Sprawdzono, jaki jest stan wiedzy i poziom świadomości przebadanej mło-dzieży licealnej na temat właściwości kawy. W tym celu zsumowano punkty za poprawne odpowiedzi na pytania o negatywne i pozytywne działania kawy, a następnie wykonano analizę częstości. Do zdobycia było łącznie 6 punktów. Uzyskane wyniki przedstawiono w postaci zarówno liczebności, jak i procento-wej (tab. 1).
Nr 2 82
Tabela 1. Stan wiedzy przebadanej młodzieży licealnej na temat właściwości kawy. Table 1. The knowledge of high school students about the properties of coffee.
Liczebność Procent
Stan wiedzy niski (0-2 punkty) 79 48,5
Stan wiedzy średni (3-4 punkty) 70 42,9
Stan wiedzy wysoki (5-6 punktów) 14 8,6
Największy odsetek przebadanej młodzieży wykazał się małą wiedzą na temat właściwości kawy. Była to prawie połowa ankietowanych. Niewiele mniej badanych odznaczała się średnią wiedzą. W tym przypadku, również była to prawie połowa przebadanych osób. Najmniej młodzieży licealnej wykazała dużą wiedzę na temat właściwości kawy. Taki wynik osiągnęło niecałe 9% badanych osób.
W kolejnym kroku sprawdzono skąd młodzież licealna czerpie wiedzę na temat kawy. Okazało się, że istnieje tendencja wśród przebadanej młodzieży licealnej do wybierania konkretnych źródeł wiedzy na temat kawy (χ2(4) = 149,16; p < 0,001; N = 163). Następnie wykonano analizę częstości w celu sprawdzenia które ze źródeł czerpania wiedzy, młodzież wybiera najczęściej.
0 25 50 75 100 125
Od rodziców Z książek Z Internetu Z telewizji Od rówieśników
Li cz ba o só b
Ryc. 1. Źródła czerpania wiedzy na temat kawy wśród badanej młodzieży licealnej. Fig.1. Sources of knowledge about coffee among the high school students surveyed.
Najwięcej badanej młodzieży licealnej czerpie wiedzę na temat kawy z Internetu (ryc. 1). Na zadeklarowanie tego źródła wiedzy zdecydowała się ponad połowa ba-danych. Znacznie mniej ankietowanych zaznaczyło rodziców jako źródło czerpania
Nr 2 83 wiedzy, co było drugą najczęstszą odpowiedzią. Niewiele rzadziej niż od rodziców, badani pogłębiają wiedzę od rówieśników. Najmniej badanych zaznaczyło odpo-wiedzi uwzględniające pozyskiwanie wiedzy na temat kawy z telewizji i książek.
W celu zweryfikowania hipotezy mówiącej o tym, że młodzież pije kawę w zróż-nicowanych formach pod względem: mocy, formy, dodatków, a także okoliczności, i nie można wskazać w tym zakresie jakiejś dominującej tendencji, zwyczaju czy zależności, wykonano test Friedmana dla każdej z wymienionych form picia kawy.
Tabela 2. Różnice w formie picia kawy.
Table 2. Differences in the form of drinking coffee.
χ2 p N
Dodatki do kawy 427,93 < 0,001 129
Okoliczności picia kawy 137,83 < 0,001 163
Forma kawy 41,35 < 0,001 129
Okazało się, że we wszystkich przebadanych aspektach picia kawy pojawiały się odpowiedzi dominujące (tab. 2). Z tego powodu zdecydowano się wykonać analizę częstości dla wszystkich trzech zagadnień. Najpierw sprawdzono jak rozkładały się odpowiedzi osób badanych w pytaniu dotyczącym wybieranych dodatków do kawy. Wyniki przedstawiono na ryc. 2.
0 25 50 75 100 125
Mleko Śmietana Cukier Syrop Miód Słodzik Różne
dodatki dodatkówBez
Li cz ba o só b
Ryc. 2. Rozkład wyboru przebadanej młodzieży licealnej dotyczący dodatków do kawy. Fig. 2. Distribution of selection of coffee additives by high school students.
