Z a sa d n ic z o c a ły w y s iłe k m y ś li k a t e c h e ty c z n e j « P o ls c e z p o c z ą tk ie m XX w. sk ie ro w a n y b y ł n a p o sz u k iw a n ie n a j h a r d z i e j s k u te c z n e j m etody w p rze k azy w a n iu u s t a l o n e j p rz e z M a g is te riu m K o ś c io ła t r e ś c i k a te c h e z y . Druga połow a XIX w. d aw a ła p ie rw sz e ń stw o m e to d z ie e g z e g e ty c z n e j , o b ja ś n i a j ą c e j k a te c h iz m , n i e l i c z ą c s i ę z b y tn io z p sy c h o lo g ic z n y m i uw arunko w aniam i p ro c e s u u c z e n i a s i ę d z i e c k a . Pod wpływem d y d a k ty k i ś w ie c k ie j i ro zw o ju p s y c h o lo g ii z a c z ę to domagać s i ę z a s to s o w a n ia ta k ż e w k a t e c h e z ie m etod b a r d z i e j p s y c h o lo g ic z n y c h . Rozumiano bowiem,- że i n t e l e k t u a l i z m w k a t e c h e z i e , i g n o r u j ą c c z y n n ik i z łą c z o n e is to to w o z r e l i g i j n o ś c i ą (u cz u c i e , w o la , form ow anie po staw ) o g r a n i c z a ł spraw y r e l i g i i do T św ia to p o g lą - d u . N a jb a r d z ie j s k u t e c z n i e do z w a lc z e n ia te g o k ie r u n k u w k a t e c h e z ie p o l s k i e j p r z y c z y n i l i s i ę kjs. W. Gad ow aki i k s . Z . B ie la w s k i. R ów nolegle z n im i w tym samym duchu p i s a ł k s . . J . B o c z a r. T a k i sam c h a r a k t e r m ia ło
153
g ło ś n e w y s tą p ie n ie k s . J . C lem n iew sk ieg o , k t ó r y z w a lc z a ł n a m ię tn ie b łę d y ó w czesn ej k a t e c h i z a c j i i « y s t ą p i ł z pozytywnym i p o s t u l a t a m i , wyni k a ją c y m i z nowej m e to d y . Ruch m etody b y ł p o tr z e b ą c z a s u , a n g a ż u ją c ś w i a t
-154 l e j s z e um ysły we w s p ó łd z ia ł a n iu .
Z godnie w ię c z te n d e n c ja m i ó w cz esn e j k a t e c h e t y k i ta k ż e k s . K o s iń s k i u w aż ał pro b lem m etody w k a t e c h i z a c j i z a b a rd z o i s t o t n y . T w ie r d z ił o n , że n ie m eto d y cz n e n a u c z a n ie r e l i g i i , a p rz e z t o c h a o ty c z n e , n u d n e, a b s t r a k c y jn e i n ie ż y c io w e , spowodowało o p ła k a n e s k u t k i j a k : ig n o r a n c ja r e l i g i j n a ,
155
fo rm a liz m i s e n ty m e n ta liz m r e l i g i j n n y , a naw et n ie w ia rę . S tą d u s i l 153
0 now ożytną m etodę r e l i g i i , W arszawa 1919.
154 P o r . W. W ilk , Z a ry s k o n c e p c j i p o s łu g i sło w a w K o ś c ie le w p o lsk im - d w u d z ie s to le c iu m iędzyw ojennym , W: S tu d ia S a n d o m ie r s k ie , t . I I I , S an d o - -m ie rz 1981, s . 3 6 1 -3 6 6 .
155
"Czemże t c n p . tłu m a c z y ć , że c z ę s t o n a s z e l e k c j e r e l i g i i s ą ta k mało z a jm u ją c e ( . . . ) , ż e s ą c h a o ty c z n e , n u d n e , m ało z r o z u m ia łe . Skąd to
P o c h o d z i, że c i , k t ó r z y s k o ń c z y li k u r s k a t e o h i z a c j i ( . . . ) s ą n i e r a z pod ;względem u św ia d o m ie n ia r e l i g i j n e g o zupełnym i ig n o r a n ta m i, że c z ę s to z n a ją
n ie p o s t u l u j e p o tr z e b ę odnowy m etody n a u c z a n ia , k t ó r a powinna o p ie r a ć s i ę 1 56 na prawach p s y c h ik i d z ie c k a i z a s a d a c h w s p ó łc z e s n e j d y d a k ty k i . Widząc l i c z n e n i e d o c i ą g n i ę c i a w tym w z g lę d z ie a p e l u j e , aby k a t e c h e c i z d o b y w a li fachow ą w iedzę z z a k r e s u p e d a g o g ik i i d y d a k ty k i o g ó ln e j o r a z z m e to d y k i s p e c j a l n e j t j . k a t e c h e t y k i , p r z e z o d p o w ie d n ią l e k t u r ę i u d z i a ł w k u r s a c h 1 57 k a te c h e ty c z n y c h . U s i l n i e t e ż p o s tu l o w a ł, aby o s i ą g n i ę c i a ów czesnego ruchu k a te c h e ty c z n e g o ja k n a j s z y b c i e j p r z e s z c z e p i ć na t e r e n w ła s n e j d i e - 1 c e z j i . Ja k o czynny u c z e s t n i k I Synodu D i e c e z j i S a n d o m ie rs k ie j w 1923 r o k u , w swych p ro p o z y c ja c h d o ty c z ą c y c h k a t e c h i z a c j i dom agał s i ę , ab y z a
-159 sadniczym p o s tu la to m odnowy m e to d y cz n ej nadać ra n g ę u sta w praw nych .
W ystępując p rz e c iw m e to d z ie e g z e g e ty c z n e j, k t ó r a u w z g lę d n ia ła p rz e d e w szystkim w ład ze i n t e l e k t u a l n e , k s . K o s iń s k i w sk a z u je n a k o n ie c z n o ś ć od d z ia ły w a n ia na w s z y s tk ie w ładze p s y c h ic z n e d z i e c k a , n i e ty lk o u m y sł, a l e i w y o b ra ź n ię , u c z u c i a o ra z w olę T a k ie u j ę c i e n a u c z a n ia r e l i g i i w iąże on ś c i ś l e z celem k a te c h e z y . Z azn acza w y r a ź n ie , że " n a u c z ą n ie i wy chow anie r e l i g i j n e m uszą s i ę łą c z y ć , p r z e n ik a ć naw zajem , oba s ą w ażne,
161 d o n i o s ł e , oba u w z g lę d n ia ć n a le ż y w każdym n ie m a l momencie l e k c j i " .
с .p rz y p su 55 zaea(jy w ia ry t y l k o p o w ie rz c h o w n ie , z a p o m in a ją j e p rę d ko; że znajom ość r e l i g i i i j e j p ra k ty k o w a n ie i d ą n i e r a z t a k b a rd z o r o z b ie ż n ie ? ( . . . ) b r a k d o b r e j m etody . j e s t je d n ą z n a jw a ż n ie js z y c h p r z y c z y n " . V. K o s iń s k i , 0 k a t e c h i z a c j i , s . 7 1 ; ta m że , s . 7 3 ; t e n ż e , K a te c h e ty k a , s . 4 1 .
1^ P o r. W. K o s iń s k i , K ilk a uw ag, s . 2 4 .
157 P o r . W. K o s i ń s k i , 0 k a te c h iz m d l a d z i e c i , s . 2 2 6 ; te n ż e , 0 k a t e c h i z a c j i , s . 7 1 -7 2 . K s. K o s iń s k i z a l e c a ł kapłanom l e k t u r ę : " M ie s ię c z n ik a K a te c h e ty c z n e g o i Wychowawczego", ja k o n ie z b ę d n e g o pism a d l a k a te c h e tó w .
Co c z y ta ć , KDS 1 5 (1 9 2 2 ), s . 197.
