PARKI TEMATYCZNE W ROZWOJU LOKALNYM MIASTECZEK I WSI
2. Parki tematyczne w Polsce
Obecnie w naszym kraju znajduje się 908 miast5, przy czym małych (o liczbie ludności do 19 999 mieszkańców) jest 688, co stanowi 76% wszyst-kich miast, a średnich (od 20 000 do 49 999 mieszkańców) jest 129, co daje 14%. W Polsce jest 53 297 miejscowości wiejskich.
W dobie kryzysu likwidowanych jest wiele miejsc pracy. W małych miejs-cowościach dotąd nie utrzymało się wiele zakładów produkcji – raczej nadal ob-serwuje się procesy dezindustrializacji. Dziś bardziej stabilne wydają się miejsca pracy w różnego rodzaju usługach, choć i tam sytuacja nie wygląda najlepiej.
W planach miejscowych, zrealizowanych do końca 2010 roku6, prze-znaczono łącznie 3,2% terenów pod usługi (już istniejące i planowane)7. Trzeba
2 P. Lorens: Tematyzacja przestrzeni publicznej miasta. Politechnika Gdańska, Gdańsk 2006, s. 127.
3 Ibid., s. 128.
4 Idem: Tematyzacja przestrzeni publicznej. W: Przestrzeń publiczna miasta postindustrialnego.
Red. M. Kochanowski. Urbanista, Warszawa 2005, s. 132-133.
5 Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r. Główny Urząd Statystyczny, War-szawa 2011; dane 1 stycznia 2011 roku.
6 A. Deręgowska, T. Komornicki, J. Solon, P. Śleszyński, M. Więckowski, B. Zielińska: Analiza stanu i uwarunkowań prac planistycznych w gminach na koniec 2010 roku. PAN IGiPZ. Opra-cowanie wykonane dla Departamentu Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa Ministerstwa Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Warszawa 2012 luty. http://www.transport.
gov.pl/files/0/1789468/Analizaza2010.pdf
7 Ibid. W miastach na prawach powiatu – 9,0%, w gminach miejskich – 7,1%, w gminach miejs-ko-wiejskich – 3,3% i w gminach wiejskich – 2,8%.
Parki tematyczne w rozwoju lokalnym miasteczek i wsi 369
zaznaczyć, że dane te dotyczyły 26,4% powierzchni kraju – taki był wskaźnik udziału powierzchni pokrytej obowiązującymi planami miejscowymi w 2010 roku.
W małych miastach i wsiach Polski dotąd wybudowano najwięcej parków:
linowych, dinozaurów, miniatur, wesołych miasteczek i lunaparków, parków edukacyjnych, wodnych, westernowych, bajkowych oraz parków owadów (ko-lejność podana według malejącej w nich ilości obiektów).
W tego rodzaju przedsięwzięciach lokalne samorządy upatrują innowacyjne pomysły i lokalną przedsiębiorczość. Chcą wykorzystać kapitał ludzki i przes-trzenny, starając się o dofinansowanie ze środków unijnych. Pomimo konkuro-wania gmin ze sobą, niewiele z nich realizuje nowe, oryginalne pomysły. Więk-szość jednak powiela plany, które już sprawdziły się w innej części kraju, gdyż wydaje się to bezpieczniejsze pod względem finansowym i organizacyjnym.
Realizowane projekty można podzielić na trzy kategorie. W pierwszej ceni się powiązania z lokalną tradycją i zwyczajami oraz dziedzictwem kulinarnym i kulturowym miejscowości. Dba się tam o zachowanie walorów przyrody i kra-jobrazu. Wszystkie realizacje mają służyć uczytelnieniu i upowszechnieniu cha-rakterystycznych, istniejących cech regionu. Celem działań ma być nie tylko za-bawa, ale przede wszystkim przekazywanie przez nią wiedzy i rozwijanie umiejętności ruchowych, szczególnie dzieci i młodzieży. Priorytetem jest pro-mowanie miejscowej żywności, wytwarzanych produktów, zabytków i walorów przyrody, zarówno w skali regionu, jak i kraju.
