POLITYKA CELNA I TRAKTATOWA - Polityka gospodarcza Lubeckiego (1821-1830)

R O Z D Z IA Ł I

O G Ó L N Y S Y S T E M A T C E L N Y K R Ó L E S T W A POLSKIEGO

System at celny K ró le s tw a Polskiego w y n ik a ć m ia ł z posta

nowień tr a k ta tu wiedeńskiego, k tó r y m s tro n y zobow iązały się zapewnić p ro w in c jo m p o ls k im „ u ż y t k i z źródeł bogactwo ich sta now iących, t. j. w rócić p ro w in c jo m p o ls k im korzyści, ja k ie w y n i

ka ją z h a ndlu , przem ysłu, u ła tw ie n ia k o m u n ik a c ji i t. d., korzyści, któ re ro zd zia ł k ra ju c z y n ił d o tą d niepod obnem i” ').

D obrodziejstw a te zastrzeżone zostały d la P o ls k i z r. 1772, obejm ującej 12.000 m il. kw . R ozw inięcie je d n a k zasad tr a k ta tu wiedeńskiego powierzone zostało osobnej k o m is ji, k tó re j zadanie polegało na nakreślaniu granic u dzielon ym p rz y w ile jo m . W w y n ik u o d b y ty c h rokow ań w te j sprawie k ry s ta liz o w a ły się stosunki celne K ró le stw a , a p rzew lekłe p e rtra k ta c je d o p ro w a d ziły do podstaw ow ych przepisów, o b ję ty c h k o n w e n cja m i: ro s y js k o -a u s trja - cką z 17.V I I I . 1818 r. oraz ro syjsko -p ru ską z 19.X I I t. r. * 2).

K o n w e n c ja p e te rs b u rs k a z 1818 r. n a zw a n a o fic ja ln ie „ A k t e m d o p e łn ia ją c y m do t r a k t a t u z 3-go m a ja 1815 r. e tc .” z a w ie ra ła p rz e p is y o w o ln ości ż e g lu g i (a rt. 2), o w o ln o ś c i h a n d lu (a rt. 3) i u s ta n o w iła cło w cho do w e oraz k o nsu m o w e od w y ro b ó w ln ia n y c h ,

p ^ ł A .S .J .K .R z .P . i S. „ A k t a tyczące się T ra k ta tó w i K o n w e n c y j” ' 2) S m o l k a , j. w, t. I I , str. 334.

w e łn ia n y c h , s k ó rz a n y c h e tc. (a rt. 4.), u s ta la ją c w a r u n k i t r a n z y t u (a rt. 5) i in n e , d o tyczą ce w o ln e j w y m ia n y 3). K o n w e n c ja t a m ia ła doniosłe znaczenie d la s to s u n k ó w g o sp o d a rczych K r ó l. K o n g r., a lb o w ie m z je d n e j s tr o n y u re g u lo w a ła s y s te m a t c e ln y m ię d z y K ró le s tw e m a P ru s a m i, z d ru g ie j s tr o n y — m ię d z y K ró le s tw e m a C esarstwem . W s to s u n k a c h K ró le s tw a z P ru s a m i b y ła ona n a d a l p ro te k c jo n is ty c z n ą i ro z p ro s z y ła ilu z je d o b ro d z ie js tw k o n gresu w iedeńskiego. W s to s u n k u do C esarstw a p o c ią g n ą ła za sobą — u k a z e m z d. 15.X . 1819 r. — w łącze nie t e r y t o r ju m K ró le s tw a do' o bsza ru celnego Im p e r ju m R o s y js k ie g o . U k a z te n z a p ro w a d z ił n o w y s y s te m a t c e ln y od 1.1. 1820 r. t a k w C esarstw ie ja k i w K r ó le s tw ie , o p ie ra ją c y się na je d n o s ta jn o ś c i o p ła t c e ln y c h w. obu kra?

ja c h , u s ta n a w ia ją c , a b y w sze lkie to w a r y i rz e c z y sp ro w a d zan e z z a g ra n ic y b y ły p rzepuszczane „ n a zasadzie o g ó ln e j t a r y f y po u s k u te c z n ie n iu r e w iz ji i o p ła ty p rzepisanego cła bez w y łą c z e n ia do ja k ic h osób należeć b ę d ą ” 4). L in ję g ra n ic z n ą m ię d z y K r ó le s tw e m 'a C e sa rstw e m ‘ zn ie sion o, k o m o ry p rz e s u n ię to na g ra n ic ę za c h o d n ią K ró le s tw a . P o g ra n icze K ró le s tw a z C esarstw em p o s ia d a ło 9 k o m ó r ,,k o n tr o ln y c h ” , k tó re w ra z z k o m o ra m i n a lą d z ie od P ru s , G a lic ji, W o ło s z c z y z n y , P o lą g i oraz łą c z n ie z 13 r o s y j- s k ie m i k o m o ra m i n a z e w n ę trz n y c h g ra n ic a c h K ró le s tw a p o z o s ta w a ły p o d za rzą de m u tw o rz o n e g o w W a rs z a w ie W y d z ia łu R o s y j

skiego D e p a rta m e n tu Celnego i H a n d lo w e g o . N a g ra n ic y z e w n ę trz n e j b y ło p ró cz k o m ó r ro s y js k ic h 13 k o m ó r p o ls k ic h , k tó re p o b ie r a ły o p ła t y od to w a ró w w c h o d z ą c y c h , do K ró le s tw a , na p o trz e b y lu d n o ś c i k ra jo w e j, ro s y js k ie k o m o ry p o b ie ra ły zaś o p ła t y od to w a ró w z a g ra n ic z n y c h , d la R o s ji s p ro w a d z a n y c h 5).