"Wśród p raw ie w s z y s tk ic h narodów k a t o l i c k i c h od k i l k u l a t r o z w ija s i ę p o tę ż n y i ożywczy r u c h w e e lu o d r o d z e n ia k a te c h e z y c h r z e ś c i j a ń s k i e j ( . . . ) może n a j b a r d z i e j w t y l e pod 1ym względem p o z o s ta liś m y u n a s w K ró l e s t w i e ; d a l s z e o b s ta w a n ie p r z y dawnej m e to d z ie w y ja ś n ia j ą c e j z p o m in ię ciem now ej, p s y c h o lo g ic z n e j , św ia d c z y ło b y o ogromnym naszym z a c h o f a n i u " . W. K o s iń s k i , 0 k a t e c h i z a c j i , s . 71 · Z ob. t e n ż e , K u rs k a t e c h e ty c z n y , s . 2 1 .
W. K o s iń s k i , K a te c h i z a c ja ( P r o j e k t u s ta w s y n o d a ln y c h ) , A kta I Sy nodu S a n d o m ie rsk ie g o , t . I I I , p o z . 389 (A k ta K u r i i D i e c e z j i S andom ierz · s k i e j ) .
" J e ste śm y g ł o s i c i e l a m i t e j r e l i g i i , k t ó r a n o e i na s o b ie p i ę t n o , sty g m at m iło ś c i S e r c a B ożego; t a r e l i g i a przem aw ia do w s z y s tk ic h w ład z duszy n a s z e j , a l e może n a j s i l n i e j do s e r c a " . W. K o s i ń s k i , 0 k a t e c h i z a c j i , s . Θ8. P o r. te n ż e , D y d ak ty k a, 8 . 5 ; t e n ż e , K a te c h e ty k a , e . 4 , 4 1 , 4 3 .
W. K o s iń s k i , K a te c h e ty k a , s . 4 1 . W p r o j e k c i e u sta w sy n o d a ln y c h p i s a ł : "K atechizow ać - to n i e t y l k o d a ć m n ie js z y l u b w ięk szy z a só b
wiadomo-T rz e b a zatem o b ra ć ta k ą m e to d ę , k t ó r a ma n ie t y lk o s łu ż y ć p o z n a n iu prawd B o ż y ch , a l e ró w n ie ż k s z t a ł c e n i u w o li i s e r c a , c z y l i wyohow&niu na d o b reg o
c h r z e ś c i j a n i n a .
W zw iązku z ty m i z a ło ż e n ia m i k s , K o s iń s k i p o d a je c a ł y s z e r e g p r a k ty c z n y ch w sk a z a ń , zg o d n y ch z podstawowym i p o s t u l a t a m i k ie r u n k u p s y c h o lo g ic z - n o -d y d a k ty c z n e g o w k a t e c h e t y c e , aby u ł a t w i ć d z ie c io m p r z y s w o je n ie p o ję ć r e l i g i j n y c h i j e d n o c z e ś n i e u k s z ta ł to w a ć w n i c h c h a r a k t e r c h r z e ś c i j a ń s k i .
162
W skazania t e n i e s ta n o w ią j a k i e g o ś k la ro w n e g o sy ste m u . N astaw io n e na p r a k ty k ę d y d a k ty c z n ą p r z y b i e r a j ą czasem c h a r a k t e r d ro b ia z g o w e j p o r a d y . B i o r ą c r z e c z c a ło ś c io w o w y d aje s i ę , ż e r e a l i z a c j ę p rz e d ło ż o n e g o c e l u ka t e c h i z a c j i w id z i a u t o r p rz e d e w s z y s tk im p o p r z e z - k ie r o w a n ie s i ę z a s a d ą p o g lą d o w o ś e i i s t r u k t u r ę j e d n o s t k i l e k c y j n e j , o p a r t e j na tz w . s t o p n i a c h fo rm a ln y c h . N a to m ia s t m e to d z ie " s z k o ły p ra c y " w k a t e c h e z i e p r z y p is y w a ł je d y n i e r o l ę p o m o c n ic z ą .
3 . 1 . ZAS/DA . POGI4DOWOSCI W NAUCZANIU I WYCHOWANIU RELIGIJNYM
P o g ląd o w o ść w k a t e c h e z i e b y ł a p o w sz e c h n ie uznaw ana i z a le c a n a n aw e t w n a j s t a r s z y c h p o l s k i c h p o d r ę c z n ik a c h k a t e c h e t y k i b ie ż ą c e g o s t u l e c i a . P r z y jm u je s i ę i z czasem u t r w a l a z a s a d n ic z y p o d z i a ł p o g lą d u na z e w n ę tr z ny (zm ysłow y) i w ew n ętrz n y (u m ysłow y, w y o b ra ż e n io w y ). S tosunkow o n i e -w i e l e mó-wi o p o g l ą d z i e k s . S . N a r a j e -w s k i . P o g lą d zm ysło-wy t r a k t u j e -w rę c z
163
zdawkowo . Z n a c z n ie s z e r s z e o m ów ienie te g o z a g a d n i e n i a , z e s z c z e g ć ł o -164 wymi a p l i k a c j a m i d y d a k ty c z n y m i, m ożna z n a l e ź ć u k s . T . Ł ęk aw ek ieg o . Na uw agę z a s ł u g u j ą t r a f n e i p r a k t y c z n e s p o s t r z e ż e n i a te g o a u t o r a , t y c z ą -e .p r z y p s u é c i z d z i e d z i n y r e l i g i j n e j , l e c z wychowywać d u s z e d z i e c i do ż y c i a c h r z e ś c i j a ń s k i e g o , t o k s z t a ł t o w a ć i c h w olę i u c z u c i a w k ie r u n k u r e l i g i j n y m " . A k ta I S ynodu S a n d o m ie r s k ie g o , t . I I I , p o z . 3 8 9 . •162 0 ta k im s y s t e m i e można mówić w o d n i e s i e n i u d o t e o r i i k a t e c h e t y c z n e j k s . Z . B i e la w s k ie g o w " P e d a g o g ic e r e l i g i j n o - m o r a l n e j " , s . 2 1 3 - 4 Ю , P o r . S . N a r a j e w s k i , d z . e y t . , s . 1 6 .
ce p o s łu g iw a n ia s i ę obrazem w k a t e c h e z i e . K s . J . B o c z a r z a m ia s t sło w a p o g lą d używa u zm y sło w ie n ie n a u k i i uw aża, że j e s t ono k o n ie c z n e ce le m p rz y s w o je n ia p rz e z d z ie c k o podawanych w k a t e c h e z i e p o ję ć r e l i g i j n y c h 0 p o t r z e b i e u z m y sło w ie n ia prawdy p is z e t e ż k s . S . K rz e c z k ie w ic z , w z w ią z ku ze s to p n ia m i k a te c h e z y , a l e z a c i e ś n i a j e t y lk o do p o g lą d u w ew n ętrz n
e-167
go (o p o w ia d a n ia ) . N a jh a r d z ie j d o j r z a ł e p r z e m y ś le n ia na te m a t p o g lą d u 168
1 je g o r o l i w k a t e c h e z i e p o d a je k s . Z . B ie la w s k i . Zdaniem k s . B ie la w s k ie g o p o g lą d j e s t t o a k t celow ego i w s z e c h s tro n n e g o u ch w y c en ia p rz e d m io tu (p o g ląd z e w n ę trz n y ) lu b t e ż p r z e ż y c i e j a k i e g o w ew nętrznego p r z e j a wu lu b s ta n u (p o g lą d w e w n ę trz n y ). Źródłem d l a p o g lą d u z e w n ętrzn e g o w nau ce r e l i g i i j e s t w pierw szym r z ę d z i e l i t u r g i a K o ś c i o ła z całym bogactwem o b rz ę d o w o śc i, a n a s t ę p n i e k s ię g a p rz y r o d y . Ś rodkam i z a stę p c z y m i s ą o b r a z y , m odele i r y s u n k i . N a to m ia s t źró d łe m p o g lą d u w ew nętrznego j e s t a u t o o b s e r - w a c ja , i o p o w ia d a n ie , k t ó r e z m ie rz a do o g lą d u w ew nętrzego ż y c ia d r u g ic h .
