4. Wywiady z rodzicami
5.3. Opinie o regulacjach prawnych i finansowaniu
Moduł poświęcony problematyce regulacji prawnych i finansowych rozpoczęto od pytania o ogólną ocenę obowiązujących w kraju przepisów prawa oświatowego, dotyczących zasad wspierania UzN. Było to jedno z nielicznych pytań, gdzie odpowiedzi poszczególnych dyrektorów szkół, niezależnie zarówno od formy nauczania, jak i typu szkoły, nie różniły się w sposób istotny statystycznie (rysunek 65).
Rysunek 65. Ocena obowiązujących przepisów prawa oświatowego
8% 14% 30% 46% Zdecydowanie dobrze Raczej źle Ani źle, ani dobrze Raczej dobrze
Wśród ogółu respondentów przeważali optymiści (8% ocen zdecydowanie dobrych i 46% raczej dobrych) w porównaniu z 2% ocen zdecydowanie negatywnych i 14% raczej złych. Trzech na dziesięciu badanych dyrektorów (29%) wybrało wskazanie środkowe – „ani źle, ani dobrze”.
Należy podkreślić, że ta ogólna ocena była powiązana z równie dobrą deklarowaną znajomością konkretnych regulacji prawnych. Wśród dwunastu (KPON, Ustawa o systemie oświaty, dziesięć kluczowych rozporządzeń), o które zapytano, około połowy respondentów potrafiło spontanicznie wymienić większość z nich. Najczęściej respondenci poproszeni o wymienienie kluczowych przepisów wskazywali Ustawę o systemie oświaty (72%) oraz rozporządzenie o pomocy psychologiczno--pedagogicznej (74%), relatywnie najrzadziej zaś KPON (34%).
Jeszcze lepsze wyniki osiągnięto w ramach znajomości wspomaganej, czyli po odczytaniu przez ankietera poszczególnych regulacji prawnych, niewymienionych wcześniej spontanicznie przez rozmówców. Jedynie w dwóch wypadkach odsetek osób przekroczył 10%. Pierwszym z nich była KPON, której nie pamiętało 18% badanych, drugim (13%) było zaś rozporządzenie w sprawie sposobu podziału części subwencji oświatowej i subwencji ogólnej.
Wyniki te oznaczają, że dyrektorzy relatywnie dobrze znają i pamiętają przepisy oświatowe. Wyjątkiem jest tutaj KPON, która w świadomości respondentów nie jest przyporządkowana do prawa oświatowego, co niewątpliwie należy zmienić. Zastanawia również stosunkowo wysoki odsetek osób, które nawet ze wsparciem nie przypominają sobie regulacji mającej kluczowy wpływ na poziom finansowania oświaty, w tym kształcenia UzN. Być może tutaj kryje się częściowe wytłumaczenie odpowiedzi na kolejne pytania dotyczące finansowania potrzeb UzN.
Na pytanie, czy szkoła otrzymuje dodatkowe środki na UzN twierdząco odpowiedziało – co nie powinno zaskakiwać – 96% dyrektorów ze szkół specjalnych, 95% z integracyjnych i 85% z ogólnodostępnych. Tych, którzy odpowiedzieli, że nie otrzymali żadnych środków, poproszono o wskazanie, czemu tak się stało. Na podstawie rozkładów odpowiedzi wszystkich dyrektorów, można stwierdzić, że relatywnie najczęściej (5%) wskazywali oni, że nie było potrzeby występowania o dodatkowe środki, w dalszej kolejności (3%) starali się, ale ich nie otrzymali oraz wskazywali na inne niewymienione powody (3%) bądź nie wiedzieli, że mogli się starać (1%), natomiast mniej niż 1% wskazał, że trudno im powiedzieć, czemu tak się stało.
Natomiast wszystkich, którzy zadeklarowali otrzymywanie jakichkolwiek środków, dopytano, w jakim stopniu wystarczają one na pokrycie dodatkowych kosztów wsparcia ucznia wynikających z niepełno-sprawności. Na pełne pokrycie wydatków z tym związanych wskazało jedynie 27% dyrektorów ze szkół ogólnodostępnych, 21% z integracyjnych i 31% ze specjalnych. Na sfinansowanie większości wydatków wskazało odpowiednio 40%, 61% i 48% dyrektorów z poszczególnych szkół. Zdecydowanie najbardziej interesujące jest to, jak jest realizowane wsparcie w tych szkołach, których dyrektorzy zadeklarowali, że środki te wystarczają na pokrycie jedynie niewielkiej części wsparcia (16% dyrektorów ze szkół ogólnodostępnych, 11% z integracyjnych i 12% ze szkół specjalnych). Jeśli doliczyć do tego grupę tych, którzy nie otrzymują – zgodnie z deklaracjami – dodatkowych środków, powstaje pytanie, w jaki sposób realizowane są potrzeby UzN? Trudno bowiem uwierzyć, że we wszystkich przypadkach odbywa się to
w sposób, który nie generuje dodatkowych kosztów. Z całą pewnością wymaga to również dalszych badań o charakterze jakościowym.