K o n w e n c ja z A u s t r ją s k ła d a ła się z 28 a r ty k u łó w , z a w ie ra ją c y c h a na logiczne p rz e p is y o w o ln e j żegludze, o h a n d lu tr a n z y to w y m , o s to s u n k a c h h a n d lo w y c h z K ra k o w e m e t c . 6), n ie o d g ry w a ła je d n a k t a k w a żn e j r o li w ż y c iu g ospodarczem K ró le s tw a ,,

co k o n w e n c ja p e te rs b u rs k a . O s ta tn ia p o z b a w iła K ró le s tw o a u to - n o m ji ce ln ej i zepchnęła je do r o li d ru g o rzę d n e g o k o n tra h e n ta ,

3) A .S .J .K .R z .P . i S. „ A k t a tyczące się T ra k ta tó w i K o n w e n c y j”

P. I . T. 4.

4) A .K .R z .P . i S .D .J.D -N . W y d z ia ł Celny. „ A k t a ogólne T a ry fy Celnej od r-u 1820 do 1822 w łącznie” . P. I I I T. 1.

5) S m o l k a . j . w, t. I I , s tr. 369 — 370.

6) A .S .J .K .R z .P . i S. „ A k t a tyczące się T ra k ta tó w i K o n w e n c y j” . P . I. T. 4.

uzależnionego od u k ła d u stosunków h a ndlo w ych m ię d zy P rusam i a Cesarstwem. C ha ra kte rystyczn e św iatło na los K ró le s tw a po konw encji petersburskie j rzuca ra p o rt K . Rz. P. i S. z 1821 r., w k tó ry m n ie k o rz y s tn y bilans h a n d lo w y z tego ro k u uspra

w ie d liw io n y zostaje w ie lk im n apływ em obcych fa b ry k a tó w . N a w e t śro d ki przedsiębrane dla ożywienia h a n d lu ty lk o w części odpow iedziały celowi, gdyż n iskie o p ła ty wprowadzone w czasie ja rm a rk ó w warszaw skich zachęciły h a n d lu ją cych do im p o rtu w yrobów zagranicznych, a konw encja handlow a z P rusam i za

pew niała o s ta tn im w o ln y wwóz w yro b ó w z w ełny, skór, ln u i k o n o p ij. „ N ie było więc n ic n adzw yczajn ego-— k o n k lu d u je ra p o rt — że g d y te same rzą d y, k tó re k r a j nasz w y ro b a m i fa b ry cznemu za o p a tryw a ły, za ta m o w a ły w yw óz p ro d u k tó w ziem i naszej” . B ila n s h a n d lo w y nie b y ł k o rz y s tn y , co gorsza przepow iadał z u pełne w ytępienie gotow ych pienięd zy, słabo ju ż c y rk u lu ją e y e h 7).

J e s t to okres w k t ó r y m L u b e c k i ro z p o c z y n a sw oje u rz ę d o w anie. F a ta ln e s k u t k i k o n w e n c ji p e te rs b u rs k ie j d a ły się ju ż dobrze we z n a k i C esarstw u, k tó re ra to w a ć się m u s i z e rw a n ie m je j i z a n ie ch a n ie m s y s te m u w *olno-handlow ego. J u ż la te m 1821 r. m u s ia ło K ró le s tw o K o ng reso w e z m ie js z y ć ilość k o m ó r g ra n ic z n y c h , o czem 19-go lip c a t. r. z a w ia d o m ił poseł ro s y js k i w B e r lin ie rz ą d p ru s k i, a 31.V I I t . r. z a k a z a łrz ą d K ró le s tw a w w o z u a r ty k u łó w k o lo n ia l

n y c h i s p ir y tu s u g ra n ic ą lą d o w ą , i m im o in te r w e n c ji w ła d z p ru s k ic h zniesiono 15 k o m ó r g ra n ic z n y c h 8). O d tą d za c z y n a się n o w y okres

7) A .S . J .K .R z .P . i S. „ A k t a R a p o rtó w z działań K . Rz. P. i S.”

P- V I. R. 1.

8) Z i m m e r m a n n . Geschichte der preussisch-deutschen Handelspo

litik . s tr. 66— 7. oraz A .S .J .K .R z .P . i S. „ A k t a ogólne zaprowadzenia oszczędności w w y d a tk a c h ” P. I . 0 . 6.

N a dw uch posiedzeniach nadzw yczajnych R a d y A d m in is tr. d. 27-go oraz 28-go czerwca 1821 r. uchw alono co następuje:

1) Zm niejszenie k o m ó r granicznych i p rzy k o m ó rk ó w stosownie do zasad w te j m ierze ra p o rte m D e p u ta c ji wskazanych, o ile takow e przed

sięwzięcie bez naruszenia przepisów ko n w e ncji handlow ej z m ocarstw am i ssciennemi zaw artej i z n a le ż y ty m w zględem na potrzebę e k sp o rta cji p ro d u k tó w k ra jo w y c h , będzie m ogło być do s k u tk u doprowadzonem.