D o c e n ia ją c z n a c z e n ie p o g lą d u w n a u c z a n iu i wychow aniu k s . K o s iń s k i po-169 św ię c ą t e j s p ra w ie stosunkow o dużo uw agi zarówno w swych p o d rę c z n ik a c h
170
ja k i a r t y k u ł a c h . V o p a r c iu o z a w a rte tam u w ag i r y s u j ą s i ę t a k i e z a g a d n ie n ia c h ja k : p o j ę c i e i c e l p o g lą d u , p o d z i a ł i o p i s środków p o g lą d o wych o ra z sp o só b i c h zu ż y tk o w an ia w k a t e c h e z i e .
P rz e z p ogląd ro zu m ie a u t o r ^ d łu ż s z e , d o k ła d n e , u m y śln e , sk u p io n e o b s e r wowanie ja k ie g o ś p rz e d m io tu w tym c e l u , aby u j ą ć je g o i s t o t n e , c h a r a k t e
-171 172 r y s ty c z n e cechy" . Samo o k r e ś l e n i e , z a c z e r p n i ę t e z d y d a k ty k i o g ó ln e j z a s a d n ic z o n i c n ie mówi o i s t o c i e p o g lą d u w k a t e c h e z i e , k t ó r y p r z e c i e ż zg o d n ie z i n te n c j a m i a u t o r a p o w in ie n być ś ro d k ie m w k s z t a ł c e n i u p o ję ć 165 Tamże, s . 4 0 1 -4 0 3 . 166 P o r . J . B o c z a r, K a te c h e ty k a , s . 3 9 -4 5 , 1 0 7 -1 1 1 . 167 P o r . S . K rz e c z k ie w ic z , d z . c y t . , s . 1 7 . Podstaw y p s y c h o lo g ic a ie w wychowaniu r e l i g i j n y m , MKW 1 0 (1 9 2 1 ), s . 2 9 0 -3 0 3 . P o r . t e n ż e , P ed ag o g ik a r e l i g i j n o - m o r a l n a , s . 2 5 3 -2 7 3 . W. K o s iń s k i , P e d a g o g ik a , s . 164-169} t e n ż e , D y d ak ty k a , s . 21-22 i in n e ; te n ż e , K a te c h e ty k a , s . 5 3 - 7 9 ,, 8 6 - 8 7 , 130-133 i i n n e . W. K o s iń s k i , I d e a ł y i p rąd y w s p ó łc z e s n e j k a t e c h e t y k i , KDS 2 1 ( 1 9 2 8 ), s . 253-254} te n ż e , N au c za n ie poglądow e r e l i g i i , MKW 1 8 (1 9 2 9 ), s . 3 9 - 5 2 , 102-113 (p rz e d r u k w " K a te c h e ty c e " s . 5 3 -7 9 ). 171 W. K o s iń s k i , K a te c h e ty k a , s . 5 3 .
r e l i g i j n y c h . C zyni to p o ś r e d n io g d z i e i n d z i e j , gdy zauw aża, że p o g lą d n i e może być c e le m samym w s o b i e , a l e u m o ż liw ia tw o rz e n ie p o ję ć i u s p o s a -
173
b ip do z a sto so w a ń . M otywując p o tr z e b ę s to s o w a n ia pog ląd o w o ści w k a t e -174 c h e z i e z a c i e ś n i a s i ę t y lk o do r a c j i p s y c h o lo g ic z n o -d y d a k ty c z n y c h , ja k : d o s t a r c z e n i e ja s n y c h w y o b rażeń o p rz e d m io c ie i ł a t w i e j s z e p o z n a n ie p rz e d m io tu , d o s to s o w a n ie do m o ż liw o śc i p s y c h ic z n y c h d z i e c k a . P rz e n o sz ą c t e mo
ty w a c je z d z i e d z in y n a u c z a n ia p rzedm iotów ś w ie c k ic h k s . K o s iń s k i n i e u w z g lę d n ia ł s p e c y f i k i n a u k i r e l i g i i , g d z ie n i e w szy stk o d a s i ę w y o b ra zić
175 lu b w y ra z ić poglądem
P o d o b n ie j a k k s . B ie la w s k i w y o d rę b n ia k s . K o s iń s k i dwa r o d z a je p o g lą d u : p o g lą d zmysłowy (u zm y sło w ie n ie z e w n ę trz n e ) i p o g lą d umysłowy (uzmy-
176
s ło w ie n ie w ew n ętrz n e) . Bo p o g lą d u zmysłowego z a l i c z a : 1) N a tu r a ln e o kazy i o b ie k ty w n a tu ra ln y m śro d o w isk u ja k m iejscow y k o ś c i ó ł , je g o u r z ą d z e n ie w e w n ę trz n e , n a c z y n ia l i t r u g i c z n e , o b r a z y , r z e ź b y , p o m n ik i, grobow c e , dzwony z n a p is a m i, f i g u r y p rz y d ro ż n e i t p . O g lą d a ją c t e p rz e d m io ty w duchu m etody " s z k o ły p r a c y " d z i e c i w y tw a rz a ją s o b ie o n ic h n ie ty lk o odp o w ied n ie w y o b ra ż e n ia , a l e t e ż mogą uchw ycić z w ią z k i, j a k i e za ch o d z ą
«
m iędzy p rzed m io tem a śro d o w isk ie m . 2 ) O brzędow ość l i t u r g i c z n ą i o bycza jow ą ja k : p o g rz e b y , c h r z t y , ś l u b y , p ie lg r z y m k i, o d p u s ty , obchody. Z ja w i s k a t e mogą s łu ż y ć w ią z a n iu n a u k i r e l i g i i z ż y c ie m . Z o b rz ę d o w o śc ią l i t u r g i c z n ą n a le ż y łą c z y ć poglądow e ć w ic z e n ia j a k ż e g n a n ie s i ę , k l ę k a n i e , s k ł a d a n i e r ą k , u d z i e l a n i e c h r z tu św. 3) R ysow anie i p i s a n i e na t a b l i c y : z a ry só w , map, sy m b o li c h r z e ś c i j a ń s k i c h , n a c z y ń i s z a t l i t r u g i c z n y c h , d a t , im io n , c e c h z n a m ie n n y ch , t r u d n i e j s z y c h w y ra że ń i t p . N a jw ię c e j je d n a k uw agi p o św ię c a k s . K o s iń s k i obrazom , ja k o s z c z e g ó ln ie v.ażnym środkom
177
w p r o c e s i e n a u c z a n ia i w ychowania r e l i g i j n y e g o . O braz bowiem u ł a t w i a
W. K o s iń s k i , K a te c h e ty k a , s . 7 9 . Tamże, s . 7 8 . 175 P o r . T . N a z a r , B o la p o g lą d o w o śc i w n a u c z a n iu i wychowaniu c h r z e ś c i j a ń s k i m , L u b lin 1972 (m asz y n o p is p r a c y l i c . ) , s . 6 1 -6 2 . W. K o s iń s k i , K a te c h e ty k a , s . 5 4 5 8 . P o r . te n ż e , D y daktyka, s . 2 1
-z ro -z u m ie n ie p r -z e d s ta w ia n e j t r e ś c i . K o n c e n tr u je w sp o só b s y n te ty c -z n y i p l a s ty c z n y z a s a d n ic z ą m yśl k a te c h e z y , p r z e z co u ł a t w i a j e j z a p a m ię ta n ie . P oza tym o b ra z j e s t skutecznym śro d k ie m o d d z ia ły w a n ia na u c z u c ie i w olę d z ie c k a . P o p rz e z o b ra z d z i e c i w chodzą w k o n ta k t p s y c h ic z n y z bo h aterem b i b l i j n e g o w y d a r z e n ia , n ie ja k o z nim go p rz e ż y w a ją c . P rz e z ro z b u d z e n ie r e l i g i j n e g o u c z u c ia - w ia r y , m ił o ś c i B o ż e j, w s p ó łc z u c ia , ż a lu i t p . r o d z ą s i ę w n ic h p o s ta n o w ie n ia i p r z e k o n a n ia , k t ó r e k s z t a ł t u j ą i c h postaw ę ż y -
1 78
ciow ą . K s. K o s iń s k i s ta w ia wobec obrazów r e l i g i j n y c h w y so k ie , s ł u s z -179
