Podział funduszy unijnych według głównych obszarów interwencji

w latach 2004-2008, wyrażone w procentach.

Województwo 2004 2005 2006 2007 2008 DOL 1,23 1,11 1,22 1,06 1,04 KUJ 0,98 0,89 1,05 1,97 1,91 LUL 1,13 1,04 1,25 3,00 3,02 LUS 1,38 1,28 1,52 1,73 1,69 LOD 0,95 0,82 0,99 1,26 1,18 MAL 0,64 0,46 0,56 1,50 1,44 MAZ 0,61 0,37 0,47 1,07 0,98 OPL 1,01 0,95 1,19 1,28 1,28 PKR 1,07 0,97 1,16 3,64 3,63 PDL 1,20 1,12 1,34 3,76 3,80 POM 1,16 1,04 1,21 1,59 1,53 SLA 0,84 0,75 0,94 0,89 0,79 SWI 1,09 1,04 1,19 3,76 3,83 WRM 1,73 1,73 1,57 4,11 4,48 WIE 0,76 0,60 0,75 0,88 0,75 ZAC 1,76 1,74 2,04 2,15 2,06

Źródło: opracowanie własne.

Podsumowując, z powyższych danych wynika wniosek, że jakkolwiek trudno niedoceniać znaczenia środków unijnych dla wzrostu gospodarczego Polski i poszczególnych jej województw, w szczególności dla województw najbiedniejszych, to jednak zasadnicze znaczenie ma potencjał wzrostu istniejący w gospodarce naszego kraju i w poszczególnych jej województwach.

1.4.2. Podział funduszy unijnych według głównych obszarów interwencji

Siła oddziaływania środków unijnych na gospodarkę zależy od sposobu ich wykorzystywania. Według szacunkowych danych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego większość, tzn. ok. 61 % środków przeznaczonych na realizację NPR i NSRO będzie wydatkowana na infrastrukturę, ok. 22% na poprawę jakości kapitału ludzkiego, a pozostała część ok. 17% na bezpośrednie wsparcie dla sektora produkcyjnego. Rozkład wydatków w podziale na trzy kategorie ekonomiczne - bezpośrednie wsparcie dla sektora produkcyjnego,

poprawę jakości zasobów ludzkich oraz infrastrukturę podstawową w kolejnych latach przedstawia wykres 1.4.

Rys. 1.4 Fundusze unijne w podziale na główne obszary interwencji¹⁷ w mln euro.

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 IP RZL BSP

Źródło: opracowanie własne na podstawie szacunkowych danych MRR.

W niniejszej pracy założono, że fundusze unijne mają wpływ na procesy wzrostu gospodarczego w województwach w Polce poprzez:

- bezpośrednie wsparcie sektora produkcyjnego, które ma na celu promowanie działalności inwestycyjnej i innowacyjnej sektora prywatnego. Obejmuje ono pomoc materialną i niematerialną, udzielaną przy zakładaniu przedsiębiorstw, tworzeniu otoczenia biznesu oraz działania na rzecz dyfuzji najnowszych technologii. Z ekonomicznego punktu widzenia wsparcie dla przedsiębiorstw zachęca przedsiębiorców do inwestowania i akumulacji kapitału prywatnego. Pośrednio indykuje to wzrost popytu na pracę i zatrudnienia, produktu i wynagrodzeń oraz spadek bezrobocia;

- inwestycje w szeroko rozumianą infrastrukturę publiczną m.in.: komunikacyjną, a także komunalną, środowiskową, kulturalną itp. Wzrost inwestycji w infrastrukturę zwiększa stopniowo zasób kapitału publicznego wykorzystywanego w produkcji przez sektor prywatny, a w konsekwencji zwiększa jego produktywność. Zachęca to firmy do zwiększania inwestycji prywatnych, co z kolei prowadzi do wzrostu produkcji i popytu na pracę, a w konsekwencji

17 IP - infrastruktura podstawowa, RZL - rozwój zasobów ludzkich, BSP - bezpośrednie wsparcie sektora produkcyjnego.

powoduje spadek bezrobocia i wzrost zatrudnienia. Inwestycje w infrastrukturę publiczną prowadzą do stopniowej akumulacji publicznego kapitału rzeczowego;