2) Obniżenie im p o rta c ji do pew nych ty lk o p ro d u k tó w ta k , iż b y flu id a i to w a ry k o ło n ja ln e nie inaczej, ja k przez k o m o ry wodne do k ra jó w w p ro - wadzonem i być m o g ły etc. W y m ie n io n e z m ia n y uskutecznione b yć m u siały dla względów oszczędnościowych. (A .S .J .K .R z .P . i S. „ A k t a ogólne zaprow adzenia oszczędności w w y d a tk a c h ” P. I . O. 6).

w p o lity c e ce ln ej K ró le s tw a , k tó re p o d k ie ro w n ic tw e m m in is tr a L u b e c k ie g o d ą żyć będzie do s a n a c ji w t y m w zg lę d zie d ro g ą u n ie za le żnie nia się od e k o n o m ic z n e j h e g e m o n ji z a g ra n ic y , od k o s z to w nego p o ś re d n ic tw a , d la d o p ię cia ró w n o w a g i b ila n s u handlow e go . D ążeniem L u b e c k ie g o będzie e ksp a n sja e ko n o m iczn a w k ie r u n k u z d o b y w a n ia r y n k ó w z b y tu , o ż y w ie n ie p ro d u k c ji i pom no żen ie b o g a c tw k ra jo w y c h .

W e w rz e ś n iu 1822 r. p rz e s y ła n am . k r ó l. K . R z . P. i S. d e k re t cesarski z d a tą 1 / 1 3 .V I II. t. r. w p rz e d m io c ie t a r y f c e ln y c h k tó re g o g łó w n ą in te n c ją je s t „ p o tr z e b a u s u n ię c ia s z k o d liw y c h s k u tk ó w w y n ik a ją c y c h z w p ro w a d z e n ia w z b y t w ie lk ie j ilo ś c i to w a ró w z a g ra n ic z n y c h do K r ó l. P o lskie g o , w c h w ili, g d y h a n d e l w y c h o - d o w y tegoż K r ó l. z p o w o d u ś ro d k ó w p rz y ję t y c h przez in n e rz ą d y ście śn io n y z o s ta ł” . 9) N a p rze ło że nie n a m ie s tn ik a p o s ta n o w io n o u re g u lo w a ć s to s u n k i h a n d lo w e K r ó l. z k r a ja m i o bce m i na zasa

d a c h n o w e j t a r y f y o dnośnie do h a n d lu im p o rto w e g o . Co zaś do e k s p o rtu k a ż d y p r o d u k t s u ro w y , z a b ro n io n y do w y w o z u ta r y f a m i C esarstw a z o s ta ł ró w n ie ż z a k a z a n y w t a r y f ie K r ó l. W obec tego, że z P ru s a m i t o c z y ły się w t y m czasie n eg ocjacje h a n d lo w e , u z a le żn io n o od ic h w y n ik u dalsze u s to s u n k o w a n ie się wobec P ru s i z m ia n y w d o ty c h c z a s o w y c h ro zp o rz ą d z e n ia c h p ro h ib ic y jn y c h . Obszernie, n a to m ia s t o m ó w io n a z o s ta ła s p ra w a s to s u n k ó w c e ln y c h z C esarstwem . W a r ty k u le 3 d e k re tu sie rp n io w e g o c z y ta m y , że p ło d y su ro w e o b u p a ń s tw n ie będą p odlegać żadnej o płacie , p ło d y k ra jo w e w y ro b io n e w je d n e m z d w u c h p a ń s tw p odlegać będą p r z y w ch o d zie do d ru g ie g o o pła cie n ie w yższe j n a d 10% , p ło d y za gran iczne w y ro b io n e w je d n e m z d w u c h p a ń s tw p od le ga ć będą p rz y w cho dzie do d ru g ie g o o płacie do 3% . W y r o b y z p ro d u k tó w k ra jo w y c h lu b z a g ra n ic z n y c h o p a trz o n e będą ś w ia d e c tw a m i p o chodzenia. T r a n z y t będzie w o ln y d la o b u p a ń s tw . M a te r ja ły a p te k a rs k ie n ie będą uw ażane za p rz e d m io t h a n d lu . K a ż d e p a ń stw o zachow a w zglę de m d ru g ie g o p rz e p is y u s ta n o w io n e we w ła s n y c h ta ry fa c h . W e d łu g a rt. 4 n a s tę p u ją c e p rz e d m io ty h a n d lu w z a jem nego s ta n o w ić m a ją w y ją t e k : w o ły , k ro w y , b y k i i in n e ro d z a je b y d ła p r z y w y c h o d z ie z R o s ji do K r ó l. podlegać będą opłacie cła u sta n o w io n e g o ta r y f ą Cesarstwa. O d sam ych w o łó w p r z y w y c h o dzie z R o s ji do K r ó l. p o b ie ra n a będzie p oło w a cła u stan ow ion e go

9) A .K .R z .P . i S .D .J .D .N . W y d z ia ł C e lny. „ A k t a O gólne T a r y f y

•C e ln e j” . P . I V . T . 1.

na w o ły , sprow adzone z z a g ra n ic y (§ 1). W y r o b y b a w ełn ia n e b ia łe , fa rb o w a n e i d ru k o w a n e , b a w ełn a p rzę dzo na b ia ła i fa rb o w an a n ię będą m o g ły b y ć w p ro w a d zo n e z K r ó l. do C esarstwa przez 3 la ta . W y r o b y te p rz y w y p ro w a d z e n iu z Ces. do K r ó l.

