Identyfikacja składu mineralnego osadów obecnych w zbiornikach wodnych „pojezierza antropogenicznego” Łuku Mużakowa napotkała na trudności. Wynikały one zarówno z polimineralnego ich charakteru jak i drobno dyspersyjności faz. Sytuacja ta powodowała m.in. koincydencje podstawowych efektów w zastosowanych metodach analitycznych.
Wykazana asocjacja mineralna osadów „pojezierza” jest typowa dla środowiska AMD. Wykazane fazy mineralne charakteryzują się bardzo niskim stopniem krystaliczności. Większość nich posiada charakter żelazisty. Ich składnikami są głównie minerały autigeniczne. Spotyka się także odmiany reprezentujące składniki allogeniczne. Składniki autigeniczne są komponentami dominującymi. Przeważa wśród nich schwertmannit, pojawia się goethyt. Jest także jarosyt. Wykazano również obecność gipsu.
Jednym z podstawowych składników badanych osadów „pojezierza antropogenicznego” Łuku Mużakowa jest schwertmannit. Jego obecność wymaga
str. 170 komentarza. Minerał ten został odkryty stosunkowo niedawno, bo w 1990 roku. Dokonał tego J. M. Bigham. Stwierdził go w osadach powstałych w środowiskach wietrzeniowych typu AMD kopalni siarczków „Pyhasalmi” w Finlandii. Razem ze współpracownikami dokonał
jego charakterystyki mineralogiczno-krystalograficznej. Chcąc uczcić pamięć i dokonania
mineraloga, gleboznawcy niezwykle zasłużonego w badaniach skrytokrystalicznych wodorotlenków strefy hipergenicznej – Udo Schwertmanna, zaproponował też jego nazwę. Wodorotlenek ten oprócz środowisk wietrzeniowych typu AMD stwierdzany jest również w warunkach określanych jako ARD (ang. Acid Rock Drainage) czyli nie związanych z działalnością wydobywczą kopalin. W takich sytuacjach jest on produktem procesów wietrzeniowych utworów skalnych wzbogaconych w minerały siarczkowe. W Polsce jego obecność wykazano m.in. na Dolnym Śląsku w rejonie zlikwidowanej kopalni łupków pirytonośnych w Wieściszowicach oraz arsenopirytu w Radzimowicach.
Goethyt występujący w badanych osadach charakteryzuję się zróżnicowaną wielkością krystalitów. Jest to rezultat tego, że powstanie tego wodorotlenku mogło przebiegać dwutorowo. W pierwszym przypadku powstaje on w wyniku krystalizacji z wód zbiorników. W drugim tworzy się zapewne jako efekt samoistnego przekształcenia mniej stabilnych form mineralnych takich jak schwertmannit czy jarosyt.
Jarosyty są minerałami również często spotykanymi w środowisku wietrzeniowym AMD. Na terenie „pojezierza” okolic Łęknicy występują one w formie odmiany potasowej.
Do krystalizacji gipsu mogło dochodzić w środowisku być może o charakterze „niszowym” odznaczającym się najwyższymi koncentracjami siarczanów.
Składniki allogeniczne to w zasadzie jedynie kwarc i minerały ilaste. Ich obecność ma charakter śladowy. Występowanie należy tłumaczyć charakterem litologicznym osadów, w których zlokalizowane są zbiorniki wodne „pojezierza”. Ich obecność ma charakter rezydualny.
str. 171
Skład chemiczny i parametry fizyczne wód „pojezierza” sprzyjały również funkcjonowaniu bakterii. Najbardziej liczną populacją okazały się bakterie żelaziste z rodzaju Galionella sp.. Niektóre z identyfikowanych grup – głównie z gatunku Acidithiobacillus ferrooxidans oraz z grupy Heterotroficznych bakterii żelazistych mają wpływ na zachodzące procesy utleniania Fe(II) do Fe(III). Stąd też nie można pominąć roli ich metabolizmu w tworzeniu się osadów zwłaszcza ich składników żelazistych. Stwierdzono zmienność składu populacji bakterii uwarunkowaną porami roku i lokalizacją zbiorników.
