Podstawowe założenia nazizmu

Faszyzm, jako doktryna polityczna oraz praktyka polityczna, zawsze jest przedstawiana jako zbrodnicza oraz agresywna. Faszyzm niedwuznacznie odrzuca znaczenie ideologii w polityce, co stanowi decydujący rozdźwięk pomiędzy stanem faktycznym, a założeniami. Obłudna propaganda zawsze wiodła prym nad ideologią. Niechęć do rozwijania własnej, logicznej nazistowskiej ideologii wyraźnie kontrastuje się z aktywnym wojowaniem przeciwko wszystkim istniejącym wówczas ideologiom. Atakowano w szczególności komunizm oraz liberalizm. Ta charakterystyczna dla nazizmu antyideowa

postawa zaowocowała szeregiem wielu antyideologicznych cech, które przedstawiają prawdziwe oblicze nazizmu. Ich przedstawienie będzie stanowiło bardziej przejrzyste zobrazowanie istoty nazizmu¹⁷¹.

Antyliberalizm nazistów najprawdopodobniej można wytłumaczyć jego właściwą tylko dla faszyzmu interpretacją, mówiącą, iż liberalizm stanowił ideologię anachroniczną, nie aktualną na tamte czasy. Przedstawiali oni liberalizm, jako doktrynę charakterystyczną dla XIX wieku, zaś faszyzm utożsamiali z czasami współczesnymi¹⁷². Wiąże się to także z faszystowskim antyintelektualizmem. Ideologia ta odwracała się od wszelkiej racjonalistycznej myśli, która jest wyrazem liberalnego podejścia do rozwiązywania problemów, przy jednoczesnym istnieniu bezwzględnej konieczności do namysłu przed przystąpieniem do działania. Nazizm opierał się ma impulsywnej, ale autentycznej głębi woli, emocji, instynktu, intuicji, wiary, które były kontrastowane z fałszywym obrazem intelektualnej racjonalności. Według nazistów obowiązkiem było rozniecenie oraz wydobycie z wnętrza człowieka najbardziej intensywnych emocji, namiętności, czy gniewu, co stanowiło podstawę każdego działania. Faszyści byli wrogo ustosunkowani do warstwy intelektualistów oraz ich przymiotów – inteligencji, wiedzy, doświadczenia, co i tak nie przeszkadzało im z korzystania z pomocy takich osób¹⁷³.

Kolejną antyideologią faszystów był antyintywidualizm, który ma ścisły związek z antyliberalizmem. Mussolini jako pierwszy stwierdził: „Jeśli ten, kto mówi liberalizm, mówi: jednostka, to ten, który mówi faszyzm mówi: państwo.”. Otóż, fundamentalnym zarzutem stawianym przez faszystów w kierunku liberalizmu jest to, iż doprowadził on do zmiany celu istnienia gospodarki. Różnice w postrzeganiu pozycji jednostki ludzkiej odznaczają się jeszcze dobitniej sferze polityki¹⁷⁴. Liberalizm dopuszcza istnienie wielu wolności i swobód obywatelskich, których faszyzm oficjalnie zakazuje. W przeciwieństwie do liberalizmu faszyzm otwarcie głosi, iż państwo ma za zadanie ograniczać ludzi oraz z góry organizuje jej życie, przy jednoczesnym ograniczeniu wolności¹⁷⁵. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż według nazizmu, życie człowieka jest wartościowe wtedy, kiedy jest w stanie przyczynić się do realizacji interesów wszechwładnego państwa¹⁷⁶.

171

R. Tokarczyk, Współczesne doktryny polityczne..., op. cit., s. 360.

172M. Kitchen, Trzecia Rzesza..., op. cit., s. 22.

173E. Zieliński, Nauka o państwie..., op. cit., s. 107.

174

R. Tokarczyk, Współczesne doktryny polityczne..., op. cit., s. 361.

175A. Sylwestarzak, Historia doktryn politycznych i prawnych... op. cit., s. 409.

