BROMATOLOGIA
I CHEMIA TOKSYKOLOGICZNA
Czasopismo poświęcone zagadnieniom badań ochrony zdrowia i środowiska
Wersja internetowa wydawanego czasopisma jest wersją pierwotną
TOM LIII 2020 Nr 3
TREŚĆ
E. Błaszczyk-Bębenek, A. Kasza, J. Żwirska, M. Schlegel-Zawadzka: Ocena jakości stron internetowych poświęconych tematyce tłuszczów widocznych ... 123 K. Karwowska, M. Skotnicka, M. Pieszko: Substancje bioaktywne występujące w
„zielo-nych” suplementach diety ... 129 A. Kiciak, A. Wiencek, A. Bielaszka, J. Nieć, E. Grochowska-Niedworok, M. Kardas: Zawartość
polifenoli oraz witaminy C w napojach z dodatkiem warzyw zielonych ... 137 E. Malczyk, A. Malczyk, M. Misiarz, E. Szura, J. Cipper: Ocena stosowania
suplemen-tów diety i leków OTC przez kobiety w ciąży ... 143 E. Błaszczyk-Bębenek, M. Kuźma, J. Żwirska, I. Bolesławska: Wybrane elementy stylu
ży-cia a sposób żywienia młodzieży z powiatu nowosądeckiego ... 151 M.Pieszko, A. Kowalczyk, M. Skotnicka, K. Karwowska, S. Małgorzewicz: Analiza związku
pomiędzy stanem odżywienia a jakością życia osób po 60. roku życia ... 158 M.Skotnicka, M. Pieszko, K. Karwowska:Możliwość wykorzystania wybranych
substan-cji wysokobłonnikowych w projektowaniu żywności sycącej ... 169 J. Wyka, A. Wrona: Żywienie w szpitalach – dziś i jutro ... 175
Ewa Błaszczyk-Bębenek, Alicja Kasza, Jaśmina Żwirska, Małgorzata Schlegel-Zawadzka1
OCENA JAKOŚCI STRON INTERNETOWYCH POŚWIĘCONYCH TEMATYCE TŁUSZCZÓW WIDOCZNYCH
Zakład Badań nad Żywieniem i Lekami, Instytut Zdrowia Publicznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum
Kierownik: dr hab. P. Kawalec, prof. UJ
1Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum
prof. dr hab. M. Schlegel-Zawadzka
Celem pracy była ocena jakości, wiarygodności oraz porównanie polskich i anglojęzycznych stron internetowych poświęconych tematyce tłuszczów wi-dzialnych. Do badania wykorzystano przeglądarkę Google. Ocenie poddano 100 stron w języku polskim i 100 stron w języku angielskim. Z analizy wyklu-czono sklepy internetowe, blogi oraz fora. Wykorzystano kwestionariusz skła-dający się z 15 pytań oceniających osiem podstawowych wymogów HONCode. Przeprowadzana analiza wskazała jako dobre źródło informacji 10 polskich oraz 15 anglojęzycznych stron z czego 1 polska i 5 anglojęzycznych witryn po-siadały certyfikat jakości HON. Witryn, które uznano za niewiarygodne i jako-ściowo złe było 31 wśród polskich i 17 anglojęzycznych. Analiza wykazała, że większość stron nie spełnia podstawowych kryteriów jakości. Angielskie strony są średnio o dwa punkty lepsze w porównaniu ze stronami polskimi.
Słowa kluczowe: Internet, tłuszcze widoczne, jakość stron internetowych, HONcode. Keywords: Internet, visible fats, quality of websites, HONcode questionnaire.
Tradycją żywieniową Polaków jest częste wykorzystywanie tłuszczów do ob-róbki termicznej potraw oraz smarowania pieczywa. W związku z tym, rodzaj i ilość spożywanego tłuszczu są bardzo ważne w zastosowaniu się do zaleceń ży-wieniowych i zapewnienia dziennego zapotrzebowania na energię pochodzącą z tłuszczów. Ogromny wpływ na kształtowanie nawyków żywieniowych mają środ-ki masowego przekazu oraz informacje dostępne w Internecie (1). Dlatego tak waż-ne jest, aby daważ-ne udostępniaważ-ne w Interważ-necie były rzetelważ-ne i wiarygodważ-ne.
Tłuszcze to związki organiczne występujące w tkankach roślinnych i zwierzę-cych. Są źródłem energii i niezbędnych dla organizmu składników odżywczych. W żywności występują w postaci widocznej (między innymi masło, margaryna czy
Nr 3 124
oleje roślinne) oraz niewidocznej. W 2015 r. konsumpcja tłuszczów widocznych w gospodarstwach domowych wynosiła ogółem 13,8 kg/osobę, w tym zwierzęcych 4,1 kg, a roślinnych 9,1 kg (2-6). Poniższe badanie ma na celu ocenę jakości i wia-rygodności polskich i anglojęzycznych stron internetowych poświęconych tematyce tłuszczów widzialnych.
MATERIAŁ I METODY
Badanie na potrzeby pracy przeprowadzono w kwietniu 2018 r. Do badania wykorzystano popularną przeglądarkę stron internetowych Google. Schemat wy-szukiwania słów kluczowych przedstawiono na ryc. 1. Ocenie poddano 100 stron w języku polskim i 100 stron w języku angielskim. Z analizy wykluczono sklepy internetowe, blogi oraz fora.
Tłuszcze widoczne /Visible fats 1780 tys./1260 tys. wyników Masło/Butter
520 tys./106 000 tys. wyników 600 tys./21 000 tys. wynikówMargaryna/Margarine Masło smarowanie/
Butter spreading 320 tys./2300 tys. wyników
Masło i Margaryna/ Butter and Margarine 847 tys./1780 tys. wyników
Margaryna smarowanie/ Margarine spreading 134 tys./150 tys. wyników Masło smażenie/
butter frying 480 tys./1110 tys. wyników
Margaryna smażenie/ Margarine frying 220 tys./496 tys. wyników Ryc. 1. Schemat wyszukiwania słów kluczowych na polskich i angielskich stronach przy użyciu przeglą-darki Google.
Fig. 1. The scheme for key-words searching on Polish and English websites using the Google browser.
Początkowo dokonano analizy haseł i wyników uzyskiwanych w przeglądarce. Taka selekcja pozwoliła na wybranie odpowiednich haseł do badania i umożliwi-ła wybór stron o tematyce odpowiadającej badaniu. Po zbadaniu haseł ogólnych zdecydowano się na wykorzystanie haseł „masło i margaryna” oraz „butter and margarine”.
Do oceny jakości stron internetowych, które udostępniają informacje o tłusz-czach widocznych, wykorzystano kwestionariusz składający się z 15 pytań ocenia-jących osiem podstawowych wymogów HONcode: a) autorytet osób, które dostar-czają informacje; b) informowanie czytelników, że publikowane treści na stronie mają uzupełniać, a nie zastępować kontakt pomiędzy lekarzem i pacjentem; c) po-ufność danych i prywatności; d) właściwe przytaczanie źródeł; e) opis korzyści oraz
Nr 3 125 skuteczności terapii lub podejmowanych działań; f) dostępność adresu kontaktowe-go z twórcą strony; g) przejrzystość sponsoringu finansowekontaktowe-go; h) wyraźne oddzie-lenie reklamy od treści redakcyjnych (7). Kwestionariusz ten jest jednym z najpo-pularniejszych narzędzi wykorzystywanych do oceny jakości stron internetowych. Aby uzyskać certyfikat HONcode strona musi spełniać wszystkie wymogi i uzyskać maksymalną liczbę 21 punktów w kwestionariuszu. Posiadanie znaku HONcode informuje czytelnika o dobrej jakości i wiarygodności strony. Należy podkreślić, że powyższe narzędzie nie kontroluje zawartości merytorycznych na stronie (8, 9). W ocenie różnic między punktacją stron polsko- i angielskojęzycznych posłużono się testem U Manna-Whitney’a, przy przyjętej istotności różnic na poziomie α ≤ 0,05.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Badanie objęło łącznie 200 stron internetowych: 100 polskich i 100 anglojęzycz-nych, z czego 1 polska i 5 anglojęzycznych witryn uzyskały maksymalną liczbę 21 punktów i tym samym uzyskały maksymalną ocenę za każdą z 15 odpowiedzi, co odpowiada certyfikatowi jakości HON. Średni wynik, jaki uzyskały polskie witryny to 9,65 pkt. Najgorzej oceniona została strona, która dostała 4 pkt.Średni wynik, jaki uzyskały anglojęzyczne strony web to 10,81 pkt. Najgorzej oceniona została strona, która dostała 3 pkt. Analiza statystyczna wykazała, że pod względem jakości stron istotnie lepsze są strony anglojęzyczne (p = 0,02). Statystykę opisową ocenia-nych stron przedstawiono w tab. 1.
Tabela 1. Statystyka opisowa wyników uzyskanych przez polskie i angielskie strony internetowe. Table 1. Descriptive statistics of results obtained by Polish and English websites.
Strony Średnia + Odchyle-nie standardowe – MaksimumMinimum Mediana Dolny kwartyl kwartylGórny – rozstępKwartyle angielskie
n = 100 10,81 + 3,56 3-21 11 8,5 12,5 4
polskie
n = 100 9,65 + 3,41 4-21 9 7 12,0 5
Na podstawie uzyskanych wyników podzielono strony na trzy kategorie wg punktów, jakie uzyskały, stosując kryteria jakości wyznaczone dla kwestionariusza HONcode. Złej jakości strony to takie, które uzyskały 7 i mniej punktów. Strony które uzyskały od 8 do 14 punktów określono jako średniej jakości. Natomiast wi-tryny, które miały 15 i więcej punktów szacowane były jako dobrej jakości źródła informacji. Zestawienie odpowiedzi na wszystkie pytania z kwestionariusza HON-code wraz z poziomami istotności różnic przedstawiono w tab. 2.
Analiza statystyczna wykazała, że w kwestionariuszu spośród 15 odpowiedzi 6 było lepiej ocenionych dla stron anglojęzycznych (tab. 2).
