ka liczyła 1000 włosów, a podziału na frakcje dokonano, używając lupy Eschen-bacha przy 10-krotnym powiększeniu);
grubości włosów frakcji nierozdzielczej µm (za pomocą mikroskopu projekcyjne-–
go – lanametr MC 3);
grubości włosów puchowych i okrywowych µm (na podstawie zdjęć wykonanych –
za pomocą mikroskopu skaningowego ZEISS 435 VP);
wytrzymałości wyrażonej w postaci naprężenia zrywającego kg mm
– -2 (stosując
zrywarkę FM 27).
W ramach badań oceniono również ciepłochronność określoną przez współczynnik przewodnictwa cieplnego λ, obliczony na podstawie pomiaru strumienia ciepła (ilość ciepła przenoszonego w czasie przez określoną powierzchnię) wg równania Fouriera (Kuczera i Kubica 2001):
jQ= - λ grad T
Ocenę ciepłochronności wykonano na przędzy sporządzonej z samych włosów psów collie, przędzy mieszanej (50% wełna collie, 50% wełna owcza) oraz na przędzy z wełny owczej.
Za pomocą mikroskopu skaningowego ZEISS 435 VP przeprowadzono również mi-kroanalizę rentgenowską na zawartość we włosach puchowych i okrywowych C, O, S, Al, Si, P, Na, Mg i Ca oraz wykonano zdjęcia, na podstawie których dokonano oceny histologicznej ich warstwy nabłonkowo-łuseczkowej.
Podział włosów na frakcje oraz ocenę ich grubości i wytrzymałości, a także ciepło-chronności przędzy wykonano w Pracowni Skór i Okrywy Włosowej Instytutu Hodow-li Zwierząt Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Z kolei mikroanaHodow-lizę rent-genowską oraz zdjęcia za pomocą mikroskopu skaningowego wykonano w Pracowni Mikroskopii Elektronowej Katedry Zoologii i Ekologii Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Przeprowadzone badania w zakresie typów włosów wykazały występowanie dwóch ich rodzajów, a mianowicie włosów puchowych stanowiących ok.75% okrywy włosowej i włosów okrywowych ok. 25% (tab. 1).
W tabelach 2 i 3 przestawiono grubość włosów podszyciowych i okrywowych oraz frakcji nierozdzielczej. Średnia grubość włosów okrywowych wynosiła ok. 90 µm i była o około 42% większa niż włosów puchowych – ok. 49 µm (tab. 2). Z kolei grubość frakcji nierozdzielczej włosów wynosiła ok. 66,5 µm (tab. 3).
Tabela 1 Table 1 Udział różnych frakcji włosów w okrywie włosowej psów rasy collie (%)
Contribution of different fractions in hair of collie dogs Rodzaj włosów
Type of hair Symbol statystycznyStatistic symbol Hair contributionUdział włosów Puchowe Fluff hair SDX 74,7 2,47 Okrywowe Involucre hair SDX 25,2 2,11 Tabela 2 Table 2 Grubość poszczególnych frakcji włosów psów rasy collie (mikroskop skaningowy) (µm)
Thickness of particular fractions of collie dogs hair (scan microscope) Rodzaj włosów
Type of hair Symbol statystyczny Statistic symbol Thickness Grubość Puchowe Fluff hair SDX 48,60 3,32 Okrywowe Involucre hair SDX 90,09 2,18 Tabela 3 Table 3 Grubość włosów psów rasy collie, frakcja nierozdzielcza (mikroskop projekcyjny) (µm)
Thickness of collie dogs hair, no-apart fraction (projecting microscope) Frakcja włosów nierozdzielcza
No-apart fraction of hair Symbol statystyczny Statistic symbol Thickness Grubość Puchowe i okrywowe
Fluff and involucre hair SDX 66,56 3,88
W tabeli 4 przedstawiono z kolei wyniki dotyczące wytrzymałości włosów frakcji nierozdzielczej, wyrażonej w postaci naprężenia zrywającego, która wynosiła około 15 kg mm-2.
