Podróże świeckiego dyplomaty

konserwacji należących do króla zamków oraz skargę mieszczanina gdańskiego, Jakuba Kampego, na mieszkańców Lubeki. Dyskusja nad poselstwem odbyła się tego samego dnia, natomiast odpowiedzi stany udzieliły posłowi dnia 19 IX

.

Po przerwie, spowodowanej pierwszymi misjami zagranicznymi, w latach 1520-1521

Dantyszek nadal angażował się w sprawy pruskie. Wiadomo, że zimą (mandat królewski

wystawiony w Toruniu, spisany ręką Dantyszka)

i wiosną roku 1520

oraz

prawdopodobnie między 27 I oraz 24 IV 1521 roku (pertraktacje rozejmowe Zygmunta I z

wielkim mistrzem Albrechtem przy pośrednictwie międzynarodowym, z udziałem stanów Prus

Królewskich)

przebywał wraz z królem w Toruniu. W tych samych latach przynajmniej

dwukrotnie udawał się także do Gdańska

.

skierowanym do dworzanina cesarskiego Riccardo Bartolino

. Spójrzmy zatem na tę podróż okiem Dantyszka – poety, piewcy chwały swego monarchy w hodoeporikonie De profectione Sigismundi in Hungariam.

Jak już wcześniej wspomniałam, we wrześniu 1514 roku Dantyszek znalazł się w kwaterze głównej Zygmunta I pod Orszą, skąd prawdopodobnie udał się z Zygmuntem I do Wilna, aby zimą wyruszyć wraz z nim do Krakowa. Po krótkim postoju w stolicy władca (a z nim również Dantyszek) wyjechał w kierunku Preszburga. Orszak podróżował przez Śląsk, gdzie króla podjął książę cieszyński Kazimierz II, następnie dotarł do Moraw, gdzie monarchę powitał w Kromieryżu biskup ołomuniecki Stanisław Turzo (F 763/2, w. 11-14). Dalej orszak królewski podróżował przez góry w bardzo trudnych warunkach pogodowych, przy padającym wciąż deszczu, przeszywającym wietrze i fatalnych drogach, aż w końcu dotarł do Tyrnawy (F 763/3). Tam powitali go wiosną delegaci króla Władysława, kanclerz Jerzy Szatmáry i Jerzy Brandenburski, i poprowadzili nad brzeg Dunaju, gdzie leżał niewielki wówczas Preszburg.

Naprzeciw nim wyjechał osobiście król Władysław i poprowadził orszak do miasta (F 763/4).

Podczas tego zjazdu Dantyszek zetknął się z niebywałym przepychem i bogactwem, jakiego dotychczas nie widział (F 763/5). Gdańszczanin nie żałował trudów odbytej podróży, doskwierała mu jednak zwłoka, spowodowana długą nieobecnością cesarza Maksymiliana

.

4.2.2 Pobyt na dworze cesarza Maksymiliana (1515-1517)

Po zakończeniu zjazdu preszbursko-wiedeńskiego Zygmunt I dnia 6 VIII wyruszył w kierunku Krakowa. Dantyszek wraz z biskupem kujawskim Maciejem Drzewickim i Rafałem Leszczyńskim z jego rozkazu pozostał w Wiedniu, jako sekretarz poselstwa polskiego na dworze cesarskim. W listopadzie 1515 roku wraz z poselstwem polskim na rozkaz cesarza Maksymiliana I udał się do Wenecji, skąd powrócił na dwór cesarski do Tyrolu. W początkach roku 1516, po odjeździe Drzewickiego i Leszczyńskiego do kraju, mianowany został agentem władców Polski na dworze cesarskim i w tej funkcji pozostawał przy dworze do połowy roku 1517, kiedy to został odwołany przez Zygmunta I do kraju. W tym czasie jeszcze dwukrotnie (w lutym i lipcu 1516 roku) posłował do Wenecji. O poselstwach do tego miasta wspomina w swojej wierszowanej autobiografii (F 766/1, w. 15-16). Jego pobyt na dworze cesarskim relacjonuje również Stanisław Górski w przedmowie do tomu 3 Acta Tomiciana

.

163 CIDTC, IDP 23, w. 179-184.

164 CIDTC, IDP 22.

165 AT 3, s. 314, zob. też F 729/1.

Po powrocie z Wenecji, pod koniec 1516 roku Dantyszek przebywał w Augsburgu, a w początkach 1517 roku razem z Wilhelmem von Rogendorf udał się do Niderlandów celem zapewnienia małżeństwa Zygmunta I z wnuczką cesarską Eleonorą, a po jej odmowie, z Boną Sforzą. Wraz z dworem Maksymiliana I przebywał w północnych Włoszech, Niemczech, Holandii i Belgii. Cesarz Maksymilian wynagrodził go jako swojego agenta, nadając mu w 1516 roku herb szlachecki, tytuły doctor utriusque iuris, comes palatinus i poeta laureatus

.