Jednym z najistotniejszych sloganów nazistowskiej propagandy była rasistowska idea antysemityzmu. Ta idea przeszła znaczące przeistoczenie: od propagandowych haseł po próbę całkowitej eksterminacji Żydów. Ta antyidea, mająca swój zalążek już w XIX wieku, opierała się w znacznej mierze na przeświadczeniu o międzynarodowej potędze żydostwa, której celem było zniszczenie narodu Niemców. W literaturze bardzo często zwraca się uwagę na powiązania pomiędzy skrajnym antysemityzmem reprezentowanym głównie przez Hitlera, aa wydanym w 1904 dziełem H. S. Chamberlaina Podstawy XIX wieku, gdzie można znaleźć tezę o wpływie rasy na wszelakie cechy człowieka (jego psychikę, fizjonomię, czy intelekt). W oparciu o tę koncepcję, Żydów przedstawiano jako spekulantów, lichwiarzy, wyzyskiwaczy, co stanowiło usprawiedliwienie dla kampanii eksterminacji Żydów. Ponadto, podkreślano, że ich odrębność kulturowa stanowi zagrożenie dla kultury narodu niemieckiego¹⁷⁷.

Z powyższych antyidei wyrasta kolejna – antyhumanitaryzmu. Nazizm gloryfikował powstanie nowej rasy panów, nowego człowieka. Taka postać miała charakteryzować się brutalnością, agresją, kompletną obojętnością na ludzkie cierpienie. Człowiek stawał się posłusznym narzędziem w rękach partii, zaś jego wartość określana była na podstawie efektywnością działania na rzecz państwa. Istotnym elementem tej antyidei była apoteoza hierarchii wartości, zgodnie z którą całość (czyli państwo, rasa, naród) zawsze stoją ponad interesami jednostek. Z drugiej strony nazizm nie aprobował internacjonalizmu, czy kosmopolityzmu, uważając, iż byłoby to przejawem nadmiernego sentymentalizmu połączonego z bezcelową wrażliwością¹⁷⁸. Nazizm stawiał na siłę, zwłaszcza tą przedstawiana przez mężczyzn, przez co kwestia równouprawnienia kobiet była całkowicie obca w tej doktrynie. Ponadto, nawiązując do wielowiekowej tradycji niemieckiej, naziści podchwycili dawny slogan, mówiący, że miejsce kobiety w społeczeństwie to „kuchnia, dzieci, kościół”¹⁷⁹.

Istotnym elementem nazizmu jest także antypacyfizm, który niewątpliwie wynika z agresywnego charakteru niemieckiej odmiany faszyzmu. Faszyzm odrzuca jakiekolwiek koncepcje wieczystego pokoju, czy rozejmów pomiędzy zwaśnionymi stronami. Założenia tej doktryny najczęściej wypierają jakikolwiek kompromis, czy to w świecie polityki, czy gospodarki. W kwestii spraw wewnętrznych nazizm zalecał walkę fizyczną zwolenników doktryny ze wszelkimi przejawami odmienności, jakie powinny być zwalczane poprzez

177 F. Ryszka, Państwo stan wyjątkowego..., op. cit., s. 150; Społeczeństwo i polityka..., op. cit., s. 273; M.

Kitchen, Trzecia Rzesza..., op. cit., s. 52, 75.

178 Społeczeństwo i polityka..., op. cit., s. 421.

przemoc, siłę i gwałt. W ujęciu polityki zagranicznej nazizm stanowi ideologię ekspansywną, gdzie najważniejszym celem jest gloryfikacja wojen i podbojów, jako sposób na zdobycie niezbędnej przestrzeni życiowej, na której zamieszkiwałaby rasa panów. Podobne dążenia ujawniają się w sferze ekonomicznej – nazizm głosi całkowitą niezależność gospodarki państwa od innych, polegając na systemie autarkii¹⁸⁰.