Autorzy badania byli również zainteresowani tym, czy dyrektorzy wiedzą, jaka dodatkowa kwota – w postaci dodatkowej wagi subwencyjnej w ramach części oświatowej subwencji ogólnej – naliczana jest dla organu prowadzącego daną szkołę z budżetu państwa na jednego ucznia z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego wydanym z powodu niepełnosprawności i zgłoszonego do SIO. Znajomość tej kwoty potwierdziło 38% dyrektorów ze szkół ogólnodostępnych, 42% z integracyjnych i 58% ze szkół specjalnych. Ponad połowa dyrektorów ze szkół ogólnodostępnych (55%) i integracyjnych (54%) oraz nieco ponad jedna trzecia ze szkół specjalnych (36%) zadeklarowała, że choć nie jest w stanie podać dokładnej sumy, to wie, że takie środki są naliczane. Natomiast 7% dyrektorów ze szkół ogólno- dostępnych, 4% z integracyjnych i 6% ze specjalnych nie wiedziało o dodatkowych środkach.
Kończąc blok pytań dotyczących finansowania wsparcia, poproszono jeszcze rozmówców o próbę oszacowania, ile wynosi roczna dodatkowa kwota naliczana na ucznia z niepełnosprawnością sprzężoną lub autyzmem posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, gdy dla porównania średnia kwota przypadająca na ucznia pełnosprawnego w 2013 roku (tzw. Standard oświatowy A) wyniosła 5171 zł. Rozmówcy mogli podać dowolną kwotę, jaka przyjdzie im do głowy. Nieco ponad jedna trzecia respondentów (35%) odmówiła odpowiedzi na tak zadane pytanie, co trzeci (34%) wskazał kwoty w przedziale od 0 do 10 000 złotych, a więc znacznie niższe niż w rzeczywistości. Natomiast co piąty (20%) mieścił się w przedziale 45–55 tysięcy złotych, co można uznać za w miarę poprawne oszacowanie rzeczywistej kwoty naliczonych środków. Na rysunku 66 zaprezentowano średnie roczne kwoty subwencji dla kluczowych wag.
Rysunek 66. Średnia roczna kwota subwencji dla jednostki samorządu
terytorial-nego na ucznia w 2014 roku (wskaźnik korygujący Di = 1)
5242 zł 5242 zł 5242 zł 5242 zł 5242 zł 5242 zł
7339 zł 15 201 zł
18 871 zł 20 968 zł
49 798 zł
Uczeń Waga
P2 = 1,4 P3 = 2,90Waga P4 = 3,6Waga p32 = 4,0Waga P40 = 9,5Waga P5 kwota uzupełniająca z tytułu niepełnosprawności
standard finansowy A
SZKOŁY:
P2 – upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim, niedostosowanie społeczne, zaburzenia zachowania, zagrożenie uzależnieniem, niedosto-sowaniem społecznym, z chorobami przewlekłymi
P3 – niewidomi, słabowidzący, niepełnosprawni ruchowo, w tym z afazją, zaburzenia psychiczne P4 – niesłyszący i słabosłyszący, upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym lub znacznym
P5 – upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim, niepełnosprawności sprzężone oraz autyzm, w tym zespół Aspergera PRZEDSZKOLA:
P32 – niesłyszący, słabosłyszący, niewidomi, słabowidzący, z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, z upośledzeniem umysłowym P40 – niepełnosprawności sprzężone oraz autyzm, w tym zespół Aspergera, wychowankowie ośrodka rehabilitacyjno-eduka- cyjno-wychowawczego
Źródło: obliczenia własne na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2014 (Dz.U. 2013 nr 0, poz. 1687).
Podsumowując cały blok pytań dotyczący regulacji prawnofinansowych, widać wyraźnie, że choć dyrektorzy dosyć dobrze znają prawo oświatowe dotyczące zagadnień związanych z kształce-niem UzN, to część nie orientuje się w zasadach podziału środków z części oświatowej subwencji ogólnej, a także nie zna skali środków, jakie są naliczane z budżetu państwa w postaci dodatkowych wag subwencyjnych. Niewiedza ta może prowadzić do różnego rodzaju nieporozu-mień związanych z pokrywaniem kosztów dodatkowego wsparcia czy dostosowania wynikającego z niepełnosprawności ucznia.