Nr 3 126
Tabela 2. Zestawienie wyników ocen stron internetowych w oparciu o kwestionariusz HONcode. Table 2. Summary of the results of the website evaluation based on the HONcode questionnaire.
Zmienna Punktacja Strony (%/) p
polskie angielskie Jakość stron Średnia – 8-14 pkt.Zła – ≤ 7 pkt.
Dobra – ≥ 15 pkt. 31 59 10 17 68 15 <0,02 (P<A)
Dostarczanie informacji o osobie/organiza-cji odpowiedzialnej za zawartość meryto-ryczną i wygląd strony
Brak – 0 pkt.
Jest – 1 pkt 2278 937 <0,001(P<A)
Kompetencje autora strony – brak informacji
– brak wykształcenia medycznego – wykształcenie medyczne – 0 pkt. – 1 pkt – 2 pkt. 41 39 20 34 54 12 >0,05 Informacja objaśniająca – podane
infor-macje służą wsparciu/poprawie kontaktów lekarz-pacjent
Brak – 0 pkt.
Jest – 1 pkt 1783 1189 >0,05 Informacja o misji strony Brak – 0 pkt.Jest – 1 pkt 1189 982 (P<A)<0,01 Opis docelowej grupy odbiorców Brak – 0 pkt.Jest – 1 pkt 5248 1585 <0,001(P<A) Polityka poprawności i jej poszanowania Brak – 0 pkt.Jest – 1 pkt. 3268 1585 (P<A)<0,01 Przestrzeganie przepisów o przestrzeganiu
tajemnicy lekarskiej obowiązującej w kraju, gdzie strona występuje
Brak – 0 pkt.
Jest – 1 pkt 946 946 >0,05 Publikowanie informacji o źródłach i
mody-fikacji stron Brak – 0 pkt.Jest – 1 pkt 6535 6634 >0,05 Powoływanie się na wiarygodne źródła:
nie, oryginalne teksty przygotowane przez serwis;
udostępnianie łączy do źródeł;
informacje oryginalne bez informacji źró-dłowej;
tak, wraz z bibliografią
Brak – 0 pkt. Jest – 1 pkt Jest – 2 pkt. Jest – 3 pkt. 11 82 2 5 3 74 4 19 <0,001 (P<A)
Uzasadnienie i prezentacja dowodów: opis korzyści;
brak informacji o skuteczności terapii w oparciu o badania własne;
odwołanie do innych badań naukowych
Brak – 0 pkt. Jest – 1 pkt Jest – 2 pkt. 87 10 3 80 15 5 >0,05
Jawność autorów strony – adres
kontak-towy Brak – 0 pkt.Jest – 1 pkt 919 973 >0,05 Jawność finansowania strony Brak – 0 pkt.Jest – 1 pkt 2476 937 <0,001(P<A)
Nr 3 127
Zmienna Punktacja Strony (%/) p
polskie angielskie Polityka reklamowa – informowanie i
od-dzielanie od tekstu reklamy umieszczanej na stronie
Brak – 0 pkt.
Jest – 1 pkt 3070 4060 >0,05 Wymiana łącz i banerów:
– brak informacji
– opisane bez polityki wymiany – związki opisane
– związki opisane wraz z dochodami
Brak – 0 pkt. Jest – 1 pkt Jest – 2 pkt. Jest – 3 pkt. 38 37 21 4 53 24 15 8 >0,05
Umieszczania warunków reklamowania na
stronie Brak – 0 pkt.Jest – 1 pkt. 5050 4753 >0,05 p – poziom istotności, P – strony polskojęzyczne, A – strony anglojęzyczne
Internet stał się ogólnodostępnym źródłem informacji. Powszechny dostęp do sieci pozwala użytkownikom na tworzenie stron internetowych oraz publikowanie i dzielenie się z innymi użytkownikami różnymi danymi. Pozwala to na rozpo-wszechnianie informacji, które często nie zostały sprawdzone. Dlatego zapewnienie dobrej jakość informacji udostępnianych w Internecie jest ważne ze względu na ich znaczenie dla świadomości i zdrowia populacji (9, 10).
Przedmiotem pracy była ocena jakości polskich i anglojęzycznych witryn in-ternetowych dostarczających informacji związanych z tłuszczami widocznymi. W przeprowadzonym badaniu własnym, analiza wykazała średnią jakość polskich i angielskich stron internetowych, które publikują informacje o tłuszczach widocz-nych.
Standardy stosowane do oceny jakości stron web nie kontrolują treści pod kątem merytorycznym, a jedynie oceniają techniczną jakość i wiarygodność publikowa-nych informacji. Nie mniej jednak istnienie takich narzędzi jest impulsem do two-rzenia stron dobrej jakości oraz publikowania rzetelnych informacji.
Biorąc pod uwagę wzrost zainteresowania społeczeństwa zdrową dietą, warto zwrócić uwagę na brak wiarygodnych źródeł informacji dla internautów. Należy zaangażować dietetyków i lekarzy do poprawy świadomości swoich podopiecznych na temat bezpiecznego korzystanie z Internetu.
WNIOSKI
Analiza przeprowadzonych stron wskazuje na braki pod względem rzetelności informacji przekazywanej internautom.
Ocena jakości stron internetowych poświęconych tematyce tłuszczów widocznych
Tabela 2. (cd.). Table 2. (cont.).
Nr 3 128
E . B ł a s z c z y k - B ę b e n e k , A . K a s z a , J . Ż w i r s k a , M . S c h l e g e l - Z a w a d z k a
QUALITY ASSESSMENT OF WEBSITES DEDICATED TO VISIBLE FATS S u m m a r y
Introduction: A balanced diet is one of the health determinants of society. Mass media, especially information available on the Internet, have a very big influence on shaping eating habits. That is why it is so important that the data provided is reliable and reliable.
Aim: The following study aims to assess the quality and credibility of Polish and English-language websites devoted to the topic of visible fats.
Methods: A popular Google web browser was used for the study. 100 pages in Polish and 100 pages in English were evaluated. Online stores, blogs and forums were excluded from the analysis. The study used a questionnaire consisting of 15 questions evaluating eight basic HONCode requirements.
Results: The conducted analysis indicated as a good source of information for 10 Polish and 15 English websites, of which 1 Polish and 5 English sites obtained the maximum number of 21 points and thus had a HON quality certificate. Sites that were considered unreliable and qualitatively bad were 31 among Polish and 17 English. The analysis showed that most websites do not meet basic quality crite-ria. More information about the website owner, advertising information and whether the site is involved in the exchange of HTML links and banners has been published on Polish pages. The other statistics were mostly English pages. Statistical analysis showed that English pages are on average two points better than Polish sites. The study also paid attention to the search order and the quality of these pages. You can see that better quality pages are available in the first pages of search engines, but not in the first places.
Conclusions: Lack of regulations ensuring control over published information that would ensure the safety of readers on the Internet. There are few websites that are a reliable source of information for patients.
To increase the awareness of patients about the quality of shared health data on the Internet, dieticians and physicians should be involved in such education.
PIŚMIENNICTWO
1. McCully S.N., Don B.P., Updegraff J.A.: Using the Internet to help with diet, weight, and physical activity: results from Health Information National Trends Survey (HINTS). J. Med. Internet Res. 2013; 15(8): e148. – 2. Rosiak E.: Spożycie tłuszczów w Polsce i Unii Europejskiej. Zesz. Nauk. SGGW. Probl. Roln. Świat. 2016; 16(2): 279-288. – 3. Gertig H., Przysławski J.: Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. PZWL, Warszawa 2007. – 4. Jarosz M. (red.) Normy żywienia dla populacji Polski. IŻŻ, Warszawa 2017. – 5. Okręglicka K., Mojska H., Jarosz A. i współpr.: Skład kwasów tłuszczowych, w tym izomerów trans nienasyconych kwasów tłuszczowych w wybranych tłuszczach spożywczych dostępnych w Polsce. Żyw. Czł. Metab. 2017; 44(1): 5-17. – 6. Yaqub M., Ghezzi P.: Adding dimensions to the analysis of the quality of health information of websites returned by Google: cluster analysis identifies patterns of websites according to their classification and the type of intervention described. Front. Public Health, 2015; 4(25): 204. – 7. Boyer C., Baujard V., Geissbuhler A.: Evolution of Health Web certifica-tion, through the HONcode experience. Stud. Health Technol. Public Inform. 2011; 169: 53-7. – 8. Boyer C., Dolamic L.: J. Med. Internet Res. 2015; 17(6): e135. – 9. COVID-19-Related Web search behaviors and infodemic attitudes in Italy: infodemiological study. JMR Public Health Surveill 2020; 6(2): e19374. – 10. Cuan-Baltazar J.Y., Munoz-Perez M.J., Robledo-Vega C. i wsp.: Misinformation of COVID-19 on the Internet: infodemiology study. JMIR Public Health Surveill 2020; 6(2): e18444.
Adres: 31-531 Kraków, ul. Grzegórzecka 20
Kaja Karwowska1, Magdalena Skotnicka1, Magdalena Pieszko2
SUBSTANCJE BIOAKTYWNE WYSTĘPUJĄCE W „ZIELONYCH” SUPLEMENTACH DIETY
1 Zakład Towaroznawstwa Żywności, Wydział Nauk o Zdrowiu
z Instytutem Medycyny Morskiej i Tropikalnej, Gdański Uniwersytet Medyczny Kierownik: dr hab. M. Skotnicka
2 Zakład Żywienia Klinicznego i Dietetyki, Wydział Nauk o Zdrowiu
z Instytutem Medycyny Morskiej i Tropikalnej, Gdański Uniwersytet Medyczny Kierownik: prof. dr hab. med. S. Małgorzewicz
Hasła kluczowe: suplementy diety, chlorella, spirulina, jęczmień, chlorofil. Key words: dietary supplements, chlorella, spirulina, barley, chlorophyll.