Drugą kategorią jest projekt, który może być akceptowany lokalnie, ale miejscowe walory nie są uważane za najważniejsze. Zwykle znajdują się tam uniwersalne pomysły związane np. ze sportem lub nauką, przez co mogą być re-alizowane w każdej niemal miejscowości.
W trzecim sposobie działania zaprzecza się lokalnym wzorcom i wpro-wadza zupełnie nowe, dotąd obce regionowi. Przykładem mogą być, tak lubiane przez dzieci, wioski westernowe.
Dotąd w dużych miastach najlepsze wyniki w liczbie odwiedzających osią-gnęły takie parki edukacyjne, jak np. Centrum Nauki „Kopernik” w Warszawie, Experymentarium w Łodzi, Ogród Doświadczeń im. Stanisława Lema w Parku Lotników Polskich w Krakowie czy też Akwarium Morskiego Instytutu Rybac-kiego w Gdyni. W mniejszych miastach znane jest Centrum Edukacji Technicz-nej w Goczałkowicach Zdroju i Huta Szkła Kryształowego „Julia” w Piecho-wicach. Popularne jest też Europejskie Centrum Bajki w Pacanowie.
Joanna Poczobut 370
Najcenniejsze pod względem dydaktyczno-poznawczym wydają się parki miniatur, prezentujące przykłady tradycyjnego, zabytkowego budownictwa re-gionu. Należą do nich np. Parki Miniatur: Zabytków Podlasia w Hajnówce, Warmii i Mazur w Gierłoży, Zamków Krzyżackich w Chełmnie czy Latarni Morskich w Niechorzy.
Jednym z pierwszych i najciekawszych w Polsce jest jak dotąd Park Mi-niatur Zabytków Dolnego Śląska w Kowarach, w niemal dwunastotysięcznym miasteczku, znanym z niedziałającej już fabryki dywanów i kopalni uranu.
W kowarskim parku można zobaczyć ponad 40 eksponatów (w tym makiety:
zamków, pałaców, klasztorów, kościołów, starówek miast dolnośląskich), a tak-że – pracownię, w której zostały wykonane i poznać metody ich budowy. Za-łożony w 2003 roku park był wielokrotnie nagradzany za swoją działalność.
Przewodnicy mówią o prezentowanych tam obiektach i historii regionu. Są przygotowani do oprowadzania gości zagranicznych w ich rodzimych w ję-zykach. Park jest zadbany, ciekawie zaaranżowany. Całość założenia uzupełnio-no dobraną kompozycją zieleni i kwiatów. Miniatury są wysokiej jakości, po-rządnie wykonane, z dobrych materiałów, w dużym stopniu uszczegółowienia.
Wszystko to przyciąga uwagę zwiedzających.
Pozytywnie odbierane są też parki dinozaurów, w których temat przewodni jest prezentowany w sposób przemyślany i naukowy. Jednym z ciekawszych i jednocześnie z pierwszych założonych w Polsce jest JuraPark na obrzeżu Solca Kujawskiego. W pobliskim lesie założono ścieżkę edukacyjną, na której w spo-sób chronologiczny zaprezentowano ok. 150 modeli dinozaurów. Profesjonalnie przygotowane wystawy i opisy obiektów w parkowym muzeum Ziemi i na leś-nej ścieżce pozwalają na szybkie przyswajanie wiedzy. W parku jest także plac zabaw, park rozrywki, kino 5D i restauracja „jaskiniowa”.
