Podział obowiązków domowych

Rodzinę pojmujemy jako grupę, a zarazem instytucję społeczną. Czę-sto wymienianymi cechami pozwalającymi na określenie jej instytu-cjonalnego charakteru są przede wszystkim: „formalne ustanowienie i funkcjonowanie według określonych norm społecznych w ramach da-nego systemu społecznej kontroli”¹. Aby mogła ona realizować przypisy-wane jej funkcje, niezbędne dla społeczeństwa oraz poszczególnych jed-nostek, musi dysponować różnymi środkami i urządzeniami potrzebny-mi do ich realizacji (materialnypotrzebny-mi, idealnypotrzebny-mi, symbolicznypotrzebny-mi), środkapotrzebny-mi kontroli społecznej; konieczne jest, by posiadała określoną strukturę, by jej członkowie skutecznie wypełniali określone role społeczne. W obrę- bie danej roli rodzinnej mieści się wiele praw i obowiązków wiążących się z zajmowanym miejscem w strukturze grupy. Na podstawie realiza-cji owych społecznie określonych, a coraz częściej autonomicznie kreowa-nych w obrębie danej rodziny, ról społeczkreowa-nych następuje podział zadań związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego, opieką i wycho-waniem dzieci oraz wykonywycho-waniem innych czynności niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania grupy rodzinnej.

1 F. Adamski: Rodzina. Wymiar społeczno-kulturowy. Kraków 2002, s. 30.

Jedną z istotnych, często wymienianych przez socjologów cech trady-cyjnej rodziny stanowi obowiązujący w niej sztywny podział zadań wy-konywanych w gospodarstwie domowym. Podział ten przebiegał zwykle wedle płci członków rodziny. Wyraźnie wyznaczone i niejednokrotnie nie-przekraczalne były sfery prac uznawanych za „babskie”, przypadających matce-żonie, która ewentualnie dzieliła swe obowiązki z innymi kobie-tami w rodzinie, oraz te uznawane za „chłopskie” — wykonywane przez męża-ojca, wspomaganego nieraz przez innych mężczyzn lub chłopców będących członkami rodziny. Model takiego usankcjonowanego społecz-nie przypisania do określonych zadań opierał się przede wszystkim na zasadzie dominacji mężczyzny; zajmowania przez niego najwyższej po-zycji w rodzinie².

Typowym przykładem takiego typu rodziny była górnośląska rodzi-na robotnicza, w której od pokoleń role jej członków były jednozrodzi-nacznie ustalone, a przestrzeganie tego utrwalonego przez konieczność i trady-cję układu decydowało o „harmonii funkcjonowania życia wewnętrzne-go wspólnoty rodzinnej”³. Szczególną pozycję zajmował mąż-ojciec. Ota-czano go szacunkiem; był głową rodziny, najwyższym autorytetem dla wszystkich jej członków, którym zapewniał utrzymanie. Mąż-ojciec, bę-dąc jedynym żywicielem rodziny, pracował ciężko fizycznie, najczęściej na kopalni lub w hucie. Czas jego pracy wyznaczał rytm życia wszyst-kich domowników, którzy musieli się do niego dostosować. Po powrocie z pracy w domu otaczano mężczyznę szczególną troską i opieką, co odby-wało się nieraz kosztem żony lub dzieci, czego niejednokrotnie nie umiał nawet dostrzec⁴. Miał pierwszeństwo w spożywaniu posiłków, był obsłu-giwany i hołubiony; otrzymywał przyzwolenie na bierny udział w życiu domowym. W gospodarstwie domowym podejmował się wykonywania je-dynie tych zajęć, które wymagały sporego wysiłku fizycznego i ani żona, ani nikt inny w rodzinie nie mógł im podołać, np. przynoszenie opału, większe naprawy itp. Badając jeszcze w latach 60. rodziny robotnicze na Śląsku, Franciszek Adamski stwierdził, iż właściwie jedynym zadaniem oczekiwanym od męża-ojca i faktycznie przez niego realizowanym była praca zawodowa, pozwalająca na realizację funkcji ekonomicznej rodzi-ny. „[...] Utrzymanie rodziny jest wyłącznym zadaniem męża, który po przyjściu do domu po wyczerpującej pracy chce mieć wszystko zrobione i być wolnym od troski o sprawy gospodarstwa domowego”⁵.

