Podsumowanie - CZERWONA KSIĘGA POŻARÓW

Nadal występuje różnorodność interpretacyjna pojęcia pożar. Tym samym aktualny ciągle pozostaje pogląd wyrażony w latach 80. XX w. w pracy Matematyczno-kompu-terowy model kryminalistycznego badania przyczyn i okoliczności pożarów, że istnieją-ce określenia pojęcia pożar „nie obejmują wszystkich możliwych przypadków, które można zaliczyć do pożaru”⁴⁸.

Inaczej termin ten jest rozważany w przepisach dotyczących ochrony przeciwpożaro-wej, a inaczej na gruncie kodeksu karnego. Z tego powodu powstają rozliczne trudno-ści, m.in. w zakresie porównywania liczby pożarów oraz ich przyczyn rejestrowanych przez Państwową Straż Pożarną (PSP) podległą ministrowi spraw wewnętrznych, a liczbą postępowań prowadzonych w sprawach o pożary przez organy procesowe podległe zarówno ministrowi spraw wewnętrznych, jak i ministrowi sprawiedliwości.

Miarą tych problemów jest olbrzymia dysproporcja, jaka występuje pomiędzy liczbą pożarów ujętych w statystykach PSP, a liczbą pożarów, która jest przedmiotem po-stępowania prowadzonego przez organy procesowe. Dla przykładu można podać, że w roku 2011 wszczęto ogółem 1885 postępowań o przestępstwo pożaru z art. 163 § 1–4. W tym samym czasie liczba pożarów zarejestrowanych przez Państwową Straż Pożarną wyniosła 171 839. Oznacza to, że zaledwie jeden pożar na sto znalazł się w obszarze „zainteresowania” organów procesowych. Część z pożarów w postępowa-niach karnych prowadzona jest z innych artykułów np. z art. 288, który dotyczy znisz-czenia mienia przez ogień, co przy braku jednoznacznego wskazania w statystykach formy zniszczenia mienia utrudnia pełne zidentyfikowanie spraw o pożary prowadzo-nych przez organy procesowe.

Problemy z interpretacją pojęcia pożar powodują, że w Polsce jednym z najczęściej za-dawanych pytań biegłym występującym w sprawach o pożary jest: „Czy dane zdarze-nie było pożarem?”. Skoro się paliło, a ugaszezdarze-nie ognia wymagało udziału jednostek straży pożarnej, to odpowiedź na tak zadane pytanie powinna być oczywista i jedno-znaczna. Jednak w świetle obowiązującego w Polsce prawa powyższe pytanie ma sens,

47 Prąd gaśniczy – prąd środka gaśniczego o określonym kształcie, ciśnieniu i prędkości wypływu oraz o odpowiednim zasięgu rzutu, wytwarzany za pomocą sprzętu przewidzianego do dostarczania środków gaśniczych do pożaru. W zależności od środka gaśniczego rozróżnia się prądy gaśnicze: wodne, pianowe, proszkowe, śniegowe, a w zależności od konstrukcji sprzętu do podawania środka gaśniczego: prąd gaśniczy kroplisty, prąd gaśniczy mgłowy, prąd gaśniczy zwarty, za: J.P. Zagórski, Mały słownik pożarniczy, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1990, s. 175–176.

48 J. Wolanin (red.), Matematyczno-komputerowy model…, dz. cyt., s. 40.

gdyż nie każde zdarzenie, w którym doszło do niekontrolowanego spalania w miejscu do tego nieprzeznaczonym, jest w rozumieniu prawa karnego pożarem.

Analiza licznych orzeczeń sądowych w tym względzie pozwala stwierdzić, że nadal występują problemy z interpretacją tego pojęcia, co bezpośrednio przekłada się na orzekane wyroki. T. Sawicki, B. Sygit, P. Guzewski słusznie zauważyli, że „nie każdy ogień jest pożarem”⁴⁹, a z kolei nie każdy pożar jest pożarem penalizowanym w art.

163 § 1 pkt 1 kk. Ogień jest to tylko zjawisko wydzielania się ciepła i światła towa-rzyszące paleniu się ciał postrzegane w postaci płomieni i żaru. Pożar zaś to ogień o wielkim zasięgu (dużych rozmiarów), który wyrządza poważne szkody w mieniu.

