W przeprowadzonym badaniu stwierdzono, że 77% respondentów uznała swoją jakość życia za bardzo dobrą lub dobrą, a zaledwie 2% populacji oceniła ją nega-tywnie. W przypadku subiektywnej oceny własnego stanu zdrowia 60% badanych oceniła go pozytywnie, a 10% nie była z niego zadowolona.
Oceny jakości życia starszych osób w Polsce dokonali Witek i współpr., anali-zując wyniki opracowane na podstawie EQLS (European Quality of Life Surveys). W badaniu tym odnotowano odmienne wyniki, gdyż 37% osób po 65. roku życia oceniła własny stan zdrowia na poziomie złym i bardzo złym, a tylko 22% populacji na dobrym i bardzo dobrym. Autorzy porównali jakość życia w różnych krajach Europy i stwierdzili, że poziom zadowolenia z życia osób starszych w Polsce jest najniższy (12). Podobne rezultaty badań uzyskali Kurowska i współpr. (13) i Grze-gorczyk i współpr. (14).
W naszym badaniu 91% mężczyzn i 69% kobiet oceniło swoją jakość życia jako dobrą lub bardzo dobrą. Kobiety prezentowały większe zadowolenie ze swojego zdrowia (64%) w porównaniu z mężczyznami (52%). W badaniach innych autorów zaobserwowano, że w grupie respondentów zamieszkujących domy pomocy spo-łecznej, płeć stanowiła czynnik determinujący ogólną jakość życia (wyższe wyniki
Nr 3 161 osiągali mężczyźni) (14, 15). Natomiast nie stwierdzono takiej zależności wśród słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku (14).
Analiza wyników uzyskanych dla 4 dziedzin jakości życia kwestionariusza WHOQOL–BREF wykazała, że najniższą średnią liczbę punktów odnotowano w dziedzinie relacji społecznych (14,32 ± 2,60), a najwyższą w dziedzinie środo-wiskowej (15,23 ± 1,78), zarówno w całej populacji badanej oraz w grupie kobiet i mężczyzn. Jednak różnice między poszczególnymi dziedzinami w obu grupach nie były istotne statystycznie (tab. 1).
Tabela 1. Średnie wyniki z poszczególnych dziedzin WHOQOL-BREF uzyskane w grupie kobiet i mężczyzn. Table 1. Average results from individual areas of WHOQOL-BREF obtained in the group of women and men.
Średnia SD p*
Badana dziedzina jakości życia Kobiety Mężczyźni Kobiety Mężczyźni
Dziedzina fizyczna, DOM1 14,85 14,09 2,06 1,61 0,198716 Dziedzina psychologiczna, DOM2 15,31 14,52 2,25 2,08 0,337779 Relacje społeczne, DOM3 14,59 13,87 2,61 2,51 0,392364 Środowisko, DOM4 15,49 14,78 2,61 2,51 0,368229
W obszarze dziedziny fizycznej, najniższe średnie wyniki uzyskano w pytaniu dotyczącym snu i wypoczynku (3,37 ± 1,05), co świadczy o częstych dla tej grupy wiekowej problemach z zasypianiem, oraz w pytaniu wskazującym na uzależnienie osób starszych od leków i leczenia (3,55 ± 1,03). Najwyższą ocenę odnotowano w pytaniu, które dotyczyło subiektywnej oceny mobilności (3,85 ± 0,64) i czyn-ności dnia codziennego (3,77 ± 0,68). Kobiety najwyżej oceniły takie elementy jak: mobilność (3,95 ± 0,60), energia i zmęczenie (3,90 ± 0,71), ból i dyskomfort (3,77 ± 1,00), a mężczyźni własne możliwości wykonywania czynności dnia codziennego (3,78 ± 0,51), mobilność (3,70 ± 0,69) oraz zdolność do pracy (3,70 ± 0,80). Na częstsze problemy ze snem i brakiem odpoczynku (3,44 ± 1,15) wskazywały kobiety, natomiast mężczyźni na większe uzależnienie od leków oraz leczenia (3,22 ± 1,14). Jednak różnice w wynikach dla obu płci nie były istotne statystycznie. Podobne wyniki uzyskała w swojej pracy Kurowska i współpr. (13), w tym badaniu jedynie podskala odnosząca się do wypoczynku i snu została wyżej oceniona przez grupę mężczyzn.
