F OLKSONOMIE

Taksonomie tworzone przez użytkowników lub tzw. folksonomie (ang.

folksonomies) są współdzielonym narzędziem katalogowania dokumentów graficznych, dźwiękowych, audiowizualnych, hipertekstowych oraz tradycyjnych. [Smith 2007] Są jedną z realizacji koncepcji Web 2.0, która jest obecnie bardzo często poruszanym zagadnieniem związanym ze współczesnymi systemami i serwisami funkcjonującymi w Internecie. Web 2.0 nie jest nową wersją Internetu, lecz innym sposobem interpretacji interakcji pomiędzy użytkownikiem oraz zasobami World Wide Web oraz usługami oferowanymi przez serwisy tam funkcjonujące. Możliwość wpływania przez użytkownika na ilość i rodzaj udostępnianych mu informacji przez aplikacje internetowe zrewolucjonizowała dotychczasowe postrzeganie jego roli, jako biernego konsumenta informacji zgromadzonych w sieci. Web 2.0 przejawia się w aktywności poszczególnego użytkownika, ale również społeczności jaką tworzą grupy osób połączonych wspólnymi potrzebami informacyjnymi, celami, poglądami, zainteresowaniami, itd. [Roszkowski 2007b] Dlatego też Tim O’Reilly charakteryzując to zjawisko używa m.in. terminów interakcja i integracja. [O’Reilly 2005] Do

podstawowych cech serwisów i systemów internetowych opracowanych według koncepcji Web 2.0 należą:

- uwalnianie danych: umożliwianie ich odnajdywania i manipulowania niezależnie od ich pierwotnego przeznaczenia. Wiąże się to pośrednio z ideą Open Access, ale przede wszystkim dotyczy wolnego dostępu do informacji;

- tworzenie wirtualnych aplikacji: udostępnienie wolnego oprogramowania do tworzenia indywidualnych aplikacji przez użytkowników i zamieszczania na ich własnych serwisach (np. Google Maps);

- partycypacja: aktywny udział użytkowników sieci w tworzeniu jej zawartości (np. blogi internetowe, ale również serwisy społecznościowe);

- nastawienie na bezpośrednie funkcjonowanie dla użytkownika: np.

umożliwienie tworzenia indywidualnych profili użytkowników i selektywne dystrybuowanie informacji; dostosowanie narzędzi internetowych do zaspokajania zindywidualizowanych potrzeb informacyjnych (np. wyszukiwanie najkrótszych/najszybszych tras przejazdu samochodem z jednego miejsca do drugiego);

- wspólne wykorzystywanie treści, idei i rozwiązań technicznych: oznacza to nowy model ekonomiczny, który przynosi zyski dzięki wspólnemu wysiłkowi stanowiącemu wartość dodaną projektu;

- nastawienie na komunikację, gdzie następuje sprzężenie zwrotne i pełna aktywizacja nadawców (twórców treści) oraz odbiorców w postaci jawnej wymiany informacji;

- łączenie wielu narzędzi pełniących różne funkcje w kompleksowe platformy informacyjne;

- wykorzystanie sztucznej inteligencji do gromadzenia i przetwarzania danych;

- zasada tzw. długiego ogona (ang. long tail): specyfikacja, rozdrobnienie i maksymalizacja oferty (również informacyjnej) skierowanej do małych grup użytkowników o wąskim zakresie zainteresowań i potrzeb informacyjnych;

- zaufanie: przede wszystkim użytkowników do innych użytkowników jako twórców treści oraz w sposobach wykorzystania informacji. [Miller 2005]

Folksonomia jest narzędziem angażującym użytkownika do aktywności intelektualnej, której celem jest charakterystyka tradycyjnych lub internetowych obiektów cyfrowych do postaci ciągu niekontrolowanych słów kluczowych reprezentujących m.in. ich treść, formę lub stosunek katalogującego do nich. Taka charakterystyka udostępniana jest poprzez narzędzie dostępu do zasobów folksonomii,

na które składa się mechanizm wyszukiwawczy oraz, co jest charakterystyczne, mechanizm dostępu w postaci indeksu alfabetycznego użytych słów kluczowych zorganizowanych w strukturze hipertekstowej do postaci tzw. chmury tagów (Rys. 2.5).

Rys. 2.5. Chmura tagów w serwisie CiteULike. [Źródło: http://www.citeulike.org/]

Każde ze słów kluczowych posiada status węzła hipertekstowego, którego aktywacja powoduje wyodrębnienie podzbioru charakterystyk obiektów cyfrowych, w których je użyto do opisu. Użytkownicy wysyłając charakterystykę obiektu powiększają jednocześnie zbiór informacyjny danej folksonomii. Zarówno dostęp do zasobów folksonomii jak i wprowadzanie nowych charakterystyk zazwyczaj nie jest ograniczone dodatkowymi barierami, czy restrykcjami.

