W lutym 2009 r. uzyskano pozwole-nie na wykonapozwole-nie robót budowlanych w zakresie remontu elewacji, stolarki okiennej i pokrycia dachów budynku Hali Stulecia we Wrocławiu.
Generalnym wykonawcą robót była austriacka fi rma Alpine Bau GmbH realizująca prace przez polskich podwykonawców: Pol-skie Mosty Sp. z o.o. – elewacje, PRB „Agad” – stolarka okienna i „Profi l 77” (dawniej Link) Sp.
z o.o. – pokrycia dachów. Pro-cesem inwestycyjnym kierował mgr inż. Daniel Czerek.
Przy Wrocławskim Przedsiębior-stwie Hala Ludowa Sp. z o.o.
powołano Zespół Historyczno--Konserwatorski, którego zada-niem było doradzanie i czuwa-nie nad remontem Hali Stulecia i innych obiektów zlokalizowa-nych w tym rejonie.
W marcu 2009 r. przystąpiono do rea-lizacji remontu, zabezpieczono zieleń rosnącą bezpośrednio przy ścianach budynku i rozpoczęto czyszczenie powierzchni betonowych elementów elewacji. Jednocześnie demontowano okna w celu wykonania ich komplek-sowego remontu w warsztacie stolar-skim oraz usuwano warstwy pokryć dachowych.
Elewację zrealizowano w technolo-gii betonu wykonanego na budowie w szalunku drewnianym. Na po-wierzchni elewacji widoczny jest ry-sunek szalunków o niejednorodnej strukturze wynikającej z zastosowa-nia zróżnicowanej wielkości kruszywa i różnej wytrzymałości betonu. Elewa-cja była mocno zniszczona i zabru-dzona wskutek niszczącego działania czynników atmosferycznych.
Betonowa elewacja w wielu miejscach była zarysowana i spękana. Występo-wały liczne uszkodzenia i ubytki spowo-dowane degradacją betonu. Betonowa
otulina zbrojenia utraciła swoje właści-wości ochronne, powodując rdzewienie stali, czego konsekwencją było pękanie i odspajanie fragmentów betonu na fi larkach okiennych. Cała powierzchnia elewacji wymagała kompleksowych prac konserwatorsko-remontowych.
Pracom renowacyjnym poddano beto-nową powierzchnię elewacji, wykonując czyszczenie wszystkich elementów betonowych, niezbędne naprawy uszkodzeń betonu i zbrojenia, repro-fi lacje ubytków betonu, iniekcje pęk-nięć i zarysowań, zabezpieczenia oraz uzupełnienia wypłukanej przez deszcz i wiatr struktury betonu.
Wykonano następujące prace renowa-cyjne powierzchni betonowych:
■ oczyszczono całą betonową po-wierzchnię elewacji, stosując metodę niskociśnieniowego strumieniowania drobnofrakcyjnym ścierniwem (pył kwarcowy) w osłonie mgły wodnej – metoda JOS;
■ naprawiono (reprofi lacja) ubytki, raki i odspojenia korozyjne, a także wy-konano konieczne uzupełnienia sko-rodowanych prętów zbrojeniowych;
■ w przypadkach dużych ubytków i odspojeń odtworzono powierzch-nię, nawiązując do powierzchni bezpośrednio przyległych albo po-wierzchni elementów podobnych;
■ pozostawiono drobne ubytki i wy-płukania faktury betonu, które nie różnią się od powierzchni sąsiednich czy miejsc innych elementów tego rodzaju i jednocześnie nie naruszają jego wytrzymałości;
■ wykonano iniekcję wszystkich pęk-nięć i rys, zabezpieczając strukturę wewnętrzną betonu;
■ betonową powierzchnię elewacji zabezpieczono impregnatem prze-puszczalnym dla pary wodnej.
Częścią przeprowadzonego remontu było zabezpieczenie głównego ele-mentu konstrukcyjnego, jakim jest dolny pierścień rozciągany pod ko-pułą żebrową (fot. 2) o długości ob-wodu 218 m i zlokalizowany na wyso-kości 19 m powyżej poziomu gruntu.
86
INŻYNIER BUDOWNICTWA
c i e k a w e r e a li z a c j e
Takie zabezpieczenie ma uzasadnienie ze względu na okresowe podwieszanie do żeber konstrukcji kopuły urządzeń nagłaśniających i oświetlenia, potrzeb-nych w czasie organizacji imprez ma-sowych w hali. Zabezpieczenie tego elementu konstrukcyjnego, zapropo-nowane przez generalnego wykonaw-cę, polegało na opasaniu pierścienia rozciąganego z zewnątrz bezprzyczep-nościowymi linami (27 sztuk o średnicy 15,5 mm), zestawionymi w dziewięciu kablach składających się z trzech żył.