Najniższy średni wynik dziedziny psychologicznej uzyskała ocena dotycząca radości życia (3,52 ± 0,88), co wskazuje na niskie subiektywne odczucie radości z życia w grupie osób po 60. roku życia. Jednak najwyższą liczbę punktów od-notowano dla pytań dotyczących sensu życia (3,97 ± 0,86) oraz poczucia wła-snej wartości (3,79 ± 0,68). Porównując odpowiedzi między kobietami i męż-czyznami okazało się, że grupa kobiet odznaczała się lepszą oceną własnego
Nr 3 162
ciała (3,95 ± 0,88), zdolności koncentracji (3,95 ± 0,64) oraz wysokim poczuciem własnej wartości (3,95 ± 0,64). Mężczyźni najgorzej postrzegali własną zdolność koncentracji (3,48 ± 0,77) oraz obraz swojego ciała (3,48±0,83), natomiast wyżej ocenili poczucie sensu życia (4,09 ± 0,72)
.
Różnice w wynikach pomiędzy płciami nie były istotne statystycznie. Badania przeprowadzone przez Kurowską i współpr. oraz Grzegorczyka i współpr. pokazały, że osoby starsze uczęszczające na zajęcia UTW zdecydowanie lepiej oceniały dziedzinę psychologiczną, natomiast osoby za-mieszkujące DPS charakteryzował niższy poziom zadowolenia z siebie (13, 14).Kolejnym etapem była analiza odpowiedzi respondentów na płaszczyźnie spo-łecznej. Najniższy średni wynik odnotowano w pytaniu dotyczącym satysfakcji ze współżycia intymnego u obu płci (3,16 ± 0,88), odpowiednio w grupie kobiet (3,26 ± 0,87) i mężczyzn (3,0 ± 0,88). Ocena wsparcia społecznego uzyskała najwyższe wyniki zarówno w całej populacji (3,90 ± 0,76), jak i u obu płci. Nie zaobserwowa-no różnic istotnych statystycznie pomiędzy grupami.
Najwyższe oceny dziedziny środowiskowej uzyskano w podskalach: warunki mieszkalne (4,13 ± 0,81) oraz poczucie bezpieczeństwa (4,03 ± 0,65), a najniższe – dostęp do opieki medycznej (3,02 ± 0,92), co potwierdzają również badania in-nych autorów (11, 15, 16). W grupie kobiet najwyższą średnią liczbę punktów uzy-skano także w pytaniu dotyczącym oceny warunków mieszkalnych (4,33 ± 0,73), następnie poczuciu bezpieczeństwa (4,10 ± 0,67) oraz rekreacji i czasu wolnego (4,05 ± 0,90). Mężczyźni najwyżej ocenili dostęp do informacji w codziennym ży-ciu (4,00 ± 0,78).
W obszarach poszczególnych dziedzin zarówno kobiety, jak i mężczyźni najwy-żej ocenili ogólny stan psychiczny oraz warunki środowiskowe, a najninajwy-żej relacje społeczne oraz ogólny stan fizyczny. Analiza nie wykazała istotnych statystycznie różnic pomiędzygrupami w ocenie ogólnej jakości życia, a wyniki uzyskane w za-kresie poszczególnych dziedzin były do siebie zbliżone. Podobne rezultaty uzyskali inni badacze (14, 15, 17).
Wyniki kwestionariusza SNAQ
Na podstawie kwestionariusza SNAQ wykazano, że 34% ogółu badanych, (41% kobiet i 22% mężczyzn) uzyskało wynik ≤ 14 punktów, co wskazuje na wyso-kie ryzyko utraty co najmniej 5% masy ciała w ciągu 6 miesięcy.
