Analizie poddano tylko te elementy organizacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej, które maj¹ znaczenie na poziomie lokalnym oraz charakteryzuj¹ siê silnymi powi¹zania-mi powi¹zania-miêdzy struktur¹ agrarn¹ a urz¹dzaniem terenów rolnych.
W miejscowoci Siedliska przeprowadzono w latach 19922004 postêpowanie urz¹dze-nioworolne. W tym czasie zrealizowano nastêpuj¹ce inwestycje: przebudowa dróg, urz¹-dzenie u¿ytku ekologicznego, przebudowa koryta rzeki Brochotki oraz w ostatnich 2 latach scalenie gruntów wraz z dostosowaniem uk³adu dróg i dzia³ek do bezkolizyjnych skrzy¿owañ ze zmodernizowan¹ lini¹ kolejow¹. Wród zamierzeñ do wykonania pozosta³y nastêpuj¹ce: za³o¿enie pasów zadrzewieñ ochronnych oraz przeprowadzenie odnowy wsi.
Tabela 1.Wskaniki charakteryzuj¹ce wybrane dane dotycz¹ce organizacji rolniczej przestrzeni obrêbu ewidencyjnego Siedliska gmina Mi³kowice Table 1. Changes in Siedliska commune Milkowice during land consolidation proceeding chosen indicators eineinlógezczsyW sgniliateD aicêzczswkoR ainawopêtsop ogenlorowoinezd¹zru noitadilosnocdnalfotratS gnideecorp
ainawopêtsopaicêzczswkoR ogewoinelacs gnideecorpnoitacollaerfotratSainezcñokazkoR ogewoinelacsainawopêtsop noitadilosnocdnalfodnE gnideecorp 299120023002 1234 ah,ubêrboanlógoainhczreiwoP ah,tcejorpnoitadilosnocdnalfoaerA932,716932,7168034,027 hcynlorwtsradopsogabzciL smrafforebmuN082737 ah,hcynlorwtsradopsogainhczreiwoP ah,smraffoaerA77,23417,42440,916 ubêrboinhczreiwopw³aizduywotnecorP tcejorpfoaeraniegatnecreP 11,0718,8639,58 ah,ogenlorawtsradopsogainhczreiwopantêicezrP ah,mraffoaeraegarevA14,509,584,8 hcynlorhcawtsradopsogwhcynjycnediweke³aizdabzciL smrafnisllecrapforebmunlatoT974554982 ah,ik³aizdainhczreiwopantêicezrP ah,llecrapfoaeraegarevA09,039,041,2
1ilebat.dc 1elbat.tnoc 1234 owtsradopsog/ke³aizdabzcilantêicezrP mrafnistolprebmunegarevA59,523,669,3 :wtsradopsogawoicokleiwarutkurtS :ezismraffonrettaP ah94,2od00,1do *ah94,2dna00,1neewteb228203 ah94,2od00,1do **ah94,2dna00,1neewteb59,7323,7443,05 ah99,4od05,2do *ah99,4dna05,2neewteb038151 ah99,4od05,2do **ah99,4dna05,2neewteb2,9950,8540,25 ah99,9od00,5do *ah99,9dna00,5neewteb713111 ah99,9od00,5do **ah99,9dna00,5neewteb82,23112,9951,57 ah00,52od00,01do *ah00,52dna00,01neewteb01119 ah00,52od00,01do **ah00,52dna00,01neewteb29,53145,05116,841 ah52je¿ywop *ah00,52evoba128 ah52je¿ywop **ah00,52evoba24,7285,9698,292 smrafforebmunwtsradopsogabzciL* ah,smraffoaeralatoTah,awtsradopsogainhczreiwoP**
Tabela 2.Wybrane przedsiêwziêcia urz¹dzenioworolne wp³ywaj¹ce na poprawê warunków ekonomicznych w rolnictwie Table 2.Chosen enterprises in rural development indicators of economic changes in farming ogenlorutropsnartgórdawodubezrP sdaorlaruRjenzc¹³oewotnurgigordonawozinredomz00023991hcatalw mk7,6icogu³d htgnelmk7,6sdaorlarurfonoitazinredom00023991 hcywowtsñapwótnurgeinaworadopsogaZ )gnisaelmret-gnoldnaegnahcxednal(dnaletatSah02,69inhczreiwopourazsboawa¿reizdaintel-013991 wókno³zczezrp¹wodubazzzarwhcynlorwótnurghcywowtsñap ainezsyzrawotS gnisaelfosraey01dnaletatsah02,69foaera3991 hcyno¿o³ophcynlorwótnurghcywowtsñapah51,69pukaz6991 einezsyzrawotSzezrphcaciworimoweinG eciworimowinGnidnaletatsah51,69foelas6991 wótnurgeinelacS noitacollaerdnaL,wótnurgycinwohcazsajcadiwkil3002 nazcin¿óraksiwajzajcadiwkil 3002itatnemgarfdnalfoesaerced,no itatnemgarfdnalfoesaerced,no
W okresie trwania postêpowania zmienia³a siê organizacja rolniczej przestrzeni pro-dukcyjnej. Nasilenie tych zmian zale¿a³o od lokalnych uwarunkowañ spo³ecznych i de-mograficznych (obrót gruntami rolnymi) oraz administracyjno-prawnych (podzia³y nieru-chomoci oraz scalenie i wymiana gruntów w latach 20022003).
