a Królestwem Arabii Saudyjskiej
4. Polityka eksportowa
Iran i Arabia Saudyjska to przede wszystkim dostawcy ropy naftowej na świa-towe rynki. Pod tym względem ich potencjał jest konsekwencją posiadanych za-sobów naturalnych tego surowca, lecz nie jest proporcjonalny do ich wielkości. Dla Iranu nieformalnym utrudnieniem wzrostu pozostają ograniczenia korzystania z najnowszych technologii. Dotyczy to całego sektora naftowego, od etapu
poszu-kiwań surowca, do jego przetwórstwa. Skalę tego problemu oddaje konieczność importu przez Iran oleju napędowego i benzyn silnikowych. Z problemem wy-nikającym z międzynarodowego embarga nie musi się natomiast zmagać Arabia Saudyjska. Pozycja, jaką zapewniła sobie w świecie poprzez polityczną i gospo-darczą kooperację z Zachodem, a szczególnie Stanami Zjednoczonymi, dała jej dostęp do najnowszych technologii. Te zresztą wnoszone są w pakiecie przez po-tężne koncerny sektora oli & gas prowadzące tu swoją działalność. Potencjał ten nie znajduje jednak odzwierciedlenia w przerobie surowca i produkcji paliw. Na tym polu Arabia Saudyjska stała się ofiarą wzrostu populacji i zamożności swe-go społeczeństwa. Wyraźnie nie nadąża za postępującymi zmianami i wzrostem krajowego zużycia. Doskonałym przykładem tego są benzyny silnikowe, których zużycie wzrosło w latach 2005-2012 o 60 p.p., a produkcja zaledwie o 15 p.p. Podobnie rzecz się ma z olejem napędowym. W analogicznym okresie można za-uważyć systematycznie rosnące zapotrzebowanie na to paliwo, przy zachowaniu, a momentami obniżeniu, podaży przez miejscowe rafinerie. Trudno spodziewać się zatem, by Arabia Saudyjska stała się eksporterem produktów naftowych, cze-go – jak wspomniano – w przypadku Iranu wykluczyć nie można.
Dla obu omawianych państw głównym towarem wywozowym pozostanie nie-przetworzona ropa naftowa. Z Iranu trafi ona przede wszystkim na Daleki Wschód oraz do Indii, które stały się jej drugim największym po ChRL odbiorcą [Econo-mic Times 2015]. Niewiele ponad 10% eksportowanego stąd surowca znajdzie się na Starym Kontynencie. Arabia Saudyjska, podobnie jak Iran, zaopatruje rynki azjatyckie [Spickernell 2015]. Szacunkowo ok. 4,5 mln baryłek ropy naftowej trafia dziennie do Chin, Indii, Japonii, Korei Południowej, Singapuru, Tajwanu i Tajlandii. Korzystają z niej Australia, Nowa Zelandia, a także państwa Czarnego Lądu. Około kilkunastu procent wędruje na Zachód. Niewiele ponad milion ba-ryłek trafia do amerykańskich portów nad Pacyfikiem, a część przesyłana jest na wybrzeża Morza Śródziemnego, a dalej do Europy i Stanów Zjednoczonych. Jest to łącznie nie więcej niż jedna piąta saudyjskiej produkcji. Największym odbiorcą pozostają Stany Zjednoczone, importując z Arabii Saudyjskiej oficjalnie mniej niż milion baryłek dziennie7.
Zważywszy na specyfikę rynku naftowego oraz potencjał, jakim w zakresie zaopatrzenia dysponują Iran i Arabia Saudyjska, ich konkurencja o odbiorców nie przekracza standardów współzawodnictwa handlowego. Źródłem poważne-go sporu pozostaje podejście do cen surowca. Toczy się on zarówno w ramach OPEC, którego oba państwa są członkami, jak i poza nim. Iran pozostaje zwolen-nikiem zachowania możliwie najwyższych cen surowca i umiarkowanego zwięk-szania jego ilości w obrocie. Stanowisko to uzasadnić można znacznie niższą
7 EIA, U.S. Imports by Country of Origin, www.eia.gov/dnav/pet/pet_move_impcus_a2_nus_ ep00_im0_mbblpd_a.htm [dostęp: 15.02.2019].