Średnia wartość sumy punktów uzyskanych w kwestionariuszu SNAQ wynios- ła 15,8 ± 2,28 (zakres 6-19). Najwyższą średnią liczbę punktów uzyskano w pyta- niu dotyczącym ilości spożywanych posiłków w ciągu dnia, zarówno dla całej populacji (4,11 ± 0,65), jak i w grupie kobiet (4,03 ± 0,73) i mężczyzn (4,26 ± 0,44). Najniższą średnią liczbę punktów (3,53 ± 0,95) zaobserwowano w pytaniu o odczuwanie pełności po spożytym posiłku. Wyniki nie różniły się w grupie kobiet i mężczyzn.
Nr 3 163 Zależność pomiędzy BMI a jakością życia
Osoby starsze z BMI < 23 kg/m2 uzyskały najniższą średnią liczbę punktów w ogólnej ocenie jakości życia oraz ogólnej ocenie stanu zdrowia (tab. 2). Ponadto, wśród tej grupy odnotowano najniższe wyniki w zakresie dziedziny psychologicz-nej, środowiskowej oraz relacji społecznych. Osoby o zalecanych wartościach BMI (23-29 kg/m2) najlepiej oceniły swoją ogólną jakość życia oraz uzyskały najwyższą średnią liczbę punktów w obszarze dziedziny środowiskowej. Najwyższy wynik w subiektywnej ocenie własnego stanu zdrowia odnotowano w grupie osób z nad-wagą lub otyłością (BMI ≥ 30 kg/m2). Ponadto, ci badani uzyskali najwyższą śred-nią liczbę punktów w zakresie dziedziny fizycznej, psychologicznej oraz w oce-nie relacji społecznych. Jednak analiza oce-nie wykazała istotnych statystyczoce-nie różnic pomiędzy poszczególnymi grupami. Podobne rezultaty w swoich badaniach zaob-serwowali inni autorzy. Kurowska i współpr. odnotowała, że osoby o dobrym sta-nie odżywienia osiągały najwyższe wyniki w ocesta-nie jakości życia, zadowolenia ze zdrowia oraz w dziedzinie fizycznej i środowiskowej, jednak osoby otyłe prezento-wały niższy poziom sprawności fizycznej (13). Wpływ otyłości na obniżenie jakości życia, szczególnie w dziedzinie psychologicznej i fizycznej, wykazali także Acar Tek i współpr. (16) oraz Zielińska-Więczkowska i współpr. (17).
Tabela 2. Porównanie wyników WHOQOL-BREF w odniesieniu do BMI badanej populacji ogółem. Table 2. Comparison of WHOQOL-BREF results in relation to the BMI of the total studied population.
BMI < 23 BMI 23-29 BMI ≥ 30
p* Dziedzina WHOQOL-BREF Średnia SD Średnia SD Średnia SD Pyt. 1. Ogólna ocena jakości życia 3,50 0,50 4,00 0,58 3,80 0,98 0,212
Pyt. 2. Ogólna ocena zdrowia 3,33 0,75 3,59 0,83 3,73 0,68 0,532 Dziedzina fizyczna, DOM1 14,83 1,95 14,41 1,90 14,87 2,00 0,696 Dziedzina psychologiczna, DOM2 14,17 1,21 14,85 2,23 15,80 2,32 0,224 Relacje społeczne, DOM3 13,50 2,81 14,10 2,57 15,27 2,29 0,225 Środowisko, DOM4 14,83 0,37 15,29 1,71 15,20 2,23 0,839 *obliczeń dokonano z wykorzystaniem testu istotności statystycznej ANOVA
W grupie osób starszych z BMI < 23 kg/m2 wyższe średnie wyniki w subiek-tywnej ocenie jakości życia oraz stanu zdrowia uzyskali mężczyźni w porównaniu z kobietami. Ponadto, odznaczali się oni także wyższą średnią liczbą punktów w każdej z czterech dziedzin ocenianych w kwestionariuszu w porównaniu z grupą kobiet z BMI < 23, jednak różnice nie były istotne statystycznie.