2 Ibidem, s. 176—177.

3 I. Bukowska-Floreńska: Rodzina na Górnym Śląsku. Katowice 2007, s. 62.

4 F. Adamski: Hutnik i jego rodzina. „Górnośląskie Studia Socjologiczne”. T. 3. Red.

P. Rybicki. Katowice 1966. Por. także: W. Mrozek: Górnośląska rodzina robotnicza w procesie przeobrażeń. Katowice 1987, s. 141.

5 F. Adamski: Hutnik i jego..., s. 110.

Podejmowanie prac uznawanych przez otoczenie społeczne za „bab-skie” uwłaczało godności mężczyzny, przez co mógł się narazić na ośmie-szenie i kpiny swoich kompanów z pracy, znajomych, czy nawet własnej rodziny, nie wyłączając żony. Jej samej taka sytuacja także przynosiła ujmę; otoczenie uznawało ją wówczas za kobietę niegospodarną, która nie potrafi poradzić sobie z czynnościami domowymi czy wychowaniem dzieci i musi się w tym wyręczać mężem. W jednym z tekstów napisa-nych pod koniec lat 80. XX wieku, przysłanapisa-nych na konkurs „Górny Śląsk w oczach Górnoślązaków”, tak została przedstawiona pozycja i zadania pani domu: „[...] Ślązaczka nauczona w domu gospodarności jest dobrą i zaradną dysponentką domowych funduszy. Dom jest zadbany, schludny i czysty [...]. Dominującą rolę w rodzinie odgrywał ojciec. Była to rodzina typowo patriarchalna. Matka była instancją łagodzącą wszelkie zatargi rodzinne, ale niepodważalnym autorytetem był ojciec”⁶.

Jednak pełniona przez niego, niemal wyłącznie instrumentalna, rola stawiała go poza najistotniejszymi sferami codziennego, wewnętrznego życia rodziny takimi, jak: prowadzenie gospodarstwa domowego, stałe kontakty z członkami rodziny, wychowanie dzieci. W tych sferach rodzin-nej egzystencji dominowała matka. Elżbieta Górnikowska-Zwolak twier-dzi wręcz, że „w tradycyjnej górnośląskiej rotwier-dzinie robotniczej kobieta pełniła tylko jedną funkcję: domowo-rodzinną”⁷. W jednej z zamieszczo-nych w książce tej autorki wypowiedzi Ślązaczek czytamy: „[...] Matka nigdy nie podniośli głosu na łojca. Dostawali wszystkie piniondze, co oj-ciec zarobili i łonego nic wiyncy niy łobchodziyło. Niy pytoł się cy jesce mo, abo i wiela mo. Łon doł, co mioł i żondoł mieć uwarzone i posprząta-ne. Czasym się i zdarzało, że matka se popłakali w koncie, bo życie było ciynżkie, a żodyn nom niy pomogoł”⁸.

W tego typu rodzinie większość zadań związanych z codziennymi czyn-nościami gospodarskimi (zakupy, pranie, prasowanie, gotowanie, sprząta-nie itp.), opieką i wychowasprząta-niem dzieci oraz gospodarowasprząta-niem codziennym budżetem domowym spoczywała na kobiecie, przede wszystkim na żonie- -matce. Ona także miała monopol na wytwarzanie domowego ciepła, po-zytywnej atmosfery uczuciowej, a co za tym idzie — integrujących rodzi-nę więzi pomiędzy jej członkami. Na niej spoczywała niemal wyłączna odpowiedzialność za całą rodzinę zarówno w aspekcie zdrowotnym, so-cjalizacyjno-wychowawczym, emocjonalnym, jak też gospodarczym. Re-alizowany w rodzinach śląskich tradycyjny model męża powodował wy-łączenie go z najistotniejszych sfer domowego życia, które stawały się

6 Górny Śląsk w oczach Górnoślązaków. Red. J. Wódz. Katowice 1990, s. 130.

7 E. Górnikowska-Zwolak: Szkic do portretu Ślązaczki. Refleksja feministyczna.

Katowice 2000, s. 93.

