Opieka geriatryczna

Starość późna jest okresem szczególnym, kiedy to powiązania między sytuacją społeczno-ekonomiczną a zdrowotną są najsilniejsze. Znajduje to odzwierciedlenie m.in. w specyfice chorobowości w starości. Dziedziną medy-cyny dedykowaną chorym starszym ze szczególnie złożonymi problemami zdrowotnymi jest geriatria. Zgodnie z przyjętą w Europie definicją (definicja Union of European Medical Specialists – Geriatric Section – UEMS-GS¹⁴) ge-riatria „jest specjalnością medycyny związaną z fizycznymi, psychicznymi, funkcjonalnymi i społecznymi aspektami opieki nad starszymi pacjentami”.

Pacjentów, którymi zajmuje się lekarz geriatra, charakteryzuje zespół kruchości oraz współistnienie licznych aktywnych patologii, wymagających holistyczne-go podejścia do terapii. U tych pacjentów choroby mogą mieć odmienny prze-bieg; są trudne do diagnozowania, a odpowiedź na leczenie może być opóźnio-na; występuje też często potrzeba wsparcia społecznego. Geriatria oferuje holi-styczną opiekę zespołu multidyscyplinarnego. Jej głównym celem jest optyma-lizacja stanu funkcjonalnego osób starszych i ich samodzielności oraz poprawa jakości życia. Nie jest ona precyzyjnie zdefiniowana przez wiek pacjenta. Kon-centruje się na schorzeniach typowych dla osób starszych, w większości w

12 Bień B. (2016).

13 Myśliwiec M., Bień B., Więcek A. (2014), s. 229–246.

ku ponad 65 lat, ale problemy, w których rozwiązywaniu geriatria się specjali-zuje, są znacznie powszechniejsze w grupie wiekowej 80 i więcej lat”.

Podstawowym elementem geriatrii jest całościowa ocena geriatryczna (COG). Jest to zestaw wyspecjalizowanych narzędzi, które umożliwiają ocenę ryzyka występowania poszczególnych wielkich zespołów geriatrycznych i wy-nikających z nich zagrożeń. Obejmuje ona co najmniej ocenę funkcji poznaw-czych pod kątem ryzyka otępienia, ocenę nastroju z punktu widzenia ryzyka depresji, ocenę stanu odżywienia ze względu na ryzyko niedożywienia, ocenę mobilności pod kątem ryzyka upadków oraz analizę pobieranych przez pacjenta leków. Jak pokazano na podstawie 22 badań wykonanych w oparciu o metody podwójnie ślepej próby na ponad 10 tys. pacjentów, wykorzystanie COG przez zespół geriatryczny zwiększa szansę przeżycia przez pacjenta sześciu miesięcy oraz pobytu w domu po sześciu miesiącach o 25%¹⁵. COG jest elementem stan-dardów postępowania w geriatrii. Dla Polski standardy opieki geriatrycznej zostały opracowane przez Zespół ds. Gerontologii przy Ministrze Zdrowia¹⁶. Niestety nie zostały one nigdy wprowadzone w życie, a Zespół decyzją z dnia 19 sierpniu 2015 r. ówczesnego Ministra Zdrowia (M. Zembala) przestał dzia-łać.

W systemie opieki zdrowotnej potrzebna jest m.in. dostępność porad geria-trycznych po to, aby lekarz pierwszego kontaktu mógł skierować pacjenta z wieloelementową wielochorobowością i zagrożeniem sprawności na konsul-tację. Jest oczywiste, że nie każda osoba starsza powinna trafić na konsultację do geriatry, tak jak nie każdy pacjent z nadciśnieniem czy zaburzeniami rytmu trafia do kardiologa. Konsultowani kardiologicznie są tylko ci pacjenci, których leczenie jest trudne w warunkach podstawowej opieki zdrowotnej. Podobnie powinno być z konsultacjami geriatrycznymi. Niemniej jednak problemem jest niedostępność konsultacji geriatrycznych w związku z niewielką – w skali kraju – liczbą poradni geriatrycznych.

