Pojęcie i skutki inwestycji portfelowych dla kraju goszczącego

Inwestycja portfelowa dokonywana jest przez zakup papierów wartościowych (obligacji, bonów skarbowych) emitowanych przez Skarb Państwa lub zakup ak-cji firmy, bez chęci bezpośredniego angażowania się w kierowanie czy zarządza-nie przedsiębiorstwem1. Inwestor zadowala się realizacją zysków, nie angażując innych aktywów (technologii, innowacji czy nowoczesnych metod zarządzania). Może mieć ona formę inwestycji udziałowej lub dłużnej. Istotą inwestycji udzia-łowej jest udostępnienie kapitału w zamian za prawo własności podmiotu emi-tującego instrument finansowy i udział w jego dochodach w postaci dywidendy. Z kolei inwestycje dłużne polegają na czasowym udostępnianiu środków finan-sowych w zamian za określone płatności, głównie w postaci oprocentowania. Podstawowym celem inwestycji udziałowej jest osiągnięcie wyższego zysku przez lokowanie funduszy w przedsiębiorstwie oferującym taką możliwość. Kupując dłużne papiery wartościowe, inwestorzy mogą zyskać na różnicach w oprocen-towaniu tych walorów czy wahaniach kursu walutowego. Obie formy są również próbą dywersyfikacji portfela inwestycyjnego. Z tego też powodu inwestycje port-felowe mają charakter krótkoterminowy oraz charakteryzują się dużą mobilnością i małą stabilnością2.

Inwestorzy dość szybko reagują na aktualne i przewidywane zmiany w kraju przyjmującym kapitał z uwagi na:

– realizowaną aktualnie politykę gospodarczą, determinowaną przez zmiany stóp procen towych, poziom deficytu i długu publicznego,

– zmiany ocen gospodarki dokonywanych przez instytucje ratingowe, – wydarzenia na światowych rynkach finansowych,

– dynamikę wzrostu.

Istotnymi przyczynami przepływu kapitału spekulacyjnego mogą być także: – poszukiwanie większego dochodu, niż daje dochód z lokaty bankowej, – ucieczka przed spadkiem wartości pieniądza,

– poszukiwanie bezpiecznego miejsca dla inwestycji w związku z napięciami polityczno-społecznymi,

1 M.A. Weresa, Skutki inwestycji zagranicznych dla gospodarki kraju przyjmującego – do-

świad czenia Polski, w: Rola inwestycji zagranicznych w gospodarce, „Zeszyty BRE Bank-CASE”

2002, nr 62.

2 G. Ancyparowicz, Wpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych na wzrost polskiej

– awersja do ryzyka, która wymusza konieczność dywersyfikacji portfela in-westycyjnego, czyli jego rozproszenie w czasie i przestrzeni3.

Jako najważniejsze determinanty w zakresie rozmiarów i struktury zagra-nicznych inwestycji portfelowych w literaturze wymienia się również:

– stabilność makroekonomiczną kraju przyjmującego oraz kraju, z którego pochodzą podmioty inwestujące (duża stabilność lub jasno wyznaczony kierunek reform zwiększa skłonność do inwestycji zarówno w papiery dłużne, jak i udzia-łowe),

– poziom i dynamikę stóp procentowych na rynku lokaty, a także na rynkach międzynarodowych (wzrost stopy procentowej w kraju przyjmującym wobec sto-py w kraju inwestora najczęściej zwiększa rentowność inwestycji w dłużne papie-ry wartościowe),

– wahania kursu walutowego, a w szczególności zagrożenie kryzysem płyn-ności oraz zdolność do obrony kursu walutowego przez kraj goszczący (ma to szczególne znaczenie w przypadku papierów dłużnych),

– ogólny poziom ryzyka inwestycyjnego w kraju lokaty i jego wiarygodność (inwestycje w akcje i udziały spółek potwierdzają zaufanie do gospodarki kraju przyjmującego)4.

Czynniki te decydują o skali, kierunku i strukturze inwestycji portfelowych, wywierając istotny wpływ na funkcjonowanie gospodarek poszczególnych kra-jów. Biorąc pod uwagę ich krótkookresowy i spekulacyjny charakter oraz możli-wość nagłego wycofania kapitału z kraju goszczącego, może się to przyczynić do zwiększenia ogólnego ryzyka prowadzenia działalności gospodarczej i zawiro-wań w gospodarce tego kraju.

Zagraniczne inwestycje portfelowe wywierają istotny wpływ na gospodarkę kraju, do którego napływają. Wpływ ten jest wielokierunkowy, ale nie można jednoznacznie powiedzieć, że jest on korzystny.

