Ocena aktualnego stanu kształtowania kompetencji młodych
3.2. Podstawowe czynniki kształtujące kompetencje
Zgodnie z przyjętym pojęciem kompetencji indywidualnych wyróżnia się siedem składników decydujących o charakterze oraz jakości kompetencji indywidualnych13.
Można przyjąć, że doświadczenie, kwalifikacje, cechy psychofizyczne, umiejętno-ści, zdolnoumiejętno-ści, cechy osobowościowe oraz zainteresowania są czynnikami wewnętrz-nymi kompetencji, związawewnętrz-nymi z każdą osobą indywidualnie. Z kolei do czynników zewnętrznych oddziałujących na kompetencje indywidualne zaliczono: bazę dydak-tyczną, przygotowanie nauczycieli oraz praktyczną naukę zawodu. Bardzo ważny ele-ment kompetencji stanowi świadomość. Niezależnie od cech wrodzonych, świadomość ludzka decyduje o tym, czy człowiek będzie rozwijał cechy wrodzone oraz nabywał potrzebną wiedzę, umiejętności, zainteresowania i doświadczenie.
Uznano, że posiadanie „rozwiniętej” świadomości, szczególnie jeżeli chodzi o orientację zawodową, jest czynnikiem niezwykle pożądanym i koniecznym w dobie szybkich przemian społeczno-gospodarczych. W poniższym podrozdziale omówiono świadomość oraz bazę dydaktyczną szkół zawodowych. Pozostałe składniki kompeten-cji oraz czynniki na nią oddziałujące omówiono w kolejnych podrozdziałach.
12 Por. A. Zeliaś, Metody statystyczne..., s. 280–284.
13 Patrz rysunek 1, s. 16.
Stwierdzono, że dla prawidłowego kształtowania kompetencji indywidualnych ko-nieczne jest spełnienie dwóch warunków. Pierwszy to stworzenie odpowiedniej bazy dydaktycznej uzupełnionej wiedzą teoretyczną oraz praktyczną nauczycieli.
Drugim niezbędnym warunkiem jest świadomość przypisana pojedynczej jednostce ludzkiej.
W celu omówienia informacji o świadomości pobrano dane z ankiet uczniowskich, które zestawione były z danymi z ankiet absolwentów.
Pierwszym, podstawowym elementem jest przyczyna wyboru szkoły, do której uczęszcza uczeń. Należy zwrócić uwagę na zależność: im młodszy rocznik, tym więcej osób dokonuje wyboru szkoły w sposób racjonalny, związany z zainteresowaniami lub celami, jakie osoba chce w przyszłości realizować.
Drugim elementem jest możliwość zatrudnienia na rynku lokalnym. Biorąc pod uwagę dane z ankiety uczniowskiej, wraz z niższym rocznikiem zauważyć można większą ufność we własne możliwości lub mniejsze rozeznanie rynku pracy oraz wy-magań stawianych przez pracodawców. Jednakże analizując strukturę postaw dotyczą-cych wyboru szkoły, skłoniło to do pierwszego wniosku, czyli pewności uczniów co do swoich możliwości oraz ich przekonania o braku problemów w znalezieniu pracy. Na możliwość znalezienia pracy w zawodzie w krajach należących do Unii Europejskiej liczy większy odsetek uczniów niż na zatrudnienie na rynku lokalnym. Wynika to z przeciętnej wiedzy na temat rynku lokalnego oraz chęci pracy za granicą. Zamiar ten stoi jednakże w sprzeczności ze znajomością języków obcych; co czwarty uczeń twier-dzi, że zna język angielski lub niemiecki w stopniu przynajmniej dobrym. Osoby za-trudnione, czyli absolwenci szkół zawodowych, zarówno możliwość poszukania pracy w zawodzie wyuczonym na rynku lokalnym, jak i w Unii Europejskiej oceniają gorzej niż uczniowie. Wynika to głównie z faktu pracy w innym zawodzie lub odmiennej specjalizacji niż wyuczony zawód czy specjalizacja. Większość osób nie wie, czy ist-nieje popyt na ich wyuczony zawód. Znajomość językowa jest o kilka punktów procen-towych gorsza niż u uczniów szkół zawodowych. Główny tego powodem jest niepo-sługiwanie się językiem obcym w życiu codziennym i zawodowym.
Pozytywną cechą uczniów jest świadomość potrzeby podnoszenia w przyszłości kwalifikacji poprzez różnego rodzaju kursy, szkolenia czy też studia zawodowe lub podyplomowe. U absolwentów szkół zawodowych wskaźnik ten się obniżył, ale nie-znacznie: 66% osób podnosi kwalifikacje na pięć dostępnych sposobów: samokształ-cenie, kursy, szkolenia, studia zawodowe oraz podyplomowe.
Uczniowie mają słabe rozeznanie w sprawie wiedzy, szczególnie praktycznej, zdo-bywanej w trakcie zajęć zawodowych. Zagadnienie to dokładniej opisano w podroz-dziale 3.5, lecz porównując wyniki uczniów oraz absolwentów, zauważyć należy dużo większy optymizm u uczniów, który dotyczy jakości praktycznej nauki zawodu oraz kwalifikacji ponadzawodowych. Wynika to z nieznajomości realiów zawodowych, braku doświadczenia na rynku pracy, wręcz nieznajomości tego rynku.