Nr 2 84
Zauważono, że najwięcej badanych zaznaczyło, że pije kawę z mlekiem. Była to najczęstsza odpowiedź, która przeważała nad pozostałymi. Mniej badanych za-znaczyło, że pije kawę z cukrem. Była to druga najczęstsza odpowiedź, lecz tym razem zadeklarowała ją mniej niż połowa licealnej młodzieży. Warto zaznaczyć, że wszystkie odpowiedzi, oprócz odpowiedzi dotyczących picia kawy z cukrem i kawy z mlekiem, osiągały niecałe 10% deklaracji wśród młodzieży licealnej. Najmniej odpowiedzi dotyczyło spożycia kawy ze słodzikiem. Jednak podobną wartość za-uważono, jeżeli chodzi o picie kawy ze śmietaną i kawy z miodem.
Wykonano również analizę częstości dla okoliczności w jakich badani piją kawę. Rozkład odpowiedzi przedstawiono na ryc. 3.
0 20 40 60 80
Niepicie kawy Picie kawy w różnych okolicznościach Picie kawy do różnych posiłków Picie kawy do posiłku wyłącznie słodkiego Picie kawy między posiłkami Picie kawy po posiłku Picie kawy na czczo
Liczba osób
Ryc. 3. Rozkład odpowiedzi na pytanie o okoliczności, podczas, których przebadana młodzież licealna pije kawę.
Fig. 3. Distribution of responses to the question of circumstances of drinking coffee by high school stu-dents.
Prawie połowa osób zaznaczyła, że pije kawę w różnych okolicznościach. Po-twierdza to częściowo hipotezę, że młodzież licealna nie wykazuje tendencji do picia kawy w konkretnych sytuacjach. Najmniej odpowiedzi zauważono odnośnie picia kawy na czczo, a tylko jedna osoba więcej zaznaczyła, że pije kawę wyłącznie do posiłku słodkiego. Progu 10% badanych nie przekroczyła odpowiedź dotycząca picia kawy do różnych posiłków. Zbadano również, jaki rodzaj kawy najczęściej wypija młodzież licealna (ryc. 4).
Nr 2 85 0 20 40 60 80
Kawa ziarnista Kawa rozpuszczalna Kawa z ekspresu Różna forma pitej kawy
Li cz ba o só b
Ryc. 4. Rodzaj kawy pitej przez badaną młodzież licealną. Fig 4. The type of coffee drunk by secondary school students.
Okazało się, że ponad połowa badanych pije kawę rozpuszczalną. Na drugim miejscu znalazła się kawa z ekspresu, a dopiero na trzecim mielona kawa ziarnista. Natomiast najmniej osób zaznaczyło, że nie ma konkretnej preferencji dotyczącej rodzaju kawy.
Zbadano ile spośród przebadanych osób wypiło już pierwszą w życiu kawę oraz regularnie ją spożywa. W tym celu wykonano analizę częstości dla pytania o wiek wypicia pierwszej kawy oraz pytanie dotyczące regularności picia kawy (tab. 3).
Tabela 3. Spożywanie kawy przez badaną młodzież licealną. Table 3. Coffee consumption by high school students.
Liczebność Procent
Wypita pierwsza kawa w życiu 152 93,3
Regularne picie kawy 79 48,5
Okazało się, że zdecydowana większość badanych spożyła już pierwszą w życiu kawę. Jedynie niecałe 10% ankietowanych nie wypiło jeszcze pierwszego kubka kawy. Jednak tylko niecała połowa badanych zadeklarowała regularne picie kawy. Natomiast 51,5% badanej młodzieży nie pije kawy regularnie.
Wśród uczniów deklarujących regularne picie kawy wykonano analizę częstości w celu sprawdzenia, ile kubków kawy dziennie wypijają. Wyniki przedstawiono na ryc. 5.
Nr 2 86 1% 7% 35% 34% 23%
Ponad 5 kubków 4-5 kubków 2-3 kubki 1 kubek różnie
Ryc. 5. Ilość kawy wypijanej dziennie przez badaną młodzież. Fig. 5. Amount of coffee drunk per day by the surveyed youth.
Większość uczniów (69%) spożywa od 1 do 3 kubków kawy dziennie, 23% z nich nie ma stałego zwyczaju, 7% wypija dziennie od 4 do 5 kubków, a tylko jedna osoba zaznaczyła, że spożywa dziennie ponad 5 kubków kawy.
Zbadano również, czy przekonania i poglądy dotyczące kawy panujące w domu rodzinnym mają związek z towarzystwem, wiekiem i okolicznościami obecnymi podczas wypicia pierwszej kawy przez badanych (tab. 4).
