R OZWÓJ I ZARZĄDZANIE KOLEKCJĄ

Jednym z warunków definicyjnych dziedzinowych systemów hipertekstowych jest stosowanie opracowanych kryteriów oceny i selekcji zasobów Internetu, które stanowią elementy zbioru informacyjnego danego systemu. Zbiór takich wytycznych zwany jest polityką zarządzania kolekcją (ang. collection policy, scope policy, lub collection management policy). Informacje o polityce zarządzania danym systemem stanowią część jego dokumentacji. Według T. Kocha [Koch 2000]

i J. Kirremuira [Kirremuir 1999] polityka zarządzania dziedzinowym systemem hipertekstowym powinna uwzględniać:

- opracowanie mechanizmów regularnego sprawdzania aktualności i poprawności odesłań hipertekstowych do zaindeksowanych zasobów sieciowych,

- kontrolę adekwatności i aktualności informacji zawartych w charakterystykach wyszukiwawczych (monitorowanie zmian w treści obiektów informacyjnych i aktualizacja odpowiadających im ChWD w systemie),

- okresową aktualizację zbioru informacyjnego polegającą na zastępowaniu odesłań do obiektów zawierających informacje nieaktualne (z przyjętego punktu widzenia), informacjami o nowozaindeksowanych źródłach internetowych.

Dokumentacja dziedzinowych systemów hipertekstowych w zakresie polityki zarządzania zawiera najczęściej:

- określenie zakresu systemu,

- określenie grupy użytkowników docelowych,

- zidentyfikowanie rodzaju indeksowanych zasobów WWW,

- opracowanie kryteriów oceny jakości zasobów, których spełnienie decydujące o włączeniu do zbioru informacyjnego.

Dla określenia grupy użytkowników stosuje się często ich szczegółową identyfikację. W Tab. 3.1. zaprezentowano specyfikację grup użytkowników docelowych dla kilku wybranych dziedzinowych systemów hipertekstowych.

Tab. 3.1. Charakterystyka grup użytkowników docelowych w wybranych dziedzinowych systemach hipertekstowych. [Źródło: http://www.intute.ac.uk/Intute_cdfp.doc]

Nazwa systemu Charakterystyka grupy użytkowników docelowych

Organising Medical Networked Information (www.omni.ac.uk) – medycyna

- lekarze, osoby czynne zawodowo z sektora zdrowotnego w Wielkiej Brytanii (szczególnie z publicznej służby zdrowia);

- pacjenci oraz wszyscy użytkownicy, którzy potrzebują informacji medycznej;

- przedstawiciele przemysłu farmaceutycznego;

- naukowcy, nauczyciele akademiccy, studenci, związani szeroko pojętą medycyną oraz nauką o zdrowiu;

VetGate (www.vetgate.ac.uk) - weterynaria - naukowcy, wykładowcy i studenci weterynarii;

- weterynarze;

- pomoc weterynaryjna oraz inne zawody związane;

- użytkownicy zaangażowani w hodowlę zwierząt oraz ich zdrowie;

- producenci, dostawcy produktów i usług związanych z weterynarią;

AgriFor (www.agrifor.ac.uk) - rolnictwo - naukowcy, nauczyciele akademiccy, studenci, związani z rolnictwem, leśnictwem oraz nauką o żywieniu;

- rolnicy oraz inni, którzy zajmują się hodowlą zwierząt;

- grupy związane z produkcją żywności oraz hodowlą trzody chlewnej;

- przedstawiciele przemysłu leśnego;

- producenci i dostawcy zasobów rolniczych jak również usług informacji z tego zakresu.

W wielu przypadkach określenie grupy użytkowników docelowych zamieszczone jest w sekcji dokumentacji dotyczącej definiowania zakresu danego systemu.

Opracowanie wykazu typów indeksowanych przez system zasobów WWW ma znaczenie w perspektywie opracowania narzędzi organizacji informacji, w szczególności formatu opisu danych. Polega to na wyszczególnieniu akceptowanych rodzajów obiektów informacyjnych włączanych do zasobów DSH. Najczęściej jest to zbiór wyrażeń języka naturalnego przyjętych do określania formy elementów zbioru informacyjnego podczas indeksowania (Tab. 3.2).

Tab. 3.2. Rodzaj zasobów w systemach SOSIG i OMNI. [Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentacji systemów]

SOSIG – z zakresu nauk społecznych OMNI – z zakresu medycyny i nauki o zdrowiu - artykuły/raporty – pojedyncze,

- artykuły/raporty – zbiory, - bibliograficzne bazy danych, - bibliografie,

- czasopisma – pełne teksty,

- czasopisma – spisy treści oraz abstrakty, - dane,

- dokumenty – legislacja,

- dokumenty – porozumienia, układy, - dokumenty – raporty prawnicze, - dokumenty – streszczenia, - FAQ,

- Informatory,

- serwisy instytucji rządowych, - książki,

- listy mailingowe, - materiały dydaktyczne, - oprogramowanie, - organizacje/społeczności, - serwisy projektów badawczych, - przewodniki po zasobach, - publikacje rządowe, - serwisy informacyjne, - towarzystwa/spółki,

- bibliograficzne bazy danych, - czasopisma – pełne teksty,

- czasopisma – spisy treści oraz abstrakty, - książki,

- listy mailingowe, - materiały dydaktyczne,

- niebibliograficzne bazy danych, - opinie medyczne,

- oprogramowanie,

- przeglądy wyników badań (systematic reviews), - przewodniki po zasobach / gateways,

- raporty, dokumentacje, - serwisy informacyjne, - strony organizacji,

- ulotki informacyjne dla pacjentów, - wytyczne dot. praktyki klinicznej,

Przedstawione w tabeli 3.2 porównanie rodzaju indeksowanych zasobów przez dwa DSH wskazuje na różne perspektywy postrzegania potencjalnej elementarnej jednostki opisu. Mamy tutaj do czynienia z zastosowaniem podziału zasobów według ich formy,

przeznaczenia (np. materiały dydaktyczne) oraz specyficzne typy w postaci serwisów instytucji rządowych czy projektów badawczych. W większości przypadków opracowanie rodzaju indeksowanych zasobów sprowadza do stworzenia listy od kilku do kilkunastu wyrażeń stanowiących nazwy dla wyodrębnionych typów.