Kable umieszczone w osłonach ru-rowych z PEHD zostały ułożone na zewnętrznej powierzchni pierścienia rozciąganego kopuły w rozstawie co 140 mm i przed zakotwieniem naciąg-nięte siłą równą 15% nośności lin, zapewniającą prawidłowe działanie urządzeń kotwiących. Po wykonaniu naciągu kable zostały zainiektowane zaczynem cementowym oraz zabezpie-czone z zewnątrz warstwą mineralnej zaprawy niskoskurczowej o fakturze i kolorystyce zgodnej z wymaganiami konserwatora zabytków i odpowia-dającej pozostałym powierzchniom elewacji hali.
Zabezpieczenie obwodowe główne-go elementu konstrukcyjnegłówne-go Hali Stulecia za pomocą zewnętrznego systemu sprężającego jest najwięk-szym tego typu wzmocnieniem zrealizowanym w Polsce. Ustalono,
że po oczyszczeniu powierzchni ele-wacji nastąpi wykonanie próbnych po-włok malarskich o jednakowej barwie, lecz różnych odcieniach. W celu okre-ślenia właściwej kolorystyki ścian ze-wnętrznych wykonano uzupełniające badania konserwatorskie: wykonano dokumentację fotografi czną, ustalo-no miejsca pobrania próbek do badań laboratoryjnych, wykonano analizę stanu zachowania badanych fragmen-tów i wpływu czynników niszczących na pierwotną kolorystykę, pobrano dziesięć próbek, wykonano specjali-styczne badania laboratoryjne, prze-prowadzono analizę zebranego ma-teriału i wyników badań, określono kolorystykę ścian elewacji.
W wyniku przeprowadzonych badań ustalono, że najstarsza warstwa malarska w kolorze ugrowym le-żała bezpośrednio na powierzchni betonu, obok ugru zawierała dodatek niezidentyfi kowanej bieli. W próbkach nie wykryto spoiwa organicznego ani węglanów. Warstwy były kruche.
Prawdopodobnie oryginalne spoiwo uległo dezintegracji pod wpływem czynników atmosferycznych. Na po-wierzchni pięciu próbek znajdowały się jasnożółte warstwy przemalowań, były one dobrze związane z podłożem i niektóre z nich były błyszczące. Jako pigmentu użyto także ugru prawdo-podobnie na spoiwie krzemianowym.
Ogólny ton kolorystyki elewacji był zróż-nicowany i zależny od kilku czynników.
Na lokalny kolor warstw malarskich miały wpływ czynniki atmosferyczne.
Deszcze doprowadziły do wypłukań pigmentu, silne nasłonecznienie do wypalenia ugru naturalnego w ugier palony, dodatkowe wysolenia i prze-malowania przyczyniły się do powsta-nia efektu mżepowsta-nia kolorystycznego.
Do powstania tego efektu przyczyniło się także zastosowanie różnych wypeł-niaczy do masy betonowej (bazalty, granity, kamienie, żwir i piasek) oraz różnych układów desek szalunkowych podkreślających poszczególne partie elewacji. Większość napraw i wtór-nych wypełnień znacząco różniła się od oryginału zarówno kolorem, jak i technologią wykonania. Były one nie-trwałe i źle zachowane.
Oryginalna kolorystyka elewacji była trudno rozpoznawalna z kilku powo-dów: zabrudzeń, uszkodzeń i ubytków, przemalowań, napraw, zniszczeń po-włok malarskich okien oraz wtórnego przeszklenia wszystkich okien.
Ostatecznie ustalono, że nie jest moż-liwe jednoznaczne określenie jedne-go koloru dla całej powierzchni ele-wacji. Pierwotnie zastosowano farby nakładane stosunkowo cienko lub półprzejrzyście. Końcowy dobór ko-loru poprzedzono kilkoma próbami przeprowadzonymi na oczyszczonych Fot. 2 Wzmocnienia dolnego wieńca rozciąganego – układanie kabli
i zabezpieczenie z zaprawy
Fot. K. Wiśniewska
c i e k a w e r e a li z a c j e
luty 13 [103]
powierzchniach betonowych w celu ustalenia właściwej powłoki. Podstawo-wym kolorem wg wzornika NCS jest ko-lor oznaczony numerem S 0520-Y20R lub wg wzornika KEIM-historisch kolor nr 35 H 54 (Farbreihe 35 Goldocker).
Na uprzednio przygotowanych po-wierzchniach elewacji przeprowadzo-no próby kolorystyczne, które zostały ocenione przez zespół konserwatorów, projektantów i wykonawców robót.
W wyniku przeprowadzonych eks-perymentów kolorystycznych zdecy-dowano o zastosowaniu nietypowej barwy, kolor preparatu oraz stopień rozcieńczenia ustalono indywidualnie przez aplikacje próbne.