Prawidłowo zbilansowana dieta powinna dostarczać wszystkich składników odżywczych, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Niestety w obecnych czasach pośpiech i duża liczba obowiązków sprawiają, że spożywane posiłki są mało zróżnicowane i ubogie w cenne produkty. W wyniku takiego po-stępowania przyjmowany pokarm dostarcza mniejszych ilości niezbędnych skład-ników lub jest ich pozbawiony. W dłuższej perspektywie, taki sposób odżywiania się może prowadzić do zburzeń (niedoboru lub nadmiaru spożycia poszczególnych składników), skutkujących wystąpieniem chorób dietozależnych.
W celu uniknięcia pogorszenia stanu zdrowia i utrzymania homeostazy w orga-nizmie, konsumenci przyjmują suplementy diety (1).
Suplementy diety stanowią szczególną grupę środków spożywczych. W związku z tym muszą spełniać podstawowe wymagania stawiane produktom spożywczym oraz szczegółowe wymagania ustanowione dla suplementów diety. Zgodnie z defi-nicją zawartą w art. 3 ust. 3 o bezpieczeństwie żywności i żywienia z 2006 r., suple-ment diety jest środkiem spożywczym, „którego celem jest uzupełnienie normalnej diety, będący skoncentrowanym źródłem witamin lub składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny fizjologiczny, pojedyn-czych lub złożonych”. Producent jest odpowiedzialny za postać suplementu, która powinna umożliwić jego precyzyjne dawkowanie. Według art. 27 niniejszej ustawy w składzie suplementów diety występować mogą wszystkie witaminy i składniki mineralne, które naturalnie znajdują się w produktach żywnościowych i są wraz z nimi spożywane oraz substancje wykazujące efekt odżywczy lub inny pożądany efekt fizjologiczny (2).
Nr 3 130
Szczegółowe kwestie składu oraz oznakowania suplementów reguluje rozporzą-dzenie ministra zdrowia z dnia 9 października 2007 r. w sprawie składu oraz oznako-wania suplementów diety (Dz. U. 2007 Nr 196 poz. 1425) (3). Dane o dopuszczalnej maksymalnej ilości witamin, składników odżywczych i innych substancji powinny zapewnić konsumenta, że stosowanie się do informacji zawartych na opakowaniu, dotyczących spożycia suplementów, gwarantuje bezpieczeństwo dla zdrowia i ży-cia człowieka. Producenci suplementów diety są zobowiązani powiadomić Główny Inspektorat Sanitarny (GIS) o wprowadzeniu swoich produktów do obrotu na te-renie Rzeczpospolitej Polskiej. Jednak suplementy diety nie podlegają tak surowej kontroli jak leki. Wystarczy, że producent złoży odpowiednie zawiadomienie do GIS i od razu może wprowadzić swój produkt na rynek. W trakcie weryfikacji da-nych mogą zostać wykryte nieprawidłowości, które skutkować będą obowiązkiem wycofania produktu z obrotu lub zakazem wprowadzania go do obrotu. Jeśli pro-dukt jest już dostępny na rynku, to procedura jego wycofania może trwać nawet kilka lat. W tym czasie konsumenci są narażeni na spożywanie produktów, które mogą zagrażać ich zdrowiu (3, 4).
Niższe koszty produkcji spowodowały, że rynek został zdominowany przez środki farmaceutyczne otrzymywane na drodze syntezy chemicznej. Jednak obecnie konsumenci chętniej sięgają po produkty pochodzenia naturalnego. Dlatego coraz częściej na rynku spotyka się suplementy diety zawierające substancje roślinne oraz wyizolowane z nich związki bioaktywne. Rzadziej spotykane są związki pochodze-nia zwierzęcego.
Suplementy diety na bazie składników roślinnych powinny również spełniać do-datkowe kryteria określone w EFSA Scientific Cooperation (ESCO) Report. Jest to wykaz roślin i substancji pochodzenia roślinnego, o których wiadomo, że zawierają substancje toksyczne, uzależniające, psychotropowe lub inne budzące obawy, któ-rych stosowanie w produktach spożywczych (czyli także suplementach diety) może być przyczyną problemów na tle zdrowotnym (5).
Spośród suplementów roślinnych coraz większą popularnością cieszą się „zielo-ne” suplementy diety. W krajowych regulacjach prawnych nie występuje taka de-finicja. Zwyczajowo przyjęto, że ich skład opiera się na wykorzystaniu warzyw, owoców, traw czy alg, które zostały uprzednio rozdrobnione i wysuszone do uzy-skania sproszkowanej postaci. Zazwyczaj zawierają one surowce roślinne o bogatej zawartości składników odżywczych. Do najpopularniejszych należą: chlorella, jar-muż, spirulina, trawa jęczmienna, zielona herbata, zielona kawa oraz zioła. Surowce te występują w suplementach osobno lub w mieszankach zawierających dwa lub więcej naturalnych składników. Ze względu na popularność oraz szeroki asortyment produktów tego typu, postanowiono w pracy skupić się na 3 surowcach.
Chlorella
Chlorella zwyczajna (Chlorella vulgaris) jest, występującą w wodach słodkich jednokomórkową, zieloną mikroalgą z rodziny Chlorellaceae (6).
Nr 3 131 Zawiera ona od 48 do 58% białka w suchej masie. Jego ostateczna ilość zależy od fazy wzrostu komórki. Spośród węglowodanów, obecnych w ilości 8-17%, naj-liczniej występuje skrobia i celuloza. Lipidy w ilości 14-22% to przede wszystkim glikolipidy, woski, triglicerydy, fosfolipidy i niewielka ilość wolnych kwasów tłusz-czowych. Popiół to 6-9% suchej masy rośliny. Wśród makroelementów oznaczono: sód, potas, magnez, wapń i fosfor, natomiast z mikroelementów: cynk, mangan oraz żelazo. Omawiana alga zawiera również witaminy, przede wszystkim witaminę C, a także witaminę A, witaminę E oraz niektóre z witamin z grupy B. Ostatnią grupą składników są barwniki, które w chlorelli występują w ilości 1-2% suchej masy. Stanowi ona ważne źródło karotenoidów, będących pigmentami pomocniczymi dla chlorofilu. Jednym z ich przedstawicieli jest beta-karoten, połączony z kroplami tłuszczowymi w chloroplastach (7, 8).
Obecnie chlorella vulagris znalazła szerokie zastosowanie nie tylko jako środek wzbogacający żywność, suplement diety czy karma dla zwierząt, ale również w ko-smetykach, do produkcji biodiesla czy jako biofiltr do oczyszczania ścieków (9). Spirulina
Spirulina to niebiesko-zielone algi o spiralnym kształcie, należące do rodziny Oscillatoriaceae. Naturalnie występują w tropikalnych i subtropikalnych jeziorach, cechujących się wysokimi wartościami pH oraz stosunkowo wysoką zawartością soli (węglanów i wodorowęglanów). Już w czasach średniowiecznych wykorzysty-wano je jako źródło białka i witamin. Dwiema najważniejszymi algami określanymi terminem „spirulina” są Arthrospira maxima i Arthrospira plantesis – są one wy-korzystywane do produkcji suplementów diety (10, 11).
Spirulinę określa się jako najlepszy, najbardziej skoncentrowany pokarm zawie-rający składniki odżywcze, przeciwutleniacze, probiotyki i nutraceutyki. Świato-wa Organizacja Zdrowia opisała spirulinę jako najlepszy produkt żywnościowy dla człowieka. UNESCO uznało, że jest to pożywienie przyszłości. Z kolei wg NASA spirulina jest najlepszym pokarmem do hodowania w kosmosie podczas długoter-minowych misji kosmicznych, a FDA potwierdziło, że jest to jedno z najlepszych źródeł białka (10).
Ze względu na dużą wartość odżywczą, spirulina wykorzystywana jest jako do-datek do diety w wielu regionach świata. Zawiera 60-70% białka, które jest kom-pletnym źródłem egzogennych aminokwasów. Ponadto, białko to nie wywołuje reakcji alergicznej. W spirulinie znajduje się 7-16% lipidów. Zawiera ona kwasy tłuszczowe omega-3 (kwas α-linolowy, eikozapentaenowy, dokozaheksaenowy) i omega-6 (kwas γ-linolenowy, kwas α-linolenowy, kwas arachidonowy). W jej składzie występuje szeroka gama węglowodanów, których ilość w suchej masie oscyluje w granicach 15-25%. Błonnik pokarmowy stanowi 8-10% suchej masy. Dodatkowo jest ona dobrym źródłem witamin (A, z grupy B, C i E) i minerałów (żelazo, wapń, chrom, miedź, magnez, mangan, fosfor, potas, sód i cynk). Zawiera również barwniki: chlorofil a, fikocyjaninę oraz karoteny. Prawdopodobnie dzięki
Nr 3 132
tworzeniu kompleksów z fikocyjaniną, przyswajalność żelaza z produktów zawiera-jących spirulinę jest dwa razy większa niż z niektórych preparatów leczniczych czy produktów mięsnych (10, 12, 13).
Obecnie w wielu krajach występuje szeroka gama produktów mających w swoim składzie algi Arthrospira. Są to produkty bazujące w 100% na spirulinie lub mie-szanki, zawierające dodatkowo inne źródła substancji odżywczych.
Zielony jęczmień
Jęczmień zwyczajny (Hordeum vulgare L.) jest rośliną jednoroczną. Jego wy-siew następuje wiosną lub jesienią. Podczas wzrostu osiąga wysokość do 100 cm. W jego budowie wyróżniamy: łodygę (źdźbło) z charakterystycznymi międzywęź-lami, które rozdzielają od siebie kolanka, podłużne i okryte woskowatym nalotem liście i kwiatostan (kłos) z ziarnami otoczone szczoteczką z włosków (14).
