W I R U S Y T O B I A Ł K O
P
R Z E D E w s z y s tk im n a le ż y p o w ie d z ie ć , że b io c h e m ii, tz n . c h e m ii s u b s ta n c ji ż y w y c h , d z ię k i b a rd z o s u b te ln y m m e to d o m b a d a ń u d a ło się p o z n a ć .b u d o w ę czą ste czek, tw o r z ą c y c h ż y w ą tk a n k ę . S a m t e r m in „b u d o w a chem ic z n a “ z o s ta ł w p r o w a d z o n y do n a u k i • p rz e z u c z o n e g o ro s y js k ie g o .A le k s a n d rą B u tle r o w a . B u t le r ó w w y k a z a ł n ą p r z y k ła d z ie tz w . iz o m e ró w , t j . s u b s ta n c ji o je d n a k o w y m s k ła d z ie c h e m ic z n y m , a le r ó ż n e j b u d o w ie , ja k ie zn a c z e n ie m a u g r u p o w a n ie a to m ó w w z ło ż o n e j cząsteczce. R óżne u g r u p o w a n ia ty c h sa
m y c h a to m ó w n a d a ją cz ą s te c z k o m ró ż n e w ła ś c iw o ś c i.
P o z n a w s z y p r a w a c h e m ic z n e j b u d o w y cząsteczek, b a dacze n a u c z y li się tw o r z y ć złożone z w ią z k i c h e m ic z n e w g p r o je k to w a n y c h w z o ró w s t r u k t u r a ln y c h ( w z o r ó w b u d o w y ). N a t y m o p a r ta je s t c a ła w s p ó łc z e s n a s y n te z a o rg a n ic z n a , k t ó r a tw o r z y złożone s u b s ta n c je
z p ro s ty c h s k ła d n ik ó w . Z ró ż n y c h z e s ta w ie ń a to m ó w w o d o ru i w ę g la tw o r z y się n p . m a t e r ia ły p ę dne d ia m o to r ó w i k a u c z u k s y n te ty c z n y .
N a jb a r d z ie j z ło ż o n y • z w ią z e k c h e m ic z n y — to b ia łk o . Z b ia łk a z b u d o w a n e są n ic i je d w a b n e , w łó k n a w e łn ia n e , k o p y ta , r o g i, ż e la ty n a ; r o z r ó ż n ia m y złożone z w ią z k i b ia łk o w e k r w i, od k t ó r y c h z a le ż y o d d y c h a n ie , b ia łk a tk a n e k z w ie rz ę c y c h , b ia łk a r o ś lin n e it d . it d . S u b s ta n c jo , b ia łk o w e s k ła d a ją się z n ie w ie lk ie j ilo ś c i p ie r w ia s tk ó w c h e m ic z n y c h , g łó w n ie z tle n u , w ę g la , w o d o ru , a z o tu i s ia r k i, cza
sem z u d z ia łe m f o s f o r u , rz a d k o jo d u i in n y c h . T e s u b s ta n c je p ro s te w n ie z lic z o n y c h k o m b in a c ja c h tw o r z ą złożęne c z ą s te c z k i ró ż n y c h b ia łe k . Z d a w a ło b y się w ię c , że w t y c h w a r u n k a c h n ie m o ż liw o ś c ią je s t p o z n a n ie b u d o w y b ia łk a . J e d n a k ż e s p ra w a in a c z e j się p rz e d s ta w ia . S ły n n e b a d a n ia A le k s a n d r a Ó p a r in a i je g o w s p ó łp ra c o w n ik ó w w y k a z a ły , że w r e z u lta c ie w a lk i o b y t, w p rz y r o d z ie u t r z y m a ła
98
D y m it r Iw a n o w s k i, o d k ry w c a w iru s a choroby m o za ik o w e j ty to n iu .
się o g ra n ic z o n a ilo ś ć t y p ó w b ia łe k s to s u n k o w o t r w a ły c h (o ile m o g ą b y ć t r w a łe te s ta le z m ie n ia ją c e s ię , n ig d y n ie z n a jd u ją c e się w s ta n ie r ó w n o w a g i, z ło ż o n e u k ła d y ) .