Przeprowadzona ocena histologiczna włosów puchowych i okrywowych wykazała duże różnice szczególnie w ich warstwie nabłonkowo-łuseczkowej (fot. 1, 2). Włosy pu-chowe charakteryzowały się łuskami wyraźnie na siebie zachodzącymi, o układzie fali-stym i niepostrzępionych brzegach. Układ łusek był pierścieniowy, co oznacza, że kilka łusek otaczało dookoła jeden włos (fot. 1). Z kolei włosy okrywowe charakteryzowały się drobniejszymi łuskami, zachodzącymi na siebie w układzie niepierścieniowym, o bardzo zróżnicowanej głębokości i sposobie zachodzenia jedna na drugą. Ponadto łuski te cha-rakteryzowały się poszarpanymi brzegami (fot. 2).
Tabela 4 – Table 4 Naprężenie zrywające włosów psów rasy collie, frakcja nierozdzielcza (kg mm-2)
Breaking tension of collie dogs hair, no-apart fraction Frakcja włosów nierozdzielcza
No-apart fraction of hair Symbol statystyczny Statistic symbol Naprężenie zrywające Breaking tension Puchowe i okrywowe
Fluff and involucre hair SDX 14,72 4,57
Fot. 1. Układ łusek we włosach puchowych psa collie
Phot. 1. Scales arrangement of involucre hair collie dogs hair
Fot. 2. Układ łusek we włosach okrywowych psa collie
Phot. 2 Scales arrangement of fluff hair of col-lie dogs hair
Na wykresie 1 przedstawiono zawartość poszczególnych pierwiastków tworzących strukturę włosów puchowych i okrywowych. Największy, bo ok. 60% udział, w obu ty-pach włosów miał węgiel, kolejno tlen ok. 27% oraz siarka ok. 10%. Pozostałe pierwiast-ki, tj. glin, krzem, fosfor, sód, magnez i wapń występowały w śladowych ilościach po-niżej 1%. Ponadto odnotowano, że włosy okrywowe charakteryzowały się ok. 2-krotnie wyższą zawartością Mg i P niż puchowe, natomiast puchowe 2-krotnie wyższą zawarto-ścią krzemu. Ponadto we włosach puchowych nie odnotowano obecności Ca.
Przeprowadzone z kolei badania ciepłochronności przędzy uzyskanej z psiej sierści wykazały, że była ona o ok. 20% cieplejsza od przędzy owczej i ok. 13% od przędzy mieszanej (psiej i owczej) (tab. 5.).
Tabela 5 – Table 5 Kształtowanie się współczynnika przewodnictwa cieplnego λ przędzy
Warm-keeping of yarn λ Przędza
Yarn Symbol statystyczny Statistic symbol CiepłochronnośćWarm-keeping
Collie SDX 0,1630,026
Collie + owcza
Collie + sheep SDX 0,1840,022
Owcza
Wykres 1. Skład pierwiastkowych włosów puchowych i okrywowych (%) Pict. 1. Chemical composition of fluff and involcure hair
PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Podsumowując wyniki niniejszych badań, należy stwierdzić, że okrywa włosowa psów rasy collie charakteryzowała się frakcyjnością, co oznacza, że składała się ona z okrywy zewnętrznej i wewnętrznej. Ponieważ dominował w niej jeden rodzaj włosów – włosy puchowe (ok. 75%), należy uznać ją za homogeniczną. Zdecydowana przewaga włosów puchowych sprawia, że okrywa ta zapewnia zwierzęciu odpowiednią ochronę termiczną, a jednocześnie stanowi bardzo dobry surowiec dla przemysłu włókienniczego.
Wysoka wartość naprężenia zrywającego włosów psów collie świadczy natomiast o dużej wytrzymałości tych włókien, co sprawia, że uzyskana z nich przędza jest bardzo dobrej jakości.
Z kolei wysoka ciepłochronność psiej wełny zapewnia wyprodukowanym z niej wy-robom istotne walory termiczne. Jak podaje Skoczylas (1978), wełna psia jest cieplejsza od wełny owczej lub stanowiącej mieszankę tych włókien, a wg Greera (2003) może być ona nawet o 80% cieplejsza od wełny owczej.