Termin „zielony jęczmień” to termin określający sadzonki jęczmienia, któ-re osiągają wysokość 20-30 cm. Zamiennie używa się również okktó-reśleń „młody jęczmień” oraz „trawa jęczmienna”. Młode, zielone liście jęczmienia są dobrym i naturalnym źródłem witamin, minerałów, antyoksydantów i barwników (15). Wy-ciągi z trawy zawierają wyższe ilości białek (45,2%) niż węglowodanów (23,2%) i lipidów (3,2%). Zielony jęczmień zawiera znaczne ilości wapnia, żelaza, magnezu, β-karotenu, chlorofilu i witaminy C. Jest również bogaty w miedź, potas, mangan, cynk, kwas foliowy, kwas pantonenowy i witaminę B12. Charakteryzuje go także wysoka zawartość glukozy (15,4-88,4 g/kg s.m.), fruktozy (37,6-81,4 g/kg s.m.) kwasu asparaginowego (15,23-28,68 g/kg s.m.) i glutaminowego (16,69-35,52 g/kg s.m.). Świeża trawa jęczmienna zawiera nawet do 515,3 mg flawonoidów na 100 g produktu. Spośród 37 zidentyfikowanych związków, najliczniej występuje lutona-ryna (24,0 mg/100 g produktu) oraz saponalutona-ryna (14,0 mg/100 g produktu). Posiada również jeden z najwyższych naturalnych poziomów enzymu dysmutazy ponad-tlenkowej (SOD), który jest silnym przeciwutleniaczem. Młody jęczmień zawiera 20 aminokwasów, w tym 8 niezbędnych, których organizm ludzki nie produkuje samodzielnie (16, 17, 18).
Trawa jęczmienna jest jedną z najważniejszych i najbardziej cenionych traw, która jest obecnie szeroko wykorzystywana w suplementach diety oraz żywności. Chlorofil
Składnikiem, który łączy opisane wyżej surowce i od którego nazwę wzięły „zielone” suplementy diety jest chlorofil. Stanowi on powszechnie występujący w świecie roślinnym barwnik, który uczestniczy w podstawowych procesach ży-ciowych. Każda z wyżej wymienionych roślin bogata jest w witaminy i składniki mineralne, korzystnie wpływające na zdrowie. Jednak wysoka zawartość chlorofilu również ma znaczenie w kontekście prozdrowotnego działania „zielonych” suple-mentów diety.
Nr 3 133 Chlorofile są definiowane jako cykliczne tertrapirole z charakterystycznym izocyklicznym pierścieniem pięcioramiennym. Chlorofil swoją budową przypo- mina cząsteczkę hemoglobiny. Struktura obu związków przedstawia uderzające podobieństwo w strukturze pierścienia tetrapirolu. Jedyna różnica dotyczy central-nie położonego atomu metalu – magnezu (Mg) w chlorofilu i żelaza (Fe) w hemo-globinie. Podobieństwo w ich budowie uznawane jest za element odpowiedzialny za działanie terapeutyczne wykazane przez chlorofil w warunkach niedoboru hemo-globiny (18, 19).
W grupie chlorofili wyróżnia się frakcje a, b, c, d i f. Najpowszechniej występują-cym w organizmach roślinnych barwnikiem jest chlorofil a. Nadaje on niebieskozielo-ną barwę. Związek ten znajduje się we wszystkich organizmach przeprowadzających fotosyntezę. Chlorofil b określany jest jako żółtozielony barwnik. Występuje w zielo-nych fotosyntetyczzielo-nych roślinach, glonach i cyjanobakteriach typu II. Chlorofile typu c są zwarte w błonach komórek niektórych glonów i stramenopili. Chlorofil d został zidentyfikowany w 1943 r. w niektórych gatunkach czerwonych alg morskich. Chlo-rofil f jest najsłabiej poznanym pigmentem tetrapirolowym, ponieważ został odkryty dopiero w 2010 r. przez badaczy z Australii. Został zidentyfikowany w sinicach (20).
Dostarczanie odpowiedniej ilości chlorofilu z pożywieniem może przynieść ko-rzystne skutki dla zdrowia organizmu. Szacuje się, że codziennie ludzki organizm trawi 26-86 mg chlorofilu. Ich źródłami w codziennej diecie są przede wszystkim zielone warzywa oraz zioła (tab. 1) (21).
Tabela 1. Zawartość chlorofilu typu a i b w niektórych warzywach i ziołach. Table 1. Chlorophyll content of types a and b in various vegetables and herbs.
Część nadziemna warzywa/rośliny (mg/g ś.m.)Chlorofil a (mg/g ś.m.)Chlorofil b
Jarmuż 0,99 0,362
Koper ogrodowy 1,463 0,383
Mniszek lekarski 1,31 0,363
Natka pietruszki zwyczajnej 0,63 0,23
Pietruszka naciowa 1,88 0,561
Pokrzywa zwyczajna 2,14 0,62
Roszponka jadalna 0,79 0,195
Sałata masłowa 0,83 0,204
Szpinak zwyczajny 0,69 0,219
Jednymi z pierwszych opisanych właściwości chlorofilu były jego zdolności przeciwzapalne i gojenia ran. W roku 1948 Cady i jego zespół przedstawili
Nr 3 134
niki badań przeprowadzonych na 50 pacjentach z przewlekłymi owrzodzeniami. Wykorzystując maść z rozpuszczalnymi w wodzie pochodnymi chlorofilu, uzyskali zadowalające wyniki dla 47 pacjentów (22).
Kolejne badania dotyczyły hamowania tworzenia się i wzrostu kryształów szcza-wianu wapnia w nerkach szczurów. To odkrycie sugerowało możliwe wykorzysta-nie chlorofilu w zapobieganiu i leczeniu kamicy dróg moczowych (23).
Przeprowadzono również badania na 62 pacjentach z problemami geriatrycznymi, którym podawano tabletki z chlorofiliną (miedziowy kompleks chlorofilu). Okaza-ło się, że pomogły one ograniczyć nieprzyjemne zapachy pochodzące bezpośrednio z ciał pacjentów oraz z ich kału. Dodatkowo pomogły w łagodzeniu przewlekłych zaparć. Podczas badania nie zaobserwowano żadnych niepożądanych objawów (24).
W drugiej połowie XX w. rozpoczęły się prace nad analizą budowy cząsteczki chlorofilu oraz możliwości jego wykorzystania w preparatach w obrocie handlo-wym (25).
Na przełomie XX i XXI w. rozpoczęto badania mające na celu sprawdzenie, czy spożywanie chlorofilu może zapobiegać rozwojowi chorób nowotworowych. Dowody in vitro sugerują, że chlorofil może być stosowany jako środek chemo-protekcyjny. Posiada on zdolność hamowania działania karcynogenów, które pro-wadzą do rozwoju nowotworów oraz wspomaga usuwanie rakotwórczych toksyn. W badaniach prowadzonych na zwierzętach udowodniono, że pochodne chlorofilu – chlorofiliny – mogą hamować wchłanianie heterocyklicznych amin aromatycznych, wykazujących potencjalne działanie rakotwórcze (26). Badania in vivo wykazały, że suplementacja chlorofiliną (prowadzona na szczurach i pstrągach tęczowych) w znaczący sposób obniżała stopień uszkodzenia DNA spowodowanego przez afla-toksynę B1. Przyjmowanie jej wpłynęło również w sposób znaczący na zmniej-szenie średniej liczby nowotworów wątroby. Z kolei badania przeprowadzone na myszach i szczurach wykazały umiarkowanie pozytywny wpływ pochodnych chlo-rofilu na hamowanie rozwoju nowotworów skóry. Dieta bogata w chlorofil prowadzi do zmniejszenia ryzyka zachorowania na raka jelita grubego (27).
Metabolity chlorofilu uczestniczą w modulowaniu poziomu insuliny i utrzymy-waniu homeostazy lipidowej. Odpowiadają również za regulację stopnia wrażliwo-ści mięśni na insulinę, zwiększanie ich wytrzymałowrażliwo-ści wysiłkowej i wydatkowania energii. Postawiono hipotezę, że związki te mogą poprawiać ustrojową homeostazę glukozy, chroniąc w ten sposób przed rozwojem zespołu metabolicznego (28).
Otyłość stała się poważnym zagrożeniem dla zdrowia publicznego na całym świecie. Li i in. (29) przedstawili wyniki badań dotyczące wpływu suplementacji wyciągiem ze szpinaku bogatego w chlorofil na otyłość poprzez zmiany mikroflory jelitowej u myszy .
Do tej pory przeprowadzono wiele badań, które wykazały kolejne właściwości chlorofilu. Ostatnim z najważniejszych wydają się być jego zdolności przeciwutle-niające – początkowo prowadzone na olejach roślinnych (30).
Wysokie stężenia wolnych rodników powodują uszkodzenia białek, lipidów i kwasów nukleinowych. Przypisuje się im również rolę w wywoływaniu m.in.
Nr 3 135 rób neurodegeneracyjnych, nowotworowych i zapalnych. Pochodne chlorofilu wy-kazują zdolność do redukcji wolnych rodników. Wywy-kazują również synergistyczne działanie z witaminą E (28).
Obecnie chlorofil wykorzystywany jest jako substancja aktywna w suplementach diety, produktach przeznaczonych do pielęgnacji jamy ustnej, kosmetykach do pie-lęgnacji twarzy i ciała oraz jako barwnik spożywczy – oznaczony jako E 141. Podsumowanie
Termin „zielone suplementy diety” nie funkcjonuje w polskim porządku praw-nym. Ma on jedynie charakter potoczny. Zwyczajowo przyjęto, że ich skład opiera się na wykorzystaniu warzyw, owoców, traw czy alg, które zostały uprzednio roz-drobnione i wysuszone do uzyskania sproszkowanej postaci. Jednymi z najczęściej stosowanych surowców są chlorella, spirulina i młody jęczmień. Rośliny te są boga-te w mikro- i makroelementy i wykazują korzystny wpływ na zdrowie. Niewątpli-wie cechą charakterystyczną omawianej grupy suplementów diety jest ich zielona barwa, determinowana przez obecność chlorofilu. Liczne badania potwierdziły jego właściwości przeciwutleniające, przeciwzapalne, przeciwnowotworowe czy neu-tralizujące nieprzyjemne zapachy. Jednym z podstawowych sposobów włączenia chlorofilu do diety jest jedzenie zielonych warzyw. Jednak popularnym źródłem chlorofilu w diecie są suplementy diety.