P r z e m ia n y ch e m iczn e , k tó r e s ta n o w ią p o d s ta w ę ż y c ia , ta k ż e n ie są b a rd z o ró ż n o ro d n e : ła ń c u c h y w ę g lo w e p r z e d łu ż a ją się a lb o r o z p a d a ją , c z ą s te c z k i łą c z ą się lu b r o z łą c z a ją , u t le n ia ją się lu b r e d u k u ją ( tz n . łą c z ą się z tle n e m lu b t r a c ą t le n ) .- W s k ła d z ie z ło ż o n y c h c ia ł b ia łk o w y c h w y r ó ż n ia m y c zą ste c z k i p ro s ts z y c h z w ią z k ó w c h e m ic z n y c h — a m in o k w a s ó w . O b ecnie z n a m y o k o ło t r z y d z ie s tu ró ż n y c h a m in o k w a s ó w , t j . fr a g m e n tó w , z k tó r y c h s k ła d a się c z ą s te c z k a b ia łk a . P o z n a n o b ia łk a o p ro s te j b u d o w ie — p r o t a m in y , b a r d z ie j złożone — h is to n y , k tó r e w c h o d z ą w s k ła d z a p a s o w y c h s u b s ta n c ji o rg a n iz m u ( j a j a , n a s io n a i t d . ) , d a le j p r o te id y , złożone
z w ią z k i b ia łe k z s u b s ta n c ja m i n ie b ia łk o w y m i.
W p ro to p la z m ie n p . z n a le z io n o zło żo n e z w ią z k i p r o - te id ó w z k w a s e m n u k le in o w y m z a w ie r a ją c y m fo s f o r — tz w . n u k le o p r o te id y it d . it d .
S io c h e m ic y s to s u ją do b a d a n ia b ia łe k s z tu c z n ą s iłę c ię ż k o ś c i w u lt r a w ir ó w c e — m a s z y n ie , w k t ó r e j w y k o r z y s ta n a je s t s iła o d ś ro d k o w a . S iłę tę z n a k a ż d y , k to choć r a z k r ę c ił r ę k ą k a m y k u w ią z a n y n a c ie n k ie j n itc e ; p o d d z ia ła n ie m s iły o d ś ro d k o w e j k a m ie ń z r y w a n itk ę . P o d d z ia ła n ie m t e j s iły w p ro b ó w k a c h , o b ra c a n y c h w u lt r a w ir ó w c e , c z ą s te c z k i r ó ż n y c h c ia ł, z m ie s z a n e ze sobą w ja k im ś r o z tw o rz e , będą o s ia d a ć n ie r ó w n o m ie r n ie : je d n e s z y b c ie j, in n e w o ln ie j. T a k sa m o w z m ą c o n e j w o d z ie je z io r a , p o d d z ia ła n ie m n a t u r a ln e j s iły c ię ż k o ś c i — p r z y c ią g a n ia Z ie m i — p ie rw s z e o s ia d a ją n a d n ie z ia r n a p ia s k u , a n a jd łu ż e j u t r z y m u ją się n a p o
-Choroba m o za ik o w a p o k ry w a liście ty to n iu p la m a m i „ m o z a i
k o w y m i“. Pod w p ły w e m t e j choroby liście sto p niow o obu
m ie r a ją .
Iw a n o w s k i z a s z c z e p ił z d ro w e j r o ś lin ie s o k liś c i t y to n io w y c h z a ra ż o n y c h c h o ro b ą m o z a ik o w ą . P o je d e n a s tu d n ia c h u k a z a ły
s ię n a z d ro w e j p o p rz e d n io r o ś lin ie o b ja w y c h o ro b o w e .
w ie r z c h n i d ro b n e , le k k ie c z ą s tk i iłu . N a p o d s ta w ie p rę d k o ś c i o s ia d a n ia cząste czek w p ro b ó w k a c h w i
r ó w k i p o d d z ia ła n ie m s iły o d ś ro d k o w e j m o żn a s ą d z ić o r o z m ia r a c h i m a s ie czą ste czek b ia łk o w y c h . B a d a n ia c ię ż k ic h cząste czek z p o m o cą u lt r a w i r ó w k i są ju ż t a k u d o sko n a lo n e ,, że z p rę d k o ś c i o s ia d a n ia b ia łk a o b lic z a się n ie t y lk o m a s ę , a le r o z m ia r y i k s z t a łt jego. c z ą s te c z k i.