Wykonana badania w tym także eksperymentalne wykazały zarówno dużą intensywność jak i szybkość wytrącania się połączeń żelaza jak również tempo transformacji połączeń mineralnych tego kationu. Obydwa te zjawiska są stymulowane zarówno porami roku, temperaturą wody w zbiornikach, jak i metabolizmem bakterii.
str. 172
Literatura
AKCIL A., KOLDAS S., 2006 – Acid Mine Drainage (AMD): casese, treatment and case studies. Journal of Cleaner Production, 14, str. 1139 - 1145
ALEXOVSKY W., STANDKE G., Suhr P., 1989 – Beitrag zur weiteren lithostratygraphischen untergliederung des Tertiärprofils in der Niederlausitz. Geoprofil 1, 3Abb., Freiberg, str. 57 - 63
ATLAS OF EH-PH DIAGRAMS:INTERCOMPARISON OF THERMODYNAMIC DATABASES,2005–National Institute of Advanced Industrial Science and Technology Research Center for Deep Geological Environments Naoto TAKENO
BADURA J., GAWLIKOWSKA E., KASIŃSKI J. R., KOŹMA J., KUPETZ M., PIWOCKI M., RASCHER J., 2003 – Geopark „Łuk Mużakowa” – proponowany transgraniczny obszar ochrony georóżnorodności. Prz. Geol., Vol 51, nr 1, str. 54 - 58,
BALL,J.W.,NORDSTROM D.K.,1989-Final revised analyses of major and trace elements from acid mine waters in the Le viathan Mine drainage basin, California and Nevada, October 1981 to 1982 U.S. Geol. Survey Water Resour, Invest. Rept. 89-4138, str. 46
BANSAL R.CH.,GOYAL M., 2009 – Adsorpcja na węglu aktywnym, Wyd. Naukowo – Techniczne, str. 102 - 104
BARTCZAK E., 2001 – Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Zasieki (608), Lubsko (609). Państwowy Instytut Geologiczny, str. 1 - 38.
BARTCZAK E., GANCARZ A., 1997 – Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Łęknica (645), Trzebiel (646). Państwowy Instytut Geologiczny, str. 1 - 34
BAZA DANYCH ICDD(International Centre for Diffraction Data)
BERG G., 1913 – Die Braunkohlenlagerstätten Schlesiens. Abh. Preuss. Geol. Landesanst., Neue Folge, Berlin, 72, str. 81 - 141
BERGER F., 1937 – Die Anlage der Schlesichen Stauchmoränen. Zentralblatt für Mineralogie, Geologie und Paleontologie, str. 417 - 497
BIGHAM J. M., CARLSON L., MURAD E., 1994 – Schwertmannite, a new iron oxyhydroxysulphate from Pyhasalmi, Finland, and other localities. Mineralogical Magazine, Vol. 58, str. 641-648
BIGHAM J.M.,SCHWERTMANN U.,CARLSON L.,MURAD E.,1990-A poorly crystallized oxyhydroxysulfate of iron formed by bacterial oxidation of Fe(II) in acid mine waters. Geochim. Cocmochim Acta, Vol 54, str. 2743 - 2758
BIGHAM,J.M.,SCHWERTMANN,U.,TRAINA,S.J.,WINLAND,R.L.,WOLF,M.,1996-Schwertmannite and the chemical modelling of iron in acid sulfate waters. Geochim. Cosmochim. Acta 60, str. 2111 – 2121 BRUNAUER S.,EMMETT P.H.,TELLER E.,1938-Adsorption of gases in multimolecular layers. Journal of the
American Chemical Society, vol. 60, str. 309 - 319
BRAUSE H., 1995 – Überblick zur Geologie des Raumes Weißwasser. In: J. RASCHER, H. BRAUSE [eds.]: Geowissentschaftliche Probleme der Berbaufolgelandschaften in Raum Weißwasser/Oberlausitz. Exkurs. f. u.Veröfftl., Berlin, 196, str. 29 - 30
CAMBIER P.,1986a – Intrared study of goethite of varying crystallinity and particle size. I Interpretation of OH and latiice vibration frequnciec, Clays Clay Miner, Vol. 21, str. 191 – 200
CAMBIER P.,1986b – Intrared study of goethite of varying crystallinity and particle size. II Crystallogaphic and morphological chnges in series of synthetic goethites. Clays Clay Miner, Vol. 21, str. 201 – 210