1. JuraPark Fot. J. Poczob
2. JuraPark Fot. J. Poczob
Parki t
w Solcu Kujaw but, 2009.
w Solcu Kujaw but, 2009.
tematyczne w
wskim
wskim. Wnętrze
rozwoju lokaln
e muzeum Ziem
nym miastecze
mi
ek i wsi 371
Joanna Poczobut 372
3. JuraPark w Solcu Kujawskim. Na ścieżce edukacyjnej Fot. J. Poczobut, 2009.
4. JuraPark w Solcu Kujawskim. Modele dinozaurów na ścieżce edukacyjnej Fot. J. Poczobut, 2009.
Parki tematyczne w rozwoju lokalnym miasteczek i wsi 373
Wiele także można nauczyć się w Parku Mikrokosmos w Ujeździe, gdzie można obejrzeć owady w wielokrotnym powiększeniu. Ich modele znajdujące się na ścieżce dydaktycznej zostały zaopatrzone w szczegółowe opisy systema-tyki wraz z ciekawostkami dotyczącymi danego gatunku.
Rodzaj stosowanej w parkach architektury nie jest najlepszy. Dotyczy to zwłaszcza problemu lokalizacji dużych kubatur w małych miejscowościach. Po-zytywnym przykładem w tym względzie jest Europejskie Centrum Bajki im.
Koziołka Matołka w Pacanowie, które znajduje się w nowym obiekcie o cie-kawej, współczesnej architekturze. W wielofunkcyjnym budynku jest biblioteka z czytelnią i księgarnią, sala kinowa, teatralna oraz sale warsztatowe. Obok za-projektowano altany, kuźnię koziołka i amfiteatr ze stawem. Całe założenie zlo-kalizowano na obrzeżu wsi (kiedyś posiadającej prawa miejskie) tak, by nie ko-lidowało ono z historycznym układem przestrzennym Pacanowa.
5. Europejskie Centrum Bajki w Pacanowie Fot. J. Poczobut, 2010.
374
6. Centrum Fot. J. Poczob
7. Bajkowe Fot. J. Poczob
Pacanowa but, 2010.
ozdoby przy ry but, 2010.
Jo
ynku w Pacanow
oanna Poczob
wie
but
Parki tematyczne w rozwoju lokalnym miasteczek i wsi 375
Mniej interesujące są parki, w których oprócz braku właściwego zagospo-darowania nawet nie uporządkowano podstawowej wiedzy związanej z prezen-towanymi obiektami. W reklamie zamieszczonej na stronie internetowej jednego z nich można przeczytać, że „[…] znajdują się tam takie miniatury, jak piramida, sfinks, świątynia Abu Simbel, góra Rushmore, chatka góralska, kaplica Jaszczu-rówka, wieża opatowska w Sandomierzu, zamek Gniew, Biskupin”8.
Mimo ogromnej ilości włożonej pracy, podobnie dzieje się w Centrum Edukacji i Promocji Regionu w Szymbarku. Obecnie znajduje się tam zbyt wiele niezwiązanych ze sobą tematycznie atrakcji. Można tam obejrzeć dom „stojący”
na dachu, hotel-restaurację (masywną kubaturą przypominający bardziej szwaj-carską zabudowę niż kaszubską), zabytkowy drewniany kościół, dom Sybiraka, 37-metrową deskę itp. Mimo takiego chaosu przestrzenno-tematycznego, do Szymbarka rocznie przyjeżdża ok. 600 tys. osób. Należy dodać, że jest to jedyne tak duże założenie parku tematycznego w regionie gdańskim. Nieuporządkowa-na tematyka tego parku, wbrew pozorom, przyciąga ludzi.
8. Centrum Edukacji i Promocji Regionu w Szymbarku. Dom „stojący” na dachu Fot. J. Poczobut, 2011.
8 Witryna internetowa „Przewodnik po parkach rozrywki”. http://www.parkmania.pl/
376
9. Centrum kościół Fot. J. Poczob
10. Centrum Fot. J. Poczob
Edukacji i Prom but, 2011.
m Edukacji i Pro but, 2011.