Nr 3 164
W przypadku osób o wartościach BMI w granicach 23-29 kg/m2, z wyjątkiem ogólnej oceny jakości życia, to kobiety uzyskały wyższe, jednak nieistotne staty-stycznie wyniki, w porównaniu z mężczyznami. W grupie kobiet odnotowano wyż-sze wyniki w subiektywnej ocenie stanu zdrowia, a także w każdej z czterech dzie-dzin życia: fizycznej, psychologicznej, relacjach społecznych oraz środowiskowej. W grupie badanych z nadwagą lub otyłością (BMI ≥ 30 kg/m2) zauważono, że kobiety uzyskały wyższą średnią liczbę punktów w zakresie dziedziny fizycznej oraz na płaszczyźnie relacji społecznych w porównaniu z grupą mężczyzn. Jednak u mężczyzn odnotowano wyższą ogólną ocenę jakości życia oraz ocenę stanu zdro-wia. Ponadto, uzyskali oni wyższy wynik w zakresie dziedziny środowiskowej niż kobiety. Powyższe wyniki zostały przedstawione w tab. 3.
Zależność pomiędzy jakością życia a SNAQ
Trzydzieści cztery procent spośród badanych, którzy uzyskali w kwestionariuszu SNAQ liczbę punktów ≤ 14, a tym samym byli zagrożeni ryzykiem utraty masy cia-ła, uzyskali niższe średnie wyniki zarówno w ogólnej ocenie jakości życia i zdrowia, jak i w każdej z poszczególnych dziedzin WHOQOL-BREF w porównaniu z grupą osób, która uzyskała > 14 punktów (66% badanych). Analiza nie wykazała istotnych statystycznie różnic pomiędzy obiema grupami (tab. 4).
Tabela 4. Porównanie wyników WHOQOL w zależności od SNAQ w badanej populacji. Table 4. Comparison of WHOQOL results depending on SNAQ in the studied population.
SNAQ ≤ 14 SNAQ > 14
p* Dziedzina WHOQOL Średnia SD Średnia SD
Pyt. 1. Ogólna jakość życia 3,67 0,56 4,02 0,75 0,21142 Pyt. 2. Ogólna ocena zdrowia 3,52 0,73 3,63 0,82 0,45005 Dziedzina fizyczna, DOM1 14,14 1,67 14,78 2,03 0,21133 Dziedzina psychologiczna, DOM2 14,48 1,37 15,29 2,51 0,33645 Relacje społeczne, DOM3 14,05 2,68 14,46 2,54 0,17136 Środowisko, DOM4 14,71 1,42 15,49 1,89 0,39083 *obliczeń dokonano z wykorzystaniem testu jednostronnego t-Studenta
W grupie badanych z SNAQ ≤ 14 nie wykazano różnic statystycznych po- między kobietami i mężczyznami, jednak mężczyźni (22%) wyżej ocenili ogólną ja-kość życia (4,00 ± 0,44) oraz domenę fizyczną (14,40 ± 2,15) w porównaniu z kobie-tami (41%), które uzyskały odpowiednio wyniki 3,56 ± 0,61 i 14,06 ± 1,48. Jednak
Nr 3 165
Tabela 3. P
orównanie wyników WHOQOL
-BREF z BMI
w odniesieniu do płci badanych.
Table 3. Comparison of WHOQOL
-BREF results with BMI in relation to the sex of respondents.