Zakresy folksonomii internetowych są zróżnicowane. Mają one charakter globalny, a więc ich zakres jest bardzo szeroki i potencjalnie angażują każdego internautę, lub wyznaczony kryteriami treściowymi lub formalnymi. Do najpopularniejszych folksonomii internetowych należą:

- del.icio.us (http://del.icio.us) - umieszczanie adresów ciekawych i wartościowych stron internetowych wraz z ich opisami, m.in. poprzez słowa kluczowe,

- flickr (http://www.flickr.com) – album ze zdjęciami cyfrowymi deponowanymi i opisywanymi przez internautów.

Folksonomie internetowe funkcjonują jako autonomiczne systemy informacyjne oraz jako mechanizmy organizacji i wyszukiwania informacji w większych serwisach i systemach internetowych. Społeczne klasyfikowanie obiektów cyfrowych jest pożądaną cechą internetowych usług informacyjnych realizujących koncepcję Web 2.0.

Duża liczba serwisów oraz np. księgarń internetowych (np. Empik.com) daje swoim użytkownikom możliwość wyrażenia opinii o jakości i treści oferowanych produktów w postaci tekstów zbudowanych z ciągu słów kluczowych. Do tego nurtu zaliczyć można również modernizację katalogów OPAC, niestety przede wszystkim bibliotek amerykańskich. Tutaj możliwość opisania jednostki katalogowej przez użytkownika stanowi wartość dodaną całego opisu. Mamy wtedy do czynienia z pewnego rodzaju polireprezentacją wiedzy. Z jednej strony zobiektywizowany i sformalizowany opis bibliograficzny wraz z charakterystyką treściową wyrażoną w jednym lub kilku językach informacyjnych, z drugiej ciąg słów kluczowych jako efekt postrzegania dokumentu przez użytkownika.

Rola folksonomii jako narzędzia organizacji i dostępu do zasobów WWW polega na aktywizacji internautów do tworzenia jej zbioru informacyjnego i generowania narzędzi dostępu. Analiza leksykograficzna zbioru słów kluczowych stanowiących tzw. zestaw tagów przeprowadzona przez L. Spitieri [Spitieri 2007]

w kilku największych tego rodzaju systemów wskazuje m.in. na:

- ich duże nacechowanie emocjonalne,

- subiektywizm w reprezentacji cech treści i formy elementów kolekcji, - niekonsekwencję stosowania określonej formy wyrażeń.

Subiektywizm i niespójność formalna charakterystyki obiektów informacyjnych w folksonomii nie jest przeszkodą do uznania jej jako wartościowego źródła informacji.

Zasoby tego rodzaju usług informacyjnych są tworzone przez użytkowników, więc ich selekcja ma miejsce na poziomie użytkownika, czyli „elementu” systemu najbardziej zainteresowanego wysoką jakością udostępnianych mu informacji. Bezpośredniemu zaangażowaniu użytkownika w tworzenie zasobu informacyjnego internetowego systemu społecznego klasyfikowania, szczególnie o sprecyzowanym zakresie tematycznym, towarzyszy także poczucie odpowiedzialności za własny wkład w taką kolekcję. Tematyczne systemy społecznościowe w Internecie wykorzystujące mechanizmy folksonomii do organizacji i udostępniania informacji są ważnym źródłem informacji o jego zasobach. Do tej grupy należy serwis społecznościowy KO-SWICKI

(http://ko-swicki.eurekster.com/), który powstał w ramach brytyjskiego oddziału International Society for Knowledge Organization (http://www.iskouk.org) (Rys. 2.6)

Rys. 2.6. Interfejs serwisu KO-SWICKI. [Źródło: http://ko-swicki.eurekster.com/]

Serwis ten wykorzystuje mechanizm społecznej klasyfikacji zasobów WWW z zakresu szeroko pojętej organizacji wiedzy. Użytkownicy tworzą jego zasób informacyjny poprzez wysyłanie charakterystyk stron WWW, serwisów informacyjnych, dokumentów cyfrowych, których tematyka należy do wspomnianego zakresu. Każda charakterystyka zawiera wykaz słów kluczowych reprezentujących cechy treści lub formy obiektów informacyjnych. Na ich podstawie generowany jest wykaz tagów zagnieżdżony w strukturze hipertekstowej, które pełnią funkcję punktów dostępu do kolekcji.

Przedstawiona charakterystyka narzędzi organizacji i dostępu do zasobów WWW jest w założeniu niekompletna. Spowodowane jest to immanentną cechą tego środowiska oraz narzędzi w nim funkcjonujących, czyli dynamiką i zmiennością. Nowe koncepcje narzędzi internetowych, jak np. Web 2.0 permanentnie ewoluują pozostawiając wdrożenia nowych mechanizmów wyszukiwawczych. Przytoczony w tej części pracy opis rodzajów narzędzi miał na celu reprezentację jedynie głównych mechanizmów dostępu do zasobów Internetu.

2.6. Tryby dostępu do zasobów w internetowych systemach