PARAMISI ROMANE
za sygo. Pchuro khnigo i jame sare rakciam pes dre chyrja ciro. Sare chabena schajam, silipen sy dzia baro, kaj na das rada pe ćchy. Khnigo mangeł tut, sykaw jamenge dźij…!
– Roma na odpchenen nikoneske – od-pchendzia pe ciacio Rom, syr wyśiundzia so łeske pchendzia Jek Sygno. – Jamare prapapy i dada denys chaben i piben, soi ben sarenge ciororenge i korkorenge, dołęge kaj łen nikon na kamełys i khnigenge. Na odpchenawa i me, so Khnigo Kalibroda mangeł! Chor dre wur-den rakchena taty cera, ćchakirena pes łasa sare. Chaben me rozdawa sarenge!
– Parykiras tuke! – pchendzia Jek Sygno, kerdzia pes łeske tatedyr, zmrasiakirdy rat dre łestyr fededyr nasiełys. Da łaćche romane ława roztaćkirde łes, na wydełys pes łeske kaj isy dzia sił i baro bałwał deł.
Pał tykno ciro świta khnigoskry szczu-rengro rakcia peske łaćcho śteto pe pałuj wur-deneskro, a ćhawore frejdzionys i podyne łęge maroro i kuty marykli romani kaj techan.
Tato i miśto kerdzia pes pe romano wur-den, a awry bałwał siero obreskire łys i mra-zo zmrasiakirełys saro, a iw przyćcha kirdzia
saro syr siukar parni cera. Ceło se menca khnigoskry szczurengry na cytrołys siłestyr, ni na sys bokchałe.
Przegene but dywesa…
Jekhe dyweseske waryso dyja dre romani buda, zaklekotyndzia i beścia.
– Bociano! Bociano! – dyne godli ćhawore.
– Dawa, jawja tatypen! – pchendzia Rom, a kchnigo szczurengro wydykcia wurdenestyr i pchendzia:
– Dzia, dawa wiosna! Nadgeja ciro kaj tuke te parykiras pał saro łaćcho i dzia sam dre jamary ryg. Kaj na dyjan jamenge te nasiadzioł, kamaw tuke te deł waryso mandyr i dawa tuke fujarka–bageł. So pe łatyr zabasiawesa, wy-działa geł tutyr kh nigo szczurengro i zapucie-ła pes tutyr so kames? So pchenesa łeske, jow saro tuke kereła, a ceło semenca szczurengry kerena tuke do korkoro!
– Dawa ciaciunes łaćchy fujarka! – pchen-dzia frejdasa Rom.
– Łe, mek ke tu jaweł chara! – pchendzia khnigo szczurengro.
Pośli da ława khnigo szczurengro zna-ścia pe rota i łatyr pe pchuw, a pał łestyr ceło łeskry semenca.
Przegeja nijał, nadgeja jesień. Rom i łe-skry semenca przetradenys steto śtetostyr, zarykirenys pes dre gawa. Zabistyrde do fu-jarkatyr sawy dorestłe khnigostyr, a bute dyr duminenys wendziatyr sawy jaweła.
– Ćchy men nani pe went, ni chaben, ni tate fliki! – duminełys belwelenca pchuro Rom.
Jewkar, dre warysawo dywes piradzia ku-fro, rodełys doj waryso i dykcheł, a doj paśtli sy fujarka.
– Dawa sy do fujarka–bageł khnigoskry szczurengry – podumindzia. – Dykcha sam so joj dzineł! – przytchodzia ła ke wuśta i zaba-siadzia.
PARAMISI ROMANE
Syr zabasiadzia i siundło sys łakry godli, sykade pes sieł i but butedyr tykne szczurki, wytchode peskre muja pał rukcha i ciarja.
Dzianys sare rygendyr dro menca i dromo-renca, wesiestyr i rekatyr, a najbutedyr ga-westyr. A syr Rom przeć chyja te basiaweł, ter-dzija geł łestyr siukar szczuro dre baro łaćcho postyn i pche neł:
– Me som khnigo i man daj pe da śtety sy najbutedyr ke pcheniben. Pchen so kames, a saro jaweła tuke dyno!
– Naddział went, a dre romano wurden nani ni kuty dziow – pcheneł pe dowa Rom.
– De dziow grenge, a jarzo myre semencake!
Wytyrdyja waśt khnigo szczurengro, a dre dowa sare szczury roznaśtłe pes pe fełdy i ciarja. Syr przegeja śtonda sare rysionys, bare szczury waryso jandłe dre muj. Ni Rom pes na obdykcia a geł łestyr sys paśtli bary berga dziow i giw.
– Je, je, je! – dyja pcharo dzij Rom, – Syr me tumenge parykirawa?
– Jame kerdziam dowa so jamenge pchendzia jamaro khnigo – pchendzia terno khnigo. – So kamesa waryso jamendyr, zaba-śiaw a jame jawasam!
Zalija Rom giw i dziow i geja ke młyno.
Nadarełys kana, kaj na jaweła łęn so techał, za-sandzia i zabagdzia peske. Młyno terdo sys paś panii, zorało, repyrełys purane ciry, buty doj miśto działys. Młynarzo beśtło sys geł wudara, syr dykcia Romes dyja teroweł:
– Nani giw, ni dziow dre młyno! Isy doj szczury. Jaweła mange nachara młyno teomek-chaw i pe mangipen dziawa, so jarzo pe rat mukchen, pe wawyr dywes tylko pchaś ćcheł!
Traden duredyr Dewłesa!
Wysiundzia Rom saro so gadzio pchen-dzia, syr dowa przećchyja, jow pcheneł:
– Me tuke, młynarzo waryso pchenawa, dźij man sy łaćcho i pe tyry bibacht waryso rakchawa. Ker miśto jarzo, a so szczuren tuke dre fełda wyligirawa, desa myre semencasa pe
went ke tu teprzeźiakiras!