8 Ibidem, s. 227.

4 Rodzina…

domeną żony. Konsekwencją tego był „wzrost znaczenia jej roli jako wio-dącej i właściwie nadrzędnej w stosunku do roli ojca. W ten sposób mat-ka staje się osobą najważniejszą w domu i w bezpośrednich stosunmat-kach z dziećmi i to ona pełni główną funkcję integracyjną w rodzinie”⁹. Można się zastanawiać, czy pomimo formalnie patriarchalnego charakteru ślą-skiej rodziny, za tą ogromną odpowiedzialnością spoczywającą na kobie-cie nie podążała faktyczna, „codzienna” władza w domu¹⁰.

Dzieci już od najmłodszych lat były wdrażane i przyuczane do zadań, jakie zgodnie z ich płcią miały w przyszłości realizować w swoich wła-snych rodzinach prokreacyjnych. Chłopcy wcześnie rozpoczynali pracę zawodową, a proces ich socjalizacji służył przygotowaniu do roli żywicie-la rodziny. Stąd też rzadko byli włączani do prac domowych czy opieki nad młodszym rodzeństwem. W przeciwieństwie do chłopców dziewczę-ta bardzo wcześnie pomagały w zajęciach „kobiecych”: szyjąc, sprządziewczę-tając, pomagając matce w gotowaniu czy troszcząc się o młodsze dzieci. Uczy-ły się w ten sposób odgrywania roli żony i matki, zgodnie z modelem obo-wiązującym w lokalnej społeczności.

Od drugiej połowy XX wieku możemy mówić o licznych przeobraże-niach dokonujących się w życiu i funkcjonowaniu rodziny. Coraz bar-dziej traci ona swój instytucjonalny charakter. Zanika jej nadrzędność w stosunku do indywidualnych potrzeb i pragnień jednostek, a zaczyna przekształcać się, jak podkreśla Antonina Kłoskowska, w związek opie-rający się na zasadzie dużo bardziej zindywidualizowanych i egalitar-nych relacji, zaspokajając w pełniejszy sposób potrzeby psychiczne swo-ich członków¹¹. Społeczne role w ramach rodziny nie są współcześnie dokładnie sprecyzowane i nie wymaga się od jednostek tak bezwzględ-nego ich wypełniania. W rodzinach, które są określane jako nowocze-sne, nie przestrzega się już rygorystycznie podziału domowych obo-wiązków¹². Zmiany te zostały w znacznym stopniu wymuszone podję-ciem pracy zawodowej przez kobiety, które współcześnie stanęły wobec sprzeczności między wymogami rynku związanymi z pracą zawodową a rolami rodzinnymi. Z jednej strony rynek pracy żąda od nich mobil-ności i dyspozycyjmobil-ności, nie uwzględniając przy tym osobistej sytuacji jednostek, z drugiej strony małżeństwo i rodzina również wymagają po-święcania czasu, realizacji konkretnych obowiązków i zadań¹³.

9 W. Mrozek: Górnośląska rodzina robotnicza..., s. 170—171.

10 L. Dyczewski: Zmiany w spójności więzi międzypokoleniowej w rodzinie. W: Prze-miany rodziny polskiej. Red. J. Komorowska. Warszawa 1975.

11 A. Kłoskowska: Kultura masowa. Warszawa 1983, s. 135—136.

12 Z. Tyszka: Rodzina we współczesnym świecie. Poznań 2002, s. 32.

13 A. Kwak: Rodzina w dobie przemian. Małżeństwo i kohabitacja. Warszawa 2005, s. 27.

ty chcąc lub musząc z różnych względów sprostać tym wyzwaniom, naj-częściej automatycznie wywołują zmiany w swych rolach rodzinnych i podziale obowiązków w gospodarstwie domowym. W takich rodzinach czynności związanych z prowadzeniem domu czy opieką nad dziećmi coraz częściej podejmują się na zmianę oboje małżonkowie, w zależno-ści od sytuacji, wolnego czasu, ochoty czy kompetencji, a odbywa się to bez ujmy dla żadnej ze stron.