ne i a k t u a ln e do d z iś wymagania . O b ra z , aby s p r o s t a ł swym zadaniom , m usi m ieć n a s tę p u j ą c e p rz e d m io ty : 1) odpow iednio w i e l k i f o r m a t, by b y ł d o b rz e w id z ia n y z k aż d eg o m ie js c a w k l a s i e , 2 ) k o lo ro .» y , gdyż j e s t b l i ż s z y r z e c z y w i s t o ś c i , d z i a ł a s i l n i e j n a w zro k , w y o b ra ź n ię i zm ysł e s t e t y c z n y , 3) k o m pozycyjnie p r z e j r z y s t y , k o n c e n tr u ją c y uwagę na głów nej p o s t a c i i n a j b a r d z i e j ważnym i c h a ra k te ry s ty c z n y m m om encie, 4) zgodny z praw dą h i s t o r y c z n ą i m o r a ln ą , gdyż o b ra z n i e może d o p u sz c z a ć p rz e sa d n e g o r e a l i z
-180
mu cz y t e a t r a l n e j s z t u c z n o ś c i . K s. K o s iń s k i zw ra c a t e ż uwagę na t o , Pby o b ra z p o łą c z o n y b y ł z odpow iednim momentem to k u le k c y jn e g o . Moment te n u z a l e ż n i a od w ieku d z i e c i . Ü d z i e c i m ło d szy c h c h o d z ić b ę d z ie g łó w n ie o znaczeniow y a s p e k t p o g lą d u , a p r z e z to w y tw o rz e n ie j a ś n i e j s z e g o p o ję c i a . P o k a z a n ie o b ra z u z b i e g n ie s i ę z opow iadaniem w to k u l e k c j i . B ęd zie ono n ie ja k o punktem kulm inacyjnym ro zw o ju a k c j i l e k c y j n e j , a p rz e z to w ra ż e n ia b ęd ą s i l n i e j s z e i t r w a l s z e . U d z i e c i s t a r s z y c h c h o d z ić b ę d z ie o w y tw orzenie b u d u ją c e g o n a s t r o j u , w yw ołanie u c z u ć r e l i g i j n y c h i form o w anie p o sta w . D la te g o k o r z y s t n i e j b ę d z ie p o k a z a ć o b r a z p rz y z a s to s o w a n iu
181
ja k o p o w tó rz e n ie i u t r w a l e n i e . Obok obrazów к з . K o s iń s k i wspomina
Tamże, s . 7 0 -7 1 .
179
P o r. T . N a z a r, d z . c y t . , s . 9 1 -9 2 . 180
M ając na uwadze t e k r y t e r i a k s . K o s iń s k i o b s z e r n ie omawia k o le k c j e d o stę p n y c h wówczas obrazów do u ż y tk u w k a t e c h e z i e , K a te c h e ty k a , s . 5 8 -6 3 .
181
S łu s z n o ś ć uwag k s . K o s iń s k ie g o p o tw ie r d z a ją o p rac o w a n ia w sp ó łc z e s n e . W. G ałc zy ń sk a p o s t u l u j e , aby po w y s łu c h a n iu k a te c h e z y pokazać o b r a z , by w c i c h e j k o n te m p la c ji u c z e s t n i c y w c h ł a n i a l i po d an ą t r e ś ć . Moment o g lą d a n ia ma p ro w a d zić do zachw ytu nad praw dą w ia ry i do m o d litw y . Pomoce, K a te c h e ta 1 0 ( 1 9 6 6 ), s . 2 1 6 -2 1 7 .
o p r z e ź r o c z a c h , f i l m a c h , ja k o d o sk o n a lsz y p h ś r o d k a c h p o g lą d u , c h o c ia ż u w a ż a , że n a s t r ę c z a j ą one je s z c z e w ie l e tr u d n o ś c i te c h n ic z n y c h i n i e zaw s z e d a d z ą s i ę o r g a n ic z n ie z w ią za ć z k a te c h e z ą .
P oniew aż n i e n a k a ż d e j l e k c j i można z a sto so w a ć ś r o d k i pogląd u zm ysło w ego, d la te g o t e ż n a l e ż y k o r z y s ta ć w n a u c z a n iu r e l i g i i z pogląd u u m y sło -
182
wego . Co u p o g lą d o w ie n ia k a te c h e z y może s i ę p r z y c z y n ić ju ż sam p r z e j r z y s t y u k ła d to k u le k c y jn e g o . P oza tym m ćw ienie ję z y k ie m p rzy stę p n y m , z ro z u m iały m , u n i k a j ą c słów obcych i a b s tr a k c y j n y c h . V ie le może pomóc s z tu k a wymowy - n a l e ż y t a a r t y k u l a c j a i a k c e n to w a n ie , m o d u la cja g ł o s u , g e s t y k u l a c j a 1 m im ik a, a naw et d ra m a ty z a c ja t e k s t u , p rz e z angażow anie
185 d z i e c i w duchu " s z k o ły p ra c y " do w ypow iadania p o sz c z e g ó ln y c h d ia lo g ó w I V w y ja ś n ia n iu p o ję ć r e l i g i j n y c h mogą s łu ż y ć f i g u r y r e to r y c z n e ja k porówna-
t n i a , k o n tr a s to w e z e s t a w i e n i a , p r z e n o ś n ie . Je d n a k n a jw ię k s z e z n a c z e n ie
p r z y p i s u j e k s . K o s iń s k i p rz y k ła d o w i i o p o w ia d a n iu . P rzykładem k a t e c h e ty c z nym nazyw a a u t o r z d a r z e n i e r z e c z y w is te (z ż y c ia ś w ię ty c h l u b sław nych l u d z i ) a lb o f i k c y j n e ( l i t e r a c k i e ) , celem w y ja ś n ie n ia p o j ę c i a a zarazem u k a z a n ia w zoru do n a ś la d o w a n ia . Praw da r e l i g i j n a d o p ie r o n a t l e p r z y k ła
-* 1 ftl
du n a b i e r a w a r to ś c i ży c io w ej . U w zględnić t r z e b a . t e ż p rz y k ła d y 185
z a c z e r p n i ę t e z z a k r e s u d o św ia d cz eń życiow ych d z i e c k a , gdyż one n a j b a r d z i e j o d d z ia ły w u ją na je g o p s y c h ik ę i k s z t a ł t u j ą postaw y m o ra ln e . P rzy k ład ó w f ik c y j n y c h n a le ż y r a c z e j u n ik a ć , n a t o m ia s t ja k n a jw ię c e j po s łu g iw a ć s i ę p rz y k ła d a m i z Pism a św. i ż y c io ry só w ś w ię ty c h . O pow iadanie zdaniem a u t o r a to żywe, barw n e, j a s n e p r z e d s ta w ie n ie n a s tę p u ją c y c h po
186 : s o b ie z d a r z e ń , sk o n c en tro w an y c h w okół z a s a d n ic z e j m y ś li k a te c h e z y
T a k ie o p o w iad a n ie p o b u d zi tw ó rc z ą w y o b ra źn ię d z i e c k a , d z i ę k i k t ó r e j w i-1R7 d z i ono w e w n ę trz n ie osoby d z i a ł a j ą c e i razem z n im i przeżyw a z d a r z e n ia D obre o p o w ia d a n ie k s z t a ł c i rozum i s e r c e . J e ż e l i c h o d z i o opow iad an ia
1 ftP W. K o s iń s k i , K a te c h e ty k a , s . 72-78} t e n ż e , D y daktyka, s . 2 6 -2 8 . ^ 8^ P o r . W. K o s i ń s k i , K a te c h e ty k a , s . 131. 184 Tamże, s . 1 3 0 -1 3 1 . ^8 ^ P o r . W. K o s i ń s k i , P e d a g o g ik a , s . 94·. 186 V. K o s iń s k i , K a te c h e ty k a , s . 7 4 , 87} t e n ż e , D y d ak ty k a , s . 8 1 . ^8^ W. K o s iń s k i , K a te c h e ty k a , s . 1 3 0 .