– Przeźiakir, me tumenge saro kerawa – młynarzo odpchendzia.
Wylija Rom fujarka – bageł, zabaśia dzia, a sykawenys pes szczury, wydzianys sare ry-gendyr i paś łeskre chera pes zary kirde. Dyk-cheł Rom, a pe jangił terdo naj siukaredyr łędyr, dre rupuno postyn i zia kirdo so łeske pcheneła.
– Ciororypen adaj, a ke młynarzo barwa-lipen baro – pcheneł łeske Rom. – Jawen adzia łaćche i doj kana pobesien!
– Kerasam, syr kames! – odpchendzia terno khnigo szczurengro i waśtesa sker dzia kaj teodzian.
Na przegeja but ciro, a ceło semenca szczu-rengry wygeja pe drom i gene ke wawyr młyno.
Młynarzo dykchełys pe da saro, jakha przekchościa.
– Na kameł pes mange dre da saro te pa-cieł – pcheneł. – A so dzia, to i me ław doryki-rawa, kerawa łaćcho jarzo!
Wynasiełys jarzo łaćcho, parnoro, mary-kla jawena, kaj waśta oblizynena.
Parykirdzia Rom, a ke went nasys dur i nasys dawa ciro kaj te traden pe wesia, wynaline kher ke młynarzo, marykli pektłe i młynarzoske dyne.
Adzia ciororo Rom na darełys wendziatyr.
Sys łen kaj teodkchynion. But moły syr trade-nys pe wesia pe do fujarka basiawełys, a kchnigo szczurengro jawja i po dyja łeske waśt. Pośli but bersia, syr pchuro Rom meja, zakośtli fujarka lija łeskro ćhavo, a pośli łestyr łeskre ćhavore…
Dadywes na jew kar pes dykcheł Ro mes, jewkar syr pireł i basiaweł pe purani fujarka.
I dadywes szczury dzian pał łakro basiaiben, dzia syr geł but bersia pchendzia łęge łęgro prapapu szczuro.
Baśń wg: Zenon Gierała: Cygańskie srebro.
Wyd. PTTK „KRAJ” Warszawa 1991 r.
Na język romski tłumaczyła Bibi Niunia.
Il. wg Mirosława Siary
PARAMISI ROMANE
„Najbardziej rzucającym się w oczy elementem stroju Kełderaszów są ogromne guziki…”Zdjęcie wg: Ignacy Krieger (1820—
1888)1
Do historii przeszły dzisiaj srebrne i złote guzy (guziki) Romów, które jeszcze na począt-ku połowy ubiegłego wiepocząt-ku zdobiły począt-kurtki i ka-mizelki przybyszów z dalekich Indii. Rzucały się one w oczy szczególnie u Kełderaszów bę-dąc nieodzownym elemen tem ich stroju.
Owe wielkie guziki, srebrne lub złote, przy kurtkach i kamizelkach stanowiły ty powy ak-cent w stroju Kełderaszów jeszcze w okresie międzywojennym i to nie tylko na terenie Polski. Cyganologiczne pismo an gielskie „Jo-urnal of the Gypsy Lore Society” zamieściło
1 I. Krieger (1820—1888) prowadził znany zakład fo-tograficzny w Krakowie przy ul. Grodzkiej, a na-stępnie przy Rynku. Zakład był czynny do 1920 r.
Andruszkiewicz: Ignacy Krieger, fotograf daw nego Krako-wa, „Magazyn Kulturalny”, 1974 r., nr 3, s. 29—31.
kilka zdjęć Kełderaszów między innym po-chodzących z Polski (tzn. tu uro dzonych), którzy noszą przy kurtkach wła śnie charakte-rystyczne guzy srebrne.
Ogromne guziki, które dochodziły do wielkości kurzych jaj, służyły okazaniu ma-jętności i określonej pozycji społecznej no-szącego je Roma. Ze źródeł wiadomo, że były to guziki srebrne, a czasem złote. Ze zdjęcia nie widać tego, ale wydaje się praw-dopodobne, że są to monety.2
Fotografie, rysunki, opisy Cyganów z końca ubiegłego i początku tego stulecia – pokazu-jące Cyganów-koczowników – za wierają czę-sto cechy, jakie znajdujemy w opisie Gersona.
Powtarzają się informacje o węgierskim kroju ubiorów, jajowatych srebrnych guzikach przy kamizelkach lub marynarkach mężczyzn…
Zwłaszcza owe duże srebrne guziki ubioru męskiego rozpowszechniły się wśród Cyga-nów, traktowane jako stały element ubioru mężczyzn (np. handlarzy końmi z krajów le-żących na południe od Transylwa nii i Wołosz-czyzny). Tak więc według in formacji zanoto-wanych współcześnie na terenie Wojwodiny w Jugosławii mężczyźni dawniej nosili ubiór całkiem czarny, a na czarnej kamizelce znajdo-wały się duże srebrne guzy; zwłaszcza Cyganie Dżambasi – handlarze końmi, wyróżniali się ubiorem (kapelusz, biała koszula, kamizel-ka, przy której były duże srebrne guzy i gru-by srebrny łańcuch od zegarka). Jeszcze teraz niektórzy starzy Cyganie zamieszkujący wioski tego rejonu zachowali srebrne guziki przy ka-mizelkach (nosili je na pewno na przełomie lat 60- i 70-ych ubiegłego wieku).
2 Wg: Adam Bartosz: Cyganie ze zdjęć Igna cego Kriegera.
www.cyfrowaetnografia.pl/Content/3184. PDF/Adobe Acrobat.