Tabela 4. Związek poglądów i przekonań dotyczących kawy, panujących w domu rodzinnym, z towarzystwem, wiekiem i okolicznościami obecnymi podczas wypicia pierwszej kawy.
Table 4. The relationship between views and beliefs about coffee in the family home and the company, age and circumstances during drinking the first coffee.
Poglądy i przekonania panujące w domu rodzinnym
χ2 p V N
Wiek wypicia pierwszej kawy 7,77 0,836 0,15 163
Okoliczności wypicia pierwszej kawy 3,3 0,983 0,12 163
Towarzystwo podczas wypicia
pierwszej kawy 7,67 0,623 0,18 163
Związki poglądów i przekonań dotyczące kawy, pomiędzy panującymi zwycza-jami w domu rodzinnym a związanymi z towarzystwem, wiekiem i okolicznościa-mi obecnyokolicznościa-mi podczas wypicia pierwszej kawy, okazały się nieistotne statystycznie. Okoliczności, wiek i towarzystwo podczas wypicia pierwszej kawy przez badanych były niezależne od poglądów panujących w ich domu rodzinnym.
Nr 2 87 Badanie własne wykazało, że aż 93,3% uczniów klas maturalnych z powia-towego miasta Lęborka wypiło już w swoim życiu swoją pierwszą kawę. Jed-nak tylko 48,5% badanej młodzieży pije kawę regularnie. Z badań przeprowa-dzonych przez Sitko i współpr. w 2012 r. (6) wynika, że kawę spożywało ok. 40% licealistów. Natomiast badania Wanat i Woźniak-Holeckiej z 2011 (7) roku wykazały, że aż 55% licealistów pije kawę regularnie. Porównując te badania można wysnuć wniosek, że spożycie kawy wśród licealistów nie zmienia się na przestrzeni ostatnich kilku lat i oscyluje w okolicach 50%. Z przeprowadzonej ankiety wynika, że wśród uczniów deklarujących regularne picie kawy, 34% wypija 1 kubek kawy dziennie, 35% – od 2 do 3 kubków, a tylko 8% spożywa 4 lub więcej kubków kawy na dobę. Z badań przeprowadzonych przez Wanat i Woźniak-Holecką (7) wynika natomiast, że wśród licealistów pijących kawę regularnie, aż 80% wypija 1 kawę dziennie, 18% – od 2 do 3 kaw dziennie, a jedynie 1% spożywa 4 i więcej kaw dziennie. Z powyższych badań wynika, że większość młodzieży licealnej spożywa kawę w ilościach zalecanych przez Instytut Żywności i Żywienia. Zalecenia te wynoszą 300 mg kofeiny na dobę, co odpowiada 3-4 filiżankom. Na podstawie badań własnych w niniejszej pracy stwierdzono, że ponad połowa badanych licealistów pijących regularnie kawę, wybiera kawę rozpuszczalną, 35% sięga po kawę z ekspresu, a tylko 20% po kawę ziarnistą mieloną. W innym badaniu wykazano, że kawę rozpuszczalną wybiera 51% licealistów pijących kawę regularnie, kawę z ekspresu 7%, a kawę parzoną 40% (7). Z porównania tych wyników można wyciągnąć wniosek, że ekspresy ciśnieniowe są aktualnie dużo bardziej popularne niż były jeszcze 8 lat temu. Z dodatków do kawy ankietowani wybierali najczęściej mleko oraz nie-co rzadziej cukier. Tylko sporadycznie licealiści piją kawę czarną lub z innymi dodatkami. Należy zwrócić uwagę na to, że spożywanie kawy z kalorycznymi dodatkami, może powodować wzrost dziennej ilość kalorii. Może to skutkować zwiększeniem ryzyka nadwagi u młodzieży, jak i osób dorosłych (8).