K . K a r w o w s k a , M . S k o t n i c k a , M . P i e s z k o
BIOACTIVE SUBSTANCES IN THE „GREEN” DIETARY SUPPLEMENTS PIŚMIENNICTWO
1. Muszyńska B., Jękot B., Topolska-Pasek M., Rzewińska A.: Właściwości prozdrowotne wę-glowodanów występujących w algach. Farmacja Polska, 2016; 72(7): 2-13. – 2. Ustawa dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia. Dz.U. z 2006 r. Nr 171, poz. 1225. – 3. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 października 2007 r. w sprawie składu oraz oznakowania suplementów diety. Dz. U. 2007 Nr 196 poz. 1425. – 4. NIK Dopuszczanie do obrotu suplementów diety. https://www.nik. gov.pl/plik/id,13031,vp,15443.pdf [Online; dostęp 01.03.2020]. – 5. Stoś K.: Suplementy diety. http:// ncez.pl/informacje-dla-producentow-zywnosci/artykuly-tematyczne/suplementy-diety. [Online; Dostęp 20.02.2020]. – 6. Daliry S., Hallajisani A., Mohammadi Roshandeh J., Nouri H., Golzary A: Investigation of optimal conditio for Chlorella vularis microalgae growth. GJESM, 2017; 3(2): 217-230. – 7. Safi C., Zebib B., Merah O., Pontalier P.-Y., Vaca-Garcia C.: Morphology, composition, processing and applications of Chlorella vulgaris: A review. Renew. Sustain. Energy Rev, 2014; 35, 265–278. – 8. Postma P.R., Miron T.L., Olivieri G., Barbosa M.J., Wijffels R.H., Eppink M.H.M.: Mild disintegration of the green microalgae Chlorella vulgaris using bead milling. Bioresour. Technol, 2015; 184: 297-304. – 9. Ikaran Z., Suarez-Alva-rez S., Urreta I., Castanon S.: The effect of nitrogen limitation on the physiology and metabolism of chlorella vulagris var L3. Algal Research, 2015; 10: 134-144. – 10. Soni R., Sudhakar K., Rana R.S.: Spirulina – From Growth to Nutritional Product: A Review. Trends Food Sci. Technol., 2017; 69: 157-171.
11. Wu Q., Liu L., Miron A., Klimova B., Wan D., Kuca K.: The antioxidant, immunomodulato-ry, and anti-inflammatory activities of Spirulina: an overview. Arch. Toxicol., 2016; 90: 1817-1840.
Nr 3 136
– 12. Gumiela E. Szulińska M., Bogdański P.: Wpływ suplementacji spiruliny na wybrane parametry antropometryczne i biochemiczne. Forum Zaburzeń Metabolicznych, 2013; 4(4): 199–209. – 13. Zeinab M.A., Abd-El Azeem, Ali T.A., Osman M.F.: Effect of spirulin (Arthrospira platensis) A and Nannochloro-psis (NannochloroNannochloro-psis gaditana) supplementation on growth performance, feed utilization carcass com-position of Nile tilapia (Oreochromis niloticus). AUJAS, Ain Shams Univ., Cairo, Egypt, 2019; 27(1): 419-429. – 14. Kawka K., Lemieszek M.K.: Prozdrowotne właściwości młodego jęczmienia. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2017; 23(1): 7-12. – 15. Kowalczewski P.Ł., Radzikowska D., Ivanisova E.,
Szwengiel A., Kacaniova M., Sawinska Z.: Influence of Abiotic Stress Factors on the Antioxidant
Proper-ties and Polyphenols Profile Composition of Green Barley (Hordeum vulgare L.). Int. J. Mol. Sci., 2020; 21(2): no. 397. – 16. El-Shahat G. El-Dreny, El-Hadidy G.S.: Utylization of young green barley as a poten-tial source of some nutrition substances. Zagazig J. Agric. Res., 2018; 45(4): 1333-1344. – 17. Czerwonka,
A., Kawka K.,Cykier K., Lemieszek M., Rzeski W.: Evaluation of Anticancer Activity of Water and Juice
Extracts of Young Hordeum Vulgare in Human Cancer Cell Lines HT-29 and A549. AAEM, 2017; 24(2): 345–349. – 18. Lahouar L., El-Bok S., Achour L.: Therapeutic Potential of Young Green Barley Leaves in Prevention And Treatment of Chronic Diseases: An Overview. Am. J. Cin. Med., 2015; 43(7): 1-19. – 19. Wangcharoen W., Phimphilai S.: Chlorophyll and total phenolic contents, antioxidant activities and consumer acceptance test of processed grass drinks, J. Food Sci. Technol., 2016; 53(12): 4135-4140. – 20. da Silva Ferreira V., Sant’Anna C.: Impact of culture conditions on the chlorophyll content of mi-croalgae for biotechnological applications. World J. Microbiol. Biotechnol., 2017; 33(1): 1-8.
21. Wieczorek J., Wieczorek Z.: Części nadziemne popularnych warzyw jako źródło karotenoidów i chlorofilu w żywności. Bromat. Chem. Toksykol, 2016; 49(3): 422-426. – 22. Cady J.B., Morgan W.S.: Treatment of chronic ulcers with chlorophyll: review of a series of fifty cases. Am. J. Surg., 1948; 75(4): 562-569. – 23. Tawashi R., Cousineau M., Sharkawi M.: Effect of sodium copper chlorophyllin on the formation of calcium oxalate crystals in rat kidney. Investigative Urology, 1980; 18(2): 90-92. – 24. Young R.W, Beregi J.S.: Use of chlorophyllin in the treatment of geriatric patients. J. Am. Geriatr. Soc., 1980; 28: 46-47. – 25. Kephart J.C.: Chlorophyll derivatives- their chemistry, commercial preparations and uses. Economic Botany, 1955; 9:30-38. – 26. Chernomorsky S.A, Rancourt R., Virdi K., Segelman A., Portez R.D.: Antimutagenicity, cytotoxicity and composition of chlorophyllin copper complex. Cancer Lett, 1997; 120(2): 141-147. – 27. Ferruzi M.G., Blakeslee J.: Digestion, absorption, and cancer preventa-tive activity of dietary chlorophyll derivapreventa-tives, Nutrition Research, 2007; 27: 1–12. – 28. Roca-Saavedra
P., Marino-Lorenzo P., Miranda J. M., Porto-Arias J.J. , Lamas A., Vazquez B.I., Franco C.M., Cepeda A.: Phytanic Acid Consumption and Human Health, Risks, Benefits and Future Trends: A Review. Food Chemistry, 2017; 221: 237-247. – 29. Li Y., Cui Y., Lu F., Wang X., Liao X., Hu X., Zhang Y.: Beneficial effects of a chlorophyll-rich spinach extract supplementation on prevention of obesity and modulation of gut microbiota in high-fat diet-fed mice. Journal of Functional Foods, 2019; 60: 103436. – 30. Endo Y., Usuki R., Kaneda T.: Antioxidant effects of chlorophyll and pheophytin on the autooxidation of oils in the dark. I. Comparison of the inhibitory effects. AOCS, 1985; 62: 1375-1378.
Adres: 80-210 Gdańsk, ul. M. Skłodowskiej-Curie 3a K. Karwowska i współpr.
Agata Kiciak, Agnieszka Wiencek, Agnieszka Bielaszka, Joanna Nieć1, Elżbieta Grochowska-Niedworok1, Marek Kardas
ZAWARTOŚĆ POLIFENOLI ORAZ WITAMINY C W NAPOJACH
Z DODATKIEM WARZYW ZIELONYCH*
Zakład Technologii i Oceny Jakości Żywności, Katedra Dietetyki, Wydział Nauk o Zdrowiu w Bytomiu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
Kierownik: dr hab. n. o zdr.. M. Kardas
1Zakład Żywienia Człowieka, Katedra Dietetyki, Wydział Nauk o Zdrowiu w Bytomiu,
Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
Kierownik: prof. dr hab. n. med. i n. o zdr. E. Grochowska-Niedworok
Warzywa i owoce są niezbędnym elementem codziennej diety. Odgrywają ważną rolę w utrzymaniu zdrowia i zapobieganiu występowania chorób. Prze-ciwutleniacze to związki, które nawet w niewielkich ilościach mają zdolność neutralizowania wolnych rodników. Do najważniejszych należą: karotenoidy, witaminy C i E oraz polifenole. Głównym celem badań była ocena całkowitej zawartości polifenoli i witaminy C w napojach z zielonymi warzywami. Słowa kluczowe: polifenole, witamina C, warzywa zielone.
Keywords: polyphenols, vitamin C, green vegetables.
Warzywa i owoce są niezbędnym elementem codziennej diety. Dzięki zawartości wielu składników takich jak: błonnik pokarmowy, witaminy, mikroelementy i anty-oksydanty, pełnią ważną rolę w utrzymaniu zdrowia oraz zapobieganiu występowa-nia chorób. Związkami, które nawet w niewielkich ilościach wykazują zdolność do neutralizowania wolnych rodników są antyoksydanty. Do najważniejszych zalicza-my: karotenoidy, witaminy C i E oraz polifenole (1).
Przeprowadzone w ostatnim czasie liczne badania (2) wykazały, że zawarte w owocach i warzywach przeciwutleniacze wspomagają wrodzone mechanizmy obronne organizmu w zwalczaniu wolnych rodników. Najliczniejszą, bardzo rozpo-wszechnioną grupą przeciwutleniaczy są polifenole. Związki te różnią się budową i funkcjami biologicznymi (2).
Celem pracy była ocena całkowitej zawartości polifenoli oraz witaminy C w napojach z dodatkiem warzyw zielonych.
