Percepcja sfery ekologicznej i estetycznej

Konsekwencją rozwoju cywilizacji technicznej oraz zapoczątkowanego już w średniowieczu zorganizowanego rozwoju sił produkcyjnych, który swoją kulminację osiągnął w epoce XIX i XX-wiecznej industrializacji, jest zanieczyszczenie środowiska. Jest to pierwsza pod względem częstości występowania negatywna charakterystyka Dolnego Śląska (18,0% wypowiadających się) i druga w ogólności (ryc. 28).

Ryc. 28. Percepcja negatywnych zjawisk ekologicznej jakości środowiska Dolnego Śląska Zaznaczają się dwie miejscowości, gdzie respondenci legitymują się skrajnymi opiniami: Polkowice (46,2% podających wizerunek wymieniło ją) i Wołów (brak tego typu ocen). Analiza przestrzennego rozkładu powyższej cechy pozwala na przeprowadzenie klasyfikacji miast ze względu na częstość jej wskazań. Najrzadziej (7-13%) wymieniono ją w miastach małych, liczących od 10 do 25 tys. mieszkańców, posiadających niewielkie zakłady przemysłowe o lokalnym i regionalnym zasięgu działania, których rodzaj i skala produkcji według zamieszkałych tam uczniów nie obciąża nadmiernie środowiska i nie wpływa negatywnie na ich komfort psychofizyczny (Lubań, Lwówek Śląski, Złotoryja, Jawor, Środa Śląska, Trzebnica, Góra; do tej kategorii można włączyć także Wołów, Kłodzko i Dzierżoniów). Główne pasmo koncentracji to zachodnia i środkowa część województwa.

Do kategorii przeciwnej (19-31%) zaliczone zostały duże ośrodki miejskie liczące co najmniej kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców, będące miejscem koncentracji aktywności przemysłowej o skali krajowej i ponadkrajowej i/lub kumulujące w sobie intensywny wewnętrzny ruch samochodowy, a także koncentrujące tranzytowy, będące źródłem zanieczyszczeń gazami i pyłami oraz zatłoczenia i hałasu, co najbardziej negatywnie wpływa

na mieszkańców. Włączono do niej Głogów, Lubin, Wałbrzych, Zgorzelec (dominujące źródło zanieczyszczeń według respondentów: zakłady przetwarzające rudy miedzi oraz huty, koksownie, hałdy i osadniki na szlam poflotacyjny, elektrownie i elektrociepłownie węglowe, zakłady przemysłowe odprowadzające gazy i ścieki, gospodarstwa domowe stosujące niskiej jakości materiał opałowy, kopalnia węgla brunatnego i elektrownia w Turoszowie, ruch samochodowy) oraz Jelenią Górę i Wrocław, a także Świdnicę (ruch samochodowy i jego nadmierne zagęszczenie, zakłady przemysłowe odprowadzające gazy i ścieki, gospodarstwa domowe stosujące niskiej jakości materiał opałowy). Cechą wspólną miast kategorii pośredniej jest fakt wystąpienia analogicznego udziału – od 17 do 30% – wskazujących na zanieczyszczenie środowiska jak w dużych miastach (Oleśnica, Oława), a jednocześnie reprezentowanie cech struktury ekonomicznej i przestrzennej charakterystycznych dla miast mniejszych (Syców i Milicz, Ząbkowice Śląskie i Kamienna Góra).

Interpretacja tego zjawiska może być następująca: w małych miastach, gdzie ekologiczna jakość środowiska jest nadal względnie wysoka, traktowana jest ona przez żyjących w nich mieszkańców (i także respondentów) w kategoriach standardu i normy zapewniającej psychiczny i fizyczny komfort egzystencji. Takie zalety jak cisza, obecność zieleni, parków i lasów, bogactwo fauny i flory, czystość gleb i wód, niski stopień antropogenizacji są przez nich uznawane za oczywiste i naturalne, ponieważ w takim środowisku urodzili się i wychowali, w nim właśnie czują się najlepiej. Środowisko, które nie spełnia według nich tych kryteriów, a w szczególności środowisko wielkomiejskie i/lub uprzemysłowione, jest przez respondentów traktowane jako zdecydowanie nie odpowiadające ich oczekiwaniom, wzbudzające obawę i lęk, a nawet odrzucenie.