b i b l i j n e , to tr z e b a zachować w n ic h prawdę h i s t o r y c z n ą a zarazem z a c h o wać powagę ję z y k a b i b l i j n e g o , u n i k a j ą c zb ędnych u b a rw ie ń i dodatków , mo d e r n iz u ją c y c h - te k s t . Można sto s o w a ć p o g łę b ie n i e p s y c h o lo g ic z n e , a l e bez n a tu r a liz o w a n ia i t o n ie t y l « w to k u o p o w ia d a n ia , i l e p ó ź n i e j w p o g łę b ie n iu l e k c j i .
Podsumowując n a le ż y s t w i e r d z i ć , że s ta n o w is k o k s . K o siń sk ie g o w s p r a w ie pogląd u j e s t b a rd z o z b l iż o n e do k s . B ie la w s k ie g o , zarówno gdy c h o d z i 0 samo p o ję c ie i p o d z i a ł , ja k t e ż p rz y p isy w a n ą f u n k c ję w k a t e c h e z i e . T rz eb a je d n a k w y ra ź n ie p o d k r e ś l i ć , że k s . B ie la w s k i a k c e n t u je b a r d z i e j e le m e n t p rze ży cio w y w p o g lą d z ie , a w zw iązku z tym wychowawcze form ow anie postaw w ew nętrznych u c z n i a . K s. K o s iń s k i n a t o m ia s t e k s p o n u je w a rto ś ć p s y c h o lo g ic z n o - d y d a k ty c z n ą p o g lą d u . Ma on w edług n ie g o p rz e d e w szy stk im u ła tw ić z ro z u m ie n ie p rz e d sta w io n y c h t r e ś c i . P oglądow ość w k a t e c h e z ie "■a p rz y c z y n ić s i ę do żywego, g łę b o k ie g o i tr w a łe g o z a k o r z e n i e n ia s i ę t r e ś c i n a u c z a n ia w św iadom ości u c z n i a . Ma u ł a t w i ć tw o rz e n ie s i ę p o ję ć r e l i g ijn y c h . S tą d k s . K o s iń s k i p o d a je b ard z o dużo ró ż n e g o r o d z a ju wskazówek d y d a k ty c z n y c h , aby p rz e z s to s o w a n ie p o g lą d u o s ią g n ą ć zam ierzony c e l . N ie można je d n a k tw i e r d z i ć jakoby n ie d o s t r z e g a ł on z n a c z e n ia wychowawczego pogląd u w k a t e c h e z i e . P o d k r e ś l a ł bowiem, że p o g lą d o d d z ia ły w u ją c i n t e n syw nie na s f e r ę e m o c jo n a ln ą d z ie c k a p e ł n i w ie l k ą r o l ę w podejm ow aniu de c y z j i , a p rz e z to d z i a ł a wychowawczo.
P o s t u l a t y k s . K o s iń s k ie g o d o ty c z ą c e p s y c h o lo g ic z n o -d y d a k ty c z n e g o z n a c z e n ia p o g lą d u w n a u c z a n iu r e l i g i i p o w iązan e s ą ś c i ś l e z przyjm ow aną p rz e z n ie g o k o n c e p c ją k a t e c h e z y . R ozum iał o n , z g o d n ie z r e s z t ą z z a ło ż e n ia m i ru ch u m etody, ż e w s z e lk ie form y n a u c z a n ia i w ychow ania, a k o n se k w e n tn ie i k a t e c h e z a , o p i e r a j ą s i ę n a pewnych r e g u ła c h i z a s a d a c h , z n a j d u ją c y c h swe ź r ó d ło w p r o c e s i e p sy c h o lo g ic z n e g o p o z n a n ia . E k sp o n u ją c zatem n a u c z a n ie i w ychowanie ja k o z a s a d n ic z e c e l e k a te c h e z y u w a ż a ł, że k s z ta ł to w a n ie j e j powinno być podporządkow ane obow iązującym prawom p sy chologicznym we w sz e lk im n a u c z a n iu i w ychow aniu. S tą d p rz y p is y w a n ie fu n k c j i pogląd u w k a t e c h e z i e j e s t z b ie ż n e n a o g ó ł z za sa d a m i d y d a k ty k i ś w ie c k i e j . 2 d r u g i e j je d n a k s tr o n y św iadom ość r ó ż n ic y m iędzy n au czan iem św ie c k im , a r e l i g i j n y m , k a ż e k s . K osiń sk iem u tr a k to w a ć p o g lą d w k a t e c h e z i e n i e ty lk o ja k o u ł a t w i e n i e w p rz y s w a ja n iu p o j ę ć , a l e t e ż ja k o pomoc w z b l i ż e n i u do B oga, p o p rz e z b u d ze n ie w ew n ętrz n y ch , r e l i g i j n y c h p~ e ż y ć 1 k s z ta ł to w a n ie p o sta w . W łaśnie w tym k ie ru n k u p ó jd z ie p ó ź n i e j s z t r e f l e k
-e j a k a t -e c h -e ty c z n a . W spółcz-esn-e p o s t u l a t y k a t-e c h -e ty c z n -e dom agają s i ę bo wiem, aby ś r o d k i poglądow e m ia ły c h a r a k t e r p o s e ls tw a , by p ro w a d z iły do
188
a k t u w ia ry i m o d lite w n e j k o n te m p la c ji . Nie można zatem z a trz y m a ć s i ę ty lk o na p o w ie r z c h n i p o g lą d u i je g o s t r o n i e in f o r m a c y jn e j , a l e t r z e
-189 b a s ię g n ą ć w g ł ą b , z b l i ż y ć s i ę do t r e ś c i d u ch o w e j, k t ó r ą on w y raża . Za n a jw a ż n ie js z e ś r o d k i p o g lą d u w k a t e c h e z i e n a l e ż y d z i ś u zn ać B i b l i ę i l i t u r g i ę , gdyż obecny w n ic h j e s t sam C h r y s tu s , k t ó r y p rzep o w iad a i d z i a ł a 19° .
3 . 2 . PRZYSWAJANIE POJÇÔ I ODDZIAŁYWANIE WYCHOWAWCZE W TOKU JEDNOSTKI KATECHETYCZNEJ
Z godnie z ó w czesn ą d y d a k ty k ą k s . K o s iń s k i p r z e z je d n o s tk ę m etodyczną n a u c z a n ia r e l i g i i r o z u m ia ł " z a o k r ą g lo n ą c a ło ś ć " m a t e r i a ł u k a t e c h i z a c y j
-191
n eg o , z e sp o lo n e g o te m a ty c z n ie i l o g i c z n i e . J e d n o s tk a m etodyczna zda niem a u t o r a u m o ż liw ia d z ie c k u z ro z u m ie n ie i p r z y s w o je n ie prawdy r e l i g i j n e j o ra z doprow adza do u k o c h a n ia i z a s to s o w a n ia j e j w ż y c iu . D z ie je s i ę t o je d n a k t y lk o w te d y , k ie d y je d n o s tk a t a p rzep ro w ad zo n a j e s t planowo i u w z g lę d n ia praw a p s y c h o lo g ic z n e , o d d z ia ły w u ją c n a c a łe g o c z ło w ie k a , t o j e s t n i e t y l k o n a rozum , a l e i n a w y o b ra ź n ię , u c z u c ie i w o lę . Ze w zglę dów d y d ak ty c z n y c h i fo rm a c y jn y c h n a l e ż y łą c z y ć z ta k ą je d n o s tk ą t y lk o je d no p o j ę c i e r e l i g i j n e . Z j e d n o ś c i ą te m a tu m usi b y ć zw iązany ja s n o s p r e c y zowany c e l k a t e c h e z y . J e d n o s tk a m etodyczna pow inna s i ę m ie ś c ić w g o d z in ie s z k o l n e j , u w z g lę d n ia ją c c z a s n a p o w tó rz e n ie w iadom ości z p o p r z e d n ie j le k c j i .