Skutki inwestycji portfelowych dla gospodarki kraju goszczącego można roz-patrywać w kilku aspektach. Pierwszy z nich dotyczy możliwości uzupełnienia niedoboru kapitału krajowego. Ma on szczególne znaczenie w gospodarkach roz-wijających się lub przecho dzących transformację ustrojową, w których niedobór kapitału jest bardzo odczuwalny i skorzystanie ze źródeł zagranicznych może być jedynym możliwym rozwiązaniem. Kapitał zagraniczny wspiera tym samym

3 Racjonalna polityka zróżnicowania portfela inwestycyjnego tłumaczy teoria portfolio, która

zakłada, że spadkowi stopy zysku części inwestycji towarzyszy wzrost stopy zysku pozostałych. In-westor może osiągnąć wyższy zysk przy danym ryzyku lub daną stopę zysku przy niższym ryzyku. Por. A. Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2001, s. 123 i 140.

4 G. Górniewicz, Konsekwencje międzynarodowych przepływów kapitału dla gospodarki świa-

towej ze szczególnym uwzględnieniem Polski, Wyd. Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego,

Byd-goszcz 2007, s. 152-153; T.T. Czerwińska, Zagraniczne inwestycje portfelowe na rynku dłużnych

papierów wartościowych w Polsce, w: Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce, red. W.

ekspansję inwestycyjną kraju lokaty5. Jednak z kapitału spekulacyjnego korzysta nierzadko budżet państwa, finansując bieżącą działalność, co niesie wiele niebez-pieczeństw. Najważniejsze z nich polega na tym, że nadmierne zadłużenie pań-stwa może spowodować utratę zdolności do jego obsługi. Inwestorzy portfelowi w obawie przed ryzykiem mogą zechcieć pozbyć się papierów dłużnych, co spo-woduje spadek ich cen, a tym samym obniżenie wiarygodności emitenta.

Drugi obszar wpływu inwestycji portfelowych na gospodarkę jest związany z kształ towaniem się kursu walutowego kraju przyjmującego. Rządy pragnące przyciągnąć kapitał zagraniczny stosują politykę liberalizacji rynku finansowego, która umożliwia swobodny przepływ kapitału pomiędzy krajem rynku wscho-dzącego a zagranicą oraz deregulację gospodarki. Istotnym elementem tej poli-tyki jest utrzymanie relatywnie wysokiej stopy procentowej, ograniczanie inflacji oraz stabilizacja kursu waluty krajowej. Działania te przyczyniają się do napływu kapitału zagranicznego w postaci inwestycji portfelowych, co powoduje jednak wzrost kursu waluty krajowej, osłabiając konkurencyjność gospodarki oraz przy-czyniając się do obniżenia eksportu i pogorszenia bilansu obrotów bieżących. Równocześnie ze względu na wysokie stopy procentowe w kraju przyjmującym kapitał zaczyna wzrastać zadłużenie zagraniczne przedsiębiorstw i wiele z nich bankrutuje. Sytuacja gospodarcza zaczyna być negatywnie odbierana przez pod-mioty działające na rynkach międzynarodowych, co w sytuacji wysokiej awersji do ryzyka może przynieść nagłe wycofanie się kapitału krótkoterminowego z kra-ju i dewaluację waluty krajowej. Konsekwencją tego są wyższe koszty obsługi zadłużenia zagranicznego, co z reguły prowadzi do spadku aktywności gospodar-czej, a nawet recesji6. Zatem przeplatające się okresy aprecjacji i deprecjacji wa-luty kraju lokaty są najczęściej związane z operacjami speku lacyjnymi i z reguły prowadzą do kryzysu walutowego.

Napływ kapitału spekulacyjnego przynosi także korzyści. Obecność inwestorów zagranicznych na rynku finansowym kraju przyjmującego pozwala na rozwój tego rynku poprzez wzrost wolumenu transakcji, a konkurencja poprawia efektywność jego funkcjono wania. Transakcje przebiegają szybciej, sprawniej i bezpieczniej. Zwiększa się wiarygodność kraju na arenie międzynarodowej i stymulowany jest jego dalszy rozwój. Nagły znaczny odpływ kapitału, wynikający np. z działań spe- kulacyjnych inwestorów zagranicznych, może jednak wywołać trudne do prze-widzenia zakłócenia w funkcjonowaniu rynku finanso wego i zwiększenie ryzyka prowadzenia działalności gospodarczej.

Można więc powiedzieć, że z uwagi na cechy inwestycji portfelowych do pod- sta wowych skutków ich napływu do gospodarki kraju przyjmującego zalicza się:

5 Według koncepcji konwergencji Walta W. Rostowa kraje nieposiadające wystarczających za-

sobów ro dzimego kapitału mogą zdynamizować swój rozwój ekonomiczny dzięki napływowi in-westycji zagranicznych.

– zmiany podaży kapitału na rynku krajowym,

– rozwój rynku finansowego i zwiększenie jego konkurencyjności, – zmiany w kursie walutowym kraju przyjmującego,

– możliwość wystąpienia ryzyka kursowego w efekcie zadłużenia Skarbu Państwa7.

Szczególnie ryzykowne dla stabilizacji gospodarki kraju goszczącego może być wystąpienie kryzysu walutowego.

2. Zaangażowanie kapitału zagranicznego w Polsce