Zmiany w strukturze rodziny, w modelach ról społecznych oraz przy-pisywanych im obowiązkach domowych od wielu lat są obserwowane także na Śląsku¹⁴. Przemiany te już niemal ćwierć wieku temu wyraź-nie dostrzegali sami Górnoślązacy, opisując je w ten sposób: „[...] Dzisiej-si Ślązacy nie są już zbiorowiskiem jakiejś monokultury, ich zachowania są różnorodne. Wszelkie przejawy dawnej tradycji uległy rozluźnieniu i nie w każdym domu są obecnie tak troskliwie pielęgnowane. Dzisiejsza Ślązaczka jest na ogół kobietą czynną zawodowo, realizującą się w pracy i legitymizującą często dyplomem wyższej uczelni czy solidnym przygo-towaniem do zawodu przez szkołę średnią”¹⁵.

Wyniki otrzymane w trakcie realizacji projektu „Family in Tradition and Modernity” pozwoliły odpowiedzieć na pytanie, na ile tradycyjny, oparty na zgodnym z płcią podziale pracy w gospodarstwach domowych, model rodziny nadal się utrzymuje. Można założyć, że małżonkowie co-raz częściej w sposób racjonalny i optymalny dla funkcjonowania rodzi-ny w konkretnej sytuacji dokonują wyborów, jakie zadania mają wyko-nać poszczególni członkowie, a w rodzinach nie obowiązuje już sztywny podział obowiązków ze względu na płeć czy odgrywaną rolę społeczną.

Zmiany w podziale zadań wiążą się z przemianami w strukturze rodziny i sposobem wypełniania przez nią swych funkcji.

Wnioskując jednak na podstawie otrzymanych wyników, codzienny-mi obowiązkacodzienny-mi w gospodarstwie domowym są obciążone ciągle przede wszystkim kobiety i to bez względu na to czy pracują zawodowo, czy też pełnią tylko funkcję gospodyń domowych. Właściwie tendencję tę po-twierdza od lat większość polskich badań: fakt aktywności kobiet w sfe-rze zawodowej zasadniczo nie wpływa na ograniczenie wykonywanych przez nie obowiązków rodzinno-domowe¹⁶. Niemal we wszystkich gospo-darstwach domowych przebadanych na terenie Rybnika i okolic przede wszystkim kobiety zajmują się praniem (aż 83,4%); mężczyźni są głów-nymi wykonawcami tej czynności tylko w 2,8% rodzin. Kobiety nadal

14 Por.: W. Mrozek: Górnośląska rodzina robotnicza...

15 Górny Śląsk w oczach..., s. 132.

16 Por. A. Kotlarska-Michalska: Przemiany rodzinnych ról kobiecych w okresie transformacji ustrojowej. W: Współczesne rodziny polskie — ich stan i kierunek przemian.

Red. Z. Tyszka. Poznań 2001, s. 95.

4*

utrzymują swą dominację w kuchni; to one w większości domów gotują posiłki dla domowników (76,4%), a mężczyźni czynią to zaledwie w 5,4%

gospodarstw (por. wykres 2.1).

10 20 30 40 50 60 70 90 80

0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

[%]

żona/partnerka mąż/partner inni

Wykres 2.1. Dominujący udział jednego z małżonków (partnerów) w czynnościach zwią-zanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego

1 — zakupy; 2 — sprzątanie; 3 — gotowanie; 4 — pranie; 5 — prasowanie; 6 — płatności; 7 — interesy; 8 — ogród;

9 — koszenie; 10 — zwierzęta; 11 — naprawy; 12 — zmywanie; 13 — śmieci Źródło: Badania w ramach projektu „Family in Tradition and Modernity”.

