Polityka pieniężna (monetarna): część ekonomicznejpolityki państwa obejmują cadecyzjew zakresiekształtowania podaży pieniądza wceludostosowania jej do potrzeb gospodarki.
Ekspansywna politykamonetarna (pieniężna): polityka polegająca na zwięk szaniu podażypieniądza przy stałym popycie na pieniądz, czego rezultatem jest spadek stopyprocentowej równoważącej rynek.
Restrykcyjna politykamonetarna (pieniężna): politykapolegająca na zmniej szaniu podaży pieniądza przy niezmiennympopycie na pieniądz, co prowadzi dowzrostu stopyprocentowej równoważącej rynek.
Efekt tłumienia: skutekekspansywnej polityki pieniężnej. Wzrost realnejpodaży pieniądza powoduje obniżeniestopyprocentowej. Wzrastapopytinwestycyjny i konsumpcyjny sektora prywatnego, co zwiększapopytglobalny. Wyższy do chód prowadzi do zwiększenia popytu na pieniądz zmotywutransakcyjnego. Jeżeli podaż pieniądzanie wzrośnie powtórnie, doprowadzi todo wzrostu sto py procentowej i ograniczenia wydatków prywatnych. Ostatecznie stopapro centowa ukształtujesięnapoziomie niższym niżwyjściowy, a dochódnarodo wyna poziomie wyższymniżwyjściowy.
Równowaga narynku pieniężnym: oznacza,żepopyt na zasobypieniądza w wy rażeniu realnym jest równypodażyrealnychzasobówpieniądza.
KrzywaLM: graficzne przedstawienie zbioruróżnychkombinacji stopy procento wej i dochodu, przy których lynekpieniądza znajduje się wrównowadze. Krzy wa LMma nachylenie dodatnie.
Równowaga na rynkach dóbr i pieniądza: oznaczazbilansowanie globalnych wydatków nadobra i usługi oraz zrównanie wielkościpopytu na pieniądz i wiel kości podaży pieniądza. Równowaga narynku dóbr i usług oraz pieniądzaprzed stawiana jest graficznie jako punkt przecięcia krzywych ISi LM.
Dochódpermanentny:przeciętny dochód ludności w długimokresie. Uwzględnia on bieżące dochody rozporządzalne, bieżące aktywafinansowe, nagromadzo ne wcześniej bogactwo, atakże dochód oczekiwany w przyszłości.
Efekt majątkowy: zmiana realnej zamożności, wynikającaze zmiany siłynabyw czejposiadanych aktywów. Zmniejszenieogólnegopoziomu cenpowoduje, że ludzie mogąnabyć więcej dóbr i usług za posiadane aktywa,a wzrost ogólnego poziomu cen ograniczaichsiłę nabywczą. Efekt majątkowyznany jest również pod nazwami: efektPigou,efektsald realnych, efekt bogactwa.
Stopa procentowa realna:różnica pomiędzy nominalną stopą procentowąa ocze kiwanąstopąinflacji.
Stopa procentowa nominalna: rynkowa stopa procentowa ustalana i ogłaszana przezbanki komercyjne.
Bilans płatniczy: zestawienie wszelkich płatności danegokrajuz tytułu obrotów zzagranicą w określonym czasie, najczęściej w okresie roku;składa się z dwóch części: bilansu obrotówbieżących i bilansuobrotów kapitałowych.
Bilansobrotów bieżących: zestawienie wszystkich międzynarodowych transakcji danego kraju, innych niż przepływykapitału oraz tzw. błędów i opuszczeń. Obejmuje on transakqe towarami, dochodyi wydatki z tytułu dokonanychin westycji, dochody militarne, wydatki i dochody związane z tuiystyką i transpor tem, inneusługi, a także inneprzekazy pieniężne,renty, emerytury oraz inne transferynieodpłatne (np. darowizny).
Bilans obrotów kapitałowych: zestawienie inwestycji danego kraju za granicą i zagranicznych inwestycji w kraju.
Krzywa BP:krzywa przedstawiająca równowagę bilansu płatniczego przy różnych kombinacjachpoziomu stopy procentoweji realnego dochodu.
Kurswalutowy:wartość waluty danego kraju wyrażona wwalucie obcej.
Kurs walutowy stały: kurswalutowy ukształtowany na podstawie porozumień między państwami, które zobowiązują siędo obrony jego poziomu przezinter wencję na rynku walutowym.
Kurs walutowy zmienny (płynny): kurs walut kształtujący się pod wpływemzmian podaży i popytu na rynkach międzynarodowych, gdywaluta jestwymienialna zewnętrznie.
Pułapka płynności:wprowadzony przezD.H. Robertsona termin opisujący sy tuację, gdy wszyscy dążą do posiadaniagotówki, a nikt nie kupuje papierów wartościowych. Występuje przy najniższej oczekiwanej stopieprocentowej i cha rakteryzuje się zanikiemwpływu banku centralnego na poziom popytuinwe stycyjnego i konsumpcyjnego. Zwiększaniepodaży pieniądza przez bank cen tralny nie powodujewzrostustopyprocentowej,a jedynie tezauryzację nadwyżki pieniądza przezpodmiotygospodarcze.