O p o w ia d a m y to w s z y s tk o d la te g o , że b a d a n ia b io c h e m ic z n e p r o s ty c h w ir u s ó w , n ie z w y k le d o k ła d n ie p rz e p ro w a d z o n e p rz e z p r o f . W . R y ż k o w a i je g o w s p ó łp r a c o w n ik ó w , w y k a z a ły , że n a jp ro s ts z e w i r u
s y — • to n ic in n e g o j a k c z ą s te c z k i b ia łk o w e .
Ż Y W Y O R G A N I Z M C Z Y S U B S T A N C J A ?
TJ A S T A N Ó W C I E się n a d t y m d o p ra w d y o s z a ła - m ia ją c y m o d k ry c ie m !
W ir u s y o k a z a ły s ię o lb r z y m im i „ n a g im i“ czą s te c z k a m i b ia łk a . W r o k u 1908 . D y m it r Iw a n o w s k i z a o b s e rw o w a ł w liś c ia c h t y to n io w y c h d o tk n ię ty c h c h o ro b ą m o z a ik o w ą p o d łu ż n e k r y s z t a ły w ir u s a . O b e cn ie m o ż n a o trz y m y w a ć po k ilk a s e t g ra m ó w po
d o b n y c h k r y s z t a łó w z c h o ry c h r o ś lin . K to ś o p o w ia d a ją c h is t o r ię o d k r y c ia w ir u s ó w . p o ró w n a ł osza
ła m ia ją c e w ra ż e n ie , ja k ie w y w o ła ły w ir u s y - c z ą - s te c z k i, ze z d u m ie n ie m , ja k ie g o d o z n a lib y m y ś liw i, g d y b y p o lu ją c n a d ra p ie ż n e z w ie rz ę ta , z n a le ź li z a m ia s t n ic h — k u p ę k a m ie n i. P o ró w n a n ie to je s t o c z y w iś c ie b a rd z o n ie ś c is łe . C z ą s te c z k i w ir u s o w e są to c z ą s te c z k i z u p e łn ie w y ją t k o w e , m a ją b o w ie m z d o ln o ś ć ro z m n a ż a n ia s ię , t j . tw o i-z e n ia cząste czek so b ie p o d o b n y c h , A zd o ln o ś ć ro z m n a ż a n ia się to w s z a k je d e n z o b ja w ó w ż y c ia . N ie b ę d z ie m y je d n a k ż e z b y t p o c h o p n i w w y c ią g a n iu w n io s k ó w . W i r u s o lo d z y u n ik a ją , n ie bez p rz y c z y n , m ó w ie n ia o r o z m n a ż a n iu w ir u s ó w , k tó r e je s t z u p e łn ie n ie p o d o b n e do r o z m n a ż a n ia ż y w y c h o rg a n iz m ó w . Ż y w e k o m ó r k i r o z m n a ż a ją się p rz e z p o d z ia ł. O d k o m ó r k i m a c ie r z y s te j p o c h o d z i k o m ó r k a p o to m n a . W ir u s y r o z m n a ż a ją się in a c z e j. S a m a obecność c z ą s te c z k i
w ir u s o w e j s p r z y ja p r z e tw o r z e n iu się o k re ś lo n y c h s u b s ta n c ji, z n a jd u ją c y c h się w k o m ó rk a c h „g o s p o d a rz a “ , n o s ic ie la w ir u s ó w , w s u b s ta n c ję w ir u s o w ą . C h o cia ż, w ir u s y są p o d w z g lę d e m s w o je g o s k ła d u ch e m ic z n e g o b a rd z o b lis k ie p r o to p la z m ie , s p e c ja ln e j s u b s ta n c ji, z n a jd u ją c e j się w e w n ą tr z k o m ó re k , z k t ó r ą n ie ro z d z ie ln ie z w ią z a n e są p ro c e s y ży c io w e w s z y s tk ic h w s p ó łc z e s n y c h o rg a n iz m ó w , to je d n a k r ó ż n ią się o d n ie j. z a s a d n ic z o . P r o to p la z m a je s t z ło ż o n a , w ir u s y są je d n o ro d n e - W p r o to p la z m ie są obecne w it a m in y , w b ia łk a c h w ir u s o w y c h n ie m a w it a m in , ż y w a k o m ó r k a n ie u s ta n n ie s a m a się od