Z kolei pożar powszechnie niebezpieczny, penalizowany w art. 163 § 1 pkt 1 kk, to

„ogień o wielkim zasięgu (ogień dużych rozmiarów), który wyrządził szkody w niu, a ponadto co najmniej zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób albo dalszemu mie-niu w wielkich rozmiarach”⁵⁰.

Szereg innych interpretacji odnoszących się do obowiązującego w danym okresie pra-wa można znaleźć ponadto w pracach W. Makarewicza, J. Bafii, B. Hołysta oraz B. Sygi-ta. Ich szczegółowa analiza pokazuje ewolucję zmian zarówno w podejściu, jak i rozu-mieniu pojęcia pożar na przestrzeni wielu lat.

W związku z trudnościami natury porównawczej, jakie występują na styku przepi-sów dotyczących ochrony przeciwpożarowej i prawa karnego, wydaje się koniecznym prowadzenie dalszych prób zdefiniowania tego pojęcia, które mogłoby funkcjonować w tych dwóch obszarach.

49 Podobne spostrzeżenia poczynił P. Borowski w pracy Dochodzenia pożarowe. Zagadnienia wybrane,

Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1974, s. 13: „Nie każdy proces palenia się jest pożarem. Występują bow-iem zjawiska o cechach zbliżonych do zjawiska pożaru, jak wydobywanie się płomieni i dymu, których jednak nie kwalifikuje się jako pożarów. Do pożarów nie zalicza się: 1) spalania śmieci i traw pod kon-trolą, 2) zadymienia, o ile jego likwidacja nie wymaga przeprowadzenia działań gaśniczych, 3) spalania materiałów w piecach i komorach przeznaczonych do tego celu (wędzarniach, piecach piekarniczych, suszarniach tytoniu itd.), 4) porażenia ludzi i zwierząt prądem elektrycznym oraz wyładowaniami atmos-ferycznymi, 5) palenia się sadzy w przewodach kominowych, o ile jego likwidacja nie wymaga prowadze-nia działań gaśniczych, 6) zapłonów i zapaleń ugaszonych w zarodku, powstających i powtarzających się w trakcie procesu technologicznego jako nieuniknionych w tym procesie”.

50 T. Sawicki, B. Sygit, P. Guzewski, Istota przestępnego pożaru…, dz. cyt., s. 77.

1) pożar mały – jeżeli jednocześnie podawano do 4 prądów gaśniczych⁴⁷, 2) pożar średni – jeżeli jednocześnie podawano 5–12 prądów gaśniczych, 3) pożar duży – jeżeli jednocześnie podawano 13–36 prądów gaśniczych,

4) pożar bardzo duży – jeżeli jednocześnie podawano powyżej 36 prądów gaśniczych.

5. PODSUMOWANIE

48 J. Wolanin (red.), Matematyczno-komputerowy model…, dz. cyt., s. 40.

Mazurek A., Vademecum ochrony przeciwpożarowej w handlu i usługach, Biuro Wydaw-nictw HWiU „LIBRA”, Warszawa 1988.

Mokrzycki J., Technologia ogólna, Państwowe Wydawnictwo Techniczne, Warszawa 1954.

Peiper L., Komentarz do kodeksu karnego, Wydawnictwo Leon Formmer, Kraków 1936.

PN-ISO 82421-1:1997 Ochrona przeciwpożarowa. Terminologia. Terminy ogólne i do-tyczące zjawiska pożaru.

Pofit-Szczepańska M., Wybrane zagadnienia z fizykochemii wybuchu, Szkoła Główna Służby Pożarniczej, Warszawa 1996.

Prokuratura Generalna, Wydział Metodyki Śledztwa i Analizy Przestępczości Departa-mentu II, Postępowanie przygotowawcze w sprawach o pożary na wsi, Pismo metodyczne nr 15, Biblioteczka Biuletynu Prokuratury Generalnej, Warszawa 1960.

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 29 grudnia 1999 r.

w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśni-czego (Dz.U. z 1999 r., nr 111, poz. 1311).

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 lutego 2011 r.

w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśni-czego (Dz.U. z 2011 r., nr 46, poz. 239).

Sawicki T., Sygit B., Guzewski P., Istota przestępnego pożaru w świetle orzecznictwa są-dowego, Polskie Towarzystwo Ekspertów Dochodzeń Popożarowych, Poznań 2013.