BMI < 23 BMI 23-29 BMI ≥ 30 K obiety Mężczyźni p* K obiety Mężczyźni p* K obiety Mężczyźni p* Dziedzina WHOQOL -BREF Średnia ± SD Średnia ± SD Średnia ± SD Średnia ± SD Średnia ± SD Średnia ± SD
Pyt. 1. Ogólna ocena jakości życia
3,25 ± 0,43 4,00 ± 0,46 0,197724 3,96 ± 0,66 4,06 ± 0,43 0,219826 3,70 ± 1,10 4,00 ± 0,63 0,206007
Pyt. 2. Ogólna ocena zdrowia
3,00 ± 0,71 4,00 ± 0,57 0,429986 3,76 ± 0,81 3,31 ± 0,77 0,311522 3,70 ± 0,78 3,80 ± 0,40 0,465444
Dziedzina fizyczna, DOM1
14,00 ± 1,87 16,50 ± 0,50 0,366076 14,88 ± 1,92 13,69 ± 1,61 0,424674 15,10 ± 2,34 14,40 ± 0,80 0,193837
Dziedzina psychologiczna, DOM2
13,75 ± 1,30 15,00 ± 2,14 0,185473 15,36 ± 2,28 14,06 ± 1,89 0,150869 15,80 ± 2,23 15,80 ± 2,48 0,500000
Relacje społeczne, DOM3
12,25 ± 2,59 16,00 ± 1,00 0,207769 14,64 ± 2,48 13,25 ± 2,49 0,259019 15,40 ± 2,37 15,00 ± 2,10 0,151845 Środowisko, DOM4 14,75 ± 0,43 15,00 ± 2,45 0,179986 15,88 ± 1,51 14,38 ± 1,62 0,287581 14,80 ± 2,56 16,00 ± 0,89 0,379517
*obliczeń dokonano z wykorzystaniem testu jednostronnego t
-Studenta
Nr 3 166
wyższy średni wynik oceny własnego stanu zdrowia uzyskały kobiety (3,63 ± 0,70 vs 3,20 ± 0,75). Co więcej, w grupie kobiet odnotowano także wyższe średnie wyniki dziedziny psychologicznej (14,56 ± 1,22 vs 14,20 ± 1,72), relacji społecz-nych 14,06 ± 2,63 vs 14,00 ± 2,83) oraz środowiska (15,00 ± 1,27 vs 13,80 ± 1,47) w porównaniu z grupą mężczyzn, o tych samych wartościach SNAQ.
Wśród respondentów, którzy w kwestionariuszu oceny apetytu uzyska-li sumę punktów >14, to kobiety lepiej oceniły własny stan zdrowia (3,70 ± 0,91 vs 3,56 ± 0,68), a także uzyskały wyższe oceny w zakresie dziedziny fizycznej o 1,39 punktu, psychologicznej (1,22 punktu), relacji społecznych (1,13 punktu) oraz środowiska (0,76 punktu) w porównaniu do mężczyzn. Jednakże, pomimo gorszych warunków fizycznych, społeczno-ekonomicznych czy ogólnego stanu zdrowia, mężczyźni nieznacznie wyżej ocenili ogólną jakość życia w porównaniu z grupą kobiet (4,06 ± 0,52 vs 4,00 ±0 ,88). Badania Acar Tek i współpr. również wskazują, że utrata apetytu wiąże się z ryzykiem niedożywienia oraz obniżoną oce-ną jakości życia u osób starszych (16).
Wyniki badania wskazują, że osoby po 60. roku życia, biorące aktywny udział w życiu społecznym są zadowolone z ogólnej jakości życia i zdrowia, mimo że 36% z nich było w grupie ryzyka niedożywienia.
Zasadzka i współpr. (4) wykazali, że osoby regularnie uczestniczące w zajęciach UTW charakteryzują się lepszym ogólnym samopoczuciem i mniejszym odczuwa-niem bólu. Stały kontakt z rówieśnikami, rodziną i utrzymywanie relacji towarzy-skich, przyczynia się do mniejszego poczucia osamotnienia, bezczynności, zmniej-sza ryzyko depresji, co w konsekwencji sprawia, że osoby starsze w mniejszym stopniu skupiają się na dolegliwościach somatycznych. To natomiast może prze-kładać się na lepszą ogólną percepcję jakości życia, co potwierdzają liczne badania (15-18).