Kryteria oceny indeksowanych zasobów zarówno pod kątem ich zwartości oraz formy stanowią cechę wyróżniającą te systemy spośród dużej liczby usług informacyjnych dostępnych w środowisku sieciowym. Kryteria te, wykorzystywane są w procesie gromadzenia i selekcji informacji w dziedzinowych systemach hipertekstowych. Zagadnieniu temu poświęcono szczegółowy raport z badań w ramach pierwszego etapu projektu DESIRE. Rozwiązania wypracowane przez autorów tego raportu są szeroko wykorzystywane przez projektantów dziedzinowych systemów hipertekstowych. Prezentowany tam punkt widzenia polega na interpretowaniu kryteriów oceny źródeł internetowych na czterech płaszczyznach [Hofman, Worsfold 1997] :

- kryterium celu systemu (ang. scope criteria) – dotyczące użytkowników;

- kryterium zawartości (ang. content criteria) – ocena zawartości zbioru informacyjnego;

- kryterium formy (ang. form criteria) – ocena medium/nośnika;

- kryterium procesualne (ang. process criteria) – ocena systemu;

- kryterium zarządzania kolekcją (ang. collection management criteria) – dotyczy samego systemu.

Najważniejsze z punktu widzenia gromadzenia i selekcji są kryteria dotyczące zawartości, formy oraz procesu. Analizując obiekty informacyjne pod kątem ich włączenia do zbioru informacyjnego DSH, zdaniem twórców tego raportu, należy uwzględnić:

- Zakres (ang. coverage). Czy treść źródła dotyczy zagadnień znajdujących się w polu tematycznym systemu?

- Poprawność (ang. validity). Czy prezentowane treści opisują w sposób prawdziwy rzeczywistość? Czy dane, na podstawie których prowadzono badania odznaczają się wiarygodnością i czy wyniki badań są weryfikowalne?

- Reputacja i znaczenie źródła (ang. authority and reputation of source). Kim jest autor oraz osoba lub instytucja dostarczająca informacje? Czy prezentowane informacje są recenzowane, jeżeli tak to przez kogo?

- Substancjonalność^* (ang. substantiveness). Czy źródło internetowe udostępnia pełne teksty dokumentów? Czy zawiera treści nacechowane komercyjnie? Jaka jest wartość informacyjna źródła?

- Dokładność (ang. accuracy). Na jakim poziomie szczegółowości prezentowane są informacje? Czy występują błędy językowe i typograficzne?

- Wyczerpywalność/wszechstronność (ang. comprehensiveness). Czy źródło internetowe jest kompletne, czy jest w tracie tworzenia? Czy porusza wszystkie aspekty zagadnienia?

- Unikalność (ang. uniqueness). Unikalność źródła internetowego zależy od ilości informacji w nim zawartych, które są niedostępne w innych źródłach WWW.

- Kompozycja i organizacja (ang. composition and organisation). Czy treść jest poprawnie zorganizowana i skomponowana typograficznie? [Hofman, Worsfold 1997]

Formalna ocena internetowego obiektu informacyjnego uwzględnia pięć planów:

- prostotę funkcjonowania systemów nawigacji, - udostępnianie użytkownikom systemów pomocy,

- stosowanie rozwiązań opartych na funkcjonujących standardach, - odpowiednie (efektywne) wykorzystanie technologii informacyjnych, - estetyczne wykonanie interfejsu użytkownika.

Taki sposób interpretacji obiektu informacyjnego utożsamia go z serwisem lub systemem hipertekstowym ponieważ narzuca perspektywę podobną do prezentowanej już architektury informacji. Trudno oceniać funkcjonowanie systemów nawigacji dla np. elektronicznych wersji artykułów z czasopism oraz estetykę interfejsu użytkownika dla e-booków. Kryteria te, które w założeniu miały być zapewne obiektywne, znacznie zawężają perspektywę interpretacji formalnych cech obiektów informacyjnych.

Kryteria procesualne odnoszą się do wymogów, jakie spełniać musi system wobec specyficznego rodzaju dokumentów sieciowych oraz ich treści. Dotyczą one:

- Integralności informacji - stabilność treści dokumentów w czasie. Zależy ona od autora i zarządzającego źródłem internetowym. Należy określić czy informacje muszą być aktualne, jak często należy je aktualizować oraz czy należy je archiwizować.

* Substancjonalność źródła ocenia się biorąc pod uwagę ilość informacji aktualnie udostępnionych [Peereboom 1999]

- Integralności od strony dostępu – określenie, czy gwarantowany jest stały dostęp do zasobów DSH. Należy sprawdzić poprawność i aktualność odsyłaczy hipertekstowych wykorzystanych w zaindeksowanych dokumentach.

- Integralności systemowej – polegającej na permanentnej możliwości dostępu do dokumentów sieciowych i na określeniu poziomu stabilności (pod względem technologicznym) systemów sieciowych udostępniających źródła informacyjne.

3.3.3. Charakterystyka treściowa i formalna zasobów. Schematy