186
"P o g lą d w n a u c z a n iu r e l i g i i ma p o le g a ć n a dop ro w ad zen iu d z ie c k a do p rze ż y w a n ia a k tu w i a r y . Uczyć r e l i g i i n i e zn aczy u c z y ć a b s tr a k c y jn y c h p raw d, l e c z u c z y ć ż y ć , m y śle ć , o d c z y ty w a ć , p rzeżyw ać prawdy w ie c z n e " . J . S zychow ski, 0 p o g lą d z ie w n a u c z a n iu r e l i g i i , K a te c h e ta 3 (1 9 5 9 ), s . 58.
189 P o r . M. F in k ę , Odnowa k a t e c z e ty c z n a , W: Pod tc h n ie m Ducha S w .,
P oznań 1964, s . 5 8 3 .
190 P o r . T . N a z a r, d z . c y t . , s . 6 4 .
191 W, K o s iń s k i , K a te c h e ty k a , s . 9& -99. P o r . J . B o c z a r, K a te c h e ty k a ,
s . 10 0 -1 0 1 ; Z . B ie la w s k i, P e d a g o g ik a , s-. 398; t e n ż e , D ydaktyka r e l i g i i w s z k o le p o w sz e c h n e j, W: E n c y k lo p e d ia w ychow ania, t . I I , Warszawa 1934,
л toku j e d n o s t k i m e to d y cz n ej z a s a d n ic z o z a c h o d z i n a s tę p u j ą c y p r o c e s duchowy: p o z n a n ie zmysłowe p r z e z w ra ż e n ia i w y o b ra ż e n ia , u tw o r z e n ie p o
-192
j ę ć i d e c y z ja w o l i , z m ie r z a ją c a do z a sto e o w a ń życiow ych . Zatem n a j h a r d z i e j n a t u r a l n ą i p s y c h o lo g ic z n ą m eto d ą p ro w a d z e n ia l e k c j i j e s t me to d a i n d u k c j i , k t ó r a w ychodzi od p o g lą d u , od f a k t u , od s z c z e g ó łu , aby
193
z n ic h w yprow adzić praw dę r e l i g i j n ą . K s. K o s i ń s k i .n i e o d rz u c a je d n a k m etody d e d u k c y jn e j, k t ó r a od p o j ę c i a o g ó ln e g o z m ie rz a do k o n k r e tu , p rz y k ła d u i z a s to s o w a n ia ż y c io w eg o . J e s t on świadom d łu g o tr w a łe g o i z a c i ę t e go sp o ru m iędzy zw olennikam i i n d u k c j i i d e d u k c ji w k a t e c h e z i e . P o d o b n ie
194
j a k k s . B ie la w s k i z a jm u je postaw ę kom prom isową. Obydwie m etody mogą 195
być stosow ane w k a t e c h e z i e . M etoda in d u k c y jn a , ja k o b a r d z i e j psycho lo g i c z n a , s łu ż y s k u t e c z n i e j do w prow adzenia w ś w i a t p o ję ć r e l i g i j n y c h d z i e c i m ło d s z e . K e to d a d ed u k c y jn a może być s to s o w a n a p rz y w ię k s z e j ju ż zn a jo m o ści p o ję ć i z a sa d r e l i g i j n y c h , a w ięc d o ty c z y d z i e c i s t a r s z y c h .
Z a sa d n ic z o w szyscy p o ls c y t e o r e t y c y k a te c h e z y i n t e r e s u j ą c e g o n a s o k r e s u , n ie w y k lu c z a ją c naw et zw olenników " s z k o ły p r a c y " , o p i e r a l i budowę j e d n o s t k i l e k c y j n e j n a s to p n ia c h fo rm a ln y c h , p r z e n ie s i o n y c h z d y d a k ty k i h e r b a r to w s k iej do n a u k i r e l i g i i Początkow o trz y m a ją c s i ę m etody
197
m o n a c h ijs k ie j w ym ieniano 5 s t o p n i . P ó ź n ie j u s t a l a s i ę sch em at c z t e r o -198
sto p n io w y : p rz y g o to w a n ie , w yk ład , w y j a ś n i e n i e , z a s to s o w a n ie , co w z a s a d z ie odpow iadało p o tró jn e m u k ie ru n k o w i o d d z ia ły w a n ia n a z m y sły , rozum o ra z wolę i s e r c e . T ak i u k ła d budowy k a te c h e z y p rz y jm u je ta k ż e k s .
Ko-192 P o r. W, K o s iń s k i , K a te c h e ty k a , s . 101. Tamże, s . 80-Θ 1. 194 P o r. Z . B ie la w s k i, D ydaktyka r e l i g i i , s . 2 1 4 . 195 P o r . W. K o s iń s k i , K a te c h e ty k a , s . 8 1 - 6 2 . " C h ry s tu s P a n , w zór k a t e chetów c h ę t n i e p o s łu g iw a ł s i ą in d u k c ją ( p o ró w a n ia , p r z y p o w ie ś c i) , a l e i d e d u k c ją n ie g a r d z i ł n p . w s y lo g iź m ie "Jam j e s t p a s t e r z d o b r y " , u z a s a d n ia j ą c ja k to p a s t e r z d a j e ż y c ie sw oje z a owce s w o je . D edukcyjne na w skroś j e s t s ły n n e k a z a n ie P . J e z u s a n a g ó r z e " . Tam że, s . 8 2 .
P o r. T . Ł ęk aw sk i, d z . c y t . , s . 255} J . B o c z a r, K a te c h e ty k a , s . 101- -1 2 8 ; te n ż e , Jfeto d y k a , s . 44-71} S . K rz e c z k ie w ic z , d z . c y t . , s . 15-27} · L . Heyke, M etoda n a u c z a n ia , MKW 1 7 (1 9 2 8 ), 8 . 4 4 6 -4 5 0 ; J . E o s k w i t a l s k i , S z k o ła tw ó rcz a w n au c e r e l i g i i , G ru d z ią d z 1932, s . 35; Z , B i e la w s k i, Dy d a k ty k a r e l i g i i , s . 2 1 4 -2 1 5 . 197 P o r. T . Łąkawskl , d z . c y t . , s . 2 5 5 . 198 P o r . J . B o c z a r, M etodyka, s . 44-71} Z . B i e la w s k i, D ydaktyka r e l i g i i , s . 2 1 4 -2 1 5 .