WNIOSKI
1. Nie wykazano istotnych statystycznie zależności pomiędzy oceną jakości ży-cia a stanem odżywienia w odniesieniu do płci badanych, wartości BMI oraz wyni-ków kwestionariusza SNAQ.
2. Osoby starsze z BMI <23uzyskały najniższą średnią liczbę punktów w ogól-nej ocenie jakości życia oraz ogólogól-nej ocenie stanu zdrowia, jednak nie były to róż-nice istotne statystycznie.
3. Nie wykazano istotnych statystycznie różnic w ocenie poszczególnych dzie-dzin jakości życia ze względu na płeć i stan odżywienia badanych. Grupa zagro-żonych niedożywieniem mężczyzn wyżej oceniła ogólną jakość życia oraz stan fi-zyczny w porównaniu z kobietami, podczas gdy kobiety lepiej oceniły własny stan zdrowia. Kobiety prawidłowo odżywione lepiej oceniły własny stan zdrowia oraz uzyskały wyższe wyniki w obszarze dziedziny fizycznej, psychologicznej, relacji społecznych oraz środowiska.
Nr 3 167
M . P i e s z k o , A . K o w a l c z y k , M . S k o t n i c k a , K . K a r w o w s k a , S . M a ł g o r z e w i c z
RELATIONSHIP BETWEEN NUTRITION AND QUALITY OF LIFE FOR PEOPLE AFTER 60
S u m m a r y
Introduction. One of the important aspect of health assessment is nutrition assessment. The geriatric population is particularly vulnerable to the occurrence of nutritional disorders resulting from unavoidable physiological changes that occur over time and the body ages.
The aim of the study was to analyze the relationship between nutritional status and quality of life of people over 60 years of age.
Study group and methods. The study group consisted of 62 subjects from the Gdańsk University of the Third Age, and the qualifying criterion was a good general psychophysical status. The study used a shortened version of the quality of life questionnaire (WHOQOL-BREF) and a simplified appetite assessment questionnaire (SNAQ). Statistical analysis was performed using the Microsoft Office Excel.
Results. The analysis of the quality of life and health showed that 77% of respondents considered their quality of life as very good or good, and in the case of subjective assessment of their own health 60% of respondents rated it positively. Women presented greater satisfaction with their health and men with quality of life. In particular fields, both men and women rated the highest mental status and environmental conditions the highest, while the lowest social relations and the general physical status. However, the analysis did not show statistically significant differences in the overall quality of life.
The study also did not confirm the impact of nutritional status on the overall quality of life of the elderly. Although the elderly at risk of malnutrition (BMI < 23 kg/m2) obtained the least points in the over-all assessment of quality of life and health, no statisticover-ally significant differences in the results between the groups were observed.
Conclusions. There were no statistically significant association between the quality of life and malnutrition risk in relation to the gender or BMI.