Na podstawie wyników przeprowadzonej ankiety stwierdzono, że 48,5% uczniów klas maturalnych ma małą wiedzę na temat właściwości kawy, 42,9% z nich wykazało się średnim stanem wiedzy, a tylko 8,6% może pochwalić się dużą wiedzą na ten temat. Sprawdzono również skąd młodzież licealna czerpie wiedzę na temat kawy. Sześćdziesiąt siedem procent badanych zadeklarowała, że ich źródłem wiedzy jest Internet. Znacznie rzadziej licealiści czerpią wiedzę od rodziców (39%) i od rówieśników (35%). Książki (12%) i telewizja (11%) były źródłem wiedzy dla niewielkiej grupy badanych. W badaniu z 2001 r. prze-prowadzonym przez Lenart i Sikorę (9) wyniki były jednak inne. Badani jako źródło wiedzy na temat kawy najczęściej wybierali telewizję (65%), następnie osoby ze swojego otoczenia (21%), a na końcu prasę (18%) i radio (11%). Ba-dania te były co prawda przeprowadzone wśród dojrzałych konsumentów, a nie wśród uczniów, ale mimo to, można zauważyć tendencję przewagi Internetu nad innymi źródłami wiedzy.
Nr 2 88
WNIOSKI
1. Stan wiedzy badanej młodzieży licealnej na temat właściwości kawy był niski. 2. Młodzież czerpała wiedzę na temat kawy głównie z Internetu oraz w nieco mniejszym stopniu od rodziców i rówieśników.
3. Młodzież piła kawę w zróżnicowany sposób pod względem: formy, dodatków, a także okoliczności.
4. Zdecydowana większość badanej młodzieży licealnej wypiła już w swoim życiu pierwszy kubek kawy, jednak jej regularne – codzienne, spożywanie deklaro-wało tylko mniej niż połowa licealistów.
M . K a c z k a n , M . H o p a , S . M a ł g o r z e w i c z
COFFEE CONSUMPTION AMONG HIGH SCHOOL GRADUATE STUDENTS FROM THE CITY OF LĘBORK
S u m m a r y
Introduction: Coffee is one of the basic food products in today’s world. Many clinical studies confirm
its positive effect on the human body. However, some of them draw attention to its potentially dangerous effects, e.g. in combination with some drugs, and in a broader sense with various types of health problems. The amount of coffee consumed and the circumstances surrounding it have an impact on the balance of positive and negative health effects.
Aim of the work: The main aim of the research was to analyze coffee consumption among high
school students. In addition, the level of knowledge of young people about coffee and the source of ob-taining this information was assessed. The issue of age and circumstances in which young people started drinking coffee and the impact on that of the people closest to them were also emphasized.
Subjects and methods: High school graduate students from the city of Lębork were participants of
the study. The diagnostic survey method was used and the author’s questionnaire was used as the research tool. The results were statistically analyzed using Microsoft Office Excel 2007 and IBM SPSS Statistics version 25.
Results and conclusions: It was found that the vast majority of surveyed high school students have
already drunk the first coffee in their lives but only less than half consume it regularly. Young people drink coffee in various ways in terms of power, form, additions and circumstances. The level of knowledge of high school students about the properties of coffee is low, and they derive this knowledge mainly from the Internet and from parents and peers. However, the habits of the closest people did not have a statistically significant effect on the perception of coffee by young people.
PIŚMIENNICTWO
1. Gustek S., Barcz M., Jaworski M.: Występowanie cech kofeinizmu u młodzieży i młodych dorosłych deklarujących częste spożywanie bezalkoholowych napojów typu cola zawierających kofeinę. Pediatr. Med. Rodz., 2011; 7(4): 366-371. – 2. Temple J.L.: Caffeine use in children: what we know, what we have left to learn and why we should worry. Neurosci. Biobehav. Rev., 2009; 33: 793-806. – 3. Goluch
– Koniuszy Z., Moroch R.: Ocena częstotliwości spożycia produktów zawierających kofeinę i/lub taurynę
przez młodzież męską przed egzaminami na różnych poziomach edukacji. Bromat. Chem. Toksykol., 2017; 50(3): 201-220. – 4. Hallmann E., Ożga M., Rembiałkowska E.: Zawartość związków biologicznie czynnych w wybranych typach kawy z produkcji ekologicznej i konwencjonalnej. J. Res. Appl. Agric. Engin., 2010; 55(3): 99-104. – 5. Wierzbicka E., Brzozowska A., Dróżdż K.: Ocena ryzyka nadmiernego
Nr 2 89
pobrania kofeiny z dietą w wybranej grupie młodzieży szkolnej. Probl. Hig. Epidemiol., 2013; 94(4): 820-824. – 6. Sitko D., Wojtaś M, Gronowska-Senger A.: Sposób żywienia młodzieży gimnazjalnej i licealnej. Roczn. PZH, 2012; 63: 319-327. – 7. Wanat G., Woźniak – Holecka J.: Ocena konsumpcji pro-duktów zawierających kofeinę wśród młodzieży akademickiej i licealnej. Probl. Hig. Epidemiol., 2011; 92(3): 695-699. – 8. Zdrojewicz Z., Grześkowiak K., Łukasiewicz M.: Czy picie kawy jest zdrowe? Med. Rodz., 2016; 19(3): 138-145. – 9. Lenart B., Sikora T.: Model preferencji i zachowania konsumenta na rynku kawy. Żywność, 2001; 3(28): 95-107.