Ponadto przędza z okrywy włosowej psów wykazuje wiele podobnych właściwości jak naturalna wełna owcza, m.in. jest odporna na brudzenie się, nie wchłania wody, ma właściwości elektrostatyczne, jest sprężysta, łatwa do barwienia i przede wszystkim rów-nież ognioodporna (Kuźniewicz i Filistowicz 1999, Skoczylas 1978). Poddana proceso-wi prania (podobnie jak w przypadku wełny owczej) całkoproceso-wicie traci swój charaktery-styczny psi zapach, co sprawia że staje się w zasadzie bezwonna (Murray i wsp. 2005).
Niezaprzeczalnym walorem wełny psiej jest jej atrakcyjny wygląd, a także wykonanych z niej ubrań.
Prowadzone są również badania nad hipoalergicznymi właściwościami psiej wełny, co może wpłynąć na wzrost zainteresowania tego rodzaju produktami wśród osób z aler-gią lub astmą (Cook 2005).
Uzyskane w niniejszych badaniach wyniki jednoznacznie świadczą o doskonałych właściwościach psich włosów jako surowca włókienniczego.
PIśMIENNICTWO
Cook G., 2005. The hypoallergenic dog: fact or fiction. Asthma Magazine, 11/12.
Greer J.S., 2003. Evaluation of non-traditional animal fibres for use in textile products. Raleigh, North Carolina.
Kuczera J., Kubica K., 2001. Laboratorium fizyki, biofizyki i agrofizyki. Wydawnictwo Akademii Rolniczej we Wrocławiu, Wrocław.
Kuźniewicz J., Filistowicz A., 1999. Chów i hodowla zwierząt futerkowych, Wydawnictwo Akademii Rolniczej we Wrocławiu, Wrocław 1999,
Miller-Anderson E.F., 2008. Wolly Dogs.
Monkiewicz J., Wajdzik J., 2007. Kynologia – wiedza o psie. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego, Wrocław.
Murray A., Alden H., Gluick T., Heald S., Chang L., Jones M., 2005. Investigating the presence of dog hair in coast salish blankets Smithsonian. National Museum of the American Indian, México City, Mexico.
Pike F., 2005. Using your dog’s hair. Ezine Articles.
Skoczylas A., 1978. Biologia owczego runa. Wydawnictwo PWN, Warszawa. Thomas P., 2008. Making a sweter from dog hair.
Urban M., 2007. Wełna z sierści. Zwierzęta i ludzie, 1.
ANALYsIs oF tHe HAIR coAt oF DoGs oF coLLIe RoUGH BReeD coNsIDeRING Its sPINNING PRoPeRtIes
s u m m a r y
The hair of numerous mammals present a perfect material for textile production. Mainly natural hair coat of sheep, goats or lamas is used for that purpose. Nevertheless, also hair coming from other animal species, like dogs, may be used for yarn production.
Taking above into consideration we decided to conduct the research aiming at analysis of hair of collie dogs, paying attention to their physical properties, histological structure and warm-keep-ing properties of the yarn obtained from them.
Basing on conducted analysis it was determined that in hair coat of collie breed dogs fluff hair were predominant (about 75%) that influenced its high spinning properties. An average thickness of non-apart hair was 66 µm, while of fluff and ivolcure 49 and 90 µm, respectively. In turn, an endurance of non-apart fraction of hair was about 15 kg mm-2. Moreover, it was observed that a yarn from dogs’ hair was characterized by better warm-keeping properties comparing to sheep wool. Also differences between fluff and involcure hair in a range of histological structure of their epithelium-scale layer was determined.
KEY WORDS: collie dog, hair coat, thickness, endurance, histological structure, warm-keeping Recenzent – Reviewer: prof. dr hab. Wiesław Szeliga, Akademia Podlaska w Siedlcach
ZesZYtY NAUKoWe
UNIWERSYTETU PRZYRODNICZEGO WE WROCŁAWIU
2008 BIOLOGIA I HODOWLA ZWIERZĄT LVII Nr 567