n a w ia ; t a w y m ia n a m a t e r ii z o ta c z a ją c y m ś ro d o w is k ie m s ta n o w i k o n ie c z n y w a r u n e k is t n ie n ia ko m ó r k i. J e ż e li zaś id z ie o w ir u s y , to w ir u s o lo d z y d o t ą d w y r a ż a ją się b a rd z o o s tro ż n ie n a te n t e m a t :
„ N ie r o z p o rz ą d z a m y — m ó w ią — ż a d n y m i ś ro d k a m i, a b y o d d z ie lić p rz e m ia n ę m a te r ii, c h o re j k o m ó r k i , z a ra ż o n e j w ir u s a m i, od p rz e m ia n y m a t e r ii sa
m e g o w ir u s a , je ż e li ona rz e c z y w iś c ie z a c h o d z i.“
P ró b o w a n o s to s o w a ć d la w y ja ś n ie n ia te g o z a g a d n ie n ia „z n a c z o n e a to m y “ , t j . a to m y p r o m ie n io tw ó r c z y c h iz o to p ó w „ z w y k ły c h “ p ie r w ia s tk ó w , o d z n a c z a ją c e się ty m , że obecność ic h w cząsteczce m o żn a ła t w o w y k r y ć p r z y p o m o c y p rz y r z ą d ó w fiz y c z n y c n , r e je s t r u ją c y c h ro z p a d n ie t r w a ły c h ją d e r t y c h a to m ó w . D o r o ś lin y z a ra ż o n e j c h o ro b ą m o z a ik o w ą w o ło w a d z a n o p r o m ie n io tw ó r c z y f o s f o r . S tw ie r d z o n o , że b a rd z o s z y b k o w c h o d z i on w s k ła d w ir u s o w y c h czą ste czek. M o ż n a s tą d w n io s k o w a ć , że czą s te c z k a w ir u s o w a b u d u je się z m a t e r ia łu k o m ó rk o w e g o , a le w j a k i sposób to z a c h o d z i — d o tą d n ik t je s z c z e n ie w ie .
T o je szcze n ie w s z y s tk ie ró ż n ic e m ię d z y w ir u s a m i a p ro to p ła z m ą . C z ą s te c z k i w ir u s o w e są o w ie le tr w a ls z e od o lb rz y m ic h czą s te c z e k n o r m a ln e j p ro - to .p la z m y . P o d o b n e do w ir u s ó w , o lb rz y m ie c z ą s te c z k i w ch o d zą ce w s k ła d n o r m a ln e j p ro to p la z m y , w y d z ie lo n e z ż y w e g o o r g a n iz m u , r o z p a d a ją się b a r dzo s z y b k o , n a to m ia s t c z ą s te c z k i w ir u s ó w u t r z y m u ją się. la t a m i w n a jb a r d z ie j n ie o d p o w ie d n ie j po
ż y w c e , n p . w g n iją c e j cie czy.
foo. Dominikanów
J s * R r a k o - ^O p ie r a ją c się n a p o w y ż s z y c h i je s z c z e w ie lu i n
J e ż e li je d n a k w ir u s y n a p ra w d ę p o w s ta ją z czę
W R Ó G P O K O N A N Y !