Matki-żony najczęściej robią też zakupy (65,2%), choć mężowie w co-raz większej liczbie rodzin przejmują tę czynność — w 15% lub obowią-zek ten jest dzielony pomiędzy dwie osoby w 11,2% rodzin. Nieco mniej-szy odsetek respondentek w sposób wyłączny zostaje obciążonych zmy-waniem naczyń — 57,2%. W to zajęcie są zaangażowani nierzadko rów-nież inni domownicy. Mąż zmywa naczynia w 9% badanych gospodarstw, córka — w 9,6%, dwie, trzy osoby lub wszyscy — w 16%. Istnieje tu jed-nak ciekawa prawidłowość — po matce najczęściej córka wykonuje tę czynność, syn obciążony jest nią tylko w 1,8% gospodarstw. Wskazuje to na dość typowo kobiecy charakter tej czynności.

Podobną tendencję łatwo zauważyć w przypadku prasowania i sprzą-tania. Obowiązek wykonywania tego zadania spada głównie na kobiety.

W 70,4% domów prasują żony-matki, a córki przejmują go w 11%. Jest to spory odsetek, zważywszy, iż przeważnie mężowie prasują w 5% ro-dzin, a synowie — jedynie w sporadycznych wypadkach (1%). Sprzątanie także należy wyraźnie do kobiet. Osobami najczęściej wykonującymi tę

czynność jest znowu żona-matka (62,8%) lub córka (9,8%). Taki podział prac domowych nie zależy od wykształcenia małżonków, wieku, miejsca zamieszkania czy innych zmiennych.

Sytuacja, w której większość obciążeń związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego spoczywa na kobietach, od lat pozostaje wła-ściwie niezmienna. Dzieje się tak pomimo deklarowanej przez większość społeczeństwa aprobaty dla partnerskiego modelu małżeństwa. Przykła-dowo, rezultaty analogiczne do wyników otrzymanych na terenie Ryb-nika i okolic uzyskano w ogólnopolskich badaniach przeprowadzonych w latach 90. Wynikało z nich, że czas poświęcany przez kobiety na zaję-cia domowe okazał się trzykrotnie dłuższy niż czas poświęcany na te pra-ce przez mężczyzn, a niemal wyłączną domeną kobiet było pranie, praso-wanie, gotowanie i naprawa odzieży. Obciążenie pracami domowymi ko-biety odczuwały przy tym jako znaczne¹⁷.

Bardzo zbliżony podział obowiązków w gospodarstwie domowym za-obserwowano także w badaniach przeprowadzonych w ramach projektu

„Family In Tradition and Modernity” na Węgrzech — w Szeged i okoli-cach, w Czechach — w Hradec Králové i na Słowacji — w Nitrze. Można wręcz powiedzieć, iż na kobietach spoczywają takie same obowiązki, nie-zależnie od regionu objętego badaniami. W przeważającym stopniu mat-ki-żony są obciążone codziennymi czynnościami związanymi z prowadze-niem gospodarstwa domowego. Przykładowo, w rodzinach zamieszka-łych w Szeged sprzątaniem zajmują się głównie kobiety; dzieje się tak aż w 90,33% domów. Podobnie jest w Hradec Králové — w 81,3% i w Nitrze

— w 53,0%. Z identyczną niemal sytuacją mamy do czynienia w przypad-ku zaprzypad-kupów (odpowiednio: 78,43%, 64,5%, 49,6%), gotowania (91,93%, 82,7%, 64,8%), zmywania (85,32%, 61,8%, 43,3%), prasowania (89,27%, 85,4%, 64,5%) czy prania (93,03%, 86,7%, 71,9%). Mężczyźni tylko w nie-wielkim procencie gospodarstw domowych przejmują te obowiązki i to bez względu na to czy rodziny mieszkają w mieście, czy na terenach wiej-skich¹⁸.

Wyniki badań rybnickich pokazały, że opieka nad dziećmi oraz kwe-stie związane z ich nauką również spadają w większości na barki matek (wykres 2.2).

