Dokonany przegl¹d zagadnieñ dotycz¹cych poczucia osamotnienia oraz ko-responduj¹cych z nim zjawisk samotnoœci i alienacji wskazuje na ich silne powi¹zania z problematyk¹ nieprzystosowania spo³ecznego. Zmiany spo³eczne i obyczajowe oraz postêp technologiczny s¹ powodem nasilania siê poczucia osa-motnienia wspó³czesnego cz³owieka. Prowadzi to do zmian w sferze „Ja” i sferze spo³ecznej manifestuj¹cych siê symptomami w postaci: zachowañ ryzykownych, agresji, przestêpczoœci, prób samobójczych uzale¿nieñ i wiktymizacji.
Nale¿a³oby zatem uznaæ, ¿e poczucie osamotnienia jest jednym z wa¿nych czynników ryzyka nieprzystosowania spo³ecznego i powinno byæ uwzglêdniane zarówno w procesie diagnozy, jak i resocjalizacji. Trudno jest jednak jednoznacz-nie okreœliæ kierunek zale¿noœci pomiêdzy tymi zmiennymi, pojednoznacz-niewa¿ poczucie osamotnienia mo¿e byæ zarówno przyczyn¹, jak i skutkiem nieprzystosowania spo³ecznego. Proponowane kierunki dzia³añ naprawczych wskazuj¹, ¿e metoda-mi zapobiegania i terapii poczucia osamotnienia mog¹ byæ szeroko rozumetoda-miane in-terwencje polegaj¹ce na rozwijaniu umiejêtnoœci spo³ecznych, np. przez treningi i stwarzanie okazji do interakcji spo³ecznych, udzielanie spo³ecznego wsparcia i wczesne rozpoznawanie symptomów niedostosowania spo³ecznego. Dodatko-wo zalecane s¹ dzia³ania informacyjne, programy interwencyjne ukierunkowane na pracê z ca³¹ spo³ecznoœci¹, dzia³ania kontrolne czy wdra¿anie nauki przeba-czania [Jaworska 2012]. Towarzyszyæ temu mia³oby zerwanie z nadmiarem puni-tywnoœci wszechobecnym zarówno w oddzia³ywaniach wychowawczych, jak i resocjalizacyjnych [Bartkowicz 2011].
Kierunki przysz³ych badañ powinny skoncentrowaæ siê na problematyce sku-tecznoœci resocjalizacji w pokonywaniu poczucia osamotnienia szczególnie tych osób, które przebywaj¹ w zak³adach karnych lub placówkach opiekuñczo--wychowawczych. Jak pokazuj¹ najnowsze badania, problemy rozpoczynaj¹ siê ju¿ na etapie szko³y [T³uœcia³-Deliowska 2017]. Wa¿na jest tak¿e profilaktyka pierwszorzêdowa ukierunkowana na dzieci i m³odzie¿, która powinna dotyczyæ relacji rodzinnych, szkolnych i rówieœniczych ze szczególnym uwzglêdnieniem zagro¿eñ cywilizacyjnych.
Bibliografia
Argyle M. (1999), Psychologia stosunków miêdzyludzkich, PWN, Warszawa.
Aronson E., Aronson J. (2011), Cz³owiek istota spo³eczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Ba³andynowicz A. (2015), Probacyjna sprawiedliwoœæ karz¹ca, Wolters Kluwer SA, Warszawa. Bartkowicz Z. (2011), Agresywnoœæ osób wykolejonych jako wyzwanie dla resocjalizacji [w:]
To¿sa-moœæ osobowa dewiantów a ich reintegracja spo³eczna, A. Kieszkowska (red.), Oficyna
Wydaw-nicza „Impuls”, Kraków, s. 425–430.
Chodkiewicz J., Œwi¹tkowska M. (2007), Poczucie osamotnienia a wsparcie spo³eczne i
zadowole-nie z ¿ycia u mê¿czyzn uzale¿nionych od alkoholu, „Acta Lodiensis Folia Psychologia”, nr 11,
s. 81–95.
Crisp R.J, Turner R.N. (2009), Psychologia spo³eczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Czerwiñska-Jakimiuk E. (2012), Poczucie alienacji u m³odzie¿y a jego osobowoœciowe i spo³eczne
korelaty, „Normy, Dewiacje i Kontrola Spo³eczna”, nr 13, s. 357–373.
Do³êga Z. (2003), Samotnoœæ m³odzie¿y- analiza teoretyczna i studia empiryczne, Wydawnictwo UŒ, Katowice.