podlegać będą o płacie 15% (§ 2). C u k ie r ra fin o w a n y n ie będzie m óg ł b y ć w y p ro w a d z o n y z P o ls k i do R o s ji w ciąg u 3 la t , a p rz y w chodzie z R o s ji do P o ls k i p o b ie ra n e będzie cło 2 5% (§ 3). W a r t y k u le 5 -y m zastrzeżone zo stało , że w szelkie p rz e d m io ty , k tó re s ta n o w ią lu b s ta n o w ić będą d o c h ó d w y łą c z n y jed ne go z obu p a ń s tw , będą c a łk o w ic ie z a b ro n io n e do w p ro w a d z e n ia . P o s ta n o w ie n io m t y m w yzn a czo n o t e r m in w y k o n a n ia od 1.1. 1823 r. 10),

N a p o s ie d z e n iu R a d y A d m . z d. 26/11 1822 r. u chw a lo n o z p olecenia cesarza szczegółowe za rzą dze nia , ja k ic h w y m a g a ła z m ia n a t a r y f y c e ln e j. W e d łu g § 1 now a t a r y f a o b o w ią z u ją c a od I I. 1823 r. w y p ie ra s ta rą z r. 1820. W e d łu g § 2 w s z y s tk ie ekspe

d y c je to w a ró w , k tó re b y do d. 31.X I I 1822 r. do g ra n ic k r a ju p rze szły, o db yć się w in n y w e d łu g zasad s ta re j t a r y f y . W e d łu g § 7 c u d z o zie m cy rz e m ie ś łn ic y , fa b r y k a n c i lu b r o ln ic y , s p ro w a d z a ją c y się do k r a ju na sta łe m ie szka n ie , są o b o w ią z a n i do o p ła t c e ln y c h od narzęd zi ic h z a tru d n ie n ia . W e d łu g § 8 Ż y d z i z a g ra n ic z n i m uszą w y k u p y w ać b ile t y celne na p o b y t 30 d n io w y w k r a ju i na g ra n ic y za o p ła tą 15 z ło ty c h z p ra w e m o d n a w ia n ia ic h . W e d łu g § 10 z W . M.

K ra k o w a za bron ion e są do w p ro w a d z e n ia a r t y k u ły z u p e in ie za bron ion e do w p ro w a d z e n ia z in n y c h k ra jó w . W e d łu g § 11 to w a r y tra n z y to w e w in n y uiszczać t y lk o o p ła ty e k s p e d y c y jn e . D alsze p a ra g ra fy u s ta n a w ia ją n a s tę p u ją c e k o m o ry do p o b ie ra n ia i k o n t r o li d och od ów c e ln y c h i do e k s p e d y c ji to w a ró w tr a n z y to w y c h :

a) k o m o ry g ra n ic z n e I i I I rz ę d u

b ) ,, ,, ko nsu m o w e

c) ,, ,, skład ow e

d ) u rz ę d y k o n tro lu ją c e

K o m o r y g ra n ic z n e I rz ę d u w yz n a c z o n o na g ra n ic y P ru s , R o s ji i A u s t r ji, k o m o ry konsum ow 'e — w m ia s ta c h s to łe c z n y c h w o je w ó d z tw , p rz y c z e m w arsza w ska k o m o ra k o n s u m o w a b y ła jednocześnie k o m o rą s k ła d o w ą 11).

10) Tamże.

u ) A .K .R z .P . i S .D .J .D .N . W y d z ia ł C e ln y . „ A k t a O gólne T a r y f C e ln y c h ” P . I V . T . 1.

W o b ja ś n ie n ia c h zasad, p rz y ję t y c h do u k ła d u t a r y f y w cho - dow ej z o b c y c h k r a jó w , w z ię to za p o d s ta w ę 4 g łó w n e k la s y :

1) to w a r y zakazane 2) ,, w y s o k o oclone

3) ,, śre d n ie j o płacie cła ule ga jące 4) ,, le k k ie m cłe m obłożone.

W u s ta n o w ie n iu I k la s y w z ię to p o d uw agę u trz y m a n ie i p o d niesienie fa b r y k k ra jo w y c h , k tó re w e d łu g w ia d o m o ś c i d os ta rc z o - n y c h p rze z K . R z. S. W . i P. co do ilo ś c i i g a tu n k u w y ro b ó w z n a la z ły się ju ż na t y m s to p n iu , że p ro d u k o w a ć za czę ły n a w e t na e k s p o rt. Z a k ła d o m t y m s ta ły na p rze szkod zie to w a r y za gran iczne , k tó r y c h w w óz d la p o m y ś ln o ś c i k r a jo w y c h fa b r y k z o s ta ł z a ka za n y.

Celem u trz y m a n ia w rów n o w a d ze b ila n s u h a n d lo w e g o za liczo no do z a k a z a n y c h ta k ż e a r t y k u ły z b y tk u .