_________________
*Praca sfinansowana została z umowy nr KNW-1-0-23/N/9/Z
Nr 3 138
MATERIAŁ I METODY
Materiał badawczy stanowiły trzy autorskie napoje przygotowane wg receptur przedstawionych w tab. 1. Główne składniki – owoce i zielone warzywa zostały wy-brane na podstawie ich dostępności na rynku w okresie jesienno-zimowym oraz ze względu na ich walory smakowe. Konsystencja wszystkich napojów była do siebie zbliżona.
Do przygotowania napojów wykorzystano blender ręczny firmy Braun MQ9027 o mocy 1000 W. Napoje były przygotowywane bezpośrednio przed wykorzystaniem do badań laboratoryjnych, aby w jak największym stopniu zachowały swoje właści-wości.
W przygotowanym materiale badawczym oznaczano całkowitą zawartość po- lifenoli oraz zawartość witaminy C. Badania przeprowadzono na przełomie 2018/2019 r.
Oznaczenie całkowitej zawartości polifenoli przeprowadzono z wykorzystaniem metody spektrofotometrycznej z zastosowaniem odczynnika Folina–Ciocalteu, opi-sanej przez Singleton i Rossi (3). z modyfikacjami własnymi.
Zawartość witaminy C została oznaczona metodą miareczkową z wykorzysta- niem barwnika Tillmansa (2,6–dichloindofenolu), zgodnie z normą PN–A–04019: 1998 (4).
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Całkowitą zawartość polifenoli wyznaczono metodą Folina-Ciocalteau. Uzyska-ne wyniki podano w przeliczeniu na 100 g ś.m. (gram świeżej masy) wyrażając je w równoważnikach kwasu galusowego (mg GAE/100 g ś.m.). Wyniki przedstawio-no w tab. 1.
Tabela 1. Zawartość polifenoli wyrażona w ekwiwalentach kwasu galusowego (mg GAE/100 g śm) oraz witaminy C (mg/100 g produktu).
Table 1. Content of polyphenols expressed in acid equivalents gallic (mg GAE / 100 g sm) and vitamin C (mg/100 g of product).
Oznaczenie Napój z pietruszką± SD Napój ze szpinakiem± SD Napój z jarmużem± SD Całkowita zawartość polifenoli
(mgGAE/100 g śm) 37,55 ± 5,61 65,74 ± 3,34 63,86 ± 6,47 Zawartość witaminy C
(mg/100 g produktu) 7,20 ± 0,31 68,18 ± 2,07 12,58 ± 1,99
Nr 3 139
Tabela 2. Skład napojów z dodatkiem warzyw zielonych.
Table 2. Composition of drinks with the addition of green vegetables.
Rodzaj napoju Skład napoju / odmiana / producent Zawartość składnika g /100 g napoju
Napój z pietruszką
Pietruszka liście (Fest) 8
Gruszka (Konferencja) 50
Sok jabłkowy(Vital Fresh) 42
Napój ze szpinakiem
Szpinak (Matador) 10
Ananas (brak danych) 40
Sok pomarańczowy (Vital Fresh) 50
Napój z jarmużem
Jarmuż (Dwarf Green Curled) 11
Kiwi (brak danych) 33
Sok jabłkowy (Vital Fresh) 56
Największą całkowitą zawartością polifenoli oraz witaminy C odznaczał się na-pój przygotowany ze szpinakiem, a najmniejszą nana-pój z pietruszką.
Badania dotyczące zawartości polifenoli w warzywach i owocach były prowa-dzone przez wielu autorów, najczęściej badano zwartość polifenoli w pojedynczych produktach. Brak oznaczenia w badaniach własnych całkowitej zawartości polife-noli w poszczególnych składnikach napojów stanowiło ograniczenie pracy. Dane te pozwoliłyby na porównanie wyników z pracami innych autorów. Ponadto, umożli-wiłyby wskazanie jak różne czynniki, np. pora roku czy czas przechowywania wpły-wają na zawartość polifenoli w poszczególnych produktach.
Koktajl z dodatkiem pietruszki zawierał najmniej polifenoli. W badaniach prowa-dzonych przez Al–Juhaimi i Ghafoor (5) zawartość polfienoli w pietruszce została oznaczona na poziomie 1,22 mg GAE/100 mL. W innym badaniu przeprowadzonym przez Chandra et al. (6) zawartość tych związków wyniosła 18 mg GAE/100 g ś.m.
Kolejnym składnikiem tego napoju był sok jabłkowy. Keskin-Šašić et al. (7) oznaczyli zawartość polifenoli w soku jabłkowym na poziomie od 9,75 mg GAE/100 mL do 15,8 mg GAE/100 mL ,w zależności od zastosowanej metody badania (próbka nie odwirowana/próbka odwirowana). Do przygotowania napoju wg autorskiej receptury wykorzystano również gruszkę. W pracy Fu et al. (8) wy-kazano, że całkowita zawartość polifenoli w zależności od odmiany wynosiła od 11,88 mg GAE/100 g do 68,06 mg GAE/100 g, natomiast Álvarez (9) uzyskał 99 mg GAE/100 mg.
Napój z dodatkiem szpinaku odznaczał się największą zawartością polifenoli. Badania krajowe przeprowadzone przez Karmańską (10), wykazały, że najwięk-szą zawartość polifenoli posiadał szpinak świeży hodowany w ogródku (284,3 mg GAE/100 g ś.m.). Niższą zawartością cechował się szpinak kupiony w
Nr 3 140
kecie, co mogło wynikać z czasu, w jakim został on dostarczony do konsumenta. Kolejnym składnikiem tego napoju był ananas. Badania przeprowadzone w Brazylii wykazały (11), że najwięcej polifenoli zawierał ananas odmiany Imperial (126,95 mg GAE/100 g ś.m.). Następnym składnikiem tego napoju był sok pomarańczowy. W badaniach Khaw Hui Wern (12) największą zawartość polifenoli oznaczono w soku pomarańczowym 100% komercyjnym – 76,84 mg GAE/mL, a w świeżym – 60,02 mg GAE/mL.
Napój z dodatkiem jarmużu zawierał zbliżoną ilość polifenoli co napój z do-datkiem szpinaku. W pracy brazylijskich naukowców (13) zawartość polifenoli w tym warzywie została oznaczona na poziomie 0,606 mg GAE/mL i była naj-wyższa wśród badanych warzyw (brokuł, kapusta, marchew). W badaniach prze-prowadzonych przez Bąk-Sypień (14) wykazano, że zawartość polifenoli różni się w zależności od odmiany i warunków uprawy. Kolejnym składnikiem wykorzysta-nym do przygotowania napoju było kiwi. Fu et al. (8) w swoim badaniu oznaczyli zawartość polifenoli w kiwi na poziomie 87,54 mg GAE/100 mg, natomiast w bada-niu Alvarez (9) wyniosła ona 126 mg GAE/100 mg.
Autorzy omówionych prac otrzymane wyniki dotyczące zawartości polifenoli przedstawiali w różnych jednostkach, dlatego aby porównać teoretyczną zawartość polifenoli z ich zawartością w badanych napojach skorzystano z bazy Phenol Explo-rer (15). Uzyskane wartości przedstawia tab. 3. Dla napojów z dodatkiem pietruszki i jarmużu wyliczona na podstawie bazy danych zawartość polifenoli była wyższa odpowiednio o 9,01 mg GAE/100 g ś.m. i 11,36 mg GAE/100 g ś.m. Dla napoju z dodatkiem szpinaku, otrzymana w przeprowadzonym badaniu własnym, zawar-tość polifenoli była ponad 1,5 razy wyższa w porównaniu z zawartością obliczoną na podstawie danych zawartych w Phenol Explorer. Na podstawie analizy licznych prac badawczych dotyczących zawartości polifenoli w produktach spożywczych można stwierdzić, że całkowita zawartość polifenoli w napojach zależy od ich za-wartości w poszczególnych składnikach.
Wykorzystane warzywa i owoce oprócz polifenoli zawierają wiele bioaktyw-nych składników, w tym witaminę C. Najmniejszą zawartość witaminy C oznaczono w napoju z dodatkiem pietruszki. Pietruszka jest dobrym źródłem tej witaminy, jed-nak niewłaściwe jej przechowywanie i czas od zbioru do przygotowania napoju mo-gły być przyczyną obniżenia zawartości tej witaminy. Liście pietruszki są dostępne przez cały rok, jednak zawartość cennych składników zmniejsza się w sezonie zi-mowo-wiosennym. Na niższą zawartość witaminy C wpływ mógł mieć także spo-sób przygotowania napojów (rozdrabnianie i miksowanie składników). Największą zawartość witaminy C oznaczono w napoju z dodatkiem szpinaku. Ponadto, jednym ze składników tego napoju był sok pomarańczowy, który zawiera znaczne ilości tej witaminy, co mogło wpłynąć na otrzymany wynik.
Nr 3 141
Tabela 3. Zawartość polifenoli w badanych napojach obliczona w oparciu o bazę Phenol Explorer.
Table 3. The content of polyphenols in the tested beverages calculated on the basis of for the Phenol Explorer database.
Nazwa napoju Nazwa produktu Zawartość polifenoli (mgGAE/100 g śm)
Napój z pietruszką pietruszka liście 1,12 gruszka 8,34 sok jabłkowy 37,10 suma: 46,56 Napój ze szpinakiem szpinak 11,93 ananas 1,18 sok pomarańczowy 27,38 suma: 40,49 Napój z jarmużem jarmuż 25,53 kiwi 0,23 sok jabłkowy 49,46 suma: 75,22 WNIOSKI
Przygotowane do badania napoje są zróżnicowane ze względu na całkowitą za-wartość polifenoli oraz witaminy C. Najwyższą ich za-wartość oznaczono w napoju z dodatkiem szpinaku. Najmniejszą zawartość witaminy C oraz polifenoli stwier-dzono w napoju z dodatkiem pietruszki.
A . K i c i a k , A . Wi e n c e k , A . B i e l a s z k a , J . N i e ć , E . G r o c h o w s k a - N i e d w o r o k , M . K a r d a s
CONTENT OF POLYPHENOLS AND VITAMIN C IN BEVERAGES WITH GREEN VEGETABLES
S u m m a r y
Introduction: Vegetables and fruits are an essential element of the daily diet. They play an important role in maintaining health and preventing the occurrence of diseases. Antioxidants are compounds that even in small amounts have the ability to neutralize free radicals. The most important are: carotenoids, vitamins C and E and polyphenols.