Glick B., Gibbs J.C. (2011), Trening Zastêpowania Agresji (ART) Kompleksowa interwencja wobec
m³odzie¿y agresywnej, Instytut „Amity”, Warszawa.
Heiman T., Margalit M. (1998), Loneliness, Depression, and Social Skills among Students with
Mild Mental Retardation in Diffrent Educational Settings, „Journal of Special Education”,
vol. 32, no. 3, s. 154–163.
Ho³yst B. (2013), Zagro¿enia ³adu spo³ecznego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Jakubik A., Kraszewska E. (2002), Zespó³ alienacyjny u mê¿czyzn uzale¿nionych od alkoholu,
„Al-koholizm i Narkomania”, vol. 15(1), s. 95–106.
Jaworska A. (2012), Leksykon resocjalizacji, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków. Jêdrzejko M., Morañska D. (2011), Uzale¿nienie czy cyber – zaburzenie? [w:] M. Walancik,
J. Hroncowá, Pedagogika spo³eczna wobec procesów ¿ywio³owych i zachowañ ryzykownych, s. 107–131.
Jêdrzejko M., Morañska D. (2013), Pu³apki wspó³czesnoœci, czêœæ I: Cyfrowi Tubylcy –
socjopeda-gogiczne aspekty nowych technologii cyfrowych, Wy¿sza Szko³a Biznesu w D¹browie
Górni-czej, D¹browa Górnicza–Warszawa.
Kleszcz M., £¹czyk M. (2012), M³odzie¿ licealna wobec wartoœci, samotnoœci i pasji, Oficyna Wy-dawnicza „Impuls”, Kraków.
Kmiecik-Baran (1995), Poczucie alienacji: destruktywne i konstruktywne sposoby minimalizacji, Gdañsk.
Ko³akowski A. (2013), Diagnoza zaburzeñ zachowania [w:] Zaburzenia zachowania u dzieci.
Teoria i praktyka, A. Ko³akowski (red.), Gdañskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot,
s. 152–192.
Koœcielak R. (1996), Funkcjonowanie psychospo³eczne a upoœledzenie umys³owe, WSiP, Warszawa. Kowalczyk M.H. (2010), Zabójcy i mordercy. Czynniki ryzyka i mo¿liwoœci oddzia³ywañ
resocjali-zacyjnych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
£uczak E., £uczak W. (2013), Dynamika zachowañ suicydalnych i ich niektóre korelaty [w:]
Peda-gogika spo³eczna wobec procesów ¿ywio³owych i zachowañ ryzykownych, M. Walancik,
J. Hroncová (red.), Wydawnictwo Edukacyjne Akapit, Toruñ, s. 75–83.
Medora N.P., Woodward J.C. (2001), Factors Associated with Loneliness Among Alcoholics in
Rehabilitation Centers, „The Journal of Social Psychology”, vol. 13(6), s. 769–779.
Mushtaq R., Shoib S., Shah T., Mushtaq S., (2014), Relation between Loneliness, Psychiatric
Di-sorders and Physical Health? A Review on the Psychological Aspects of Loneliness, „Journal of
Clinical and Diagnostic Research”, vol. 8(9), s. 1–3.
Musialska K. (2011), Odrzucenie w klasie szkolnej, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków. Niewiadomska I., Chwaszcz J. (2010), Jak skutecznie zapobiegaæ karierze przestêpczej?, Lublin,
s. 85–102.
Oleœ M. (2006), Psychologiczna charakterystyka dzieci o wysokim i niskim poczuciu osamotnienia, „Roczniki Psychologiczne”, t. IX, nr 1, s. 121–140.
Paluch A. (2013), Wtórna wiktymizacja czyli ponowne krzywdzenie, https://psychologikaprawni-ka.pl/2013/02/26/wtorna-wiktymizacja-czyli-ponowne-krzywdzenie/ [dostêp: 5.05.2017]. Papoutsaki K., Gena A., Kalyva E. (2013), How Do Children with Mild Intellectual Disabilitiea
Parkhurst J.T., Asher S.R. (1992), Peer rejection in Middle School: Subgroup Differences in
Beaha-vior, Loneliness, and Intepersonal Concerns, „Developmental Psychology”, vol. 29(20),
s. 231–242.
Perski A.(2002), Poradnik na czas prze³omu, Wydawnictwo Santorski & Co, Warszawa. Plichta P., Olempska-Wysocka M. (2013), Nara¿enie na agresjê rówieœnicz¹ niepe³nosprawnych
uczniów szkó³ integracyjnych w relacjach nauczycieli wspomagaj¹cych, „Studia Edukacyjne”,
nr 28, www.repozytorium.amu.edu.pl.