D o I I k la s y za liczo n o to w a r y p od le ga jące trz e m ro d z a jo m ce ł:

1) 100%

2) 7 5% w a rto ś c i to w a ru 3) 5 0%

B y ły to p rz e d m io ty w y ra b ia n e po części w k r a ju , lecz w n ie d o sta te c z n e j ilo ś c i, d la za s p o k o je n ia k o n s u m c ji w e w n ę trz n e j, ja k m a te rje w sze lkie z b a w e łn y i in n e w y ro b y .

D o I I I k la s y n a le ż a ły ró w n ie ż to w a r y o tr o ja k ie j opłacie c e ln e j:

1) 40%

2) 2 5 % w a rto ś c i to w a ru 3) 10%

B y ły to to w a r y n ie w y ra b ia n e w k r a ju .

K la s a I V ro z d z ie lo n a na to w a r y o s ta w k a c h c e ln y c h 1) 6 %

2) 3 % w a rto ś c i to w a ru 3) 1%

d o ty c z y ła to w a ró w „ u s p ra w ie d liw ić się d a ją c y c h o g ó ln ą p o trz e b ą ” , ja k f a r b y i m a te r ja ły fa rb ia rs k ie .

S p ecja lna b y ła t a r y f a d la p ro d u k tó w a p te c z n y c h . W w ó z a r ty k u łó w i p re p a ra tó w w y ra b ia n y c h w k r a ju b y ł z a ka za n y.

W ta r y f ie w y c h o d o w e j b y ły 4 k la s y . Z a k a z a n y b y ł w y w ó z k o n i, m o n e t s re b rn y c h p o d s te m p le m p a ń s tw a ro s y js k ie g o l2).

12) A .S .J .K .R z .P . i S. „ A k t a T a ry f C elnych” P. I . T . 6.

R o k i 822/3 je s t przełom ow ym w p o lity c e ce ln e j L u b e c k ie g o . Sv T lWa. ZOnT^ S7 s te m a t p r o h ib ic y jn y p o c ią g n ą ł za sobą p o d o b n y

m a w K ró le s tw ie . P ie rw s z y m w ięc k ro k ie m do tego b y ło z ^)0} lezen*e zb y t w ie lk ie m u n a p ły w o w i fa b r y k a tó w p ru s k ic h b we n y , sk ó r, ln u i k o n o p ij. P rz e p is y n o w e j t a r y f y ce ln e j o p a rte , J na zasadach p o m y ś ln o ś c i i w z ro s tu p rz e m y s łu k ra jo w e g o . , u s ta n o w ie n ie ścisłej k o n t r o li p o m ię d z y cłem w chodow em d li 11S^ m ow em st a ra la się K . R z. P. i S. za sło nić s k a rb od s z k o - y ° p rz e m y c a ń , k tó re w n o w y m system acie p ro h ib ic y jn y m (i P0wK szonych o p ła ta c h c e ln y c h s iln ą z n a la z ły zachętę. U rz ą -0 ,f ' 6. \ rozfcoczen ie sku te czn e s tra ż y g ra n ic z n e j, u w o ln ie n ie te j tvo b T *3 Z Zw^erzc^ n ^ct w a k o m ó r c e ln y c h , z m n ie jsze n ie lic z b y u. , T m ° r (^ a to w a ró w im p o rto w a n y c h , o b o strze n ie u ła tw ia ją c e

ro ę oraz in n e p odobne z m ia n y , w p ro w a d z o n o z now ą ta r y f ą i e J )° T V Up 8 2 3 r ' Z lic z n y c h d oniesień u rz ę d o w y c h w ła d z p o d - śro I r K RZ' P * S' d o w ia d u je m y się, że z a w io d ły w s z y s tk ie , ^ zaradcze d la zabezpieczenia p o d a tk u celnego od p e w n y c h y *u o w ,g d y ż p rz e m y c a n ie z z a g ra n ic y n ie u s ta ło . I t a k in te n - y o n t je n e ra ln y S k a rb u w p iś m ie z d n ia l l . V I I . 1822 r. do K . R z.

i S. c z y n i p rz e s ta w ie n ie w zględem k o n tr o li p łó tn a i s u k n a z fa b r y k ra jo w y c h p o ch o d zą cych . Z e n u n c ja c ji jego w y n ik a , że w ło ś c ia n ie z ro ż n y c h s tro n , m ie s z k a ją c y na p o g ra n ic z u , p rze z k u p c ó w ż y - o w skich p ou czen i, u d a w a li się do w ó jtó w g m in n y c h po ś w ia -1 ectw a na p łó tn o , ja k o b y je na ja r m a r k w ie ź li, a k tó re g o w ca le w e m ie li. Ś w ia d e c tw a te s p rz e d a w a li n a ja r m a r k u k u p c o m ż y

o w s k im po 15 g ro s z y za s z tu k ę , o s ta t n i zaś, z a o p a trz e n i w ś w ia -ś l f T ’ “ ° g łi p łó tn e m ’ P rzem ycanem z z a g ra n ic y , ja k o k ra jo w e m ,

w iaa ectw e m p o p a rte m , o bracać l4).

W z w ią z k u z n o w e m i u rz ą d z e n ia m i c e ln e m i p o z o s ta je t. zw.

