N a przestrzeni ostatnich paru lat n arasta w środow iskach muzealnych świadomość wagi problemów związanych z edukacją. W obec ograniczania ilości godzin wychowania plastycznego w szkołach i uszczuplenia minimów program owych w zakresie teorii i historii sztuki oraz b rak u społecznych nawyków rodzinnego zwiedzania muzeów, tru d n o oczekiwać aby za kilkanaś
cie lat polskie m uzea zyskały szersze zainteresowanie publiczności.
To najważniejsze przyczyny, dla których pracow nicy działów edukacyjnych próbują sformułować szersze, nowoczesne, interdyscyplinarne program y kszta
łcenia muzealnego, przeznaczone dla szkół i szczególnie zainteresowanych sztuką młodych odbiorców.
W ostatnim 40-leciu nie brakow ało ciekawych imprez, atrakcyjnych pom ys
łów zajęć organizowanych w muzeach dla najmłodszej publiczności. M im o to w środowisku nauczycielskim zakorzenił się negatyw ny stereotyp męczącego, nudnego oprowadzania, przeładowanego inform acjam i szczegółowymi. Często dziś spotykam y się z powtarzaniem przez nauczycieli opinii o kształceniu jedynie biernego odbioru sztuki i ogólnikowości program ów , k tóre zniechęcają do planow ania lekcji muzealnych. Zm iana tego stereotypu będzie wymagała systematycznej promocji muzealnych działań edukacyjnych, rzeczowej współ
pracy z M inisterstwem Edukacji, K uratoriam i, W ojewódzkimi O środkam i Metodycznymi, środowiskiem nauczycieli. Bardzo w ażna wydaje się być życzliwość ze strony prasy, radia i telewizji.
Jak dowodzą tego przykłady państw europejskich, m uzea poprzez or
ganizację całego systemu lekcyjnego, poprzez festiwale, m iędzynarodow e akcje i konkursy, imprezy dla dzieci towarzyszące wielkim wystawom, potrafiły włączyć w aktywne życie kulturalne duże grupy najm łodszych odbiorców.
Systematycznie prowadzone badania socjologiczne potwierdziły istnienie pro stej żależności między ilością lekcji prow adzoną przez m uzeum a zwiększoną frekwencją na wystawach. M echaniczne przeniesienie wzorców europejskich i amerykańskich na nasz grunt jest utrudnione szczupłością środków , które borykające się z wiecznymi niedostatkam i polskie muzea, m ogą przeznaczyć na
ten cel oraz brakiem tradycji i potrzeb naszych odbiorców, które sami musimy aktywnie kształtować.
Tradycje europejskiej i amerykańskiej edukacji muzealnej m ożna uprasz
czając sprowadzić do dwóch zasadniczych koncepcji kształcenia.
Pierwsza z nich nastaw iona jest na aktywne, tw órcze zaangażowanie dziecka, prowadzone pod kierunkiem artysty lub pedagoga. To grupowe zajęcia: parateatralne i działania plastyczne prow okujące do bardziej złożonego odbioru sztuki. Każde zajęcia kończą się wykonywaniem własnej pracy plastycznej: malowaniem, rysowaniem, lepieniem z gliny lub plasteliny, budo waniem elementów form przestrzennych itd. Takie zajęcia prow adzi się w grupach klasowych albo w pracow niach plastycznych, działających przy muzeach. T a forma pracy wymaga jedn ak istnienia w m uzeum odrębnej przestrzeni, w której dzieci i młodzież m ogą swobodnie realizować swe pomysły, wymaga także pewnych nakładów finansowych.
D ruga koncepcja polega n a starannym opracow aniu program ów lekcyj
nych, dostosowanych do ogólnego program u nauczania i realizacji ich w salach ekspozycyjnych muzeów. D ysponując przygotow anym m ateriałem pom oc
niczym dla ucznia lekcje może prowadzić nauczyciel szkolny, w oluntariusz lub pracow nik muzeum. Ten system kształcenia istnieje w Anglii i jest finansowany przez władze lokalne, jako program obowiązkowy. Ja k dalece program y odbiegają od polskiej praktyki muzealnej najlepiej przedstaw ia przykład program u „świat słów”, praktycznych lekcji językowych, przeprow adzanych w muzeach. W badaniach sprawdzających odnotow ano u m łodych Brytyj
czyków ograniczanie zasobu słownictwa używanego praktycznie. Władze szkolne zleciły muzeom przygotowanie specjalnych lekcji, w trakcie których dzieci opisywały wybrany eksponat muzealny, posługując się starannie dob
ranym do poziomu rozwoju słownikiem słów.