199 200
s i ń s k i , choć p o d o b n ie J a k k s . B o c z a r cz y k s . B ie la w s k i , uw aża, że s z a b lo n n i e J e s t w sk az an y . P o tr z e b y a k t u a l n e p odpow iedzą k a t e c h e c i e , na k tó r y s t o p i e ń p o ło ż y ć w ię k sz y n a c i s k , k t ó r y p o tra k to w a ć skró to w o lu b c a ł -
201 Idem pominąć .
S t o s u j ą c za te m p r z y j ę t y o g ó ln ie sy ste m u p ro s z c z o n y , k s . K o s iń s k i wyróż n i a w k a t e c h e z i e n a s tę p u j ą c e c z t e r y s t o p n i e : w s tę p (p rz y g o to w a n ie l e k c j i ) , 202 w ykład ( p o g lą d ) , p o g łę b ie n i e i z a s to s o w a n ie . Z n im i to w sp o só b s z c z e g ó ln y łą c z y a u t o r p r o c e s p r z y s w a ja n ia p o ję ć r e l i g i j n y c h i wychowawczego o d d z ia ły w a n ia na w olę d z ie c k a . . Wstęp· (p rz y g o to w a n ie l e k c j i ) mą p rz e d e w sz y stk im na c e lu w y tw o rz en ie od p o w ied n ieg o n a s t r o j u , k t ó r y d z i a ł a w sp ó łtw ó rcz o w p rz y s w a ja n iu prawd B ożych i pow staw aniu zw iązanych z n im i u czu ć i p r a g n ie ń . W w ytw o rzen iu n a s t r o j u d e c y d u ją c e z n a c z e n ie p o s i a d a j ą dwa c z y n n ik i: ła s k a Boża i wzbu d z e n ie z a i n t e r e s o w a n i a . C zynnik ł a s k i łą c z y a u t o r z m o d litw ą czy ś p i e wem r e l i g i j n y m na p o c z ą tk u k a te c h e z y , a l e bez e z ą b lo n u i p u s t e j f r a z e o
-203
l o g i i , l e c z z fu n k c jo n a ln y m pow iązaniem z t r e ś c i ą l e k c j i . A utentyzm m o d litw y i d z i a ł a n i e ł a s k i s ą w sp o só b s z c z e g ó ln y u z a le ż n io n e od ś w ię to ś c i k a t e c h e t y . Z a in te r e s o w a n ie p o w in ie n b u d z ić sam sp o só b z a p o w ie d z e n ia te m atu i c e lu l e k c j i . Zapow iedź t a pow inna być ta k sfo rm u ło w an a, aby n ie t y l k o ang ażo w ała u m y sł, a l e t e ż s e r c e i w o lę .
D rugi s t o p i e ń - w ykład ma z a s a d n ic z ą r o l ę w p r z y b l i ż e n i u p o j ę c i a r e l i g i j n e g o u c z n io w i. P o z n a n ie praw dy w ia ry p o z o s t a j e znów w ś c is ły m zw iąz ku z k s z ta łto w a n ie m p o sta w y m o r a l n e j. U zn a ją c w a r to ś ć h e u r e z y , s z c z e g ó
l-204
n i e p rz y odpyty w an iu i p o w ta rz a n iu , a u t o r opow iada s i ę zdecydow anie na tym s to p n iu za w ykładem . K a te c h e ty bowiem o z n a jm ia praw dy, k t ó r e o p a r t e s ą na a u t o r y t e c i e Bożym, a n i e p o sz u k u je i c h rozumowo. Ż ę ty w ykład s p e ł n i a ł sw o ją r o l ę m usi być obrazow y - d z i a ł a j ą c y na w y o b ra źn ię i u cz u c i e , wypowiadany p ł y n n i e , w popraw nej fo rm ie ję zy k o w ej i d y k c y jn e j o ra z
K a te c h e ty k a , s . 126. 2^® P ed ag o g ik a r e l i g i j n o - m o r a l n a , s . 519. 20^ P o r . W. K o s iń s k i , K a te c h e ty k a , s . 1 2 5 -1 2 6 . 202 Tamże, s . 1 0 3 -1 0 9 . 20^ Tamże, s . 104. P o r . t e n ż e , P e d a g o g ik a , s . 113. 2®* W. K o s i ń s k i , K a te c h e ty k a , s . 9 0 -9 8 ; te n ż e , D ydaktyka, s . 8 4 - 8 9 .
w ję z y k u zrozum iałym d l a d z i e c i . V k a t e c h e z ie b i b l i j n e j fo rm ą w ykła du b ę d z ie o p ow iadanie w y d a r z e n i a . b i b l i j n e g o , a w k a t e c h e z i e k a te c h iz m o wej p rz y k ła d z h i s t o r i i b i b l i j n e j lu b żywotów ś w ię ty c h . Barwność opow ia d a n ia powinna b u d z ić w y o b ra źn ię tw ó rc z ą d z i e c k a , by w czuwało s i ę w p r z e ż y c ia bohaterów i d o s z u k a ło s i ę ż y c io w e j w a r to ś c i d a n e j praw dy. Po opow ia d a n iu n a le ż y w sp o só b k i ó t k i podać w y ja ś n ie n ia sło w n e i rz e c z o w e , zw ią zan e z podanym m a te r ia łe m . W m yśl z a le c e ń " s z k o ły p r a c y " t r z e b a odw ołać s i ę do dośw iadczeń i p rz e ż y ć u c z n ia o ra z d ać m ożliw ość sw obodnej w ypow
ie-206 d z i z w ią za n ej z danym tem atem
5f p o g łę b ie n iu powinno s i ę r o z p a tr z y ć je s z c z e r a z c a ło ś ć o p o w ia d a n ia , a l e z w yraźną m y ślą w y sn u cia z n ie g o o g ó ln e j praw dy dogm aty czn ej c z y mo r a l n e j , Prawda t a powinna być w yrażona a lb o sform ułow aniem k a te c h iz m o wym, a lb o zb liżo n y m do n ie g o c y ta te m b ib li jn y m . P oniew aż u k s z ta ł to w a n ie ś c i s ł y c h i d o k ła d n y ch p o ję ć , j a k i e p r z e k a z u j ą d e f i n i c j e t e o lo g ic z n e n ie b ę d z ie m ożliw e u d z i e c i , t r z e b a dać je d y n ie p o j ę c i a p s y c h o lo g ic z n e , p r z e z ic h r o z r ó ż n i e n i e , p r z e c iw s ta w ie n i e , o p i s a n i e , p o rów nanie i w yszcze g ó ln ie n ie składow ych c z ę ś c i . N ale ży je d n a k d ąży ć do te g o , aby praw dy r e l i g i j n e b y ły d o b rz e udow odnione. Wówczas b ę d ą k s z t a ł t o w a ł y p r z e k o n a n ia . A rgum entacja t a pow inna być d o sto so w a n a do poziom u u c z n ió w , a l e w o p a r c iu o podstawowe ź r ó d ła w ia ry ja k : Pism o św . o f i c j a l n a nauka K o ś c io ła , l i t u r g i a , pism a Ojoów K o ś c io ła i te o lo g ó w . P rz y u z a s a d n ia n iu prawd w iary^ i z b i j a n i u za rz u tó w powinno s i ę p a m ię ta ć o a k t u a l n i e z a k o rz e n io n y c h i
207
ro zpow szechnionych b łę d n y c h p o ję c ia c h w d a n e j o k o lic y . Dowody ro z u mowe s ą pożąd an e, m a ją je d n a k ż e z n a c z e n ie d r u g o rz ę d n e . W k s z ta ł to w a n iu postaw y w iary u d z ie c k a tr z e b a obok rozumu u w z g lę d n ia ć w o lę . S tą d n a le ż y m ieć na uwadze spraw ę m oty w acji d l a p o stę p o w a n ia zgodnego z w ia r ą . Moty w acja t a m usi s i ę g a ć do pobudek n ad p rz y ro d z o n y c h . Główne motywy, k t ó r e n a le ż y u w zg lę d n ia ć w o d d z ia ły w a n iu na w olę to m iło ś ć Boga do n a s , w ła dza Je g o nad nami i sp ra w ie d liw o ś ć B o ża. P row adzi t o do w d z ię c z n o ś c i, b o ja ź n i B ożej i p o s łu s z e ń s tw a . M otyw acja d o c z e s n a n p . w skazyw anie n a ko r z y ś c i , j a k i e d a j e c n o ta i w ie rn o ś ć Bogu, ma z n a c z e n ie d r u g o rz ę d n e .