17 D. Duch-Krzysztoszek: Relacje między pracą domową a zawodową. W: Kobie-ty i ich mężowie. Studium porównawcze. Red. J. Sikorska. Warszawa 1996, s. 94—97.

18 Por.: L. Lippay: Family habbits. In: Tradition and modernity in the lifestyle of the families of the Visegrad countries. Ed. Z. Benkő. Szeged 2007, s. 104—105; B. Kraus, I. Jedličková: National Research report from the Czech Republic. In: Tradition and mo-dernity…, s. 297—280; J. Majerčíkova, R. Bednarik, M. Štrobová: Family functions by holding contacts, mutual assistance and customs observations. In: Tradition and mo-dernity…, s. 345—346.

pomoc w zadaniach spacery z dziećmi odprowadzanie do przedszkola/szkoły żona/partnerka mąż/partner inni

0 5 10 15 20 25

[%]

Wykres 2.2. Podział obowiązków związanych z opieką i wychowaniem dzieci ze względu na głównego wykonawcę czynności

Źródło: Badania w ramach projektu „Family in Tradition and Modernity”.

To one przede wszystkim odprowadzają dzieci do przedszkola czy szkoły, jeśli istnieje taka potrzeba (matki — 12,4%, a ojcowie — 4,4%), chodzą z nimi na spacery (matki — 17,2%, ojcowie — 6,2%, obowiązek dzielony między dwie osoby — 10,6%) i pomagają dzieciom w odrabia-niu zadań, w nauce (matki — 21,8%, a ojcowie — 6,2%). Realizacja funk-cji opiekuńczej i wychowawczej, wraz z łączącą się z nią odpowiedzial-nością, przypada więc także — choć może nie w tak dominujący spo-sób — żonom-matkom. Niektóre badania ogólnopolskie wskazują, że sy-tuacja w zakresie włączania się mężczyzn w opiekę nad dziećmi powo-li się zmienia¹⁹. Coraz częściej ojcowie uczestniczą w obowiązkach opie-kuńczych, choć czas poświęcany na te czynności przez mężczyzn nadal jest znacznie krótszy od czasu poświęcanego na nie przez matki. Zna-mienne wydają się przemiany zachodzące w świadomości młodszych po-koleń. Świadczy o nich fakt deklarowanej przez obie płcie potrzeby włą-czania się ojców w proces opieki i wychowania, szczególnie w przypad-ku pracy zawodowej kobiet²⁰. W praktyce jednak, szczególnie na tere-nach kulturowo związanych z Górnym Śląskiem, pomimo podkreślania przez małżonków takiego samego stopnia odpowiedzialności za opiekę

19 D. Duch-Krzysztoszek: Relacje między pracą..., s. 95.

20 G. Firlit-Fesnak: Kobiety i mężczyźni w rolach rodzinnych i zawodowych; ma-rzenia o partnerstwie a żywotność tradycji. W: Partnerstwo w rodzinie i na rzecz rodziny.

H. Żeglicka. Warszawa 1997, s. 29.

nad dziećmi i ich wychowanie, zadania te obciążają w dalszym stopniu przede wszystkim matkę²¹.

Sytuacja w rodzinach węgierskich, czeskich czy słowackich nie od-biega od rzeczywistości polskiej. W pozostałych krajach wyszehradz-kich w dziedzinie opieki i wychowania dzieci również dominują kobiety.

W większości badanych gospodarstw to na nie spada główny ciężar zwią-zanych z tym obowiązków, analogicznie do większości „typowo kobiecych zajęć”. Dzieje się tak w każdym z badanych obszarów, bez względu na miejsce zamieszkania — miasto lub wieś²².

W przypadku czynności wiążących się z prowadzeniem gospodar-stwa domowego i realizacją funkcji opiekuńczo-wychowawczej, przy-padającej głównie kobietom, wyraźnie można zauważyć ich „dziedzi-czenie”, wynikające w dużej mierze z określonego sposobu socjaliza-cji w rodzinie i wyuczonego przejmowania ról społecznych „po linii żeń-skiej”. Matkom pomagają przeważnie córki. Wskazywałoby to na trady-cyjny charakter podziału zadań w sporej części badanych rodzin.