W badaniach wykorzystano bazê ewidencji gruntów wed³ug stanu na lata: 1992, 2002 i 2003. Te daty zwi¹zane s¹ odpowiednio z nastêpuj¹cymi faktami w historii wsi: zaini-cjowanie postêpowania urz¹dzenioworolnego wsi i zawi¹zanie Stowarzyszenia Kom-pleksowej Przebudowy Wsi Siedliska; stan sprzed wszczêcia postêpowania scalenia i wymia-ny gruntów wsi Siedliska i Gniewomirowic oraz stan na zakoñczenie procesu przebudowy wsi i zakoñczenie postêpowania scaleniowego.
Przeprowadzono analizy na dwóch poziomach szczegó³owoci, a mianowicie:
analizy obejmuj¹ce obszar urz¹dzanej wsi: zmiany w rozdrobnieniu gruntów, zmiany w strukturze wielkociowej gospodarstw rolnych, zmiany w³asnociowe oraz moderni-zacja sieci dróg transportu rolnego (tab. 1 i 2);
wskanikow¹ analizê zmian ukszta³towania roz³ogu gospodarstw rolnych (wspó³czyn-nik ukszta³towania roz³ogu uwzglêdniaj¹cy zmiany w jakoci dróg transportu rolnego oraz rozdrobnienia gruntów i gospodarstw rolnych) rysunek 1 i 2.
grunty nie należące do rolników – non-farming area
mała zmiana w ukształtowaniu rozłogu gospodarstwa rolnego – small changes of farm area shape poprawne ukształtowanie rozłogu gospodarstwa rolnego – improve of farm area shape polepszenie ukształtowania rozłogu gospodarstwa rolnego – getting worse of farm area shape
Rys. 1. Zmiany w ukszta³towaniu roz³ogu gospodarstw rolnych przed przyst¹pieniem do scalenia gruntów
Fig. 1. Changes in farm area shapes befor land reallocation
W projekcie rozwoju Siedlisk przyjêto jako g³ówny cel poprawê warunków pracy i ¿ycia mieszkañców wsi. Cele cz¹stkowe zintegrowanego projektu rozwoju to:
poprawa struktury obszarowej gospodarstw z wykorzystaniem gruntów rolnych Skarbu Pañstwa;
uregulowanie stosunków wodnych przez odbudowê otwartych rowów melioracyjnych i konserwacjê przedwojennego systemu drenarskiego oraz konserwacjê koryta rzeki Brochotki;
poprawa jakoci nawierzchni dróg rolniczych;
poprawa atrakcyjnoci ekologicznej krajobrazu (nasadzenia rzêdowe i kêpowe, koryta-rze ekologiczne, u¿ytki ekologiczne).
Przedstawione cele rozwoju by³y ambitne na pocz¹tku lat 90. XX wieku, dzisiaj rów-nie¿ ich realizacja stanowi wyzwanie ze wzglêdu na uwarunkowania spo³eczne, organiza-cyjne, prawne i ekonomiczne.