Jo
mocji Regionu
omocji Regionu
oanna Poczob
w Szymbarku.
u w Szymbarku but
. Hotel-restaura
u. Park linowy
acja i zabytkowwy drewniany
Parki tematyczne w rozwoju lokalnym miasteczek i wsi 377
Oferta grudziądzkiego Megaparku też wymaga uporządkowania. Obecnie jest tam: ZOO, miasteczko westernowe, Mexico city, kraina baśni, bajek i le-gend, jurajska ścieżka edukacyjna z modelami dinozaurów oraz safari.
Ze względu na trudne zimowe warunki pogodowe w Polsce, zakładane na wolnym powietrzu parki rozrywki są dostępne jedynie w sezonie letnim − od początku maja do końca września. Nie oznacza to jednak, że zimą są one nie-czynne. W niektórych z nich wykorzystuje się aurę zimowych świąt. Przy-kładem jest Park Mikrokosmos w Ujeździe, w którym można oglądać w tym czasie repliki zwierząt z Arktyki i Antarktydy – tzw. Kraina Dwa Bieguny. Gos-podarzem w niej jest pracownik parku przebrany za świętego Mikołaja.
Podobnie dzieje się z Dinozatorlandem w Zatorze, które w zimie staje się Parkiem św. Mikołaja w Krainie Bajek. Budynki są wówczas oświetlane 3 mln ozdobnych światełek, mających przypominać święta Bożego Narodzenia.
Tabela 1 Zestawienie parków rozrywki w Polsce
RODZAJ
Joanna Poczobut
Parki tematyczne w rozwoju lokalnym miasteczek i wsi 379 Źródło: www.parkmania.pl (09.2012).
Dotąd najwięcej parków rozrywki wybudowano łącznie na wsiach i w ma-łych miastach (do 20 tys. mieszkańców), w porównywalnych ilościowych pro-porcjach na wsi i w miasteczkach. Nieco mniej założono w obrębie granic ad-ministracyjnych największych miast w Polsce (powyżej 50 tys. mieszkańców).
Ciekawe jest to, że najmniej takich realizacji − ok. 7%, znalazło się w miastach średnich (od 20 do 50 tys. mieszkańców).
Podsumowanie
Znalezienie terenu w centrum dużego, silnie zurbanizowanego miasta na kilkuhektarowy park tematyczny nie zawsze jest możliwe. W tym kontekście lo-kalizacja takiego założenia w mniejszych miejscowościach wydaje się dużo
łat-Joanna Poczobut 380
wiejsza. Niektóre rodzaje parków rozrywki, jak np. centra edukacji, parki wod-ne, duże sale zabaw czy kinowe 4D lub 5D, wymagają budowy dużych kubatur i dlatego przeważnie lokalizowane są w dużych miastach. W miasteczkach lub wsiach, by nie zniszczyć ich układu urbanistycznego lub ruralistycznego, parki miniatur, dinozaurów, owadów, parki linowe, a także wesołe miasteczka i luna-parki lokalizuje się przeważnie na ich obrzeżach. Parki wymuszają ruch z cent-rum miasta na jego przedmieścia. Ponadto, inwestycje te z powodzeniem mogą być realizowane na świeżym powietrzu, wykorzystując walory przyrody i krajo-brazu, umiejętnie łącząc niewielkie obiekty zapleczowe z usługami uzupełniają-cymi.
Wydaje się, że wiele źle zagospodarowanych parków tematycznych w Pol-sce ma tyle przeciwników co zwolenników. Część użytkowników odstrasza wprowadzenie zbyt wielu wątków tematycznych, nietrzymanie się idei wiodącej.
Razi nieprofesjonalne urządzenie całości, amatorskie wykonanie techniczne i wszechobecne bezguście. W nieodpowiednio zaprojektowanych parkach na-gminnie rozprzestrzenia się słaba architektura i niestety staje się ona modą i wzorcem dla innych. Taki proces można już chyba nazwać „wirusem kiczu”9. Powodem braku chęci odwiedzenia parków jest także niedostateczne przygoto-wanie merytoryczne pracowników i wykonanie obiektów. Jednak mimo braku tematycznego i estetycznego „sprzężenia”, parki odnoszą sukcesy finansowe.