Ocena uczniów pod względem cech osobowościowych niezbędnych przy wykony-waniu zawodu nie odbiega od oceny pracodawców. Perfekcja zarówno w jednej, jak i drugiej grupie uzyskała najwięcej punktów. Z kolei najniżej cenioną cechą była deter-minacja. Natomiast ambicja stanowiła jedną z bardziej przez uczniów szanowanych cech osobowościowych. Z kolei motywacja oraz pewność siebie są cechą bardziej docenianą
w gronie uczniowskim aniżeli przez pracodawców. Odwrotnie sytuacja wygląda w wy-padku otwartości oraz cierpliwości, które pracodawcy cenią u pracowników.
Stwierdzono, że uczniowie są w miarę świadomi wymagań stawianych przez pra-codawców. Reasumując, dane dotyczące świadomości uczniów pokazują, że uczniowie coraz dojrzalej podchodzą do własnej edukacji, po ukończeniu szkoły chcą ją uzupeł-niać. Jednakże nabywane umiejętności, kwalifikacje oraz doświadczenie w trakcie kształcenia w szkołach zawodowych nie są wystarczające dla pracodawców.
Czynnikiem zewnętrznym wpływającym istotnie na jakość systemu kształcenia w szkołach zawodowych jest między innymi baza dydaktyczna. Analizę tego zagad-nienia podzielono (Składowe bazy dydaktycznej)14 na trzy elementy: warunki lokalowe, nowoczesne technologie (informacyjne i komunikacyjne) oraz bazę językową.
Na warunki lokalowe składa się część warsztatowa (warsztaty ogólnozawodowe, pracownie specjalistyczne, pracownie komputerowe oraz praktyki zawodowe w jedno-stce przyzakładowej) i część mieszkalna (liczba miejsc w internacie). Po przeanalizo-waniu danych stwierdzono, że około 70% szkół ma przygotowanie warsztatowe do celów dydaktycznych. Jednakże 36,11% szkół nie posiada trzech na cztery typów warsztatów, a aż 88,89% jednostek edukacyjnych nie dysponuje na swoim terenie warsztatami ogólnozawodowymi. Informacja ta prowadzi do wniosku, że szkolnictwo zawodowe jest niedofinansowane. Zbyt niskie kwoty przeznaczane są na inwestycje, które stworzyłyby większe szanse na bardziej kontrolowaną, dostępną oraz stojącą na wyższym poziomie jakość kształcenia zawodowego. Analiza części mieszkalnej jedno-stek edukacyjnych wykazała, że szkoły zawodowe są słabo przygotowane na przyjmo-wanie uczniów z terenu. 50% szkół posiada własny internat, a spośród 36 szkół, aż połowa zalicza się do grupy szkół dużych (min. 551 uczniów). Słaba baza mieszka-niowa jest ograniczeniem dla osób chcących podjąć kształcenie w danej szkole. Pre-miowani są mieszkający w pobliżu, co powoduje, że dyrekcja szkół – z własnej winy – przyjmuje osoby kierujące się często nieistotnymi przyczynami w wyborze szkoły.
Ważne jest wyposażenie szkół w nowoczesne technologie informacyjne i komunika-cyjne. Dostępem do Internetu oraz witryną internetową może się pochwalić 97,22%
szkół zawodowych. Nauka przedmiotów z grupy nowoczesnych, ukierunkowanych na nowe potrzeby gospodarki oraz społeczeństwa prowadzona jest w większości jednostek edukacyjnych. Nauczyciele wykorzystują do celów dydaktycznych nowoczesne urzą-dzenia. W większości szkół nauczyciele mają dostęp do: rzutników, drukarek wszyst-kich typów, skanerów, kserokopiarek, komputerów stacjonarnych, telefonów oraz faksów. W połowie zbadanych szkół wykorzystuje się do celów dydaktycznych urzą-dzenia wielofunkcyjne oraz projektory multimedialne. W co trzeciej szkole korzysta się z laptopa. Spis wykorzystywanych urządzeń daje pogląd na charakter przygotowy-wanych materiałów.
Uzyskane dane pierwotne pozwoliły stwierdzić, że szkoły zawodowe są lepiej wy-posażone pod względem nowoczesnych technologii informacyjnych i komunikacyj-nych, aniżeli pod względem zasobów lokalowych. Autor zauważył, że baza dydaktycz-na nie jest wystarczająca do prawidłowego kształtowania kompetencji indywidualnych u uczniów. Szkoły posiadają nowoczesne urządzenia, lecz w niewystarczającej liczbie;
14 Patrz, rysunek 9, s. 55.
jedynie w połowie szkół nauczyciele mogą korzystać z nowoczesnych form przekazywa-nia wiedzy (prezentacja multimedialna). Jeszcze gorzej jest w wypadku pomieszczeń do zajęć praktycznych (sale zawodowe, ponadzawodowe), w których kształci się prawidło-we kompetencje uczniów. Szkoły dysponują niewystarczającą ich liczbą. Z kolei zupełny brak lub mała liczba miejsc w internatach ogranicza nabór uczniów do szkół.