Z przyczyn organizacyjnych (brak pomieszczeń n a działalność edukacyjną) oraz finansowych ta druga koncepcja wydaje się być atrakcyjniejsza dla polskiego muzealnictwa. Stajemy przed szansą nauczania równoległego, now o
czesnego, wysoko ocenianego przez psychologię i pedagogikę. W szystkie nasze zajęcia odbywają się w salach ekspozycyjnych. Dzieci m ają okazję oglądać autentyczne przedmioty, dokum enty i to jest niewątpliwa przew aga edukacji muzealnej nad nauczaniem szkolnym.
Program edukacyjny M uzeum Narodow ego w Poznaniu akcentuje specyfi
kę miejsca m iasta Poznania w historii Polski, związany jest z charakterem zbiorów, kolekcji zgromadzonych w ośmiu dostępnych publiczności oddzia
łach. W program ie zwracamy uwagę na lokalne tradycje a jednocześnie, w szerszej perspektywie n a program integracji europejskiej. B ardzo interesujące jest także sięganie w edukacji do kultu r pozaeuropejskich, które zderzają się z odm ienną tradycją, historią i estetyką, rozwijające wrażliwość na to, co odmienne oraz wyobraźnię.
79
Od lat D ział Edukacji M uzealnej M uzeum N arodow ego w Poznaniu organizował etap wojewódzki konkursu plastycznego dla dzieci i młodzieży M oja Przygoda w Muzeum. W roku szkolnym 1993/94, biorąc pod uwagę sugestie nauczycieli i wizytatorów z W ojewódzkiego O śro d k a M etodycznego w Poznaniu zmieniliśmy nazwę konkursu. O dbyw ał się on pod hasłem:
Spotkania ze sztuką. Pejzaż. W roku następnym konkurs będzie poświęcony M artwej Naturze. T a niewielka zmiana, to zawężenie tytułu, spowodow ało duże zainteresowanie uczestników. Z imprezy kam eralnej, n a k tó rą zgłaszano 200—300 prac, konkurs przemienił się w dużą imprezę, grom adząc ponad 13 000 prac z wielu szkół Poznania i województwa.
Ponadto przy muzeum od początku lat dziewięćdziesiątach działa „m alar- nia” czyli pracow nia plastyczna dla dzieci i młodzieży. Staram y się prom ow ać każdą dużą wystawę, przygotowując specjalne imprezy: ąuizy, konkursy, pokazy, spotkania. D użym zainteresowaniem cieszą się akcje poszukiw ania reprodukcji obrazów, umieszczonych na galeriach między oryginałam i. Im prezy charytatywne, zorganizowane przez M uzeum N arodow e w Poznaniu w dniu 2.01.94 z okazji Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy zgrom adziły dużą grupę najmłodszej publiczności. W tym dniu pow stało ponad 250 prac, z których pięć nagrodzono i sprzedano n a aukcji dzieł sztuki.
Sympatię najmłodszej publiczności próbujem y pozyskać poprzez uroczyste wernisaże, towarzyszące otwarciom wystaw p rac dziecięcych. Dziecko, tak samo jak dorosły widz winno poczuć się w m uzeum uhonorow ane i ważne.
W planach n a najbliższy czas znajduje się opracow anie przew odnika po muzeum, przeznaczonego dla dzieci oraz inform atora o lekq’ach muzealnych.
D la naszej pracy m a to ogromne znaczenie, by proponow ać nauczycielom gotowe, opracow ane tem aty lekcyjne i tym samym zrezygnować z tradycji oprow adzania po całym muzeum.
W naszych propozycjach lekcyjnych wyodrębniam y grupę dzieci najm łod
szych z klas I—III szkół podstawowych. Celem zajęć, prow adzonych z tymi grupam i jest oswojenie z m uzeum miejscem nieznanym , w którym m ożna oglądać obrazy, rzeźby, bawić się, rozm awiać swobodniej niż w klasie. Dzieci w tym okresie wiekowym chętnie łączą zwiedzanie z rysow aniem i m alow a
niem. Uważnie koncentrują się na szczegółach i p ró b u ją dokonyw ać klasyfika
cji tematów. Takie zajęcia odbyw ają się w naszym m uzeum od trzech lat i zyskały dużą popularność. N oszą tytuł Pierwsza wizyta w muzeum.
N a specjalnej lekcji proponujem y zwiedzenie ekspozycji M uzeum Sztuk Użytkowych i zapoznanie dzieci z historią w yrobu i zdobienia naczyń porcelanowych. W drugiej części lekcji dzieci lepią z plasteliny własnoręcznie zaprojektowane naczynie, próbując odwzorować kształt naczyń oglądanych na ekspozycji. Te zajęcia, obok kształcenia zdolności m anualnych, są znakom itym sposobem do zapoznania z różnorodnym i estetykam i W naszej ekspozycji posiadam y dużą kolekcję naczyń, sięgającą końca lat 80-tych XX w. Prow o
kowane do wypowiedzi swobodnie wyrażają swój stosunek do oglądanych przedmiotów. Dzieci w wieku 7— 10 lat m ają ju ż wyraźne upodobania estetyczne. D la nas istotne, aby te u p odobania m iały szeroki kontekst historyczny i estetyczny.