Wymienione zarzuty przez wielu odwiedzających są interpretowane bardzo po-zytywnie, a chaos nie przeszkadza im w dobrej zabawie. Wśród nich park ma duże powodzenie.
Tematyczne parki rozrywki okazały się ważnym elementem w lokalnej po-lityce. W czasie ich eksploatacji niezbędna jest kontynuacja stosowania nowo-czesnych instrumentów rozwoju, jak i monitorowanie kierunku działań po-dobnych ośrodków. Ważne, aby pomogły one zachować walory regionu. Nie powinny stać się ich zaprzeczeniem i kolejnym miejscem chaosu, lecz przy okazji zarobkowania promować naukę i piękno. Parki tematyczne powinny za-chować atrybuty dobrej przestrzeni publicznej, tj. powinny być dostępne dla wszystkich, stanowić centrum aktywności, być atrakcyjnym miejscem pod względem estetycznym i kompozycyjnym, przedstawiać wyznaczniki toż-samości, a także integrować strukturę osiedleńczą10. Ponadto parki tematyczne powinny być poddane działaniom tzw. nowego planowania, którego istotą
9 K. Pokrzywnicka: Kontrasty. Metamorfozy. Styl. Komentarze. Politechnika Gdańska, Gdańsk 2010, s. 59.
10 Z.K. Zuziak: Nowe przestrzenie podróży. W: Przestrzeń publiczna..., op. cit., s. 91.
Parki tematyczne w rozwoju lokalnym miasteczek i wsi 381
„[…] jest ciągłe stawanie się i przemienianie wraz ze zmianami otocznia”11. Do-brze się stanie, jeśli parki w Polsce rzeczywiście będą „tematyczne” (oparte na jednym, może nawet zmienianym w miarę potrzeb, ale wiodącym pomyśle), a nie – jak to się niestety często dzieje – synkretyczne, czyli takie, które miesz-czą na swoim terenie „wszystkiego po trosze”, o wątpliwej jakości i przygoto-waniu.
Literatura
Deręgowska A., Komornicki T., Solon J., Śleszyński P., Więckowski M., Zielińska B.:
Analiza stanu i uwarunkowań prac planistycznych w gminach na koniec 2010 roku.
PAN IGiPZ. Opracowanie wykonane dla Departamentu Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa Ministerstwa Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Warszawa 2012 luty. http://www.transport.gov.pl/files/0/1789468/Analizaza2010.
Gorzelak G., Jałowiecki B., Smętkowski M.: Diagnoza problemów rozwoju obszarów metropolitalnych i rekomendacja delimitacji obszarów metropolitalnych w Polsce.
Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych (EUROREG), Uniwer-sytet Warszawski, Warszawa 2008.
Gzell S.: Jakość przestrzeni publicznych a nowe planowanie. W: Przestrzeń publiczna miasta postindustrialnego. Rd. M. Kochanowski. Urbanista, Warszawa 2005.
Lorens P.: Tematyzacja przestrzeni publicznej miasta. Politechnika Gdańska, Gdańsk 2006.
Lorens P.: Tematyzacja przestrzeni publicznej. W: Przestrzeń publiczna miasta post-industrialnego. Red. M. Kochanowski. Urbanista, Warszawa 2005.
Pokrzywnicka K.: Kontrasty. Metamorfozy. Styl. Komentarze. Politechnika Gdańska, Gdańsk 2010.
Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r. Główny Urząd Statys-tyczny, Warszawa 2011.
Witryna internetowa „Przewodnik po parkach rozrywki”. http://www.parkmania.pl/
Zuziak Z.K.: Nowe przestrzenie podróży w: Przestrzeń publiczna miasta postindustrial-nego. Red. M. Kochanowski. Urbanista, Warszawa 2005.
11 S. Gzell: Jakość przestrzeni publicznych a nowe planowanie. W: Przestrzeń publiczna..., op. cit., s. 214.
Joanna Poczobut 382
THEME PARKS IN DEVELOPMENT