Z
W I R U S A M I , w r o g a m i c z ło w ie k a i z w ie r z ą t, n a u k a p ro w a d z i r ó w n ie ż w a lk ę b e z p o ś re d n ią . D la p o w o d z e n ia t e j w a lk i szc z e g ó ln ie w a ż n e są w s z y s tk ie dane te o re ty c z n e o w ir u s a c h , k t ó r e p o w ie rz c h o w n ie o m ó w iliś m y w n a s z y m a r t y k u le , i poza t y m d o k ła d n e z ro z u m ie n ie sposobów , k t ó r y c h u ż y w a o rg a n iz m , a b y się p rz e d w ir u s a m i b ro n ić . O ty c h s p r a w a c h w t y m m ie js c u p is a ć n ie b ę d z ie m y . W s p o m n i
m y t y lk o , że je d n y m z g łó w n y c h m e c h a n iz m ó w t e j o b ro n y je s t tz w . im m u n iz a c ja , k t ó r a w y t w a r z a się w o rg a n iz m ie podczas n ie k tó r y c h c h o ró b z a k a ź n y c h i p o le g a n a ty m , że o rg a n iz m s ta je s ię o d p o rn y n a p o w tó rn e z a ra ż e n ie . P ie r w s z y te s p r a w y w y ja ś n ił u c z o n y r o s y js k i — I l j a M ie c z n ik ó w . O d p o rn o ś ć m o ż n a w y tw a r z a ć s z tu c z n ie . O d p o rn o ś ć p rz e c iw c h o ro b o m w ir u s o w y m w y t w a r z a się n a o g ó ł p rz e z w p ro w a d z e n ie do o rg a n iz m u o sła b io n e g o w ir u s a . C z ło w ie k o w i n p ., k t ó r e g o , u g r y z ł w ś c ie k ły p ie s , szczepi się o s ła b io n y ja d w ś c ie k liz n y , s p re p a r o w a n y z m ó z g u w ś c ie k łe g o k r ó lik a . Z p o c z ą tk u szczepi się s ła b ą d a w k ę ja d u , s to p n io w o zaś c o ra z m o c n ie js z e , d o p ó k i c ia ło c z ło w ie k a n ie s ta n ie się n ie c z u łe n a z a ra z ę , k t ó r a d o s ta ła się do k r w i w r a z ze ś lin ą w ś c ie k łe g o p sa. A b y u s trz e c się z a p a le n ia m ó zg u p rz e n ie s io n e g o p rz e z k le s z c z a lu b k o m a ra , u c z e n i ra d z ie c c y s to s u ją szcze p io n kę, p rz y g o to w y w a n ą z m ó zg u b ia ły c h m y s z y , z a ra ż o n y c h w ir u s e m . W y c ią g z m ó zg u c h o ry c h z w ie r z ą t z a le w a się f o r m a lin ą w te n spo
sób, a b y w ir u s b y ł „ z a b it y “ , a le z a c h o w a ł s w o ją b u d o w ę . P o w s tr z y k n ię c iu ta k ie g o r o z tw o r u w o r g a n iz m ie c z ło w ie k a w y t w a r z a się „ p r z e c iw ja d “ , tz n . c ia ło p rz e c iw d z ia ła ją c e d a n e m u w ir u s o w i. P r z e c iw ja d te n u t r z y m u je się p rz e z d łu ż s z y czas w s u ro w ic y k r w i.
Z u p e łn ie n ie d a w n o badacze ra d z ie c c y , p ro fe s o ro w ie M a r g u lis , S o ło w je w i S z u b ła d z e b a d a li w ir u s c ię ż k ie j w ir u s o w e j c h o ro b y m ó z g u — e n c e fa lo m ie - l i t u (z a p a le n ie m ó z g u i r d z e n ia ) . P rz e b ie g c h o ro b y z w ie r z ą t u m y ś ln ie z a ra ż o n y c h n o w o o d k r y ty m w i r u sem b y ł w w ie lu w y p a d k a c h b a rd z o p o d o b n y do i n n e j z a g a d k o w e j c h o ro b y u k ła d u n e rw o w e g o , k t ó r a p o ra ż a p rz e d e w s z y s tk im n iło d y c h , k w itn ą c y c h łu d z i, a m ia n o w ic ie c h o ro b y z w a n e j ro z s ia n y m s tw a rd n ie n ie m rd z e n ia (s c le ro s is m u l t i p l e x ) ; c ię ż k ie j t e j c h o ro b ie to w a rz y s z y p a r a liż k o ń c z y n , u t r a t a m o w y ; c h o ro b ę tę u w a ż a n o za n ie u le c z a ln ą . P o d e jrz e n ie
° je d n a k o w y m w ir u s o w y m p o c h o d z e n iu o b y d w u w y
m ie n io n y c h c h o ró b o k a z a ło s ię słu szn e . S z c z e p io n k a s to s o w a n a do le c z e n ia e n c e fa ło m ie litu o k a z a ła się s k u te c z n a w w y p a d k a c h ro z s ia n e g o s tw a r d n ie n ia rd z e n ia .
Z a k re s w ir u s o lo g ii — n ie u s ta n n ie się ro z s z e rz a .