1 awo remisowe. Prawem tern, wprowadzonem przez rz ą d y pruskie n ic z CZyCp n i b y H . niektÓ1’Zy k u p C y ’ p ro w a d z a ją c y w y r o b y z a g ra -

n e ' P rz y w ile j p o le g a ł na te rn , że to w a r y do n ic h należące, z za- b a m c y sprow adzane, n ie b y ły zaraz na k o m o ra c h p o g ra n ic z n y c h w i owane a n i pociągane do o p ła ty , lecz w o ln o im b y ło z o s ta w ia ć na -o m o ra ch re m is o w y c h , w e w n ą trz k r a ju z n a jd u ją c y c h się

y jj K l Z * 1 ^ ” A Łta ra p o rtó w z działań K o m isji Rz. p , i g >>

lo w ijn lJ ^ 1 J-D -N . W y d z ia ł Celny. „ A k t a Ogólne ko n tro

* nia h a n d lu to w a ra m i, p ro d u k ta m i i w yro b a m i k ra jo w e m i.” p i K \ 2

Rozprawy historyczne T X z 2 ' ‘

^

' ' 7

i opłacać cło od te j t y lk o ilo ś c i, k tó rą ze s k ła d u „ p r o c o n s u m o ” a lb o „ p e r t r a n s it o ” d e k la ro w a li. I n n i k u p c y n ie p o s ia d a ją c y tego p r z y w ile ju , t. zw. n ie re m is o w i m u s ie li na ko m o rze w cho do w ej za ra z opłacać cło i to w a r y ic h p o d le g a ły r e w iz ji. R z ą d K s . W . u t r z y m a ł te s w o b o d y m ocą u n iw e rs a łu z 26 m a ja 1807 r.

S ta ra ć się o n ie m o g li t y lk o k u p c y m ia s t d e p a rta m e n to w y c h : P o z n a n ia , K a lis z a , P ło c k a , B yd g o s z c z y , W a rs z a w y . W in n y c h m ia s ta c h p ra w o to z o s ta ło u c h y lo n e . C iągłe n a d u ż y c ia o b o s trz a ły je d n a k p ra w o rem isow e, n a k a z u ją c re w iz je na g ra n ic y . W reszcie 2 9 . V I I I . 1815 r. ju ż za K ró le s tw a K o n g r. w y d a n o rozp orząd zen ie, p rz e p is u ją c e d la k u p c ó w re m is o w y c h k a u c je i pew ne o b o w ią z k i.

L u b e c k i z a m ie rz a ł za w ie sić p ra w o rem isow e w K a lis z u , w L u b lin ie , P ło c k u i S a n d o m ie rzu , w ycho dzą c z założenia, że p r z y w i

le je d la k u p c ó w t y c h m ia s t są z b y te c z n e wobec m ożności z a k u p u to w a ró w z a g ra n ic z n y c h na ja rm a rk a c h w a rs z a w s k ic h . P o d d a tą 4 I . 1823 r. ogłasza K o m . R z . P. i S. p rz e p is y w zglę de m p ra w a rem isow ego, na k tó r y c h m o c y z p ra w a tego k o rz y s ta ć m o g li k u p c y i fa b ry k a n c i bez ró ż n ic y w y z n a n ia , s p e łn ia ją c y n astę p, w a r u n k i:

a) w in n i u d o w o d n ić ś w ia d e ctw e m K o m . W o je w ó d z k ie j, że n ie m ie li procesu d e fra u d a c y jn e g o , a n i n ie b y li im p lik o w a n i do p o- dobnegoż procesu in n e m u d e fra u d a n to w i in fo rm o w a n e g o i b ) o b o w ią z a n i b y li z ło żyć k a u c ję , a lb o w g o tó w iź n ie , a lb o h ip o te c z n ą , je d n a k n ie m n ie js z ą ja k 30.000 zł. p o i. P o z a te m o bo s trz o n o zakres o p ła t c e ln y c h . P ism e m z d. 30.1. 1823 r. p ro s ił U rz ą d S ta rszych Z g ro m a d z e n ia K u p ie c k ie g o o u w o ln ie n ie k u p c ó w re m is o w y c h od o b o w ią z k u k a u c ji p ie n ię ż n e j i h ip o te c z n e j oraz od r e w iz ji na k o m o ra c h w ch o d o w y c h . N a s k u te k p e ty c ji te j p o le c ił L u b e c k i za p ro s ić do siebie p rz e d s ta w ic ie li U .S .Z .K . oraz b a n k ie ra F ra e n k la n a narad ę. P o o d b y te j k o n fe re n c ji, k tó r a n ie d o p ro w a d z iła do k o n k r e tn y c h w y n ik ó w , n a s tą p iła o b fita w y m ia n a lis tó w m ię d z y K . R z. P. i. S a U rzę d e m S ta rs z y c h Z g ro m a d ze n ia K u p c ó w , trw a ją c a jeszcze w r. 1824 l5). Ż y c z e n iu k u p c ó w L u b e c k i n ie u c z y n ił zadość, s to ją c b ow iem na. s tr a ż y p r o d u k c ji k ra jo w e j, s p rz e c iw ia ł się w s z e lk im p rz y w ile jo m s p ro w a d za n ia w y ro b ó w za g ra n ic z n y c h .

N o w y system at ce ln y b y ł p o d y k to w a n y przez w a ru n k i wewnę

trz n e i sto su n ki ościenne z P rusam i i A u s trją . Ze s tro n y Prus 93

15) A .K .R z .P . i S .D .J .D .N . W y d z ia ł C e ln y . „ A k t a O gólne P ra w a R em isow ego i K re d y to w a n ia c ła ” T . I . R . 21.

