Państwo „ludowe”

W rozprawie Prawodawstwo faszystowskie¹⁹⁵ A. Rocco, krytykując li-beralizm, przedstawia przemiany prawnoustrojowe Włoch po przejęciu władzy przez faszystów.

Krytyka przez Rocca istoty państwa liberalnego eksponuje aksjolo-gicznie bezwartościowy jego charakter:

(...) bez treści, bez własnego ideału, bez własnego posłannictwa, przede wszystkim bez własnej woli. (...) siły, tkwiące w narodzie, organizowały się,

192 Ibidem, s. 31.

193 Ibidem, s. 18.

194 Od 3 stycznia 1925 roku została ustanowiona w Italii „jawna” dyktatura, R. De Felice, Fascismo..., s. 19.

195 A. Rocco, Prawodawstwo faszystowskie, tłum. J. Dickstein-Wieleżyńska, „Przegląd Współczesny”, R. 9, t. 100–101, sierpień–wrzesień 1930, s. 20–40.

Apoteoza państwa faszystowskiego

Krytyka państwa liberalnego

żyły, kwitły poza państwem, aż wreszcie dochodziło do opanowania go przez nie¹⁹⁶.

Także opis przez Rocca sytuacji politycznej, w państwie liberalnym, przed przejęciem władzy przez faszystów eksponuje tendencyjnie stan permanentnej anarchii:

„(...) wszyscy (...) w narodzie rozkazywali: stronnictwa, grupy, kla-sy – wszyscy, oprócz samego państwa. Stąd wojna wszystkich przeciw wszystkim, powszechna anarchia (...)”¹⁹⁷. W tej sytuacji powstał „(...) dylemat: albo przeobrazić się, albo zginąć, albo wzmocnić suwerenność państwa w stosunku do wszystkich sił istniejących w kraju i wywalczyć państwu własny ideał i własne posłannictwo, albo zginąć”¹⁹⁸.

Roccoański dramatyczny opis kryzysu państwa liberalnego sugeruje polityczną konieczność i historyczną zasadność przejęcia władzy przez faszystów. To mit na użytek propagandy¹⁹⁹. W rzeczywistości nie siła włoskich faszystów, lecz niezdolność antyfaszystów do obrony demokra-tycznego państwa stała się główną przyczyną upadku systemu liberalno--demokratycznego we Włoszech.

Uzasadnienie przez Rocca ex post utworzenia państwa faszystow-skiego szerzy mit o radykalnym przełomie.

Należy już do historii

(...) obojętność państwa, które przypatrywało się niewzruszone dzikim wal-kom klasowym, szerzącym niezliczone spustoszenia w narodzie. Państwo faszystowskie wchodzi pomiędzy klasy w roli arbitra i rozjemcy i nie pozwa-la, aby jedna gnębiła drugą, a z ich wzajemnej walki rodziła się anarchja, nędza i ucisk obywateli²⁰⁰.

Tak więc ten ponadklasowy, narodowy, antyliberalny i antysocjali-styczny Roccoański solidaryzm określa polityczne funkcje państwa fa-szystowskiego.

Państwo faszystowskie jest dla Rocca aktywną, zarządzającą spra-wiedliwością społeczną, instytucją publiczną, która dąży do „(...) za-pewnienia pokoju społecznego przez przyznanie każdemu tego, co mu się należy”²⁰¹.

Roccoański mit realizującego cele oraz idee aksjologiczne pań-stwa faszystowskiego wiąże się z hierarchiczną i organiczną koncepcją

196 Ibidem, s. 20.

197 Ibidem.

198 Ibidem, s. 21.

199 Faszyzm korzystał w walce politycznej z przeciwstawiania „wroga sojusznikowi”, por. E. Gentile, La via italiana..., s. 133.

200 A. Rocco, Prawodawstwo..., s. 29.

201 Ibidem, s. 38.

Mit radykalnego przełomu

społeczeństwa, w którym życie toczy się i rozwija według ustalonego i kontrolowanego odgórnie schematu.

Opisany przez Rocca charakter państwa faszystowskiego wypełnia treścią mit państwa ludowego, odrzucającego zasadę zwierzchnictwa ludu.

Wyrażając typ „nowej” demokracji państwo faszystowskie „(...) przy-staje ściśle do ludu, jest z nim w ustawicznej styczności, tysiącznemi drogami przenika do mas, prowadzi je duchowo, wyczuwa ich potrzeby, żyje ich życiem, uporządkowuje ich zajęcia (...)”²⁰².

Roccoański mit nowej demokracji kamufluje rzeczywisty charakter państwa faszystowskiego, w którym społeczeństwo w sposób trwały zo-staje odsunięte od władzy. Czynna afirmacja decyzji rządzących, nie-kontrolowanych przez społeczeństwo, należy do jego podstawowych obowiązków.

Zasady reprezentacji politycznej w państwie faszystowskim Rocco uza-sadnia tezą o optymalnym charakterze selekcji kandydatów na podstawie kryteriów narodowych i syndykalnych:

Izba wybieralna w ustroju faszystowskim przestała być izbą z ustrojów liberalno-demokratycznych, (...) wyrazicielką nieistniejącej woli bezposta-ciowej i niezróżnicowanej masy, jest to przeciwnie, Izba wyłoniona z głoso-wania zorganizowanego, bliska duszy ludu, czynne i świadome narzędzie losów Narodu²⁰³.