„ W m ia r ę ro z p o w s z e c h n ia n ia się w s p ó łc z e s n y c h ś ro d k ó w te c h n ic z n y c h ( m ik r o s k o p e le k tro n o w y , u .ltr a w ir ó w k a , m e to d y m ik ro c h e m ic z n e ) i p o w ię k s z a n ia lic z b y s p e c ja lis tó w , p r a c u ją c y c h w t e j d z ie d z in ie n a u k i — p is z e z n a n y b a d acz c h o ró b w ir u s o w y c h , p r o f . G ra s z c z e n k o w — będzie się n ie w ą t p liw ie o d k r y w a ć w c ią ż n o w e i n o w e w ir u s o w e f o r m y c h o ró b c e n tra ln e g o i o b w o d ow eg o u k ła d u n e rw o w e g o . U cze n i w ie d z ą o n ic h c o ra z w ię c e j. C h o ro b y te is t n ia ły i p rz e d te m , a le za p rz y c z y n ę ic h p o w s ta w a n ia u w a ż a n o in n e c z y n n ik i. N ie z n a ją c p r a w d z iw e j p r z y c z y n y c h o ró b , u c z e n i i le k a rz e n ie m o g li z a p o b ie g a ć im a n i te ż le c z y ć ic h w ła ś c iw y m sposobem . W ie m y te r a z i u m ie m y w t e j d z ie d z in ie z n a c z n ie w ię c e j, n iż w ie d z ia n o i u m ia n o d a w n ie j.“
W ro z w o ju n a u k i o w ir u s a c h j a k r ó w n ie ż w za p o b ie g a n iu i le c z e n iu c h o ró b w ir u s o w y c h ja s k r a w o w y s tę p u je w yżs z o ś ć u s t r o ju ra d z ie c k ie g o . T ro s k a o z d ro w ie m a s p ra c u ją c y c h , to je d n o z n a jw a ż n ie j
szy c h z a d a ń p a ń s tw a ra d z ie c k ie g o . N ie szczędzi się n a to s ił a n i ś ro d k ó w . K ie d y n a le ż a ło n p . s p r a w d z ić szcze p io n kę d la le c z e n ia p e w n e j c ię ż k ie j cho
r o b y m ó z g u , do s p r a w y t e j w c ią g n ię to je d n o c z e ś n ie o k o ło d z ie s ię c in in s t y t u c ji n a u k o w y c h i le c z n ic z y c h w w ie lk ic h m ia s ta c h Z w . R a d z ie c k ie g o . G d zie ż je szcze m o ż liw e je s t t a k w s z e c h s tro n n e w y p r ó b o w a n ie ś ro d k a le czn icze g o ? G d zie ż je szcze m o ż n a z r e a li
z o w a ć to t a k s z y b k o p r z y z a c h o w a n iu je d n o c z e ś n ie n ie z b ę d n e j o s tro ż n o ś c i. M e d y c y n a ra d z ie c k a m oże sobie s ta w ia ć t a k w s p a n ia łe z a d a ń ia j a k z u p e łn a lik w id a c ja p o s z c z e g ó ln y c h c h o ró b .
O s ią g n ię c ia m e d y c y n y r a d z ie c k ie j szcze g ó ln ie ja s k r a w o z a r y s o w u ją się n a t le z a s to ju i u p a d k u s łu ż b y z d ro w ia w k r a ja c h k a p ita lis ty c z n y c h . W n a j
b o g a ts z y m k r a j u b u r ż u a z y jn y m , w S ta n a c h Z je d n o c zo n ych A . P . ja w n ie p rz y z n a je się, że 1 /3 lu d n o ś c i n ie je s t w Ogóle o b ję ta p o m o cą le k a rs k ą . W ie lu u c z o n y c h a m e r y k a ń s k ic h b a d a c h o ro b y z a k a ź n e , je d n a k ż e zn a c z n a część ic h p r a c n ie w y c h o d z i ze s k r y te k M in is t e r s t w a W o jn y . Im p e r ia liś c i u w a ż a ją w i ru s o lo g ię za n a rz ę d z ie w a g re s y w n e j w o jn ie . J e d n a k w d z ie d z in ie o b ro n y p rz e d t ą g ro ź b ą r ó w n ie ż p r z e ja w ia się z w y c ię s k a w yżs z o ś ć .tw ó rc z e j n a u k i ra d z ie c k ie j.