9 9

A u j t i j i g ro z iło K ró le s tw u niebezpieczeństw o k o n tra b a n d y , k t ó rem u L u b e c k i w p o ro z u m ie n iu z K . R z. Sp. W . i P. p rz e c iw s ta w ił się o d ra z u e n e rg iczn e m i z a rz ą d z e n ia m i. W czerw cu 1822 r. u chw a-

°n o na p osied zen iu R a d y A d m in . n a w n io s e k obu k o m is y j, z a b ro n ić w e jścia do k r a ju z z a g ra n ic y d ru c ia rz o m oraz rozn oszą cym to w a ry , o le jk i, k ilim k i, p łó c ie n k a i t . d. z w y ją tk ie m cudzoziem ców , p rz y b y w a ją c y c h do k r a ju n a sta łe za m ieszka n ie l6).

^ 1824 r. n ie w o ln o b y ło m ie szkać na w s i na g ra n ic a c h lu s i A u s t r ji w o dleg łości 3 m il od g ra n ic y żadn em u Ż y d o w i, je ż d i n ie u d o w o d n ił, że się t r u d n i s ta ły m procederem oraz że 1 o przed nio n ie p rz e m y c a ł i za to n ie b y ł p o s z u k iw a n y . Z arządzenie b y ło u m o ty w o w a n e dośw iadczeniem p o p rz e d n ic h la t , k ie d y to i 'i c ł u Ż y d ó w , na p o g ra n ic z u t y c h p a ń s tw m ie s z k a ją c y c h , o b ra ło o h e , w b ra k u stałego za ję cia, je d y n y sposób z a ro b k o w a n ia : p rz e m y c a n ie p o ta je m n e to w a ró w z z a g ra n ic y lu b u ła tw ia n ie p rze m yca m W obec d e fra u d a n tó w stosow ano ja k n a jo s trz e js z e k a ry , a Ce^em w y k r y c ia ic h , ogłaszano n a g ro d y za p rz e trz y m a n ie p o d e jrz a n y c h o u p ra w ia n ie tego p ro ce d e ru . U s ta n o w ie n ie m p o d w ó jn e j k o n t r o li to w a ró w z z a g ra n ic y w c h o d z ą c y c h na k o m o ra c h g ra n ic z n y c h i k o n s u m o w y c h dążono do te go , a b y k u p c y m a ły c h m ia ste cze k n a b y w a li to w a r y w m ia s ta c h w o je w ó d z k ic h , gdzie k o n tro la m og ła b y ć ścisłą. M im o to s p ro w a d z a ły m ałe m ia s ta to w a r y bezpośrednio z z a g ra n ic y , b y p o d osłoną im p o r t u u p r a w iać k o n tra b a n d ę . Celem u n ie m o ż liw ie n ia obiegu p rz e m y c a n y c h to w a ró w z a g ra n ic z n y c h po m ia s ta c h , zarządzono, a b y ro z s y ła n ie to w a ró w ty c h z m n ie js z y c h m ia s t do w o je w ó d z k ic h , o d b y w a ć się n ie m ogło n a w e t za k w it a m i za św ia dcza ją ce m i. O prócz te go w p r o w adzono d la k o n t r o li p rz y m u s p ro w a d z e n ia ks ią g h a n d lo w y c h Przez t. zw . k u p c ó w (I-s z a k a te g o rja h a n d lu ją c y c h ). N ie p ro w a d zą cy k s ią g h a n d lo w y c h n ie m o g li sprow adzać to w a ró w z a g ra n ic z n y c h . P o za k s ię g a m i h a n d lo w e m i s ta n o w iły w e w n ę trz n ą k o n tro lę __

w m y ś l za rzą dze nia z 16.12 1823 r. rozesłanego przez K . R z. P. i S do K o m is y j W o je w . — d o w o d y e k s p e d y c ji z ko m ó r c e ln y c h oraz s te m p le i pieczęcie do ce cho w a nia to w a ró w p rze pisa ne 17).

W y d z ia ł Celny. „ A k t a Ogólne Rozno-16) A .K .R z .P . i S .D .J.D .N .

szenia T o w a ró w ” P. I . T . 17.

17) A .K .R z .P . i S .D .J .D .N . W y d z ia ł Celny. „ A k t a R a p o rtó w histo HandmChTW y d Z ia łU i elneS0” P ' L u d u u i ' i to w a ra m i Z agranicznym i P. 2. Z. 11.» 3' ° raZ tamŻ6 ” A k ta K o n tro lo w a n ia

100

R ów nież względem p rze d m io tó w do w yw ozu zakazanych przedsięwzięto środki, zarządzające k a ry za p o ta je m n y wywóz.