- wydatki na poprawę jakości zasobów ludzkich, które obejmują wydatki na edukację osób aktywnych i biernych zawodowo oraz wydatki na badania naukowe. Oddziałują one na produkcję i zatrudnienie poprzez poprawę jakości kapitału ludzkiego. Należy zauważyć, że w odróżnieniu od kapitału rzeczowego, kapitał ludzki akumuluje się stopniowo. Wyraźne zmiany w jego zasobie zachodzą w dłuższym okresie. Jest on pozyskiwany zarówno w procesie edukacji, jak i przez praktykę w trakcie pracy zawodowej. Wskutek czego, całkowity zasób kapitału ludzkiego w gospodarce zależy jedynie w części od publicznych i niepublicznych wydatków na jego akumulację, pozostając w znacznym stopniu pod wpływem procesów zachodzących w samych gospodarstwach domowych i w przedsiębiorstwach. Ma to znaczenie dla oceny oddziaływania środków wydatkowanych na poprawę jakości zasobu kapitału ludzkiego, szczególnie w ramach interesujących nas perspektyw finansowych. Powoduje to, że wpływ środków unijnych wydatkowanych w ramach NPR i NSS na poprawę jakości kapitału ludzkiego na gospodarki regionalne będzie rozłożony w czasie.

1.5. Podsumowanie

Rozdział pierwszy poświęcono głównie przesłankom rozwoju regionalnego w warunkach integracji gospodarczej Polski z Unią Europejską. Stanowią one tło dla rozważań prowadzonych w dalszej części pracy, w której podjęto próbę oceny procesów wzrostu gospodarczego i konwergencji w polskich województwach oraz wpływu, jaki na ich przebieg miało wykorzystywanie przez Polskę środków unijnych w ramach realizacji Narodowego Planu Rozwoju 2004 – 2006 oraz Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007 – 2013. Celem tak sformułowanej problematyki integracji gospodarczej i społecznej jest uwzględnienie w dalszych celach badawczych zarówno efektów procesów integracji europejskiej, jak i skuteczności polityki spójności prowadzonej przez Unię Europejską w Polsce, dla łagodzenia nierówności regionalnych. Przedstawiona w tym rozdziale charakterystyka celów i instrumentów polityki regionalnej Unii Europejskiej jest fundamentalną wiedzą, niezbędną dla prowadzenia dalszych rozważań podjętych w pracy. Dzięki niej możemy lepiej zrozumieć, w jaki sposób polityka regionalna UE może sprostać wyzwaniom integracyjnym.

W ramach perspektywy 2004-2006 Polska otrzymała łącznie ponad 12,8 mld euro z budżetu Wspólnoty, co stanowiło bardzo ważny bodziec dla rozwoju gospodarczego i

społecznego kraju oraz wsparcie w procesie niwelowania zapóźnień rozwojowych wobec innych członków UE¹⁸. W okresie programowania 2007-2013 realizowanych jest 16 Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO), za których przygotowanie i zarządzanie odpowiedzialne są samorządy województw. W ramach RPO realizowane jest nowe podejście do polityki regionalnej, którego zasadniczą przesłanką jest decentralizacja programowania rozwoju regionów, wynikająca z dążenia do zwiększenia stopnia efektywności prowadzonych działań rozwojowych oraz wzmocnienia zaangażowania społeczności lokalnych. W tym okresie Polska jest i pozostanie największym beneficjentem unijnej polityki spójności mając do dyspozycji blisko 20% środków przeznaczonych na realizację jej celów w państwach członkowskich UE. Taka skala środków to ogromna szansa na nadrobienie dystansu cywilizacyjnego poprzez: poprawę infrastruktury i środowiska, inwestycje w kapitał rzeczowy i ludzki. Wszystko to powinno stanowić bardzo silny impuls rozwojowy dla polskich regionów.

Przedstawione regionalne rozkłady środków unijnych są jednie szacunkową informacją o terytorialnej alokacji środków unijnych. Stanowi ona projekcję stanu, którego możemy oczekiwać po zamknięciu okresu programowania na lata 2007-2013. Trzeba jednak pamiętać, że będą zachodziły zmiany i należy je na bieżąco uwzględniać. Można się przede wszystkim spodziewać, że województwa wykażą się zróżnicowaną aktywnością w pozyskiwaniu środków na realizację swoich przedsięwzięć.

Przedstawione w tym rozdziale dane statystyczne posłużą nam w rozdziale 7 niniejszej pracy do przeprowadzenia oceny skuteczności oddziaływania funduszy unijnych na procesy konwergencji gospodarczej regionów w Polsce. Sposób oddziaływania środków z funduszy unijnych na regionalne gospodarki opisany zostanie jako prawdopodobny ich wpływ na procesy akumulacji kapitału rzeczowego w regionalnych gospodarkach.

18 Analiza porównawcza gospodarki Polski z gospodarkami innych krajów członkowskich UE nie będzie przedmiotem niniejszej pracy.