Dla scalenia kolorystycznego zastoso-wano materiały fi rmy KEIM. Najpierw wykonano gruntowanie preparatem ze spoiwem zolowo-krzemianowym.
Następnie wykonano powłokę lase-runkową zolowo-krzemianową farbą laserunkową. Powłoka laserunkowa składa się z rozcieńczonej mieszanki
czterech kolorów bazowych. Tak mana kompozycja kolorystyczna otrzy-mała sygnaturę 27/9 HS.
Na ogólny odbiór kolorystyki ele-wacji mają wpływ nie tylko zabar-wienia powierzchni betonowych, ale również kolor stolarki okiennej.
W przypadku okien mamy do czy-nienia z dwoma różnymi materiała-mi budowlanymateriała-mi, drewnem stano-wiącym konstrukcję okien i szkłem stanowiącym wypełnienie. Kolor farby do malowania elementów drewnianych okien został ustalony już wcześniej podczas wykonywania remontu stolarki okiennej i drzwio-wej części Hali Stulecia nazywanej kuluarami. Wtedy ustalono, że jest to kolor nr S 4050-Y80R zgodnie ze wzornikiem NCS.
Przeprowadzone przez zespół prof.
Jana Tajchmana badania stolar-ki ostolar-kiennej wykazały, że wykonano ją z niezwykle odpornego drewna egzotycznego (mahoń żelazowy).
Zalecono wykonanie remontu wszyst-kich okien z dokonaniem wymiany uszkodzonych elementów ramiaków oraz odtworzeniem elementów wtór-nych. Ustalono, że drewno o nazwie handlowej Iroko jest najbardziej od-powiednim materiałem nadającym się do remontu okien.
Natomiast w odniesieniu do szkła okiennego nie zachowały się żadne oryginalne fragmenty mogące służyć za wzór. Brak też było dokumenta-cji historycznej opisującej, jaki rodzaj i kolor szkła zastosowano pierwot-nie do oszklenia okien kopuły. Jedy-nym śladem, jaki udało się odnaleźć, były dokumenty znajdujące się w Ar-chiwum Państwowym we Wrocła-wiu zawierające skąpe zapiski z lat 1913–1914 mówiące o dostawie w maju 1913 r. dziesięciu skrzyń szkła żółto-zielonego opalizującego faktu-rowanego. Jest informacja o zaakcep-towaniu przez Berga koloru pierwszej partii szkła fakturowego o numerze 21
Fot. 3 Elewacja południowo-zachodnia po remoncie
88
INŻYNIER BUDOWNICTWA
c i e k a w e r e a li z a c j e
z zastrzeżeniem, że akceptuje się kolor, natomiast wymagana jest struktura wzoru nr 23. Reliefowa struktura szkła miała polepszyć akustykę w obiekcie.
Natomiast kolor szkła jak również jego struktura zostały tak dobrane, aby łagodziły światło słoneczne mo-gące oślepiać publiczność.
Z dalszych ustaleń wynikło, że szyby do szklenia okien produkowane były w Hucie Szkła w Pirnie, miejscowo-ści położonej pod Dreznem. Podję-to próby odnalezienia oryginalnych próbników szkła produkowanego w tym czasie w hucie. Okazało się, że huta została zlikwidowana, a budyn-ki wyburzone. W urzędzie miejsbudyn-kim nie zachowały się dokumenty przed-siębiorstwa, w lokalnym muzeum też brak było eksponatów związanych z hutą. Dzięki zaangażowaniu kil-ku osób udało się ustalić personalia i adres ostatniego dyrektora huty, który okazał się kolekcjonerem szkła użytkowego. W swoich zbiorach posiadał próbnik szkła okiennego produkowanego w hucie w latach 1913–1914, w którym znajdowała się próbka szkła oznaczona nume-rem 21 (załączona była fotografi a próbki). Jest to rodzaj szkła wymie-niony w dokumentach znajdujących się w Archiwum Państwowym we Wrocławiu. Jest to jedyna próbka o kolorze identycznym z kolorem pierwotnych szyb, lecz nieco innym wzorze faktury.
Na podstawie odnalezionej próbki szkła wszczęto poszukiwania szkła obecnie produkowanego i możliwie najbardziej zbliżonego do oryginału.
Po dokonaniu oceny przez zespół kon-serwatorów przy udziale projektanta i wykonawcy kilkunastu próbek szkła okiennego zdecydowano się na zasto-sowanie hartowanego szkła ornamen-towego w kolorze ugru.
Wszystkie prace remontowe elewacji wykonywane były bez ograniczenia normalnego użytkowania obiektu, w czasie organizowania imprez maso-wych wewnątrz hali oraz na terenach do niej przyległych.