W e wrześniu 1826 r. W y d z ia ł Celny w n ió sł przedstaw ienie w te j sprawie do R a d y A d m in is tra c y jn e j. N a przedstaw ien iu tern skre

ś lił L u b e c k i swoje uw agi, proponu jąc, ,,aby ka żd y w yw ożący za

granicę z k r a ju K ró le s tw a Polskiego oprócz k o n fis k a ty o b je k tu ” podlegał „z a karę p odw ójn ej opłacie onego” . Już 16. 10. 1826 o trz y m a ł W y d z ia ł Celny od R a d y A d m in is tra c y jn e j zatw ie rd zo n y p ro je k t m in is tra l8). System celny, w y n ik a ją c y z p o lity k i p ro te kcjo n istyczn e j Lubeckiego zaw ażył rów nież na losach osadnictw a zagranicznego w K ró le stw ie . P om im o o ch ro n y przem ysłu i ustępstw na rzecz jego czynionych, ograniczano stopniow o p rz y w ile je osadników. N a posiedzeniu R a d y A d m in is tra c y jn e j postanow iono) a b y „fa b ry k a n to m lu b tkaczom m a te ry j w ełnianych , ln ia n y c h , ko n o p n ych i baw ełnianych, p rz y b y w a ją c y m do k ra ju Polskiego Z w a rszta ta m i, m achinam i, sprzętam i i narzędziam i do rzem iosł ich służącem i” w olno b yło ty lk o na jeden raz w prow adzić ze sobą w y ro b y własne bez o p ła ty cła, aby „k a ż d y fa b ry k a n t lu b tkacz, obraw szy sobie miejsce zam ieszkania w k r a ju p rz y u staw ieniu swych w arsztatów i m aszyn” m ia ł „w olność w prow adzenia bez o p ła ty cła na ka żd y w a rszta t przędzy w ełniane j, ln ia n e j, konop

nej albo baw ełnianej ta k ą ilość, ja k ą w m iarę w yrobów , do k tó ry c h swe w a rs z ta ty usposobi, K o m is ja Rz. S. W . i P. za dogodną osądzi” l9).

U re g u lo w a n o ta k ż e zakres k o n t r o li n a d h a n d le m tr a n z y to w y m . C ho dziło t u g łó w n ie o to w a r y k u rs u ją c e m ię d z y P ru s a m i a R o s ją i n a o d w ró t. Po k o n w e n c ji b e rliń s k ie j z 1825 r. s p ra w a tr a n z y t u s ta ła się szczególnie a k tu a ln a . P is m e m z d n ia 23 I I I 1825 r o k u p rz e s y ła n a m ie s tn ik L u b e c k ie m u p r o je k t k o n t r o li to w a ró w z a g ra n ic z n y c h do R o s ji p rze z K ró le s tw o P o ls k ie p rz y w o ż o n y c h , u ło ż o n y przez ro s y js k ie g o m in is tr a fin a n s ó w . D o ty c z y ł on t. zw.

lis tó w k o n w o jo w y c h , w y d a w a n y c h przez k o m o ry p o ls k ie . L u b e c k i w y r a z ił się p rz y c h y ln ie o p ro je k c ie m in is tr a ro s y js k ie g o , d o d a ją c w o d p o w ie d z i sw ej z dn. 9.4 1825 r. a b y „ n a p rzyszłość w szelkie k o m o ry w cho do w e p o ls k ie od s tr o n y A u s t r ji i P ru s położone, n a w szelkie tr a n s ite m do R o s ji przeznaczone w y d a w a ły lis t y

1S) A .K .K z .P . i S .D .J.D . N. W y d z ia ł Celny. „ A k t a Ogólne T a r y f C elnych” P. IV . T . 1.

19) Tamże.

101

k o n w o jo w e w d w ó c h egze m p larzach , z k tó r y c h je d e n d o tą d na kom orze w y c h o d o w e j d la u s p ra w ie d liw ie n ia m ie js c o w y c h re g e s tró w będzie z o s ta w io n y , d r u g i zaś przez tęż k o m o rę w y c h o d o w ą po d o p e łn ie n iu e k s p e d y c ji tr a n s p o r tu p o ś w ia d c z o n y p ro w a d zą ce m u tr a n s p o r t d la złoże nia go na ko m o rz e ro s y js k ie j w rę c z o n y z o s ta n ie ...“

K a n k r in z g o d z ił się n a p o p ra w k ę L u b e c k ie g o , a 26.10 t. r. p o le c ił n a m ie s tn ik L u b e c k ie m u w y d a n ie s to s o w n y c h ro zp o rzą d ze ń w ła d zom p o d w ła d n y m , co te ż w m a rc u 1826 r. w y k o n a n e zo stało so).

K o m is ja R z ą d o w a P rz y c h o d u i S k a rb u za ję ła się ta k ż e k o n t r o lą to w a ró w z a k a z a n y c h , p o c h o d z ą c y c h z d a w n y c h zapasów oraz to w a ró w z a g ra n ic z n y c h i k ra jo w y c h , k tó re podczas fa r b o w a n ia t r a c iły sw oje ce ch y s k a rb o w e 20 21). W y s z ło w t y m w z g lę dzie m n ó s tw o rozp orząd zeń , a w s z y s tk ie z m ie rz a ły do ja k n a jś c i- śłejszego s c e n tra liz o w a n ia a p a ra tu k o n t r o li p a ń s tw o w e j i o c h ro n y k ra jo w e j p ro d u k c ji p rz e d zalew em o b c y c h w y ro b ó w . N iezawszo je d n a k m ożna b y ło stosow ać te same k r y t e r ja za kazó w , uzależn iać je w y p a d a ło od k o n ju n k t u r y gospodarczej i p o trz e b k ra jo w y c h . P rz y re g la m e n ta c ji ce ln ej trz e b a b y ło się lic z y ć n ie t y lk o z in te r e

W dokumencie Polityka gospodarcza Lubeckiego (1821-1830) (Stron 92-104)