CARABALLO M.A.,RÖTTING T.,NIETO J.M.,AYORA C, 2009-Sequential extraction and DXRD applicability to poorly crystalline Fe- and Al-phase characterization from an acid mine water passive remediation system, American Mineralogist; Vol. 94; no. 7; str. 1029 - 1038
str. 173 CARLSON L., BIGHAM M. J., SCHWERTMANN U., KYEK A., WAGNER F., 2009 - Scavenging of As from Acid Mine Drainage by Schwertmannite and Ferrihydrite: A Comparison with Synthetic Analogues, Environ. Sci. Technol. Vol. 36, str. 1712 - 1719
CARPENTER R. H., HAYES W. B., 1980 - Annual accretion of Fe−Mn-oxides and certain associated metals in a stream environment, Chemical Geology, Vol 29, Issues 1-4, str. 249 - 259
CARUCCIO F. T., 1978 – Depositional environment of carboniferous sediments – a predictor of coal mine problems. W: Environmental management of mineral waste. Sijthoff and Hardhoff The Nither-lands. Series E. Applied Science, nr 7, str. 127-139
CHMAL R., 1998 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50000 arkusz Gubin, Kaniów. Arch. PIG, str. 51
CIUK E., 1955 – O zjawiskach glacitektonicznych w utworach plejstoceńskich i trzeciorzędowych na obszarze zachodniej i północnej Polski. Biul. Instyt. Geol. 70, Z badań czwartorzędu w Polsce. T. 6., str. 107 - 131 CORNELL R.M.,SCHINDLER P.W.,1987–Photochemical dissolution of goethite in acid/oxalate solution. Clays
Clay Miner. Vol 35, str. 347 – 352
CORNELL R.M.,SCHWERTMANN U., 2003 – The iron oxides. Structure, properties, reactions, occurrence and uses, VCH
CRAMER R., 1928 – Erläuterung zur geologischen karte von Preußen, Lieferung 266, Blatt Döbern, str. 54 CREDNER H., 1880 – Über Schichtenstörungen im Untergrunde des Geschiebelehms, an Beispielen aus dem
nordwestlichen Sachsen und angrenzenden Landstrichen. Zschr. Deutsch. Geolog. Gesellsch. 32, Berlin., str. 75 - 110
CZAJKA W., 1931 – Der Schlesische Landrücken. Teil I. Breslau, str. 156
DIDUSZKO R., MARCINIAK H., – 1994 - Xrayan – komputerowy program do analizy fazowej. Wersja 4.0.1, Copyright Pracownia Komputerowa Henryka Marciniaka
DOKTOROWICZ-HREBNICKA J., 1956 – Wiek węgla brunatnego z terenu „Babiny” na Dolnym Śląsku w świetle analizy pyłkowej. Prace Instyt. Geol., t. XV, str. 187
DUQUESNE K.,LEBRUN S.,CASIOT C.,BRUNEEL O.,PERSONNÉ J.-C.,LEBLANC M.,ELBAZ-POULICHET F.,MORIN
G.,BONNEFOY V., 2003 - Immobilization of Arsenate and Ferric Iron by Acidithiobacillus ferrooxidans and Its Relevance to Acid Mine Drainage, Applied and Environmental Microbiology, Vol. 69, No. 10, str. 6165 - 6173
DYJOR S., 1978 – Czwartorzęd. W: S. KOZŁOWSKI [eds.]. Surowce mineralne Ziemi Lubuskiej. Wyd. Geol., str. 43 - 49
DYJOR S., CHLEBOWSKI, 1973 – Budowa geologiczna polskiej części Łuku Mużakowa. Acta Universiatis Wratislaviensis Pr. Geolog. Mineral. III No 192., str. 3 - 37.
DYJOR S., SADOWSKA A., 1966 – Wiek zaburzeń glacitektonicznych w okolicy Nowych Czapli w Łuku Mużakowa. Z geologii Ziem Zachodnich, PWN, str. 319
DYJOR S., WRÓBEL I., 1978 – Rozwój formacji trzeciorzędowej oraz surowce mineralne Ziemi Lubuskiej, Przewodnik Zjazdu PTG, Zielona Góra, 24 – 26 września 1978, Wyd. Geol., str. 66 - 92
DYLĄG J. K., PIWOCKI M., 2000 – Trzeciorzędowe węgle brunatne w zachodnim rejonie złożowym, okręg środkowy Gubin-Mosty. Węgiel Brunatny, Vol. 9 str. 46 - 52
EVANGELOU V.P., 1995 – Pyrite oxidation and its control, Cr Press, Boca Raton, New York, London, Tokyo FIELDS S., 2003 – The Earth’s open Wounds: Abandoned and orphaned Mines. Environmental Health and