Klasy IV— VIII zapraszam y do realizacji innego program u.
1 lekcja — to zajęcia wprowadzające nowe słownictwo i pojęcia związane ze sztuką. Oglądamy wspólnie oryginał, kopię i reprodukcję jednego z obrazów.
Następnie dzieci uczestniczą w dem onstracji w ytw arzania jednego z olejnych barwników. Lekcja kończy się rysowaniem szkicu do obrazu.
2 lekcja odbywa się w M uzeum H istorii m. Poznania. Przy makiecie rekonstru
ującej Poznań z okresu grodu piastowskiego i rycinie przedstaw iającej m iasto z okresu po lokacji, odbywa się lekcja historii założenia grodu i rozbudow y miasta. Dzieci próbują na rycinie odszukać sylwety znanych sobie budowli, za
poznają się z legendami o powstaniu m iasta, oglądają stare dokum enty, przed
mioty codziennego użytku, pochodzące z wykopalisk. Poznają także wnętrza Ratusza, oglądają miejsce urzędow ania władz miejskich i sądów.
3 lekcja zatytułow ana Skąd pochodzi nazwa Europa jest lekcją geografii histo
rycznej. W pierwszej części uczniowie pracują samodzielnie, wyszukując na obra
zach z Galerii Sztuki Obcej i Galerii M alarstw a Polskiego wizerunki miast, nanosząc ich oznaczenia na m apę Europy. N astępnie przy obrazie Bernardo Strozziego Porwanie Europy zapoznają się z m item o porw aniu księżniczki.
4 lekcja Historia na obrazach malowana, poświęcona jest obrazom o tematyce historycznej z Galerii M alarstw a Polskiego. N a przykładzie trzech obrazów : B.
Bellotta zw. C analetta Elekcja Stanisława Augusta, J. M atejki Stańczyk. Szkic do obrazu i W. G ersona Zjawa Barbary Radziwiłłówny dzieci poznają wydarze
nia z historii i polskie m alarstwo historyczne.
5 lekcja Szkic i studium postaci. Po zwiedzeniu galerii pod kątem predstaw iania ciała ludzkiego w różnych ujęciach i pozach proponujem y wykonanie szkicu jednej z rzeźb, znajdujących się na ekspozycji. Proponujem y samodzielny wybór miejsca obserwacji a następnie porównujem y wszystkie powstałe szkice.
P onadto zapoznajemy dzieci z pojęciem „kanon postaci”, proporcje, ujęcie perspektywiczne, profil, popiersie.
6 lekcja odbywa się w M uzeum Etnograficznym. Celem lekcji jest prezentacja technik zdobniczych popularnych w wielkopolskiej sztuce ludowej i w arsztat plastyczny, w trakcie którego dzieci wykonują wycinki, m alow anki, hafty, poznają techniki wyrobu palm wielkanocnych i zdobienia pisanek.
Odrębny program opracowaliśmy dla uczniów szkół średnich. Są to lekcje z historii kultury z elementami historii sztuki. D la każdej lekcji przygotowaliś
my m ateriał pomocniczy w postaci ćwiczeń graficznych, wypisów z literatury (listy, wypowiedzi artystów, teksty teoretyków sztuki) oraz zestaw pytań pomocniczych. Zapraszam y na lekcje poświęcone kolekcjom m alarstw a i syl
wetkom najsłynniejszych kolekcjonerów, postaciom największych malarzy.
81
W muzeum Adam a Mickiewicza w Śmiejowie odbyw ają się lekcje poświęcone literaturze i sztuce epoki Romantyzmu.
Staram y się wypełnić dotkliw ą lukę w program ach szkolnych, organizując cykl wykładów poświęconych kierunkom i tendencjom w sztuce XX w.
W ykłady te odbywają się w ram ach koła m łodych P ro Arte, działającego przy Towarzystwie Przyjaciół M uzeum N arodow ego w Poznaniu.
Ponadto grupa młodzieży współpracującej z m alarnią przygotowuje obiekt na imprezę „C O R E SP O N D A N C E ”, k tó ra odbędzie się w styczniu 1995 r.
w Musee de la Poste w Paryżu.
W zamierzeniach na najbliższe lata planujem y pro jekt A kcji Plenerowej dla dzieci i młodzieży, czyli ogólnopolski festiwal plastycznych działań m uzeal
nych.
Nasze doświadczenia wskazują, że tak a koncepcja pracy D ziału Edukacji Muzealnej zwiększy zainteresowanie dzieci i m łodzieży zbioram i muzealnymi, będzie użyteczna i atrakcyjna dla szkół. Jesteśmy zainteresow ani wszystkimi inicjatywami muzealnymi w Polsce i poza krajem. Jesteśmy świadomi, że doświadczenia prac w ciągu najbliższych lat pozwolą n am przedstaw iony program wzbogacić i rozwinąć.