P o r. 17. K o s iń s k i , K a te c h e ty k a , s . 8 9 , 107? t e n ż e , D y d ak ty k a , s . 83. P o r. 77. K o s iń s k i, K a te c h e ty k a , s . 109, 130-131 .
Ws z y s t k i e t e πιο ty wy n a le ż y ta k p o d a ć , a b y o d d z ia ły w a ły p rze d e w szystkim na s t r o n ę e m o c jo n a ln ą i w o lity w n ą d z i e c k a . C hodzi o t o , aby prawdy r e l i g ijn o - m o r a ln e p r z e ż y te b y ły j.ako w a r t o ś c i , k t ó r e p o c i ą g a ją , a n g a ż u ją
a «
" 2 03 t prow adzą do czynu .S z c z e g ó ln e z n a c z e n ie w to k u k a te c h e z y p r z y p is u j e a u t o r z a s to s o w a n iu . P rz e z z a s to s o w a n ie ro zu m ie on opanow anie z d o b y te j w iedzy r e l i g i j n e j i o d d z ia ły w a n ie j e j na ż y c ie wychowanka. Spraw dzianem p rz y s w o je n ia s o b ie p r z e z u c z n ia w iedzy r e l i g i j n e j j e s t j e j pam ięciow e opanow anie. Co do z a k r e s u dosłow nego u c z e n i a s i ę na pam ięć a u t o r p rz y jm u je sta n o w isk o u m ia r kow ane. N ie w y k lu cza p o tr z e b y ta k ie g o opanow ania, a l e go n i e p r z e c e n i a . P rz y s w o je n ie t r e ś c i r e l i g i j n e j zaw sze musi być n a e ta w io n e na ż y c ie , na k s z t a ł c e n i e w o l i . P ierw szym etap e m zm ierza ją cy m do r e a l i z a c j i te g o p o s tu l a t u j e s t Ą rciowa k o n k r e ty z a c ja prawd i z a sa d r e l i g i j n y c h . T rz eb a j e moc no o s ą d z ić w r e a lia c h .c o d z i e n n e g o ż y c ia d z i e c k a . N ale ży t u u w zg lę d n ić i p rze d y sk u to w a ć p ro p o z y c je w y s u n ię te p r z e z samych u cz n ió w . 2 k o l e i kon k r e t n ą p o s ta ć prawdy r e l i g i j n e j je s z c z e r a z umotywować, by dobro p o c ią g a ł o . D opiero umotywowana prawda r e l i g i j n a może s t a ć s i ę aktem w o li czy l i p r z e r o d z ić s i ę w p o s ta n o w ie n ie . T rz e b a j e su g e ro w ać , a l e n ie n a r z u c a ć . Pow inna t o być o s o b i s t a , w ew n ętrz n a, d e c y z ja d z i e c k a , z m ie r z a ją c a do o k re ś lo n e g o c z y n u . W re szc ie końcowy e t a p , n a j b a r d z i e j w a rto śc io w y , to
209
p e ł n i e n i e czynów , zarówno w ew nętrznych ja k i z e w n ę trz n y c h . Czyny ze w n ę trz n e s p e ł n i a d z ie c k o n a j c z ę ś c i e j n ie w b e z p o ś r e d n ie j ł ą c z n o ś c i z le k c j ą . Czyny w ew nętrzne n p . a k t y w ia r y , n a d z i e i , m i ł o ś c i , ż a lu , w d zięczn o ś c i mogą s i ę ju ż łą c z y ć z to k ie m l e k c j i . M odlitw a końcowa powinna być ta:, u ło ż o n a , by b y ła o k a z ją do w y ra ż e n ia p o sta n o w ie ń i tw ow arzyszących im u c z u ć . K s z t a ł c e n i e u c z u ć i w o l i , a p r z e z to p rze k o n ań prow adzących do c z y n u , uważa a u t o r z a s z c z e g ó ln ie i s t o t n ą spraw ę w k a t e c h e z i e , bo w iąże s i ę t o z poczuciem o d p o w ie d z ia ln o ś c i k atechum ena za c a ł e swe ż y c i e .
W arto p o k r e ś l i ć dużą z b ie ż n o ś ć uwag k s . K o s iń s k ie g o , d o ty c z ą c y c h z a s to s o w a n ia w k a t e c h e z i e , z p o s tu la ta m i k s . 2 . B ie la w s k ie g o , k tó r e z o s t a ł y sprecyzow ane p ó ź n ie j w je g o p o d rę c z n ik u "P ed a g o g ik a r e l i g i j n o - m o r a l n a " .
208 Tamże, s . 1 3 4 , 137. 209 Tam ie, s . 1 2 4 -1 2 5 , 134.
C hodzi tu p rz e d e w sz y stk im o k o n k r e ty z a c ję o k o l i c z n o ś c i , w j a k i c h d a n ą prawdę r e l i g i j n ą można w y p e łn ić , m otyw ację rozumową i u cz u c io w ą d l a da n e j praw dy, b u d z e n ie p o s ta n o w ie ń c z y l i d e c y z j i o ra z w prow adzenie d e c y z j i
210
w cz y n . W sze ch stro n n e i d o j r z a ł e om ówienie ty c h z a g a d n ie ń p r z e z k s . K o s iń s k ie g o , św ia d c z y o z ro z u m ie n iu w a r to ś c i te g o s t o p n i a k a te c h e z y d l a wychowania r e l i g i j n e g o . S łu s z n i e zatem w r e c e n z j i je g o " K a te c h e ty k i" p o d k r e ś lo n o , że w ypow iedzi a u t o r a na te m a t z a s to s o w a n ia w k a t e c h e z i e n a
-211 l e ż ą do n a jw a r to ś c io w s z y c h w p o d rę c z n ik u .
3 . 3 . POMOCNICZA BOLA METODY "SZKOŁY PRACY" W KATECHEZIE
M etoda " s z k o ły p ra c y " z a c z ę ł a s i ę u p o w sze ch n iać w t e o r i i i p r a k ty c e k a t e c h e ty c z n e j d o p ie r o pod k o n ie c d z i a ł a l n o ś c i p i s a r s k i e j k s . K o s iń s k ie g o . K rz ew ic ielem nowych m etod w n a u c z a n iu r e l i g i i w d uchu " s z k o ły p ra c y " b y ł
212
p rz e d e w szy stk im k s . J . R o s k w i ta ls k i . Uw ażał o n , ż e m etoda m o n a c h ij s k a , o p a r ta na i n t e ł e k t u a l i s t y c z n e j p s y c h o lo g ii H e r b e r t a , n i e a n g a ż u je
213 c a ło śc io w o wychow anka, a l e s łu ż y z a s a d n ic z o je g o władzom poznawczym K s. R o s k w ita ls k i w sp o só b um iarkow any z m ie r z a ł do s y n te z y sy stem u t r a d y cy jn eg o z nowym, p o d k r e ś la ją c z je d n e j s t r o n y p o tr z e b ę p ie lę g n o w a n ia s ł o wa słu c h a n e g o i r o l ę n a u c z y c ie la w p r z e k a z i e w ia d o m o śc i, z d r u g i e j z a ś w sz e c h stro n n e u w z g lę d n ie n ie zmysłów w p o g lą d o w o śc i o ra z s a m o d z ie ln ą o zy n
-214
no ść i żywą aktyw ność w y ra ż a ją c ą s i ę w etycznym c z y n ie . C h a r a k te r y z u ją c p sy c h ik ę p o ls k ą k s . R o s k w ita ls k i p o d k r e ś l a , ż e o d zn a cz a s i ę ona
215
u c z u c io w b ś c ią , b ra k ie m s y s te m a ty c z n o ś c i i s i ł y w o li . S tą d jegO zdaniem ■ - ■ ■
210 W. K o s iń s k i , K a te c h e ty k a , s . 1 2 1 -1 2 5 . P o r , Z . B ie la w s k i, Z a s to s o