Adres: brak danych od autora
Agnieszka Ostachowska-Gąsior1, Malwina Gradek2
SPOŻYCIE SUPERFOODS A CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA INFEKCJI DRÓG ODDECHOWYCH WŚRÓD UCZNIÓW
KRAKOWSKICH SZKÓŁ ŚREDNICH
1Zakład Badań nad Żywieniem i Lekami, Wydział Nauk o Zdrowiu
Instytutu Zdrowia Publicznego UJCM Kierownik: dr hab. P. Kawalec prof. UJ
2Szpital Specjalistyczny im. Ludwika Rydygiera w Krakowie
Kierownik: dr n med. Marcin Hetnał
Jedynym superfoods, którego spożycie było istotnie wyższe w grupie uczniów o częstym występowaniu infekcji dróg oddechowych była cebula. Przy czym, w trakcie infekcji dróg oddechowych spożycie cebuli istotnie wzrastało zarówno w grupie o częstym, jak i w grupie o rzadkim występowaniu infekcji dróg oddechowych. Postać (surowe, przetworzone) w jakiej spożywane były superfoods nie miała wpływu na częstość występowania infekcji dróg odde- chowych u uczniów szkół średnich. Nie stwierdzono istotnej statystycznie zależności między płcią a częstością i ilością spożywanych superfoods.
Słowa kluczowe: superfoods, infekcje dróg oddechowych, odporność, cebula, dieta. Key words: superfoods, respiratory infections, immunity, onion, diet.
Prozdrowotne właściwości wielu produktów żywnościowych oraz domo-we sposoby zwalczania infekcji dróg oddechowych z ich zastosowaniem są po-wszechnie znane. Współcześnie dla określenia tych produktów coraz częściej uży-wa się pojęcia superfoods, choć wciąż nie ma mocnych, naukowych dowodów, potwierdzających bądź obalających ich szczególne znaczenie. Niektórzy badacze podkreślają prozdrowotne działanie superfoods i przypisują im wielką rolę, inni z kolei wskazują na znaczenie całościowego sposobu żywienia i stylu życia (1, 2, 3). Terminem superfoods (super żywność) określa się naturalne produkty żyw-nościowe będące znaczącym źródłem kilku, a nie tylko pojedynczego składnika o wysokiej wartości odżywczej i korzystnym oddziaływaniu na organizm człowie-ka. Produkty te, cechuje duża zawartość witamin, składników mineralnych, fito- związków, enzymów, bioaktywnych, peptydów i innych substancji czynnych, któ-re mogą dawać korzystny efekt zdrowotny (1). Pojęcie „superfoods” nie ma jednej jasno sprecyzowanej definicji, pojawiło się stosunkowo niedawno i rozprzestrze-nił się głównie w celach marketingowych. Po raz pierwszy użył go Aaron Moss
Nr 2 91 w czasopiśmie „Nature Nutrition” w 1988 r. Wkrótce określenie to stało się bardzo popularne, a przemysł spożywczy oraz marketingowy zaczęły wykorzystywać je, aby przyciągnąć do siebie klientów (2). Określenie to odnosi się w dużej mierze do owoców i warzyw, należeć tu będą produkty powszechne poza granicami Pol-ski, np. nasiona chia, awokado, jagody acai, komosa ryżowa oraz te, popularne w naszym kraju, np. czosnek, miód pszczeli, bez czarny, pigwa, aronia czarno-owocowa (1, 2, 4, 5).