Liczba geriatrów w Polsce należy do najmniejszych w Europie, choć w ostat-nim okresie wyraźnie wzrosła i sięga już prawie 400 (391 – według danych Naczelnej Rady Lekarskiej – stan na dzień 31.07.2016 r.); następnych 192 le- karzy jest w trakcie specjalizacji¹⁷. Oznacza to nieco ponad jednego lekarza na 100 tys. mieszkańców. Już w 2008 r. dla większości krajów Europy było to ok. 2 lekarzy/100 tys. mieszkańców (np. w Czechach było to 2,1, a na

15 Ellis G., Whitehead M.A., O'Neill D., Langhorne P., Robinson D. (2011).

16 Bień B., Błędowski P., Broczek K. i in. (2014), s. 33–47.

17 Ministerstwo Zdrowia (2016), Materiał na posiedzenie Komisji Polityki Senioralnej Sejmu Rzeczypo-spolitej Polskiej, dotyczący następujących tematów: profilaktyka zdrowotna osób starszych, choroby cywilizacyjne wieku podeszłego oraz wielkie zespoły geriatryczne i dostępność do opieki specjalistycznej (posiedzenie Komisji w dniu 30.11.2016 r.).

wacji – 3,1), co uznawane jest za minimalną liczbę pokrywającą zapotrzebowa-nie na konsultacje. Niedostatek opieki geriatrycznej w Polsce zapotrzebowa-nie wynika jed-nak głównie z niedoboru kadry, lecz z jej niewykorzystania. Według raportu Najwyższej Izby Kontroli tylko 56% geriatrów w Polsce pracuje zgodnie ze swoją specjalizacją¹⁸. Reszta, w związku z niechęcią do kontraktowania geria-trii przez NFZ, pracuje w systemie w innych specjalnościach.

Niestety bardzo niska jest również liczba łóżek geriatrycznych w Polsce.

W woj. pomorskim i warmińsko-mazurskim NFZ w ogóle nie kontraktuje łóżek geriatrii. W większości województw kontraktuje się 1–2 oddziałów, choć war-tość umów w zakresie opieki geriatrycznej między 2009 r. a 2015 r. zwiększyła się w oddziałach geriatrycznych prawie dwukrotnie (od 43 584 213 zł do 86 188 298 zł)¹⁹. Jest to jednak nadal niewiele, biorąc pod uwagę wykazywane od lat znacznie niższe koszty leczenia w okresie roku po hospitalizacji w od-dziale geriatrycznym chorych z najstarszych grup wiekowych w stosunku do kosztów po hospitalizacji na oddziałach interny²⁰. W Polsce jest obecnie zaled-wie nieco ponad 2 łóżka geriatryczne na 100 tys. mieszkańców. Już w 2008 r.

znacznie wyższe wskaźniki charakteryzowały nawet m.in. Czechy (5,9 na 100 tys.) czy Słowację (14,3 na 100 tys.)²¹.

Podsumowanie

Na podstawie przedstawionych danych można zbudować piramidę wiedzy, umiejętności i kompetencji z zakresu geriatrii, koniecznych w celu optymaliza-cji procesu starzenia. Poszczególne poziomy piramidy odpowiadają nie tylko różnej szczegółowości, ale i różnym adresatom (wykres 8.3).

18 Najwyższa Izba Kontroli (2015).

19 Ministerstwo Zdrowia (2016).

20 Ibidem. Por. też: Derejczyk J., Bień B., Kokoszka-Paszkot J., Szczygieł J. (2008), s. 149–159.

Wykres 8.3. Piramida wiedzy, umiejętności i kompetencji z zakresu geriatrii

Źródło: opracowanie własne.

Wobec prezentowanych danych demograficznych stopniowe budowanie świadomości wszystkich Polaków w zakresie optymalnego starzenia powinno przyczynić się nie tylko do poprawy zdrowotnego funkcjonowania społeczeń-stwa, ale także stworzyć poczucie bezpieczeństwa. Jest ono ważne nie tylko dla osób starszych, ale i dla młodych, którym powinno się pozwolić bez obaw ze-starzeć.

Bibliografia

Bień B. (2016), Opieka zdrowotna nad osobami starszymi w Polsce, „Kontrola Państwowa.

Opieka medyczna nad osobami w podeszłym wieku u progu rewolucji demograficznej”, 1(numer specjalny), s. 30–51 (https://www.nik.gov.pl/plik/id,10370.pdf – data dostępu:

15.12.2016).

Bień B., Błędowski P., Broczek K. i in. (2014), Standardy postępowania w opiece geriatrycz-nej. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego opracowane przez ekspertów Ze-społu ds. Gerontologii przy Ministrze Zdrowia, „Gerontol Pol”, 21, s. 33–47.