Siewierski M., Kodeks karny. Komentarz, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1958.

Sygit B., Konstrukcja przepisów karnych penalizujących zachowanie sprawdzające po-żar [w:] Kryminalistyka i inne nauki pomostowe w postępowaniu karnym, Kasprzak J., Młodziejowski B. (red.), Print Group Sp. z o.o., Olsztyn 2009.

Sygit B., Pojęcie pożaru w nowoczesnym polskim ustawodawstwie karnym. Ewolucja jego wykładni i uwagi de lege ferenda [w:] Reforma prawa karnego. Propozycje i komenta-rze. Księga pamiątkowa prof. B. Kunickiej-Michalskiej, Jakubowska-Hara J., Nowak C., Skupiński J. (red.), SCHOLAR Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2008.

Sygit B., Pożary w aspekcie prawnokarnym i kryminologicznym, PWN, Warszawa--Poznań 1981.

Sygit B., Przestępstwo sprowadzenia pożaru, maszynopis, Urząd Wojewódzki w Byd-goszczy, Bydgoszcz 1979.

Szymczak M. (red.), Słownik języka polskiego, tom 2, PWN, Warszawa 1988.

Tarnowski J., Ustawy prawa ziemskiego polskiego, dla pamięci lepszej krótko i porządnie z statutów i z konstytucyj zebrane, z przydatkiem: o obronie koronnej, i o sprawie i po-winności urzędników wojennych, wydanie Kazimierza Józefa Turowskiego, Wydaw-nictwa Biblioteki Polskiej, Kraków 1958.

Warkałło W., Wstęp do nauki ubezpieczeń. Zarys wykładu, Szkoła Główna Planowania i Statystyki, Warszawa 1951.

BIBLIOGRAFIA

Bednarek B. (red.), Program szkolenia inspektorów ochrony przeciwpożarowej, KG PSP, Warszawa 2010.

Borowski P., Dochodzenia popożarowe – zagadnienia wybrane, Arkady, Warszawa 1974.

Borowski P., Pawłowski F., Pożary. Przyczyny, przebieg, dochodzenia, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1981.

Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków 1927.

Doroszewski W. (red.), Słownik etymologiczny języka polskiego, tom 4, Warszawa 1964.

Frankowski W., Zaleski B., Skrypt inspektora ochrony przeciwpożarowej, Ośrodek Tech-niki Pożarniczej Stowarzyszenie Pożarników Polskich, Warszawa 2014.

Graczyk B., Prawo o ochronie przeciwpożarowej, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1956.

Grzywaczewski Z., Walka z pożarami na statkach, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1951.

Hołyst B., Kryminalistyczna problematyka pożarów, Wydawnictwo Zakładu Kryminali-styki Komendy Głównej MO, Warszawa 1962.

Horoszowski P., Technika i taktyka w przypadkach podpaleń, stenogram wykładu wy-głoszonego w Prokuraturze Generalnej 02.10.1954 r. (zam. „Biuletyn Generalnej Prokuratury”, 1954).

KG PSP, Zasady analizowania zdarzeń dla jednostek organizacyjnych Państwowej Straży Pożarnej, Warszawa 2012.

KG PSP, Taktyka walki z pożarami, Państwowe Wydawnictwa Techniczne, Warszawa 1953.

KG PSP, Zasady ewidencjonowania zdarzeń w zmodernizowanym systemie wspomagania decyzji – ST, Warszawa 2012.

Lelewel J., Listy Joachima Lelewela, Księgarnia J.K. Żupański, Poznań 1878–1879, tom 1, s. 19.

Lewicki M., Zagadnienia chemii w pożarnictwie, Państwowe Wydawnictwo Techniczne, Warszawa 1953.

Linde M.S., Słownik języka polskiego, tom 4, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1858.

Makarewicz J., Kodeks karny z komentarzem, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im.

Ossolińskich, Lwów 1938.

Makowski W., Kodeks karny. Komentarz, Księgarnia F. Hoesicka, Warszawa 1937.

Marek A., Komentarz do kodeksu karnego. Część szczególna, Wydawnictwo Prawnicze Sp. z o.o., Warszawa 2000.

Mazurek A., Kryminalistyczne badanie miejsca pożaru, Akademia Spraw Wewnętrznych, Instytut Kryminalistyki i Kryminologii, Warszawa 1977.