Wszczêcie postêpowania urz¹dzenioworolnego stanowi³o impuls do podjêcia dzia³añ na rzecz poprawy struktury wielkociowej gospodarstw indywidualnych oraz przeciwero-zyjnej ochrony gruntów rolnych. W Siedliskach zauwa¿alny jest trend polaryzacji
wiel-poprawa ukształtowania rozłogu gospodarstwa rolnego – improve of farm area shape
małe zmiany w ukształtowaniu rozłogu gospodarstwa rolnego – small changes of farm area shape gospodarstwa rolnego – worse getting of farm area shape grunty nie będące gospodarstwami rolnymi – non-farming area
pogorszenie ukształtowania rozłogu
Rys. 2. Zmiany w ukszta³towaniu roz³ogu gospodarstw rolnych dla ca³ego postêpowania Fig. 2. Changes in farm area shapes during land consolidation
koci i liczby gospodarstw rolnych w grupie najmniejszych (1 2,49 ha) i najwiêkszych gospodarstw (powy¿ej 25 ha). Przebieg krzywej koncentracji Lorenza, skonstruowany wed³ug danych zawartych w tabeli 1, przyjmuje z ka¿dym okresem coraz korzystniejszy przebieg zarówno linii koncentracji liczby, jak i powierzchni gospodarstw. Mo¿na stwier-dziæ, ¿e procesy zmierzaj¹ce do poprawy struktury obszarowej gospodarstw, zapocz¹tko-wane w okresie postêpowania urz¹dzenioworolnego, zosta³y uporz¹dkozapocz¹tko-wane i uzupe³nio-ne za pomoc¹ scalenia gruntów. Zabieg ten wp³yn¹³ szczególnie korzystnie na wiel-koæ dzia³ek ewidencyjnych, przeciêtna powierzchnia dzia³ki ewidencyjnej, wynosz¹ca 0,90 ha w 1992 roku wzros³a do 0,93 ha w 2002 roku i ostatecznie po scaleniu gruntów wynosi 2,14 ha.
Na obszarze wsi zrealizowano zaplanowane inwestycje z zakresu regulacji gospodar-ki wodnej. By³ to szczególnie nagl¹cy problem, gdy¿ rzeka Brochotka wylewa³a ka¿dego roku wiosn¹.
Uk³ad sieci dróg pozostawiony zosta³ bez zmian, gdy¿ analizy wykaza³y jego opty-malnoæ. Dzia³ania skoncentrowano na podniesieniu nonoci nawierzchni, czyli urz¹dze-niu nawierzchni wyprofilowanych, utwardzonych, a w razie potrzeby bitumicznych.
Przedsiêwziêcia wp³ynê³y na obni¿enie kosztów transportu w gospodarstwach rolnych, co przedstawiono wykorzystuj¹c analizê wspó³czynnika ukszta³towania roz³ogu poszczegól-nych gospodarstw.
Na rysunku 1 zosta³y zaprezentowane zmiany, które przypad³y na lata 19922002, ze wskazaniem gospodarstw, w których ukszta³towanie pogorszy³o siê, wyst¹pi³y ma³e zmia-ny lub poprawi³o siê w stosunku do stanu wyjciowego z 1992 roku. Na znacz¹cym ob-szarze wsi (43 gospodarstwa) mamy do czynienia z ma³ymi zmianami w kszta³cie prze-strzennym roz³ogu. Poprawa dotyczy 9 gospodarstw, a pogorszenie 6. Na wartoæ wspó³czynnika ukszta³towania roz³ogu wp³ynê³y w jednakowej mierze inwestycje popra-wiaj¹ce warunki transportu oraz ¿ywio³owy proces opisanej polaryzacji grup wielkocio-wych gospodarstw. Na rysunku 2 mo¿emy zaobserwowaæ wystêpowanie znacz¹cej powierzchni gospodarstw, w których nast¹pi³a poprawa kszta³tu przestrzennego (25 go-spodarstw), pogorszenie zanotowano jedynie w 12. Taki rozk³ad wartoci wspó³czynnika wynika z istoty scalenia gruntów, czyli racjonalnego kszta³towania roz³ogów gruntów (art. 1 Ustawy o scalaniu i wymianie gruntów).
WNIOSKI
1. Poprawa kszta³tu przestrzennego gospodarstw rolnych, która mia³a miejsce w latach 19922002, by³a wynikiem poprawy jakoci dróg transportu rolnego. Rolnicy w tym okresie powiêkszali area³ swoich gruntów, co korzystnie wp³ynê³o jedynie na strukturê obszarow¹ gospodarstw przy jednoczenie ma³ych zmianach w rozdrobnieniu dzia³ek.
2. Postêpowanie urz¹dzenioworolne by³o okazj¹ do efektywnego wykorzystania grun-tów rolnych Skarbu Pañstwa w lokalizacji u¿ytku ekologicznego oraz zmniejszeniu sza-chownicy gruntów we wsi.