Zawarte w superfoods, w znaczących ilościach, antyoksydanty (m.in. polife-nole, wit. A, C, E, cynk, selen) usuwają powstające w organizmie wolne rodniki tlenowe, zapobiegając powstawaniu stresu oksydacyjnego, który jest przyczyną uszkodzenia DNA komórek, mutacji komórkowych, przyspieszonego procesu sta-rzenia i licznych chorób (4). Polifenole to metabolity wtórne roślin wykazujące działanie przeciwutleniające oraz immunomodulujące. Zaliczamy do nich m.in. flawonoidy (flawanole, flawonole, flawony, flawanony, antocyjany, izoflawony) oraz stilbeny (resweratrol). Dobrym źródłem polifenoli są m.in.: cebule, jago-dy, jabłka, kakao, czerwone wino, brokuły, czarna i zielona herbata. Cynk jest pierwiastkiem, który działa antyoksydacyjnie, wpływa na prawidłowy rozwój, warunkuje procesy zapamiętywania oraz reguluje funkcjonowanie układu odpor-nościowego. Podawanie cynku podczas przeziębienia, w porównaniu z placebo, znacznie zmniejsza długość trwania choroby (6). Ważnym pierwiastkiem antyok-sydacyjnym jest również selen. Dobrym źródłem tego pierwiastka są m.in.: mię-so, ryby, owoce morza, produkty zbożowe, niektóre owoce i warzywa (czosnek, cebula, brokuły, szparagi, soczewica). Selen chroni komórki przed uszkodzeniem wskutek działania wolnych rodników tlenowych oraz reaktywnego azotu. Odpo-wiednia ilość selenu wpływa na zmniejszenie wytwarzania utlenionego LDL, co wiąże się ze zmniejszoną częstością występowania chorób serca. Niedobór selenu prowadzi do nieprawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego, m.in. poprzez obniżenie aktywności limfocytów T, makrofagów i komórek NK (6, 7). Zatem, superfoods jako dobre źródło antyoksydantów ma korzystne działanie w prewencji i leczeniu wielu chorób, w tym również chorób będących efektem nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu odpornościowego (1, 6, 8). Stąd też możliwość wykorzystania ich we wspomaganiu leczenia chorób infekcyjnych, w tym infekcji dróg oddechowych (5).
Celem podjętego badania było określenie zależności między ilością spoży- wanych produktów superfoods a częstością występowania infekcji dróg odde- chowych wśród uczniów i uczennic szkół średnich. Celem dodatkowym było uzy-skanie odpowiedzi na pytanie, czy istnieje istotna różnica w częstości występo-wania infekcji dróg oddechowych między osobami spożywającymi superfoods w postaci surowej a osobami spożywającymi je w postaci przetworzonej. Bada-nie miało także wykazać, czy płeć jest czynnikiem mającym wpływ na ilość spo- żywanych superfoods przez osoby, u których infekcje dróg oddechowych wystę-pują często.
Nr 2 92
MATERIAŁ I METODY
W badaniu uczestniczyły 153 osoby w wieku 15-20 lat, tj. 89 uczennic i 64 uczniów krakowskich szkół średnich. Dane o respondentach zebrano za pomocą kwestionariusza ankiety. Badane było spożycie takich produktów jak: aronia, cebula, czarna porzecz-ka, czosnek, dynia, jarmuż, kasza jaglana/płatki jaglane, maliny, miód pszczeli, natka pietruszki, orzechy włoskie, owoce cytrusowe (tj. cytryny, mandarynki, pomarańcze, grejpfruty, limonki, pomelo), siemię lniane i suszona żurawina. Częstość spożycia po-wyższych produktów była określana dla okresu ostatnich 12 miesięcy i w oparciu o ten wyznacznik dokonano podziału badanych na 2 grupy: tj. „spożywający rzadziej” (osoby spożywające dany produkt nie częściej niż 6 razy w ciągu ostatnich 12 miesięcy lub wcale), „spożywający częściej” (osoby spożywające dany produkt co najmniej 1 raz w miesiącu). Następnie obliczono ile porcji poszczególnych produktów superfoods jest spożywana średnio w ciągu tygodnia. Na tej podstawie wyodrębniono dwie rangi: ranga 0 – mniejsze ilości danego produktu (wszystkie osoby z grupy „spożywający rzadziej” oraz osoby z grupy „spożywający częściej”, dla których wyliczone spożycie wynio-sło mniej niż 1 porcję produktu na tydzień); ranga 1 – większe ilości danego produktu (osoby z grupy „spożywający częściej”, których deklarowane spożycie po przeliczeniu na każdy tydzień roku wyniosło co najmniej 1 porcję). Ostatecznie, uwzględniając