Rozdział 2

Regionalne dysproporcje rozwojowe w Polsce w latach 1998 – 2008

Wprowadzenie

Unia Europejska, która zajmuje powierzchnię ok. 4 mln km² i swoim zasięgiem obejmuje 27 krajów, cechuje się nierównomiernym rozwojem społeczno – gospodarczym. Najważniejszymi przejawami nierówności jest zarówno zróżnicowanie poziomów rozwoju pomiędzy krajami członkowskimi, jak i wewnątrz poszczególnych krajów członkowskich. Skutki tych nierówności są ważne z punktu widzenia polityki gospodarczej realizowanej w Unii Europejskiej, ponieważ zakłócają harmonijne funkcjonowanie jednolitego rynku i mogą stanowić źródła napięć pomiędzy krajami członkowskimi¹⁹.

Regionalne dysproporcje rozwojowe mają najczęściej charakter strukturalny. Wynikają one m. in. z dominacji rolnictwa w strukturze gospodarki, ze słabo rozwiniętej infrastruktury, z niskich kwalifikacji zawodowych ludności, peryferyjnego położenia niektórych regionów, a także z warunków klimatycznych. Ważną przyczyną dysproporcji rozwojowych poszczególnych regionów jest efektywność technologii stosowanych w gospodarkach tych regionów, postęp technologiczny, jakość oraz zasoby kapitału rzeczowego i ludzkiego Nie bez znaczenia dla problemów strukturalnych wcześniej zamożnych regionów staje się niekiedy degradacja, będąca następstwem upadku schyłkowych gałęzi gospodarki np. przemysłu stoczniowego, włókienniczego, hutnictwa lub górnictwa węglowego. Na zmniejszenie różnic w poziomie oraz w potencjale rozwoju poszczególnych regionów ukierunkowana jest polityka gospodarcza władz publicznych wszystkich szczebli, a przede wszystkim polityka regionalna Unii Europejskiej. Największymi beneficjentami tej polityki są przede wszystkim słabo rozwinięte regiony państw członkowskich. Źródłami finansowania i jednocześnie głównymi instrumentami ograniczania dysproporcji rozwojowych są wyodrębnione z budżetu unijnego fundusze strukturalne i Fundusz Spójności.

19

W Unii Europejskiej i w Unii Gospodarczej i Walutowej polityka gospodarcza ma charakter zdecentralizowany i pozostaje w gestii państw członkowskich. Jakkolwiek podejmowane są liczne przedsięwzięcia mające na cel jej koordynację poprzez określenie głównych jej kierunków, to jednak ich efekty oceniane są jako niedostateczne, szczególnie wobec kryzysów finansowych lub gospodarczych. Zob. Bourrinet J., Vigneron P. (2010).

Porównując wskaźniki rozwoju gospodarczego w układzie regionalnym²⁰ w Polsce należy nadmienić, że poszczególne regiony znacznie różnią się między sobą. Jednym ze sposobów analizy szans rozwojowych regionów jest ocena ich konkurencyjności. Rzetelne rozpoznanie zjawisk, które decydują o stopniu konkurencyjności regionów jest podstawowym warunkiem formułowania realnych celów polityki regionalnej. Badania takie są przedmiotem wielu prac i analiz dokonywanych przez organy administracji państwowej, samorządowej oraz liczne ośrodki i instytuty naukowe. Konkurencyjność regionów, a w efekcie ich potencjał rozwojowy są zdeterminowane przez wiele czynników. Wyodrębnienie i zbadanie całego ich wachlarza jest fundamentem sprawnej polityki gospodarczej, wspierającej procesy wzrostu gospodarczego i zwiększania dobrobytu społeczeństwa, a ogólniej rozwoju społeczno – gospodarczego.

Celem niniejszego rozdziału jest przedstawienie kierunków zmian w zakresie dysproporcji gospodarczych i społecznych występujących w Polsce na szczeblu regionalnym oraz ocena ich wpływu na spójność gospodarczą i społeczną pomiędzy regionami w Polsce. Główny nacisk położono na zakres zmian, jakie dokonały się wraz z przystąpieniem Polski do struktur Unii Europejskiej w zakresie nierówności regionalnych wyrażonych w poziomie PKB na mieszkańca, tendencjach rozwoju demograficznego i aktywności zawodowej. Dobór danych statystycznych został podporządkowany specyfice modeli ekonomicznych, które będą stosowane w kolejnych rozdziałach pracy do oceny istniejących i przewidywanych nierówności regionalnych w Polsce. W kolejnych rozdziałach podejmiemy także próbę oceny skuteczności polityki spójności Unii Europejskiej, która za pośrednictwem funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności jest obecnie realizowana w Polsce w celu łagodzenia nierówności regionalnych w Polsce. Warto w tym miejscu zauważyć, że Unia Europejska realizuje strategię rozwoju między innymi, poprzez stymulowanie i umacnianie lokalnego potencjału, poprzez inwestycje w zwiększanie i poprawę jakości kapitału ludzkiego, w szeroko rozumianą infrastrukturę związaną z ochroną środowiska, w transport, telekomunikację, energetykę oraz w lokalną przedsiębiorczość i innowacyjność.