3. Zabieg scalenia gruntów wykorzystano do likwidacji zjawiska ró¿niczan poprzez zwiêkszenie obszaru scalenia o grunty ró¿niczan po³o¿one w s¹siedniej wsi Gniewomiro-wice, a nastêpnie zmianê granicy obrêbu ewidencyjnego.
4. W Siedliskach osi¹gniêto zamierzony cel, czyli zrealizowano cele kompleksowej przebudowy wsi, dziêki pe³nemu zaanga¿owaniu wszystkich mieszkañców oraz pracowników administracji do spraw rozwoju wsi w Legnicy (obecnie Dolnol¹skie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych). Mimo ró¿nych problemów (okres inwestycyjny przypada³ na okres przeobra¿eñ gospodarczych i administracyjnych w Polsce) efekty w pe³ni zadowalaj¹ mieszkañców. Nale¿y podkreliæ, ¿e realizacja wszelkich dzia³añ maj¹cych na celu racjo-nalizacjê organizacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej jest uwarunkowana spo³ecznie.
Je¿eli lokalni mieszkañcy nie bêd¹ czuli siê wspó³odpowiedzialni za rozwój terenu, to rzadko mo¿na liczyæ na sukces w zewnêtrznie sterowanym dzia³aniu.
PIMIENNICTWO
Akiñcza M., Dzikowska T., 2005. Funkcjonowanie systemu planowania urz¹dzenioworolnego w województwie dolnol¹skim. [W:] Nowe tendencje w teorii i praktyce urz¹dzania obszarów wiejskich. Finansowanie rozwoju obszarów wiejskich po wejciu Polski do Unii Europejskiej.
Wydawnictwo UWM w Olsztynie, 115-122.
Harasimowicz S., 2002. Ocena i organizacja terytorium gospodarstwa rolnego. Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Krakowie.
Kostrowicki J., 1979. Organizacja przestrzenna obszarów wiejskich (uwagi wstêpne). [W:] Orga-nizacja przestrzenna obszarów wiejskich. Biuletyn Komitetu Przestrzennego Zagospodarowa-nia Kraju PAN 101. PWN Warszawa.
Lisec A., Pindar M., 2005. Conservation of natural ecosystems by land consolidation in the rural landscape. Acta agriculturae Slovenica 85-1, 73-82.
Noga K., 2001. Metodyka programowania i realizacji prac scalenia i wymiany gruntów w ujêciu kompleksowym. Szko³a Wiedzy o Terenie Kraków.
Hunek T. (red.), 2006. Perspektywy rolniczej Polski w Unii Europejskiej 25. Wie jutra, War-szawa.
Rosner A. (red.), 2005. Uwarunkowania i kierunki przemian spo³eczno-gospodarczych na obsza-rach wiejskich. Wyd. IRWiR PAN Warszawa.
Stasiak A., 1979. Planowanie przestrzenne obszarów wiejskich w Polsce. [W:] Organizacja prze-strzenna obszarów wiejskich. Biuletyn Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN 101, PWN Warszawa.
The design of land consolidation pilot projects in Central and Eastern Europe. 2003. FAO Land Tenure Studies 6.
Tkocz J., 1998 Organizacja przestrzenna wsi w Polsce. Wyd. Uniwersytetu l¹skiego Katowice.
Ustawa z 17 maja 1989 roku. Prawo geodezyjne i kartograficzne Dz.U. nr 30, poz. 163.
Ustawa z 26 marca 1982 roku o scalaniu i wymianie gruntów Dz.U. nr 11, poz. 80.
RURAL AREAS CHANGES AS THE RESULT OF MODERN LAND CONSOLIDATION
Abstract. Rural development is the very important task. Agriculture and rural areas in Poland it is a field for land use planners, land managers and projects leaders. The problems, which ought to solve, are: urban development, population-problems, social security and infrastructure (roads, water lines and other). The catalogue of all enterprises, used during the improving of rural areas, with the precise sequence we call modern land consolidation. Paper contains the describing of the single example such modern land consolidation in Siedliska.
Key words: land reallocation, modern land consolidation, rural development planning Zaakceptowano do druku Accepted for print: 14.02.2007
Adres do korespondencji Corresponding author: dr Jerzy Oleszek, Katedra Planowania i Urz¹dzania Terenów Wiejskich, Uniwersytet Przyrodniczy we Wroc³awiu,
ul. Grunwaldzka 53, 50-357 Wroc³aw, e-mail: oleszek@ozi.ar.wroc.pl
Acta Sci. Pol., Administratio Locorum 6(1) 2007, 47-57