PIŚMIENNICTWO
1. Kłak A., Mińsko M., Siwczyńska D.: Metody kwestionariuszowe badania jakości życia. Probl. Hig. Epidemiol., 2012; 93: 632-638. – 2. Ożga E., Małgorzewicz S.: Ocena stanu odżywienia osób starszych. Geriatria, 2013; 7: 1-6. – 3. Antczak-DomagałaK., MagierskiR., Wlazło A., SobówT.: Stan odżywienia oraz sposoby jego oceny u osób w podeszłym wieku i u chorych otępiałych. Psychiatr. Psy-chol. Klin., 2013; 4: 271-277. – 4. Zasadzka E., Trzmiel T., Pochylska J., Kropińska S., Pawlaczyk M.: Sprawność i samopoczucie słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Gerontol. Pol., 2017; 25: 106-111. – 5. Kawalec-Kajstura E., Rewiuk K., Puto G., Padykuła M., Reczek A.: Kompleksowa ocena stanu odży-wienia osób starszych – wybrane metody i narzędzia. Gerontol. Pol., 2019; 27: 59-65. – 6. Zołoteńs-ka-Synowiec M.E., Malczyk E., Całyniuk B., Grzesik I. i współpr.: Ocena stanu odżywienia i składu ciała osób starszych – pensjonariuszy domów pomocy społecznej i dziennego Domu Pobytu w Nysie. Piel. Zdr. Publ., 2018; 8(4): 245-251. – 7.Green S. M., Watson R.: Nutritional screening and assessment tools for older adults. Literature review. J. Adv. Nurs., 2006, 54: 477-490. – 8. https://www.who.int/mental_health/ media/en/76.pdf (4.04.2018). – 9. Leistra E., Langius J.A, Evers A.M. i współpr.: Validity of nutrition-al screening with MUST and SNAQ in hospitnutrition-al outpatients. Eur. J. Clin. Nutr., 2013; 670: 738-742. – 10. Wołowicka L, Jaracz K. Polska wersja WHOQOL – WHOQOL 100 i WHOQOL Bref. W: Jakość życia w naukach medycznych. Wołowicka L (red.). Poznań: Wydaw. Ucz. AM., 2001; 235-280.
11. Mziray M., Żuralska R., Książek J., Domagała P.:Niedożywienie u osób w wieku podeszłym, metody jego oceny, profilaktyka i leczenie. Ann. Acad. Med. Gedan., 2016; 46: 95-105. – 12. Witek J., Błoński K.: Ocena jakości życia osób starszych w Polsce na podstawie European Quality of Life Surveys. Handel Wewnętrzny, 2015; 5(358): 410-424. – 13. Kurowska K., Simon J.: Wpływ stanu odżywienia na jakość życia osób po 65. roku życia – doniesienia wstępne. Geriatria, 2013; 7: 217-225. – 14. Grzegorczyk J., Kwolek A., Bazarnik K., i współpr.: Jakość życia osób mieszkających w do-
Nr 3 168
mach pomocy społecznej i słuchaczy uniwersytetu trzeciego wieku. Prz. Med. Uniw. Rzesz., 2007; 5: 225-233. – 15. Nowak-Kapusta Z., Durmała J., Bąk E., Cieślik A. i współpr.: Jakość życia osób starszych przebywających w domach pomocy społecznej. Pedagogika Społeczna, 2018; (R. XVII) 3(69): 149-166. – 16. Acar Tek N., Karacil-Ermumcu M.S.: Determinants of health related quality of life in home dwell-ing elderly population: Apetite an Nutritional Status. J. Nutr. Health. Agdwell-ing., 2018; 22(8): 996-1002. – 17. Zielińska-Więczkowska H., Budnik M.: Analiza jakości życia pacjentów z nadwagą i otyłością w za-leżności od wskaźnika masy ciała i czynników socjo-demograficznych. Farm. Współ., 2016; 9: 110-116. – 18. Maciejasz M., Timoszuk S., Łątkowski W., Grudecka A.: Wybrane aspekty jakości życia osób 60+ w Polsce w świetle badań jakościowych. Studia Ekonomiczne, 2015; 223: 257-267.
Adres: 80-211 Gdańsk, ul. Dębniki 7
Magdalena Skotnicka, Magdalena Pieszko1, Kaja Karwowska MOŻLIWOŚĆ WYKORZYSTANIA WYBRANYCH
SUBSTANCJI WYSOKOBŁONNIKOWYCH W PROJEKTOWANIU ŻYWNOŚCI SYCĄCEJ
Zakład Towaroznawstwa Żywności Gdański Uniwersytet Medyczn Kierownik: dr hab. inż. M. Skotnicka
1Zakład Żywienia Klinicznego i Dietetyki Gdański Uniwersytet Medyczny Kierownik: prof. dr hab. S. Małgorzewicz
Hasła kluczowe: sytość, glukomannan, β-glukany, guma guar, psyllium, błonnik pokarmowy.