Plichta P., Olempska-Wysocka M. (2014), Agresja rówieœnicza wobec uczniów ze specjalnymi
po-trzebami edukacyjnymi w relacjach pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych,
www.researchgate.net.
Porêbska K. (2010), Pozytywne i negatywne czynniki determinuj¹ce proces readaptacji spo³ecznej
osób opuszczaj¹cych zak³ady karne [w:] Zachowania przestêpcze. Przyczyny i zapobieganie,
F. Kozaczuk (red.),Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów, s. 470–479. Pospiszyl I. (2012), Identyfikacja z grup¹ jako sposób rozwi¹zywania problemów w³asnej to¿samoœci
[w:] To¿samoœæ grupowa dewiantów a ich reintegracja spo³eczna, czêœæ II, W. Ambrozik, A. Kieszkowska (red.), Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków, s. 53–61.
Py¿alski J. (2012), Agresja elektroniczna i cyberbullying jako nowe ryzykowne zachowania
m³odzie-¿y, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
Rembowski J. (1989), Poczucie osamotnienia w œwietle teorii i niektórych technik pomiarowych, „Kwartalnik Pedagogiczny”, nr 4, s. 3–11.
Rembowski J. (1992), Samotnoœæ, UG Gdañsk.
Rook K.S. (1984), Research on Social Support, Loneliness and Social Isolation, „Review of Perso-nality and Social Psychology”, no. 5, s. 240–264.
Sawicka K. (red.) (2010), Socjoterapia, Wydawnictwo KOMPENDIUM, Warszawa.
Sendyk M. (1989), Osamotnienie jako konsekwencja zaburzeñ wiêzi emocjonalnych w rodzinie, „Wychowanie w Rodzinie”, t. 4, s. 139–150.
Sharabi A., Levi U., Margalit M. (2012), Children’s Loneliness, Sense of Coherence, Family Climate,
and hope:Developmental Risk and Protective Factors, „The Journal of Psychology”, vol. 146(1-2),
s. 61–83.
Shaughnessy K. (2008), Loneliness in Childre, „Journal of Jewish Communal Service”, vol. 83, no. 2/3, s. 194–200.
Storch E.A., Brassard M.R., Masia-Warner C.L. (2003), The Relation of Peer Victimization to
So-cial Anxiety and Loneliness in Adolescence, „Child Study Journal”, vol. 33, no. 1, s. 1–18.
Szczepanik R. (2015), Stawanie siê recydywist¹. Kariery instytucjonalne osób powracaj¹cych do
przestêpczoœci, Wydawnictwo Uniwersytetu £ódzkiego, £ódŸ.
Szczupa³ B. (2005), Poczucie samotnoœci dziecka przewlekle chorego jako problem pedagogiczny [w:]
Edukacja – socjalizacja – autonomia w ¿yciu osoby niepe³nosprawnej, A. Klinik, J. Rottermund,
Z. Gajdzica (red.), Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków, s. 109–118.
Szwejka £. (2011), Odrzucenie rówieœnicze – przes³anki dla praktyki pedagogicznej na terenie
szko³y [w:] W. Ambrozik, A. Kieszkowska, To¿samoœæ grupowa dewiantów a ich reintegracja spo³eczna, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków, s. 143–151.
T³uœcia³-Deliowska A. (2017), Drêczenie rówieœników jako strategia osi¹gania w³asnych celów w
œwietle badañ nad spo³eczn¹ dominacj¹ i dzia³aniami przymuszaj¹cymi, „Rozprawy
T³uœcia³-Deliowska A. (2017), Drêczenie szkolne. Spo³eczno – pedagogiczna analiza zjawiska, Wy-dawnictwo APS, Warszawa.
Tomaszek K., Tucholska S. (2012), Psychospo³eczne nastêpstwa poczucia alienacji u m³odzie¿y, „Pedagogika Christiana”, nr 2/30, s. 163–178.
Tracz M. (2010), Samotnoœæ a poczucie koherencji wychowanków domu dziecka, Lubelski Rocznik Pedagogiczny, t. XXIX, s. 75–87.
Urban B. (2007), Zaburzenia w zachowaniu i niedostosowanie spo³eczne w œwietle wspó³czesnych
wyników badañ [w:] B. Urban, J.M. Stanik, Resocjalizacja, t. 1, Pedagogium Wy¿sza Szko³a
Pedagogiki Resocjalizacyjnej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 136–167. Vasta R., Haith M.M., Miller (1995), Psychologia dziecka, WSiP Warszawa.
Disability. Discourses of special education No. 28/2017
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________