę Kontroli Niemiec ( w skład której wchodziły państwa „Wielkiej Czwórki”, tj. Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, ZSRR i Francja ) organem odpowiedzialnym za ich realizację wg jej wytycznych; statut przyznawał jej także prawo do skrócenia długości kar

wolnościowych bądź dokonania jakichkolwiek innych zmian w wyrokach, w dowolnym czasie. 648 Statut Trybunału

Tokijskiego przejął tą regulację, ale wszystkie prawa i obowiązki jakie należały do Sojuszniczej Rady Kontroli Niemiec

zostały skupione w rękach gen. MacArthura. 649

Prawo jakie miał posiadać SCAP było jednak iluzoryczne. Pierwotna wersja dokumentu SWNCC rzeczywiście pozostawiała gen. MacArthurowi swobodę działania w zakresie dokonania ewentualnych zmian w wyrokach

Trybunału.650 Komisja Dalekowschodnia w procesie „weryfikacji” dokumentu SWNCC dokonała korekty tego zapisu,

nakładając na SCAP obowiązek uprzedniego skonsultowania się z przedstawicielami krajów członkowskich Komisji w razie zamiaru skorzystania z posiadanego prawa. ⁶⁵¹ Zapis ten miał status „ściśle tajnego”, stąd też nie zawarto go

636

Art. 19, 20 i 21 Statutu MTWN: http://avalon.law.yale.edu/imt/imtconst.asp

637 Piccigallo, Philip. The Japanese on Trial…op.cit; str. 12.

638 Minear, Richard H. Victors’ justice…op.cit.; str. 118.

639 Art. 13 Statutu MTWDW: http://www.un.org/en/genocideprevention/documents/atrocity-crimes/Doc.3_1946%20Tokyo%20Charter.pdf

640 Minear, Richard H. Victors’ justice…op.cit.; str. 119.

641 Transcript of proceedings, 7 października 1946 r.: https://www.legal-tools.org/doc/5a91c5/pdf/ ; str. 7204.

642 Wiarygodność listów obywateli Japonii do Ministerstwa Wojny, przedstawianych przez Sekcję Oskarżycielską może budzić poważne wątpliwości, zwłaszcza że nie była wymagana żadna forma potwierdzenia ich autentyczności; Appleman, John Alan. Military Tribunals and International Crimes: Praeger, 1972; str. 252.

643 Art. 13c Statutu MTWDW: http://www.un.org/en/genocideprevention/documents/atrocity-crimes/Doc.3_1946%20Tokyo%20Charter.pdf

644 Kobori, Keiichiro. The Tokyo Trials: The unheard defense / written and edited by Kobori Keiichiro: Kodansha Ltd., Tokyo, Japan, 1995; str. 15.

645 Na mocy art. 7 Statutu MTWDW Trybunał posiadał prawo do wprowadzania zmian w procedurze postępowania, o ile zmiany te nie były sprzeczne z fundamentalnymi założeniami statutu.

646 Zgodnie z tą zasadą dopuszczalne jest również przedstawienie różnych rodzajów kopii oryginalnego dokumentu, ale tylko jeśli jest całkowicie pewne, że oryginał został zniszczony bądź jego treść została w jakiś sposób zmieniona – dopuszczenie takiego dowodu zależy jednak od decyzji sądu oraz od tego, czy strona przedstawiająca „kopię” wystarczająco uzasadni brak posiadania oryginału; http://www.rotlaw.com/legal-library/what-is-the-best-evidence-rule/ ( dostęp z dnia 12 maja 2018 r. ).

647 Pal, Radhabinod. International Military Tribunal for the Far East. Dissentient Judgement of Justice Pal: Kokusho – Kankokai, Inc., Tokyo, 1999; str. 156.

648 Art. 29 Statutu MTWN: http://avalon.law.yale.edu/imt/imtconst.asp

649

Ibidem; Art. 17 Statutu MTWDW.

650 Zał. D, pkt 6 dok. SWNCC: http://digital.library.wisc.edu/1711.dl/FRUS.FRUS1945v06; str. 934.

68

w Statucie MTWDW, ani nie ujawniono do momentu aż proces przed Trybunałem Tokijskim nie znajdzie się

w zaawansowanym stadium.⁶⁵²