Po powrocie z dworu cesarza Maksymiliana do Polski Dantyszek udał się najpierw do Gdańska i Malborka (październik 1517), potem do Prus Zakonnych (listopad 1517), następnie na dwór królewski na Litwę

, stamtąd zaś w początkach roku 1518 do Krakowa na ceremonię zaślubin Zygmunta I oraz Bony (18 IV).

4.2.3 Misja dyplomatyczna 1518-1519

W kilka miesięcy po tej uroczystości, pod koniec sierpnia 1518 zmarła królowa Neapolu Joanna IV, przyrodnia siostra dziadka królowej Bony ze strony matki, Izabelli Aragońskiej.

Izabella zabiegała o spadek po Joannie, co uzależnione było od zatwierdzenia testamentu i od wyroku sądu. Dopilnowanie tych zabiegów Zygmunt I zlecił Dantyszkowi.

W październiku 1518 dyplomata wyruszył zatem z Krakowa do Niemiec na spotkanie z cesarzem Maksymilianem. Dalej miał udać się do Barcelony (gdzie przebywał od stycznia do września 1519 roku), by wręczyć cenne prezenty królowi Hiszpanii, Karolowi I, który miał podjąć decyzję w sprawie spadku. Misja była tajna, toteż jako oficjalny powód wizyty w Hiszpanii Dantyszek podawał chęć odwiedzenia grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela.

Takie oświadczenie złożył np. w liście do humanisty i poety Joachima Vadiana (Watt) w grudniu 1518 roku

. Sprostował je dopiero w październiku 1521 roku, już po zakończeniu misji (F 27/1).

Po wyborze Karola na cesarza Rzeszy sprawę sporu o testament Joanny IV przekazano nadwornemu sądowi cesarskiemu, który nie potwierdził praw Izabelli Aragońskiej do spadku po ciotce. Zabiegi Dantyszka o uzyskanie poparcia nowo wybranego cesarza w sporze pomiędzy Polską a Zakonem Krzyżackim również nie przyniosły pożądanego rezultatu

.

166 SKOLIMOWSKA Ioannes, zob. też F 723/1.

167 NOWAK, s. 110-111.

168 CIDTC, IDL 5148.

169 SKOWRON, s. 31.

4.2.4 Misja dyplomatyczna 1522-1523

Latem 1522 roku Dantyszek wyruszył w swoją drugą misję dyplomatyczną na dwór cesarza Karola V. Miał również pełnomocnictwo do rozmów z królem Ferdynandem Habsburgiem i Henrykiem VIII. W jego instrukcjach znalazły się m.in. punkty, dotyczące organizacji wyprawy antytureckiej, zapobieżenia prowokacjom krzyżackim, likwidacji ingerencji Najwyższego Trybunału Rzeszy w sprawy Gdańska i Elbląga oraz spadku królowej Bony po Joannie IV.

Dantyszek opuścił Wilno 16 V 1522 roku i udał się do Krakowa, skąd 9 VI wyruszył w drogę do Hiszpanii (F 37/3). Wiodła ona przez Wiedeń (F 34/1), Wiener Neustadt (F 28/1; F 37/4), Klamm (F 29/2), Salzburg (F 31/1), Ratyzbonę (F 31/3), Norymbergę (F 31/3; F 32/1), Ulm (32/2, F 32/3), Spirę (F 32/3), Moguncję (F 32/3, F 32/4), Kolonię (F 32/4), Jülich (F 32/4,) Akwizgran (F 32/4; F 32/4, F 32/5; F 37/4), Antwerpię (F 32/5, F 32/7; F 36/1; F 37/4;), Lier

, Brugię (F 36/1) do Calais (F 33/1; F 36/1), skąd przeprawił się do Anglii. Podczas pobytu w Wiener Neustadt spotkał się z arcyksięciem Ferdynandem Habsburgiem oraz arcybiskupem Ostrzyhomia Jerzym Szatmáry (F 28/1), w dalszej drodze – w Salzburgu – przez kilka dni przebywał u kardynała Gurk Matthäusa Langa (F 31/2). Z Sandwich, do którego przybił w Anglii, przez Canterbury udał się do Londynu (F 36/1). Podczas pobytu w Anglii odbył w East Molesey (Hampton Court) rozmowę z arcybiskupem Yorku Thomasem Wolsey’em (F 36/3; F 38/1) i uzyskał audiencję u króla Henryka VIII (prawdopodobnie w Newhall) (F 36/4, 36/5).