Perspectives. Vol 113, nr 3, str. A154 – A161
FRIESS F., 1933 – Tertiär Lund Diluvium in Grünberger Höhenrücken, Dessau, str. 34
GAGLIANO W.B.,BRILLM.R.,BIGHAMJ.M.,JONES F.S.,TRAINA S.J., 2004 - Chemistry and mineralogy of ochreous sediments in a constructed mine drainage wetland, Geochimica et Cosmochimica Acta, Vol 68, Issue 9, str. 2119 - 2128
GIBELHAUSEN, 1871 – Die Braunkohlenbildungen der Provinz Brandenburg und des nördlichen Schlesiens, ihre Lagerung und gegenseitige Stellung. Z. Berg-, Hütten- und Salin wesen 19, Berlin, str. 28 - 55
str. 174 GILCHRIST S.,GATES A.,SZABO Z.,LAMOTHE P.J.,2009-Impact of AMD on water quality in critical watershed in the Hudson River drainage basin: Phillips Mine, Hudson Highlands, New York, Environ. Geol., Vol. 57, str. 400
GIRARD H., 1855 – Die norddeutsche Ebene insbesondere zwischen Elbe und Weichsel. Taf. 1, Berlin, str. 150 - 155
GLOCKER E., 1857 – Geognostische Beschreibung der preußischen Oberlausitz Teilweise mit Berücksichtig des sächsischen Antheils. Görlitz, str. 277 - 283
GRAY N. F.,1997 – Environmental impact and remediation of acid mine drainage: a management problem, Environ. Geol., Vol. 30 (1/2), str. 62 - 70
GRIPP K., 1929 – Glaziologische und geologische Ergebnisse der Hamburgischen Spitzbergen-Expedition. Abh. Naturwissenschaft. Verein Hamburg 22, 3-4, Hamburg, str. 145 - 249
HEINICK F., 1904 – Beschreibung der Braunkohlenablagerung bei Muskau in der Ober- und Niederlausitz, in ihrer Längenerstreckung nach Westen, Nordwesten und Norden bis Jocksdorf einerseits, nach Osten und Nordosten bis Läsgen andererseits, Braunkohle 3 str. 11; 137 - 140, 153 - 159, 197 - 204, 213 - 219 HELLWIG D., SCHUBERT G., 1979 – Lithofazieskarte Quartär 1:50 000, Blatt Weißwasser 2470. Zentrales
Geologisches Institut der DDR. Berlin.
HERBST G., 1953 – Der Muskauer Faltenbogen in seiner Entstehung und seinem Aufbau. – Diplomarbeit Bergakademie, Freiberg, str. 1 - 90
ILLNER F., 1929 – Das Braunkohlenvorkommen bei Tschopelner O.-L. Abh. Naturforsch. Gesellsch. Görlitz, 30, 19 Anl., str. 89 - 144
ISSEL F., 1935 – Das Forster Revier. In: Festschrift zum 50-jährigen Bestehen des Deutschen Braunkohlen-Industrie-Vereins e.V. Halle (Saale), str. 545 - 560
JENTSCH A., BERG G., 1913 – Die Geologie der Braunkohlenablagerungen im östlichen Deutschland. Abh. D. Königlich Preußischen Landesanstalt, N. F. 72, 141 str. 20.
JONAS K.,SOLYMAR K., 1970 – Preparation, X-ray, derivatographic and infrered study of aluminium-substituted goethites. Acta Chim. Acad. Sci. Hung., Vol 66, str 383 - 394
KABATA -PENDIAS A.,PENDIAS H.,1999–Biogeochemia pierwiastków śladowych. Wyd. Naukowe PWN KASIŃSKI J. R., 2005 – Zapis sedymentacyjny wpływów morskich w mioceńskiej asocjacji brunatnowęglowej w
rejonie Łuku Mużakowa. In: I. Lipiarski [eds.]: 28. Symp.: „Geologia formacji węglonośnych Polski”, Wyd. AGH, Vol. 28, str. 39 - 46
KASIŃSKI J. R., KOZDRÓJ W., KOŹMA J., 2004 - Geological Map Lausitz-Jizera Karkonosze and Muskau Arch Geopark as examples of cross-border cooperation of the national geological surveys of Poland, the Czech Republic and Germany, Prz. Geol., Vol 8, nr 2, str. 724 - 730
KASIŃSKI J. R., PIWOCKI M., 2012 – Paleogene/Neogene coal bearing association – lithostratigraphic correlation of Western Poland and Eastern Germany. Neuse Jahrb. Geol. Paläont, Stuttgart.