niż w przypadku Arabii Saudyjskiej wielkością eksportu oraz brakiem szans na szybkie zwielokrotnienie wolumenu sprzedaży. Interpretacja podejścia tej ostat-niej jest znacznie bardziej złożona i trudno pozbyć się z ostat-niej pierwiastka spekula-cyjnego. Za takowy może uchodzić np. uleganie naciskom zewnętrznym państw trzecich. Niski kurs baryłki ropy naftowej miałby tu przyczynić się do destabiliza-cji sytuadestabiliza-cji politycznej w Federadestabiliza-cji Rosyjskiej i Wenezueli. Poza nieformalnymi partykularne długoterminowe korzyści wiązałby się z brakiem niezbędnych inwe-stycji w przemyśle wydobywczym obu wspomnianych państw, czego nieuchron-nym skutkiem byłoby ograniczenie ich roli na rynku podażowym. Obawy przed pełniejszym wykorzystaniem przez południowoamerykańskiego potentata posia-danych rezerw naturalnych i wpływu, jaki wywarłoby to na światowy handel, nie są bezpodstawne. Wśród opinii na temat saudyjskiej strategii cenowej pojawiają się takie, które sugerują chęć powstrzymania działań na rzecz pozyskania surow-ca z niekonwencjonalnych zasobów czy wręcz działania na rzecz wyhamowania procesu stopniowego odchodzenia od silników spalinowych w przemyśle moto-ryzacyjnym na rzecz energooszczędnych napędów hybrydowych lub silników elektrycznych. Należy także brać pod uwagę interesy biznesowe działających tu korporacji przy jednoczesnym zagrożeniu ciągłości sprawowania władzy nad państwem przez miejscową rodzinę królewską.
5. Podsumowanie
Iran i Arabia Saudyjska należą do największych na świecie posiadaczy natu-ralnych rezerw ropy naftowej i gazu ziemnego. Są też czołowymi eksporterami pierwszego z wymienionych surowców. Sprzedają go w formie nieprzetworzonej, koncentrując się na rynkach azjatyckich. Wbrew potocznym opiniom nie konku-rują ze sobą na tym polu, a przynajmniej nie w wymiarze mogącym w jakikolwiek sposób zakłócić relacje między nimi. Wynika to m.in. z przewagi strony popyto-wej i obniżenia zdolności wywozowych przez oba te państwa, w czym nietrudno dostrzec konsekwencje szybkiego tempa wzrostu wewnętrznego zuzżycia. Kształ-towaniu poprawnych kontaktów między Iranem a Arabią Saudyjską w sektorze oli & gas z pewnością nie służy odmienny stosunek do cen ropy naftowej i będąca jego konsekwencją strategia marketingowa sprzedaży tego surowca. Drugą płasz-czyzną nieporozumień jest eksploatacja sąsiadujących z sobą złóż i rywalizacja o prawa do nich. Znaczenia tego sporu nie można ignorować.
Literatura
Alterman J.B., 2007, Iraq and the Gulf States The Balance of Fear, Special Raport, Washington D.C.: United States Institute of Peace, www.usip.org/sites/default/ files/sr189.pdf [dostęp: 15.02.2019].
BP Statistical Review of World Energy, June 2018. EIA, www.eia.gov/beta/international/ [dostęp: 15.02.2019].
EIA, www.eia.gov/cfapps/ipdbproject/iedindex3.cfm?tid=3&pid=3&aid=6&cid=IR,QA,RS,&syid= 2011&eyid=2015&unit=TCF [dostęp: 15.02.2019].
EIA, www.eia.gov/totalenergy/data/monthly/pdf/sec11.pdf [dostęp: 15.02.2019].
EIA, U.S. Imports by Country of Origin, www.eia.gov/dnav /pet/pet_move_impcus_a2_nus_ep00_ im0_mbblpd_a.htm [dostęp: 15.02.2019].
Gelb B.A., 2006, Caspian Oil and Gas: Production and Prospects, Washington D.C.: Library of Congress. Congressional Research Service.
Konyuhov A.I., Malek B., 2006, The Persian Gulf Basin: Geological history, sedimentary forma-tions, and petroleum potential, Lithology and Mineral Resources, 41, 344-361.
Moradi M., 2006, Caspian pipeline politics and Iran-EU relations, UNISCI Discussion Papers, 10, 173-184.
Mamedov R., 2001, International legal status of the Caspian Sea: Issues of theory and practice, Turkish Yearbook, XXXII, 217-259.
Spickernell S., 2015, Saudi Arabia is still dominating Asia’s crude oil market, www.cityam.com/ 223958/saudi-oil-market-share [dostęp: 15.11.2015].
The Economic Times, 5.11.2015, http://economictimes.indiatimes.com/news/economy/foreign-trade/ indias-october-iran-oil-imports-lowest-since-march/articleshow/49670379.cms [dostęp: 15.02. 2019].