Następnie, po długim pobycie w Plymouth (F 38/1; F 42/1) i spowodowanym nieprzychylną aurą postoju w porcie w Penzance (F 42/1), 28 XI 1522 ostatecznie opuścił Anglię, by 3 XII tego roku przybyć do hiszpańskiego Cudillero (F 42/1, F 42/2). Stamtąd na wynajętych koniach przez góry Asturii i Kantabrii, León i Medina del Campo (F 42/2), Dantyszek podróżował do Valladolid, gdzie przybył 18 XII 1522 (F 42/2; F 45/2) i gdzie pozostawał wraz z dworem cesarskim do 21 III 1523 (F 42/2; F 44/4; F 45/1-2; F 48/1-3; F 49/1; F 52/1), po czym opuścił Valladolid i udał się do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela (F 45/6; F 47/3; F 48/4), stając się, jak sam napisał, ex oratore peregrinus

, stamtąd zaś do La Coruña (F 45/6; F 48/4;

F 49/1) i dalej morzem do Middelburga (49/1; F 50/1). 12 V 1523 roku był w Bergen op Zoom (F 49/3; F 50/1), skąd następnego dnia przez Antwerpię

, Mechelen (F 53/5), Lier (F 53/7; F 473/2), Kolonię, Lipsk (F 53/8), Wittenbergę i Norymbergę (F 53/8; F 120/19); wyruszył do Krakowa, gdzie stanął 25 VII 1523 (F 53/1). W Mechelen spotkał się z Małgorzatą regentką

170 CIDTC, IDL 3678 (R).

171 F 47/3.

172 POCIECHA 2, s. 228; SKOWRON, s. 35.

Niderlandów i królem Danii Christianem II Oldenburgiem (F 53/5), a w Wittenberdze, dokąd rozmyślnie zboczył z planowanej trasy, poznał Marcina Lutra oraz Filipa Melanchthona i inne osoby z bliskiego otoczenia niemieckiego Reformatora (F 53/9). Decyzję tę uzasadniał, w swoim liście do Piotra Tomickiego, twierdząc, że „nic nie widział ten, kto nie widział w Rzymie papieża, a w Wittenberdze – Lutra” (F 53/9).

4.2.5 Misja dyplomatyczna 1524-1532

Po powrocie z drugiej misji dyplomatycznej Dantyszek pozostawał w kraju przez niespełna osiem miesięcy. Już 15 III 1524 wyruszył z Krakowa z kolejną misją, której głównym celem były dalsze zabiegi o spadek po Joannie IV w nowej sytuacji zaistniałej po śmierci Izabelli Aragońskiej (11 II 1524 roku). W instrukcji poselskiej znalazły się również ponownie sprawy tureckie, spór polsko-krzyżacki i kwestia pruska. Po sekularyzacji Zakonu Krzyżackiego dyplomata zmuszony był również wyjaśniać powody tej nieprzychylnie przyjętej na dworze cesarskim decyzji władców Polski. Od roku 1528 angażował się też w obronę księcia Albrechta Hohenzollerna i prawa Polski do sprawowania jurysdykcji nad podległą mu częścią Prus

. 25 III 1524 dyplomata wraz z orszakiem dotarł do Wiednia, gdzie podjął go burmistrz Jan Cuspinian (F 59/1). 30 III około południa Dantyszek opuścił Wiedeń (F 60/1) i byś może przez Wiener Neustadt i Villach udał się do Wenecji (S

36, kol. 241), gdzie pozostawał do 8 V 1524 (F 62/3; S

36, kol. 318). W dniach 25-31 IV 1524 przebywał w Ferrarze (S

36, kol. 295,) a 3 V 1524 wrócił do Wenecji na uroczystości zaślubin z morzem (S

36, kol. 295). Z Wenecji 8 V 1524 drogą morską udał się do Bari (F 62/3; S

36, kol. 31), gdzie przebywał od 27 V do niemalże końca czerwca

. Następnie przez Neapol, Anconę, Senigallię, Rimini, Savignano, Forli, Mantuę, Brescię

udał się do Szwajcarii (CIDTC, IDT 644 (D), F 746/1) i (przekroczywszy Alpy) znalazł się we Francji, gdzie w Lyonie w pierwszej połowie sierpnia uzyskał audiencję u króla Franciszka I (F 67/3; F 72/2). Stamtąd przez Pireneje, Nawarrę, Starą Kastylię

i Cabezón de Pisuerga (F 67/2) 25 IX 1524 dotarł do Valladolid (F 67/1), gdzie przebywał dwór cesarski. Dantyszek pozostawał w tym mieście przynajmniej do 12 XI 1524, wyjeżdżając przynajmniej kilkakrotnie na krótko do Tordesillas (F 73/6-9). Podróżując za dworem cesarskim 25 XI przybył do Madrytu (F 74/1), gdzie

173 SKOWRON, s. 32.

174 POCIECHA 2, s. 241.

175 CIDTC, IDL 5823 (R), CIDTC, IDL 5824 (R); F 741/1; F 742/1; F 743/1; CIDTC, IDT 118 (D); CIDTC, IDT 119 (D);

F 744/1F 745/1.