KAUNHOWEN F., ISSEL F., 1928 – Erläuterungen z. Geologischen karte v. Preußen, Blatt Muskau. Berlin. KEILHACK K., 1907 – Bericht über wissenschaftliche Ergebnisse: 7 Provinz Sachsen und des Grenzgebiet der
Provinz Brandenburg und des Herzogtums Anhalt. Jb. Preuß. Geol. LA u. Bergak. Berlin für 1904, XXV, Berlin, str. 672 - 684
KEILHACK K., 1921 - Geologische Karte der Provinz Brandenburg nach den Aufnahmen der Preußischen Geologischen Landesanstalt. Berlin
KEISUKE F., MIWA S., TSUTOMU S., NOBUYUKI Y., HIKARU A., HODAKA I. 2003 – A natural attenuation of arsenic in drainage from an abandoned arsenic mine dump, Applied Geochemistry, Vol 18, Issue 8, str. 1267 - 1278
KLIMASZEWSKI M., 1952 – Zagadnienia plejstocenu południowej Polski. Biul. Instyt. Geol. nr. 65. KONDRACKI J., 1998 – Geografia regionalna Polski. PWN
KOTALRCZYK J., RATAJCZAK T.,2002 - Ochra karpacka z Czerwonek Hermanowskich koło Tyczyna. Wyd. Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN
str. 175 KOŹMA J., 2005 – Zagospodarowanie kopalin towarzyszących na przykładzie obszaru dawnego górnictwa węgla brunatnego rejonu projektowanego Geoparku „Łuk Mużakowa”. Górnictwo Odkrywkowe nr 2, str. 64 - 70
KOŹMA J., 2009 – Rezerwat geologiczno-krajobrazowy Kopalnia Babina bei Łęknica, W: Der Muskauer Faltenbogen. Wanderungen in die Erdgeschichte (24) (Kupetz A., Kupetz M., edytorzy), München, str. 207
KOŹMA J., 2011 - Transgraniczny Geopark Łuk Mużakowa. Prz. Geol. Vol. 59, nr 4, str. 276 - 290
KOŹMA J., GAWLIKOWSKA E.,KASIŃSKI J.R., BADURA J., 2001 – Geotopschutzgutachten für den Muskauer Faltenbogen Polnische Teil. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol.
KOŹMA J., KUPETZ M., 2008 – The transboundary Geopark Muskau Arch (Geopark Łuk Mużakowa). Prz. Geol., Vol 8 nr 1, str. 692 - 698
KRAWCZYŃSKA-GROCHOLSKA, GROCHOLSKI, 1976 – Uwagi o karbonie północno-zachodniego obrzeżenia bloku przedsudeckiego. Geol. Quart., T. 20, nr. 1, str. 53 - 62
KUMPULAINEN S.,CARLSON L., RÄISÄNEN M.L.,2007-Seasonal variations of ochreous precipitates in mine effluents in Finland, Applied Geochemistry, Vol 22, Issue 4, April 2007, str. 760 - 777
KUNICKI-GOLDFINGER W.,1982–Życie bakterii, Państw. Wyd. Nauk., wyd. 4 zm.
KUPETZ M., 1996 – Der Muskauer Faltenbogen – ein Geoltop von europäischer Bedeutung. Brandenburgische Geowiss. Beitr. 3, 1, Kleinmachnow, str. 125 - 136
KUPETZ M., 1997 – Geologischer Bau und Genese der Stauchendmoräne Muskauer Faltenbogen. Brandenburgische Geowiss. Beitr. 4,2 Kleinmachnow.
KUPETZ M., 2001 – Glacialtectonik. Naturwissenschaftiche Rundschau. 54Jh. 9 Hf; str. 457-464.
KUPETZ M., 2003 – Die Geomorphologie des Muskauer Faltenbogens im hochauflösenden digitalen Geländemodell. Brandenburgische Geowiss. Beitr 10, 1/2. Kleinmachnow, str. 19 - 28
KUPETZ M., RASCHER J., HÜBNER F., MEIER J., 2000 – Der Muskauer Faltenbogen – Konzept und Potential für einen Geopark. Exkurs. f. u. Veröfftl. Berlin, 209 str. 73 - 75
KUPETZ A., KUPETZ M., RASCHER J., 2004 – Der Muskauer Faltenbogen. Gesellschaft für Geowissenschaften e.V. Berlin, str. 53
KUPETZ A., KUPETZ M., 2009 – Der Muskauer Faltenbogen. Wanderungen in die Erdgeschichte (24), München, str. 226
LANGE J.-M., SUHR P., 1999 – Die lausitzer Moldavite und ihr geologisches Umfeld. In: 8. Tagung über Moldavite, Schr. Staatl. Museum Mineral. Geol. Dresden, Vol 10; str. 71 - 100.