Tak więc idee elitarystyczne i nacjonalistyczne uzasadniały ex post ra-dykalnie antydemokratyczny system ustrojowy faszystowskich Włoch.

Koncepcja wspólnoty narodowej według Rocca ma charakter antyde-mokratyczny i organiczny.

Interesy jednostek są przemijające, interesy społeczeństwa – trwa-łe, podporządkowane funkcjonowaniu organizmu społecznego jako jego elementy. Organizm społeczny jest rodziną narodową: „Interesy jednostkowe, kiedy zajdzie potrzeba, muszą być poświęcane interesom rodzinnym”²⁰⁴.

Znamienne jest więc nie tyle odróżnianie, ile przeciwstawienie przez Rocca interesów jednostkowych interesom ogólnospołecznym, poj-mowanym na wskroś antyindywidualistycznie. O treści rzekomo wyż-szych celów narodowych decyduje przecież świadoma ich elita. Orga-niczna koncepcja społeczna (wyłożona przez Rocca już w La dottrina del fascismo i następnie rozwinięta w La trasformazione dello Stato)

202 Ibidem, s. 32.

203 Ibidem, s. 31.

204 Ibidem, s. 39.

Państwo faszystowskie a wola mas

znajduje więc pełny wyraz w idei „społeczeństwa-rodziny” jako narodo-wej wspólnoty interesów.

Ocena przez Rocca roli socjopolitycznej partii faszystowskiej ma ce-chy rzeczywiste.

Partia jest podstawowym ogniwem systemu władzy, jako „(...) ośro-dek kierowniczy i koło napędowe wszelkiej innej działalności”²⁰⁵.

Natomiast prezentacja przez niego funkcji partii ma charakter zmi-styfikowany.

Partia jest wykładnikiem uczuć ludu; lud oświeca oraz kształtuje jego obywatelską świadomość²⁰⁶. Jako instytucja wyższej użyteczności nowe-go typu działa w interesie publicznym: „(...) nie jest partią w rozumie-niu ustroju liberalno-demokratycznego”. Partia „(...) jako organizacja prywatna, (...) stworzyła państwo”²⁰⁷, przekształcając się „(...) stopnio-wo z organizacji prywatnej w wielką instytucję państstopnio-wową. Stanowi elitarną milicję cywilną państwa, zasadnicze narzędzie ustroju (...)”²⁰⁸.

Stosunek Rocca do własności prywatnej ma charakter antyindywidu-alistyczny i instrumentalny.

Faszyzm traktuje własność prywatną „w sposób wyraźnie społeczny”, jej ochrona jest koniecznością „(...) nie tyle z punktu widzenia indywi-dualnego, (...) jedynie w interesie jednostki, ile w interesie całego spo-łeczeństwa (...)”. Służy ekonomicznym celom narodu²⁰⁹.

Tak więc idee nacjonalistyczno-solidarystyczne uzasadniały funkcje państwa faszystowskiego wobec własności prywatnej, wywodząc po-nadindywidualny jej charakter z mitu o zmianie roli własności prywat-nej w państwie faszystowskim z indywidualistyczprywat-nej na ogólnonarodo-wą.

Dokonana przez Rocca interpretacja faszyzmu ma cechy charakte-rystyczne i oryginalne. Mocno osadzona w nurcie syndykalno-nacjo-nalistycznym eksponuje idee sprawiedliwości społecznej oraz państwa jako ponadklasowego, ponadgrupowego oraz ponadjednostkowego arbitra. Przedstawia społeczeństwo jako żywy organizm, w którym jednostka jest podporządkowana antyindywidualistycznym i antylibe-ralnym interesom narodowym. Eksponuje imperatyw obowiązku jed-nostki wobec państwa jako aksjologiczny aspekt faszyzmu, odrzucając liberalne pojęcie wolności politycznej i ekonomicznej. W przemianach ustrojowo-politycznych, po zdobyciu władzy przez faszystów, podkre-śla prawny charakter zachodzącej transformacji. Ustrój faszystowski

205 Ibidem, s. 32.

nieuznający zasady zwierzchnictwa ludu określa jako państwo „ludowe”, przeciwstawiając ten ustrój państwu demoliberalnemu. Społeczeństwo niezorganizowane według wzorów faszystowskich nazywa „bezwolny-mi” masami. Przeciwstawia mu zrzeszoną w partii faszystowskiej aktyw-ną i twórczą elitę, oświecającą permanentnie naród. Własność prywataktyw-ną traktuje jako ponadindywidualistyczną, narodową, podporządkowaną interesom politycznym całości, instytucję.

Doktryna polityczna A. Rocca wywarła istotny wpływ na kształto-wanie się podstaw teoretycznych włoskiego faszyzmu. Nie ulega wąt-pliwości, że zalicza się on do grona czołowych teoretyków systemu, profesorów włoskich, sfaszyzowanych uniwersytetów. Oryginalnie charakteryzuje Emilio Gentile interpretację faszyzmu przez Rocca jako związaną z naturalistyczną wizją historii i społeczeństwa oraz reakcyj-ną, pozytywistyczną i niemetafizyczną zbliżoną do absolutyzmu monar-szego ideologię²¹⁰.