Mężowie, jak pokazują wyniki badań otrzymane w Rybniku, niezbyt często włączają się w prace domowe. Sami zresztą się do tego niejedno-krotnie przyznają, choć ich ocena aktywności domowej wygląda, jak moż-na to wyczytać z wyników wielu sondaży, bardziej optymistycznie niż przedstawiają to ich żony²³. Nie budzi natomiast wątpliwości fakt, o któ-rym mówią także ankietowane kobiety, że niektóre, choć mniej liczne i rzadziej wykonywane obowiązki spoczywają przede wszystkim na męż-czyznach. Są to takie czynności, jak: wynoszenie śmieci, koszenie trawy czy różne drobne naprawy. Wynoszenie śmieci stanowi obowiązek mę-żów-ojców w 35,8% rodzin, synów w 22,4%, przy wyraźnie mniejszych odsetkach kobiet wykonujących tę czynność (żony-matki — 17,2%, córki

— 6,4%). Trzeba w tym miejscu zaznaczyć, że jest to podstawowy obowią-zek, który w tak dużym procencie domów powierza się synom. Wydaje się on „wpisany” we współczesną rolę dziecka płci męskiej na Śląsku i praw-dopodobnie w ogromnej większości polskich rodzin. Trawę w ogródku mę-żowie koszą w 31,2% gospodarstw, synowie w 12,4%, przy nikłym przej-mowaniu tej funkcji przez kobiety (żony — 3,8%, córki — 2,2%). Wymie-nione czynności okazują się typowo męskie i chłopcy są wdrażani do nich od młodości. Można także wskazać na prace całkowicie zmonopolizowa-ne przez mężów-ojców. Są to wszelkiego rodzaju naprawy, dokonywazmonopolizowa-ne w gospodarstwie domowym. Przede wszystkim mężczyźni zajmują się

21 I. Bukowska-Floreńska: Rodzina na Górnym Śląsku..., s. 84.

22 Por.: L. Lippay: Family..., s. 104—105; B. Kraus, I. Jedličková: National..., s. 297—280; J. Majerčíkova, R. Bednarik, M. Štrobová: Family functions..., s. 345—

346.

23 I. Bukowska-Floreńska: Rodzina na Górnym Śląsku..., s. 28.

tego typu pracami w 72% domów (żony-matki — 8,4%, synowie — 5,8%, córki — 2%).

Analogicznie, lub bardzo podobnie, przedstawia się sytuacja w ro-dzinach mieszkających w pozostałych badanych regionach krajów wy-szehradzkich. Tam także wyżej wymienione czynności stanowią dome-nę mężczyzn lub przynajmniej podział obowiązków jest bardziej wyrów-nany. Przykładowo, naprawy domowe kobiety wykonują najczęściej je-dynie w 16% gospodarstw w rejonie Szeged, w 13% w Hradec Králové i w 10,7% w Nitrze, przy znacznie większym procencie rodzin, w któ-rych obowiązek ten spoczywa na barkach mężów-ojców. Zbliżoną sytu-ację obserwujemy, jeśli chodzi o koszenie trawnika. Natomiast tak „ty-powo męskie” zajęcie, jakim dla śląskich rodzin wydaje się wynoszenie śmieci, niekoniecznie jest tak pojmowane w pozostałych krajach. W ro-dzinach węgierskich w 42% domów zajmują się tym kobiety, w czeskich

— w 31% (mężczyźni tylko w 25,6%), w słowackich — w 18,4% (mężczyź-ni — w 15,6%)²⁴. Można wobec tego mówić o pewnych, choć bardzo nie-wielkich, różnicach w podziale obowiązków związanych z rolami pełnio-nymi w rodzinie pomiędzy regionami objętymi badaniami.

Oprócz obowiązków, które w przeważającej większości badanych

Oprócz obowiązków, które w przeważającej większości badanych