LANGIER-KUŹNIAROWA A.,1967–Termogramy minerałów ilastych, Wyd. Geol., str. 316
LIPPSTREU L., 2000 – Von den Anfängen der geologischen Kartierung im ehemaligen Preußen – ein Beitrag zum Beginn der geologisch-agronomischen Kartierung im Nordeutschen Flachland vor 125 Jahren. Brandenburgische Geowiss. Beitr. 7, 1/2. Kleinmachnow, str. 5 - 19
ŁYCZEWSKA, 1964 – Deformacje utworów neogenu i plejstocenu Polski środkowej i zachodniej. Rocz. Pol. Tow. Geol. T. XXXIV z. 1-2, str. 115 - 149
MACIOSZCZYK A.,DOBRZAŃSKI D.,2007-Hydrogeochemia strefy aktywnej wymiany wód podziemnych, Wyd. PWN.
MCKAY G.,1996–Use of adsorbents for removal of pollutants from westewaters. CRC Press,
MEHRA O.P.,JACKSON,M.L., 1960- Iron oxide removal from soils and clays by a dithionite-citrate system buffered with sodium bicarbonate. Clays Clay Miner. Vol. 7, str. 317 - 327
MEIER J., RASCHER J., 1995 – Exkursion: Bergbau und Bergbaufolgelandschaft im Bereich der Kohlenfelder Nochten und Lohsa. In: J. Rascher, H. Brause [eds.]: Geowissentschaftliche Probleme der Berbaufolgelandschaften in Raum Weißwasser/Oberlausitz. Exkurs. f. u. Veröfftl., Berlin, 196, str. 47 - 59
str. 176 MERKEL B., SPERLING B., 1996 – Hydrogeochemische Stoffsystem, Tail, DVWK, Schriften 1110, Kommissionvetrieb wirtschafts-und Verlagsgesellschaft. Gas und Wasser mbH, Bonn, Germany, str. 288 MIERZEJEWSKI H.,2009–Dokumentacja skutków środowiskowych spowodowanych działalnością górniczą na
obszarze Łuku Mużakowa. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań, str. 22
MIGASZEWSKI Z.M.,GAŁUSZKA A.,2007–Podstawy geochemii środowiska, Wyd. Naukowo-Techniczne MILEWICZ J., 1971 – Kreda północnosudecka a wschodniobrandenburgska. Geol. Quart., Vol. 15, nr 1, str. 122 -
134.
MROZOWSKA J., 1999 – Laboratorium z mikrobiologii ogólnej i środowiskowej. Wyd. Politechniki Śląskiej. Gliwice. str. 405
MŰNCH U., NESTLER P., 2003 – Airborne Laserscanning als Ergänzug der Erkundungmethodik von Braunkohlen-Altbergbau. Brandenburgische Geowiss. Beitr. Kleinmachnow, 10, str. 1 - 2,7 - 18.
NAWROCKI J.,BIŁOZOR R.,2000–Uzdatnianie wody. Procesy chemiczne i biologiczne. PWN.
ODRZYWOLSKA-BIEŃKOWA E., 1990 – Biostratygrafia osadów młodszego paleogenu z otworu wiertniczego Nowa Wieś (peryklina Żar). Geol. Quart., Vol. 34 str. 157 - 158
OLEŃCZUK-NEYMAN K.,1998– Laboratoria z biologii środowiska. Wyd. PG, Gdańsk. str. 229
OLSZEWSKI S., 1978 – Litostratygrafia i glacitektonika utworów czwartorzędowych w rejonie Mużakowa – Łęknicy (Ziemia Lubuska). Acta Univers Wratisl., Vol. 313, str. 299 - 317.