Aim: The main aim of the research was to assess the total content of polyphenols and vitamin C in beverages with green vegetables.
Material and methods: The research material consisted of three original drinks prepared on the basis of green vegetables. The main ingredients – fruits and green vegetables were selected based on their
Nr 3 142
availability on the market in the autumn and winter and because of their taste. In the prepared research material, the total polyphenol content and vitamin C content were determined. The total polyphenol con-tent was determined using the spectrophotometric method using the Folin-Ciocalteu reagent. The concon-tent of vitamin C was determined by titration with the use of Tillmans dye.
Results: The highest total polyphenol content was found in the drink prepared with spinach – 65.74 mg GAE/100 g sm, and the smallest drink with parsley – 37.55 mg GAE/100 g sm. The highest content of vitamin C was determined in a drink with the addition of spinach - 68.18 mg/100 g. The lowest vitamin C content was determined in the drinkwith parsley – 7.2 mg/100 g.
Conclusions: The drinks prepared for the test are diversified in terms of the total content of polyphe-nols and vitamin C. Their highest value was marked in the drink with the addition of spinach. The lowest content of vitamin C and polyphenols was found in the drink with parsley.
PIŚMIENNICTWO
1. Stolarzewicz I., Ciekot J., Fabiszewska A., Białecka-Florjańczyk E.: Roślinne i mikrobiologiczne źródła przeciwutleniaczy. Postępy Hig. Med. Dośw, 2013; 67:1359-1373. – 2. Mężyńska M., Brzóska M.: Związki polifenolowe w leczeniu i profilaktyce wybranych chorób cywilizacyjnych – dowody z badań epidemiologicznych. Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu, 2016; 48: 269-276. – 3. Singleton V.L., Rossi J.A.: Colorimetry of Total Phenolics with Phosphomolybdic Phosphotungstic Acid Reagents. Am. J. Enol. Viticult, 1965; 16(3): 144-158. – 4. PN-A-04019:1998, Produkty spożywcze - Oznaczanie zawartości witaminy C. – 5. Al-Juhaimi F., Ghafoor K.: Total phenols and antioxidant activities of leaf and stem extracts from coriander, mint and parsley grown in Saudi Arabia. Pak. J. Bot, 2011; 43(4): 2235-2237. – 6. Chandra S., Khan S., Avula B., et al.: Assessment of total phenolic and flavonoid content, antioxi-dant properties, and yield of aeroponically and conventionally grown leafy vegetables and fruit crops: a comparative study. Evid Based Complement Alternat Med, 2014; 2014:253875. – 7. Keskin-Šašić I., Tahirović I., Topčagić A. et al.: Total Phenolic Content and Antioxidant Capacity of Fruit Juices, 2012; 39: 25-28. – 8. Fu L., Xu B.T., Xu X.R., et al.: Antioxidant capacities and total phenolic contents of 62 fruits. Food Chem, 2011; 129(2): 345-350. – 9. Álvarez R., Araya H., Navarro-Lisboa R., Lopez De Dicastillo C.: Evaluation of Polyphenol Content and Antioxidant Capacity of Fruits and Vegetables Using a Modified Enzymatic Extraction. Food Technol Biotechnol, 2016; 54(4): 462-467. – 10. Karmańska A., Bąk-Sypień I., Panek M., Karwowski B.: Badanie zawartości związków polifenolowych oraz aktywności przeciwutle-niającej szpinaku (Spinacia oleracea L.). Bromat. Chem. Toksykol, 2017; 50(3): 241-245.
11. Ferreira E.A., Siqueira H.E., Boas E.V.V., Hermes V.S., De Oliveira R. A..: Bioactive compounds and antioxidant activity of pineapple fruit of different cultivars. Revista Brasileira de Fruticultura, 2016; 38(3): 146. – 12. Khaw Hui Wern, Hasnah Haron, Chan Boon Keng. Comparison of Total Phenolic Con-tents (TPC) and Antioxidant Activities. Sains Malaysiana, 2016; 45(9): 1319-1327. – 13. Verona Borges Ferreira, Thadia Turon Costa da Silva, Silvia Regina Magalhães Couto, Armando Ubirajara Oliveira Sabaa Srur.: Total Phenolic Compounds and Antioxidant Activity of Organic Vegetables Consumed in Brazil. Food and Nutrition Sciences, 2015; 6: 798-804. – 14. Bąk-Sypień I., Karmańska A., Kubiak K., Karwowski B.: Aktywność przeciwutleniająca świeżego i termicznie przetworzonego zielonego i czer-wonego jarmużu. Bromat. Chem. Toksykol, 2017; 50(3): 246-251. – 15. Neveu V., Perez-Jiménez J., Vos F. et al.: Phenol–Explorer: an online comprehensive database on polyphenol contents in foods. Database, 2010.
Adres: 41-808 Zabrze-Rokitnica, ul. Jordana 19
Ewa Malczyk, Agata Malczyk, Marta Misiarz, Ewa Szura, Joanna Cipper OCENA STOSOWANIA SUPLEMENTÓW DIETY I LEKÓW OTC
PRZEZ KOBIETY W CIĄŻY
Wydział Nauk o Zdrowiu i Kulturze Fizycznej, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nysie
Dziekan: dr n. o zdr. R. Palacz
Celem pracy była ocena stosowania suplementów diety i leków OTC przez kobiety w ciąży. Narzędziem badawczym był autorski kwestionariusz ankiety zawierający pytania o wiek, wykształcenie, sytuację zawodową, miejsce za-mieszkania, liczbę ciąż i trymestr obecnej ciąży, uczęszczanie na wizyty u gi-nekologa oraz pytania dotyczące stosowania suplementów diety i leków OTC przez kobiety w ciąży.
Słowa kluczowe: suplementy diety, leki OTC, kobiety w ciąży. Key words: dietary supplements, OTC drugs, pregnant women.
Ciąża to stan dla przyszłej matki bardzo wyjątkowy i niepowtarzalny. Każda kobieta w tym okresie powinna szczególnie zadbać nie tylko o swoje zdrowie, ale także o zdrowie przyszłego potomka. Prawidłowo zbilansowana dieta kobiety w okresie prenatalnym powinna zaspokoić potrzeby organizmu w makroskładni-ki (białko, tłuszcze, węglowodany) i mikroskładnimakroskładni-ki odżywcze (składnimakroskładni-ki mineral-ne i witaminy) (1). Niestety brak wiedzy na temat prawidłowego żywienia kobiet w ciąży oraz stosowania suplementów diety i leków OTC (ang. over-the-counter drug, leki dostępne bez recepty) prowadzi do wielu błędów popełnianych przez przyszłe matki. Kobiety w ciąży bardzo często, bez konsultacji z lekarzem, naduży-wają suplementów diety i leków OTC, co może przyczynić się do złego samopoczu-cia ciężarnej, ale także do nieprawidłowego rozwoju dziecka (2, 3, 4). Celem pracy była ocena stosowania suplementów diety i leków OTC przez kobiety w ciąży.
MATERIAŁ I METODY
Badanie zostało przeprowadzone na przełomie września – listopada 2017 r. na terenie województwa opolskiego. Kryteriami włączenia do badań były: ciąża, zgoda na badanie oraz poprawne wypełnienie kwestionariusza ankiety. Badaną grupę two-rzyło 100 kobiet spełniających kryteria wyboru.
Nr 3 144
Metodą badawczą stosowaną w niniejszym badaniu był sondaż diagnostyczny. Narzędziem badawczym był autorski kwestionariusz ankiety zawierający pytania o wiek, wykształcenie, sytuację zawodową, miejsce zamieszkania, liczbę ciąż i try-mestr obecnej ciąży, uczęszczanie na wizyty u ginekologa oraz pytania dotyczące stosowania suplementów diety i leków OTC, takich jak: Femibion, Pregna DHA, Pregna, Prenatal Classic, Vita-miner mama, Vita Mama, Omegamed Pregna, Apap, Paracetamol, Solpadeina, Pyralgina, Ibuprom, Dexak, Gripex, Theraflu, Polopiryna, Aspiryna, Prenalen, Renopuren zatoki, Rennie, Ranigast, Manti, Alugastrin, Ga-viscon, Controloc Control, Pantoprazol, Bioprazol, Helicid, MagVitB6, MagneB6, Aspargin, Neomag Skurcz, Magnezin, Acatar, Otrivin, Nasic, Xylogel, woda mor-ska, sól fizjologiczna (0,9% NaCl), przez kobiety w ciąży.
W celu wykazania zależności pomiędzy stosowaniem suplementów diety i leków OTC przez kobiety w ciąży a ich poziomem wykształcenia, przeprowadzono test χ2 z poprawką Yatesa. Analizę statystyczną przeprowadzono wykorzystując program statystyczny Statistica v.13.0. Poziom istotności przyjęto na poziomie p < 0,05.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Wśród 100 ankietowanych kobiet, najwięcej było kobiet w wieku 26-34 lat (40%), następnie w wieku 19-25 lat (26%) i w wieku 35-45 lat (25%). Najmniej liczną grupę tworzyły kobiety w wieku 15-18 lat (9%). Większość odznaczała się wykształceniem wyższym (35%) i średnim (31%), 17 kobiet (17%) określiło swoje wykształcenie jako zawodowe, a 12 (12%) jako wyższe zawodowe. Pięć (5%) respondentek miało wy-kształcenie podstawowe. Prawie 40% kobiet przebywało na zwolnieniu lekarskim, 27% pracowało zawodowo, a 24% nie pracowało w ogóle. Jedenaście (11%) kobiet wybrało odpowiedź, że jeszcze się uczy bądź studiuje. Na pytanie dotyczące miejsca zamiesz-kania najwięcej kobiet zaznaczyło odpowiedź – wieś (38%). W miejscowościach od 5 tys. do 50 tys. mieszkańców mieszkało 26% kobiet, natomiast w miasteczkach poniżej 5 tys. mieszkańców 23% ankietowanych kobiet. Trzynaście procent kobiet zadeklarowało, że mieszka w mieście powyżej 50 tys. mieszkańców. Ponad połowa ankietowanych kobiet spodziewała się dziecka po raz pierwszy (51%), 28% respon-dentek miało zostać matkami po raz drugi, natomiast 18% oczekiwało trzeciego dziec-ka. Jedynie 3 kobiety (3%) były w trakcie czwartej ciąży. Najwięcej ankietowanych kobiet (52%) było w II trymestrze ciąży, 32% w III trymestrze, a 16% w I trymestrze ciąży. Zdecydowana większość przebadanych kobiet (96%) regularnie uczęszczała podczas ciąży do ginekologa, w tym wszystkie kobiety z wykształceniem średnim i wyższym, a ponad 90% z zawodowym, 80% z wyższym zawodowym oraz podsta-wowym. Zaledwie 4 osoby udzieliły negatywnej odpowiedzi. Były to kobiety ciężarne z wykształceniem podstawowym i wyższym zawodowym.