Jednocześnie to właśnie Wrocław – wielkie i uprzemysłowione miasto, najsilniej zakorzenił się w świadomości mieszkańców miejscowości leżących w jego otoczeniu, stając się dla nich symbolem regionu i perspektywą postrzegania całego Dolnego Śląska. Pozytywne jego cechy determinują oceny pozytywne, ale konsekwentnie negatywne przejawy funkcjonowania Wrocławia wpływają na niekorzystne oceny regionu. W tym przypadku nastąpiło stereotypowe rozciągnięcie negatywnej cechy kojarzonej z wielką aglomeracją – zanieczyszczenia środowiska – na obszar całego regionu. Analogiczne podejście można zastosować wobec ocen zaistniałych w miastach leżących w sąsiedztwie największego ośrodka subregionu – Wałbrzycha. Respondenci w nich zamieszkali, a traktujący Dolny Śląsk jako zanieczyszczony ekologicznie, kierują się przede wszystkim sytuacją istniejącą w dawnym Zagłębiu Dolnośląskim: degradacją krajobrazu oraz zanieczyszczeniem wód i powietrza. Elementy te są przywoływane i podkreślane tym łatwiej i mocniej, im większy tworzą kontrast z treściami składającymi się na wizerunek własnego środowiska lokalnego zapisany w świadomości badanej młodzieży.

Trzecia pod względem częstości występowania, po zanieczyszczeniu środowiska oraz bezrobociu i biedzie, charakterystyka negatywna Dolnego Śląska dotyczy jego estetyki. 12,2% prezentujących wizerunek wskazało na takie cechy jak: brud, szarość, zaniedbanie, rzadziej dekapitalizacja i zniszczenie (ryc. 29).

Ze względu na częstość pojawiania się jej wyróżnić można trzy kategorie miast. Do pierwszej (0-10%) należą niewielkie miasta położone wokół aglomeracji wrocławskiej (Środa Śląska, Wołów, Trzebnica, Strzelin, ponadto: Milicz, Syców, Góra i Ząbkowice Śląskie) i w zachodniej części Dolnego Śląska (Lubań, Bolesławiec, Złotoryja, Jawor) oraz Lubin. Do kategorii drugiej (12-21%) weszły największe miasta Dolnego Śląska: Wrocław, Jelenia Góra, Legnica, Głogów, Świdnica, ale także Zgorzelec, Oleśnica, Oława, Polkowice i Lwówek Śląski.

Trzecią tworzą trzy miasta: Wałbrzych, Dzierżoniów i Kłodzko (25-36%), gdzie, podobnie jak w całym subregionie sudeckim, występują problemy dekapitalizacji substancji materialnej (zużycie środków trwałych osiąga w nim najwyższy poziom w kraju), upadku przestarzałego przemysłu, bezrobocia, deficytu inwestycji (także: Jokiel, 1994). W okresie powojennym, dominujący wśród ówczesnych decydentów pogląd o wysokim poziomie rozwoju infrastruktury technicznej, przyczynił się do niższego natężenia prac modernizacyjnych i ogromnych zapóźnień, przez co w chwili obecnej nie ma wystarczających środków, aby je zniwelować. Klasyfikacja ta została dokonana z racji trudności w zaobserwowaniu konsekwencji i prawidłowości przestrzennej zmienności tej cechy na mapie. Jako korelaty negatywnego postrzegania sfery estetyki regionu w przybliżeniu uznać można stopień urbanizacji, odległość od Wrocławia i fazę cyklu życiowego dominującego typu aktywności ekonomicznej miasta, bądź subregionu.