OŚCIK J.,1979–Adsorpcja; Wyd. PWN
OSIJUK D., 1970 – Cechy sedymentacji mioceńskich osadów węglonośnych na podstawie wybranych przykładów z zachodniej i środkowej Polski. Rozprawa doktorska, Arch. Inst. Geol. Podst. Uniw. Warszawskiego, str. 191
OSIJUK D., 1979 – Cechy sedymentacji mioceńskich osadów węglonośnych na podstawie wybranych przykładów z obszarów zachodniej i środkowej Polski. Biul. Państw. Inst. Geol., Vol. 320, str. 56 - 131
PALUCH J.,1973–Mikrobiologia wód,Wyd. PWN
PARAFINIUK J., SIUDA R., 2007 - Schwertmannite precipitated from Acid Mine Drainage in the Western Sudetes (SW Poland) and its arsenate sorption capacity. Geol. Quart., Vol. 50 str. 475-486
PATERSON E.,TAIT J.M.,1977-Nitrogen adsorption on synthetic akaganeite and its structural implication. Clays Min., Vol. 12, str. 345 – 352
PASZKIEWICZ L. A., BRONIEWOJ W. A., KRAUS I. P., - 1983 – Tiermografija produktow glinoziemnego proizbodstwa. Izdat. Mietałłurgija, Moskwa, str. 129
PAZDRO Z.,KOZERSKI B.,1990-Hydrogeologia ogólna, Wyd. Geologiczne
PIWOCKI M., 1987 – Charakterystyka chemiczno-technologiczna głównych grup pokładów trzeciorzędowych węgli brunatnych w Polsce. Biul. Państw. Inst. Geol., Vol. 357 str. 41 - 60
PIWOCKI M., 1995 – Tertiary lignites of the Żary Pericline. Prace Państw. Inst. Geol., Vol. 150, str. 77 - 95 PIWOCKI M., 1998 – Charakterystyka dolnomioceńskiej IV dąbrowskiej grupy pokładów węgla brunatnego w
Polsce. Prz. Geol., Vol. 46, str. 55-61
PIWOCKI, M., BADURA J.,PRZYBYLSKI B., 2004 – Niż Polski i jego południowe obrzeżenie. Neogen In: T.M. Peryt, M. Piwocki [eds.]: Budowa geologiczna Polski. Stratygrafia. Kenozoik – Paleogen i neogen, Państw. Inst. Geol., Vol. 1:3a; str. 71 - 133
PIWOCKI, M., DYLĄG J. K., KASIŃSKI J. R., Saternus A., 1999 – Osady węglonośne trzeciorzędu – korelacja wyników badań na obszarze południowo-zachodniej Polski i południowo-wschodnich Niemiec. Państw. Inst. Geol., Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., str. 86
PIWOCKI, M., ZIEMBIŃSKA-TWORZYDŁO M., 1997 – Neogene of the Polish Lowlands – lithostratigraphy and pollen-spore zones. Geol. Quart., Vol. 41 str. 21 - 40
PLETTNER, 1852 – Die Braunkohlenformation in der M Brandenburg. Zschr. Dtsch. Geolog. Gesellsch., IV, str. 359 - 362
str. 177 POLSKA NORMA PN-C-04642-05:1991 - Woda i ścieki. Badania zanieczyszczeń opadów atmosferycznych. Oznaczanie sumy jonów azotanowych i azotynowych oraz jonów azotynowych metodą kolorymetryczną. POLSKA NORMA PN-C-04615-21:1980 - Woda i ścieki. Badania mikrobiologiczne. Oznaczanie bakterii
Thiobacillus ferrooxidans metodą hodowli na pożywce płynnej
PRIEMELL K., 1907 – Die Braunkohlenformation des Hügellandes der preußischen oberlausitz. Z. Berg-, Hüten-, und Salinenwesen 55, Abb.11 str. 1 - 72
RAATZ G., 1937 – Mikrobotanisch-stratigraphische Untersuchung der Braunkohle des Muskauer Bogens. Abhandl. D. Preuss. Landesanstalt NF, H. 183, Berlin.
RADTKE H., 1964 – Die Entstehung des Muskauer Faltenbogens. Sächsische Heimattblätter, Vol. 10, str. 212 - 221.
RATAJCZAK T.,RZEPA G.,2012-Polskie rudy darniowe. Wyd. AGH
RATAJCZAK T.,WITCZAK S.,1983– Mineralogia i hydrogeochemia żelaza w kolmatacji filtrowi studziennych ujmujących wody czwartorzędowe, Zesz. Nauk. AGH, Geologia, z. 29
RAZOWSKA-JAWOREK L., PLUTA I., 2005 – Przegląd występowania kwaśnych wód kopalnianych w różnych rejonach górniczych świata. Prz. Geol. Nr. 5, str. 3 - 38
REGENSPURG, S., GÖßNER, A., PEIFFER, S., KÜSEL, K., 2002 - Potential remobilization of toxic anions during the reduction of arsenated and chromated schwertmannite by the dissimilatory Fe(III)-reducing bacterium Acidiphilium cryptum JF-5, Water, Air and Soil Pollution, Vol 2, str. 57 - 67.
REGENSPURG S.,BRAND A.,PEIFFER S.,2004 - Formation and stability of schwertmannite in acidic mining lakes, Geochim. Cosmochim. Acta, 68(6), str. 185 – 1197
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 20 kwietnia zmieniające rozporządzenie w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi 2010 r. (Dz.U.2010.72.466)
RUSSELL J.D.,PARFITT R.L.,FRASER A.R.,FARMER V.C., 1974 - Surface structures of gibbsite goethite and phosphated goethite, Nature Vol. 248, str. 220 - 221
RZEPA G., BOŻĘCKI P. - Mineral composition of AMD Precipitates in Łęknica region (The Muskau Arch, Western Poland), Mineralogia Polonica, Special Paper, Vol. 3. str. 243 - 246
SCHLEGEL H.G.,2003–Mikrobiologia ogólna, PWN, str. 71
SCHWARZBACH M., 1942 – Das Diluvium Schlesiens. N. Jahrb. F. Min., B. 86, Stuttgart.