Key words: satiety, glucomannan, β-glucans, guar gum, psyllium, dietary fiber. Otyłość jest złożoną chorobą wieloczynnikową. Rozmiary nadwagi i otyłości podwoiły się od 1980 r. do tego stopnia, że obecnie jedna trzecia populacji jest klasyfikowana jako osoby otyłe lub z nadwagą. Otyłość wpływa niekorzystnie nie-mal na wszystkie funkcje organizmu i zagraża zdrowiu publicznemu. Brak kontroli przyjmowania pokarmu, nadmierna wielkość porcji i zaburzona częstość spożywa-nia posiłków ma zasadnicze znaczenie dla rozwoju otyłości. Pragmatyczne podej-ście do problemu otyłości powinno polegać na małych zmianach w wielu obsza-rach związanych z żywnością i żywieniem. Jednym ze sposobów ograniczenia tego zjawiska może być wykorzystanie diety opartej o żywność wysoko sycącą. Wśród wielu składników żywności kształtujących sytość, na szczególne zainteresowanie zasługuje błonnik pokarmowy. Badania nad włóknami pokarmowymi wskazują, że ich obecność w posiłku przyczynia się do wystąpienia wrażenia rozdęcia żołądka i wzrostu lepkości treści żołądkowej. Rozpuszczalny w wodzie błonnik tworzy żel, który wydłuża pasaż jelitowy i absorpcję składników odżywczych, promując od-czucie sytości (1). Obecnie prowadzone są badania nad możliwością suplementacji i wzbogacania posiłków różnymi błonnikami roślinnymi. W opracowaniu przedsta-wiono najważniejsze substancje, które posiadają udokumentowane działanie sycące. Glukomannan
Glukomannan (GM) jest rozpuszczalnym w wodzie fermentującym błonnikiem pokarmowym ekstrahowanym z bulwy lub korzenia (Amorphophallus konjac lub rivieri). Do niedawna GM był wykorzystywany głównie jako środek żelujący,
Nr 3 170
bilizujący lub suplement. Glukomannan składa się z łańcucha polisacharydowego β-D-glukozy i β-D mannozy z przyłączonymi grupami acylowymi. W związku z tym, że amylaza trzustkowa i ślinowa nie potrafią rozdzielić wiązań β-1,4, prze-chodzi niemal niezmieniony do jelita grubego, gdzie jest fermentowany przez rezy-dujące tam bakterie (2).
Dzięki swoim właściwościom GM może promować odczucie sytości za pomocą kilku mechanizmów (3). Po pierwsze wysiłek związany z żuciem stymuluje sygna-ły w mózgu i żołądku, odpowiadając za wstępną sytość na początkowym etapie. Wykorzystanie w diecie GM może wpływać na opóźnianie opróżniania żołądka, a tym samym spowolnienie tranzytu w jelicie cienkim. W głównej mierze jest to spowodowane wzrostem lepkości treści pokarmowej. W skutek tego dochodzi do powolnego wchłaniania pokarmu w jelicie cienkim, co z kolei prowadzi do osłabie-nia poposiłkowego wzrostu poziomu insuliny. Badaosłabie-nia prowadzone przez Livieri i współpr. oraz Reffo (4, 5) wskazały, że dodatek 2-4 g glukomannanu dziennie dał znaczące rezultaty. Nastąpił spadek masy ciała oraz redukcja wartości energetycznej dobowych posiłków. Z kolei Sood i współpr. stwierdzili, że po suplementacji 1% GM nastąpił spadek masy ciała o 0,79 kg w cyklu 5 tygodniowym, co nie do końca należy uznać za wynik satysfakcjonujący (6) Najnowsze badania sugerują, że doda-tek 2-5 g glukomannanu w diecie nie wpływa znacząco na redukcje masy ciała (7). Z drugiej strony rośnie zainteresowanie naukowców żelami niskoenergetyczny-mi, w tym również na bazie glukomannanu. W badaniu Rayner’a i współpr. (8)