Curtis A.J.1, Bullen M., Piccenna L., McNeil J.J. (2014), Vitamin E supplementation and mor-tality in healthy people: a meta-analysis of randomised controlled trials, ”Cardiovasc Drugs Ther”, 28(6), s. 563–573.

Derejczyk J., Bień B., Kokoszka-Paszkot J., Szczygieł J. (2008), Gerontologia i geriatria w Polsce na tle Europy – czy należy inwestować w ich rozwój w naszym kraju?, „Gerontol Pol”, 16(3), s. 149–159.

Ellis G., Whitehead M.A., O'Neill D., Langhorne P., Robinson D. (2011), Comprehensive geri-atric assessment for older adults admitted to hospital, ”Cochrane Database Syst Rev”, (7), CD006211. doi: 10.1002/14651858.

Graat J.M., Schouten E.G., Kok F.J. (2002), Effect of daily vitamin E and multivitamin-mineral supplementation on acute respiratory tract infections in elderly persons: a randomized con-trolled trial, ”JAMA”, 288(6), s. 715–721.

http://ec.europa.eu/health//sites/health/files/nutrition_physical_activity/docs/ebs_412_en.pdf(data dostępu: 15.12.2016).

http://uemsgeriatricmedicine.org/UEMS1/dok/geriatric_medicine_definition.pdf (data dostępu:

15.12.2016).

Kropińska S. (2013), Dyskryminacja osób starszych w sektorze ochrony zdrowia, Rozprawa doktorska, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu.

Larson E.B.1, Yaffe K., Langa K.M. (2013), New insights into the dementia epidemic, ”N Engl J Med”, 369(24), s. 2275–2277.

Matthews F.E.1, Arthur A., Barnes L.E. i in. (2013), A two-decade comparison of prevalence of dementia in individuals aged 65 years and older from three geographical areas of England: results of the Cognitive Function and Ageing Study I and II, ”Lancet”, 382(9902), s. 1405–1412.

Ministerstwo Zdrowia (2016), Materiał na posiedzenie Komisji Polityki Senioralnej Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, dotyczący następujących tematów: profilaktyka zdrowotna osób starszych, choroby cywilizacyjne wieku podeszłego oraz wielkie zespoły geriatryczne i do-stępność do opieki specjalistycznej (posiedzenie Komisji w dniu 30.11.2016).

Mossakowska M., Błędowski P., Więcek A. (2012), Medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne aspekty starzenia się ludzi w Polsce, Wydawnictwo Termedia, Poznań.

Myśliwiec M., Bień B., Więcek A. (2014), Nauczanie geriatrii na Uniwersytetach Medycznych w Polsce, w: Wyzwania XXI wieku. Ochrona zdrowia i kształcenie medyczne, Majkowski J., Myśliwiec M., Członkowski A., Chybicka A. (red.), Tom III, Federacja Polskich Towarzystw Medycznych, Warszawa, s. 229–246.

Najwyższa Izba Kontroli (2015), Opieka medyczna nad osobami w wieku podeszłym, Warsza-wa.

Rochon P.A., Gurwitz J.H. (1997), Optimising drug treatment for elderly people: the prescrib-ing cascade, ”BMJ”, 315(7115), s. 1096–1099.

Wieczorowska-Tobis K. (2008), Zmiany narządowe w procesie starzenia, „Pol Arch Med Wewn”; 118 Suppl., s. 63–69.

Wieczorowska-Tobis K. (2016), Najlepsze wzorce opieki nad osobami w wieku podeszłym – polityka geriatryczna w wybranych krajach, „Kontrola Państwowa. Opieka medyczna nad osobami w podeszłym wieku u progu rewolucji demograficznej”, 1(numer specjalny), s. 86–96 (https://www.nik.gov.pl/plik/id,10370.pdf – data dostępu: 15.12.2016).

Woźniak Z. (2016), Starość – bilans, zadanie, wyzwanie, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań.

Demographic changes – point of view of geriatrician

Summary

The population ageing process does not only result in increased interest in related issues, but also in a changed position elderly people have in the society.

As regards hazards resulting from population ageing, we have been discussing opportunities created by increased percentage of elderly people in the society for years (silver opportunity). Ageing societies begin to understand that there is no alternative to this process. Therefore, it is necessary to take measures aimed at successful ageing, namely such that every individual acts to meet his/her own needs and takes advantage of opportunities, thus functioning optimally.

Urząd Statystyczny w Poznaniu