SCHWERTMANN U.,BIGHAM J.M.,MURAD E.,1995-The first occurrence of schwertmannite in a natural stream environment. European Journal of Mineralogy; Vol. 7; Issue 3; str. 547 - 552
SCHWERTMANN U., CAMBIER P.,MURAD E., 1985 – Properties of goethites of varying crystallinity. Clays Clay Miner., Vol. 33, str. 869 - 875
SCHWERTMANN U., CORNELL R. M., 2000 - Iron Oxides in the Laboratory Preparation and Characterization. VCH, Weinheim, New York, Basel, Cambridge, str. 1 – 162
SEIFERT A.,RASCHER J.,STRAUSS C., 1993 – Geology of the Niederlausitz Lignite District, Germany.Intern. Journ. Coal Geol., Amsterdam, Vol. 23, str. 1 - 4, 263 - 289
SINGER P.,STUMM W.,1970 – Acid Mine Drainage: the rate-determining step, Science, str. 167
STACKEBRANDT E., JANY K., 2003 – Airborne Laserscanning für geologische detailuntersuchungen und Abwehrbergbaubedingter gefahren im Muskauer Faltenbogen, Südost-Brandeburg. Brandenburgische Geowiss. Beitr. 10, 1/2, Kleinmachnow, str. 1 - 6
STANDKE G., 1995 – Sedimentologie und Fazies des Tertiärs im Lausitzer Raum. In: E. Geißler & P. Suhr [eds.]: Exkurs. f. Tagung „Sediment ’95”, Freiberg, str. 1 – 17
STANDKE G., 1996 – Stratygrafia i facje dolnołużyckiej serii trzeciorzędowej. Prz. Geol., Vol. 44, no. 12; str. 1223 - 1228
STANDKE G., RASCHER J., STRAUSS C., 1993 – Relative sea-level fluctuations and brown-coal formation around the Early/Middle Miocene boundary in the Lusatian Brown-Coal District. Geol. Rundsch., Berlin, Vol. 82:2; str. 295-305
str. 178 STUMM W.,MORGAN J.,1970-Aquatic Chemistry: chemical equilibria and rates in natural waters, John Wiley &
Sons, Inc., New York
TOPOGRAFICZNA MAPA POLSKI w skali 1:10 000; 1997 - Arkusz Przewoźniki, OGKK
TROLARD F.,BOURRIE G.,JEANROY E.,HERBILLON A.J.,MARTIN H.,1995–Trace metal in natural iron oxides from laterites: A study using selective kinetic extraction. Geochimica et Cosmochimica Acta, Vol. 59, str. 1285 - 1297
TWARDOWSKA I.,1991 – Environmental aspects of coal mining wastes deposition and use. VIII International Conference Chemistry for Protection of The Environment, September, 16 - 18, Lublin
TWARDOWSKA I., SZCZEPAŃSKA J., WITCZAK S., 1988 – Wpływ odpadów górnictwa węgla kamiennego na środowisko wodne. Ocena zagrożenia, prognozowanie, zapobiegania. Polska Akademia Nauk, Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska, Komitet Inżynierii Środowiska, Prace i Studia nr 35
URBAŃSKI K., KOŹMA J., KASIŃSKI J. 2005 - Reinterpretacja budowy geologicznej transgranicznego obszaru projektowanego Geoparku "Łuk Mużakowa", Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol.
VAN DER MAREL H.W.,BEUTELSPACHER H.,1976–Atlas of infrared spectroscopy of clay minerals and their admixtures. Elsevier, New York, str. 396
VAN OORSCHOT I.H.M., DEKKERS M.J.,1999 – Dissolution behaviour of fine-grained magnetite and maghemite in the citrate-bicarbonate-dithionite extraction method. Earth Planet. Sci. Let., Vol 167, str. 283 - 295 VIETE G., 1964 – Über Lagerungsstörungen von Kohle und Deckgebirge im Lausitzer Braunkohlenrevier,
Freiberger Forschungshefte A 311, Berlin, str. 5 - 33
WAHNSCHAFTE F., 1882 – Ueben einige glaciale Druckerscheinungen im norddeuschen Diluvium. Zeitschr. D. Deutsch. Geol. Ges, Berlin, str. 562 - 601