Przyjmowanie suplementów diety i leków OTC przez kobiety w ciąży w dzisiej-szych czasach stało się powszechne (5, 6, 7, 8, 9). W 2012 r. na świecie było ponad 200 milionów kobiet w ciąży. W ciągu ostatnich 30 lat liczba kobiet przyjmujących
Nr 3 145 leki w czasie ciąży podwoiła się i szacuje się, że 90% kobiet w ciąży spożywa co naj-mniej jeden lek w czasie jej trwania (10, 11). W Stanach Zjednoczonych ponad 90% kobiet w ciąży zażywa leki na receptę lub leki OTC (12). Międzynarodowe badania przeprowadzone w latach 2011-2012 w Europie, Ameryce Północnej i Południowej oraz Australii wśród kobiet w ciąży i matek dzieci poniżej roku życia dostarczyły informacji, że 81,2% ankietowanych kobiet zadeklarowało stosowanie co najmniej jednego leku (przepisanego na receptę lub bez recepty) podczas ciąży. W tych bada-niach stosowanie leków OTC deklarowało 66,9% kobiet w ciąży, przy czym 68,4% i 17% kobiet zgłosiło stosowanie przynajmniej jednego leku odpowiednio do le-czenia ostrego/krótkoterminowego i do lele-czenia przewlekłego/długotrwałego (13). Z kolei w badaniach Abduelkarema i Mustafy (14), 40% respondentek mieszkają-cych w Zjednoczonych Emiratach Arabskich zadeklarowało, że przyjmowało leki OTC podczas ciąży, przy czym większość (94,2%) zgodziła się z oświadczeniem, że nie wszystkie leki OTC można bezpiecznie przyjmować w czasie ciąży.
W niniejszych badaniach spośród 100 przebadanych kobiet prawie 90%, niezależ-nie od poziomu wykształcenia, stosowało preparaty witaminowo-mineralne (Femibion, Pregna DHA, Pregna, Prenatal Classic, Vita-miner mama, Vita Mama, Omegamed Pregna) (tab. I). Podobne wyniki otrzymali Hamułka i współpr. (3) oraz Grzelak i współpr. (15). W badaniach Hamułki i współpr. (3) zażywanie preparatów witami-nowo-mineralnych deklarowało 98,3% kobiet ciężarnych, a w badaniach Grzelak i współpr. (15) – 89%. Badania Lundqvist i współpr. (16), Harton i współpr. (17) oraz Makowskiej-Donajskiej i Hirnle (18) wskazały, że częste zażywanie preparatów witami-nowo-mineralnych przez kobiety w ciąży może wynikać z braku zbilansowanej diety.
Tabela 1. Stosowanie suplementów diety i leków OTC przez kobiety w ciąży. Table 1. Use of dietary supplements and OTC drugs by pregnant women.
Pytania/odpowie-dzi*/suplement diety, lek OTC Ogółem Wykształcenie P Z Ś WZ W N % N % N % N % N % N %
Czy zażywa Pani witaminy i minerały dla kobiet ciężarnych?
Tak 89 89 5 100 13 76 30 97 11 92 30 86 Femibion 41 46 4 80 7 54 14 47 3 27 13 43 Pregna DHA 34 38 2 40 7 54 8 27 7 64 10 33 Pregna 27 30 3 60 4 31 9 30 6 55 5 17 Prenatal Classic 10 11 - - 1 8 5 17 2 18 2 7 Vita-miner mama 12 13 - - 2 15 2 7 1 9 7 23 Vita Mama 1 1 - - 1 8 - - - -Omegamed Pregna 3 3 - - 1 8 - - - - 2 7
Nr 3 146 Pytania/odpowie-dzi*/suplement diety, lek OTC Ogółem Wykształcenie P Z Ś WZ W N % N % N % N % N % N %
Czy zażywa Pani leki przeciwbólowe/ przeciwgorączkowe/ przeciwzapalne?**
Tak 61 61 5 100 11 65 22 71 7 58 16 46 Apap 42 69 4 80 10 91 16 73 4 57 8 50 Paracetamol 39 64 5 100 7 64 13 59 7 100 7 44 Solpadeina 3 5 1 20 - - 2 9 - - - -Pyralgina 6 10 - - 3 27 1 5 1 14 1 6 Ibuprom 15 25 3 60 7 64 3 14 1 14 1 6 Dexak 3 5 1 20 - - 2 9 - - -
-Czy będąc w ciąży stosuje Pani leki/ suplementy diety w przypadku przeziębienia/ grypy?**
Tak 56 56 5 100 10 59 20 65 5 42 16 46 Gripex 17 30 1 20 5 50 7 35 3 60 1 6 Theraflu 3 5 - - - - 1 5 - - 1 6 Polopiryna 17 30 1 20 5 50 7 35 3 60 1 6 Aspiryna 13 23 2 40 3 30 5 25 1 20 2 13 Prenalen 38 68 4 80 5 50 13 65 3 60 13 82 Renopuren zatoki 15 27 1 20 3 30 7 35 1 20 3 19
Czy w przypadku problemu ze zgagą/ nadkwasotą żołądka stosuje Pani stosowne preparaty?**
Tak 63 63 5 100 13 76 24 77 6 50 15 43 Rennie 43 68 4 80 9 69 17 71 3 50 10 67 Ranigast 15 24 4 80 2 15 5 21 3 50 1 7 Manti 15 24 3 60 4 31 7 30 1 17 - -Alugastrin 13 20 1 20 4 31 4 17 3 50 1 7 Gaviscon 5 8 - - 2 15 - - 2 34 1 7 Controloc Control 8 13 - - 3 23 4 16 - - 1 7 Pantoprazol 7 12 1 20 1 8 3 13 1 17 1 7 Bioprazol 5 8 - - - - 3 13 1 17 1 7 Helicid 1 2 - - - - 1 4 - - - -E. Malczyk i współpr. Tabela 1. (cd.). Table 1. (cont.).
Nr 3 147 Pytania/odpowie-dzi*/suplement diety, lek OTC Ogółem Wykształcenie P Z Ś WZ W N % N % N % N % N % N %
Gdy odczuwa Pani skurcze łydek, to zażywa Pani preparaty łagodzące te dolegliwości?
Tak 62 62 5 100 12 86 21 88 8 100 16 76 MagVitB6 24 39 3 60 7 58 10 48 3 38 3 14 MagneB6 34 55 3 60 7 58 9 43 2 26 15 62 Aspargin 10 16 2 40 1 8 6 29 1 13 - -Neomag Skurcz 15 24 2 40 3 25 6 29 4 50 - -Magnezin 5 8 - - 2 17 2 10 1 13 -
-Czy podczas ciąży mając męczący katar stosuje Pani preparaty łagodzące dolegliwości?**
Tak 67 67 5 100 14 82 24 77 8 67 16 46 Acatar 18 26 3 60 3 21 8 33 2 26 2 13 Otrivin 9 13 1 20 1 7 1 4 2 25 4 24 Nasic 9 13 1 20 4 29 4 17 - - - -Xylogel 15 22 1 20 6 43 4 17 1 13 3 19 Woda morska 41 61 4 80 11 79 15 63 4 50 7 44 0,9% NaCl 43 64 5 100 11 79 13 54 5 63 9 56
P – podstawowe, Z – zawodowe, Ś – średnie, WZ – wyższe zawodowe, W – wyższe; * – wielokrotny wybór; ** – istotność zależna statystycznie przy p < 0,05
Oprócz stosowania preparatów witaminowo-mineralnych, większość ankie- towanych kobiet w ciąży stosowała również leki przeciwbólowe/przeciwgorączko-we (Apap, Paracetamol), suplementy diety/leki w razie przeziębienia bądź grypy (Prenalen), uśmierzające dolegliwości w razie zgagi czy nadkwasoty żołądka (Ren-nie) oraz preparaty na katar (woda morska, sól fizjologiczna). Znamiennie, częściej kobiety z wykształceniem podstawowym, zawodowym, średnim, wyższym zawo-dowym niż wyższym deklarowały stosowanie leków przeciwbólowych/przeciwgo-rączkowych, takich jak: Apap (80% vs 91% vs 73% vs 57% vs 50%), Paracetamol (100% vs 64% vs 59% vs 100% vs 44%), leków przeciwbólowych/ przeciwzapal-nych, takich jak: Ibuprom (60% vs 64% vs 14% vs 14% vs 6%), suplementów diety/ leków w razie przeziębienia bądź grypy, takich jak: Gripex (20% vs 50% vs 35% vs 60% vs 6%), Polopiryna (20% vs 50% vs 35% vs 60% vs 6%), uśmierzających dolegliwości w razie zgagi czy nadkwasoty żołądka, takich jak: Ranigast (80% vs
Ocena stosowania suplementów diety i leków OTC przez kobiety w ciąży
Tabela 1. (cd.). Table 1. (cont.).