176 POCIECHA 2, s. 241.

pozostawał prawdopodobnie do 1 V 1525

. Podczas pobytu w tym mieście, 13 III 1525 został przez Zygmunta I mianowany stałym ambasadorem na dworze cesarskim. Od tego czasu główną trasę jego podróży wyznaczała mobilność dworu Karola V. 4 V Dantyszek był już na pewno w Toledo (F 85/2), które opuścił 24 II 1526 (F 104/1; F 108/1; F 109/1; F 110/1; F 114/1;

F 120/1; F 121/3; F 121/6). Z Toledo przez Cantillanę 18 lub 19 III dotarł do Sewilli (F 120/3), a stamtąd 26 V – do Granady (F 120/4). Opuścił ją na dobre dopiero 27 XI 1526 (F 136/2-3) i przeniósł się do Valladolid, dokąd przybył 26 I 1527 (F 136/3; F 141/2). Wyjechawszy stamtąd po 30 VIII, przez Paredes de Nava, Dueñas i Torquemadę (175/1) 26 X 1527 przybył do Burgos, skąd po 20 II 1528 udał się do Madrytu, stamtąd zaś przez Walencję i Almunia de San Juan – do Saragossy. 29 VIII znalazł się z powrotem w Madrycie (F 196/4), a 16 X – w Toledo (F 198/2). Otrzymawszy od króla Zygmunta I decyzję o odwołaniu go z placówki (decyzja ta zapadła 18 II 1528, litterae revocatoriae noszą datę 28 II tego roku

), opuścił Toledo 17 XII (F 202/1), pojechał ponownie do Valladolid i przebywał tam przynajmniej do 18 II 1529. Po wyjeździe z Valladolid spotkał się zapewne po raz ostatni ze swoją kochanką, Isabel Delada w Cabezón de Pisuerga (F 683a/1)

a 6 III był już w Pancorbo, udając się w stronę Francji, na Pampelunę

. Z miejscowości Vitoria, położonej 50 kilometrów na południowy wschód od Bilbao, został jednak wezwany przez cesarza do Barcelony (F 202/1), dokąd udał się prawdopodobnie przez Utebo i być może Saragossę

. 26 VII 1529 wraz z dworem cesarskim ruszył do Włoch (F 212/1; F 218/1) na zjazd cesarza Karola V z papieżem Klemensem VIII.

Punktem kulminacyjnym tej podróży miała być koronacja Karola V na cesarza

. Droga wiodła przez Sawonę, Genuę (F 214/1 ) i Piacenzę (F 213/3) do Bolonii – miejsca koronacji, gdzie dwór zatrzymał się na dłużej i gdzie Dantyszek przebywał od jesieni 1529 do wiosny 1530 roku. Następny dłuższy postój miał w Mantui, skąd po 30 V wyruszył z dworem cesarskim w konną podróż wzdłuż rzeki Adygi przez Trydent (F 751/1) i Innsbruck do Augsburga, gdzie cesarz spotkał się ze swym bratem Ferdynandem I oraz gdzie Dantyszek przebywał do początków grudnia 1530 roku, biorąc udział w sejmie. Dalsza trasa dyplomaty wiodła m.in.

przez Günzburg do Kolonii (F 270/4; F 270/5) (elekcja Ferdynanda I na króla rzymskiego) i Akwizgranu (koronacja Ferdynanda I) (F 270/5.) Następnie udał się do Brukseli, którą opuścił wiosną 1531 roku, przenosząc się do Gandawy (F 287/1; F 288/1); F 292/1). Stamtąd przez Brukselę, Antwerpię (F 335/1), Kuringen (F 331/2; F 342/1), Kolonię (F 339/1), Frankfurt nad

177 POCIECHA 2, s. 253.

178 CIDTC, IDL 398.

179 SKOWRON, s. 52.

180 SKOWRON, s. 53.

181 Koronacja Karola V na cesarza miała miejsce 24 II 1530 w Bolonii.

Menem (F 632/2; F 687/1) i Norymbergę (F 343/1) skierował się na sejm do Ratyzbony (F 340/2). Miasto to opuścił w początkach lipca 1532 (F 389/), by przez Krems an der Donau (F 357/2)

Sitzendorf an der Schmida i udać się w drogę powrotną do kraju. Nie znamy dokładnego przebiegu tej trasy. W Krakowie stanął 28 VII 1532 (F 755/1) po ośmiu latach spędzonych na dworze cesarskim.

4.3 Podróże w czasie sprawowania funkcji biskupich