Rozdział V. Polityka fiskalna i pieniężna w gospodarce zamkniętej i otwartej 65
ModelFleminga-Mundella: towersjamodeluIS-LM w gospodarce otwartej. Po zwala on zaprezentować warunki jednoczesnejrównowagi natrzech rynkach: dóbr iusług (krzywa IS), pieniężnym (krzywa LM) i walutowym (krzywa BP), przydanym poziomie cen. Umożliwia także prześledzenie zmian, jakie nastą piąw danej gospodarce pod wpływem stosowania przez państwo politykima kroekonomicznej (fiskalnej i pieniężnej) oraz skutków zmian poziomu cen w tej gospodarce.
Aprecjacja: wzrost kursuwalutykrajowej względem walutzagranicznych, który oznacza zwiększenie siły nabywczej pieniądza krajowego. Jest ona wynikiem przewagi popytuna danąwalutęnad podażą tej waluty. Zjawiskiem przeciw nym aprecjacji jest deprecjacja pieniądza.
Deprecjacja: obniżenie się siły nabywczej pieniądza.Narynku krajowym depre cjacja przejawia się zmniejszeniem ilości dóbr i usług, które możnakupićza określoną kwotę. Z reguły jest onawynikiem inflacji.Na rynkumiędzynarodo wym wwarunkach płynnego kursu walutowego,deprecjacja przejawiasięobni żeniem kursu danejwalutyw stosunkudoinnych walut.
Dewaluacja waluty: obniżka kursu waluty danegokraju w stosunku do kursów innych walut;od deprecjacjiróżni siętym, że jestprzeprowadzanaprzezorga ny państwa.
Rewaluacja waluty: podwyżka kursu waluty danego kraju w stosunku do walut innych krajówwwynikudziałań organówpaństwowych,które zobowiązują się w ten sposób do obronykursu waluty.Termin rewaluacjiwaluty odnosi siętyl ko dosystemu stałego kursu walutowego,ustalanego i zmienianegoprzez rząd, w zależności od sytuacjinarynku międzynarodowym i stanu jego rezerw dewi zowych. W warunkach płynnego kursu walutowego odpowiednikiem rewalu acji waluty jest aprecjacja pieniądza.
Prawda/fałsz
Wskaż,które z poniższych twierdzeń są prawdziwe, a które fałszywe, zakreśla jąc kółkiem właściwą literę (P - gdy zdanie jestprawdziwe, F- gdy jest fałszywe).
P F 1. Obniżeniestopy podatkowej powoduje przesunięcie krzywej LM w prawo.
P F 2. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne ujmowane są w bilansie obrotów kapitałowych państwa.
p F 3. KrzywaIS ma nachylenieujemne.
p F 4. Dewaluacja waluty to inaczej deprecjacjadokonanadecyzją władz krajowych.
p F 5. Polityka pieniężna przesuwa zarównokrzywą LM, jak i IS.
p F 6. Położeniekrzywej LM nie zależy od poziomucen.
p F 7. Ekspansywnapolitykafiskalnarządu może przejawiaćsię wewzro ściewydatków rządowych.
p F 8. Restrykcyjna politykafiskalna związana jest zjednoczesnym ob niżeniempodatków i dodrukiempieniądza.
p F 9. Ekspansywna polityka pieniężna rządu powoduje przesunięcie krzywej LM w prawo w wyniku obniżenia podaży pieniądza.
p F 10. Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowychprzezbankcentralny to przejaw restrykcyjnej politykimonetarnejrządu.
p F 11. Nachylenie krzywej IS zależy bezpośrednio odwrażliwości popy tu inwestycyjnego napoziom stopyprocentowej.
p F 12. Rewaluacja walutymamiejsce w systemie zmiennych kursów.
p F 13. KrzywaLMbędzie bardziej stroma, gdy popyt na pieniądzjest bardzo elastycznywzględem stopy procentowej.
p F 14. Przykładem instrumentów pasywnej polityki fiskalnejsą automa tyczne stabilizatory koniunktury.
p F 15. Podstawowymi instrumentamipolitykipieniężnej są m.in. opera cje otwartego rynku.
p F 16. Jedyną skuteczną polityką rząduprowadzącą do wzrostuproduk cji jestmanipulacja podażą pieniądza.
p F 17. Doskonała mobilność kapitału w wymianie międzynarodowejjest zagwarantowana w sytuacji, gdy krajowa stopa procentowa rów na jest zagranicznej.
p F 18. Równowaga w gospodarce otwartej oznacza równowagę bilansu płatniczego, połączoną z równowagą na krajowym rynku dóbr i usług.
p F 19. Ekspansywnapolityka fiskalna w systemie kursów stałych może prowadzić do napływu dokraju kapitału spekulacyjnego.
p F 20. Ekspansywna polityka monetarnawsystemie kursów zmiennych wpływa na poprawę konkurencyjnościgospodarki danego kraju względemgospodarek innychpaństw.
Rozdział V. Polityka fiskalna i pieniężna w gospodarce zamkniętej i otwartej 67
Zadania
Zadanie 1
Rynekdóbri usług jest zrównoważony, gdy wielkość popytuglobalnego(AD) równa jest wielkości globalnej podaży (AS).
Zaznacz na wykresie punkt równowagi rynkowej (EJ oraz odpowiadającymu poziom cen (Pj i dochodu (produkcji) równoważących rynek (YJ.
W jaki sposób wymienione wydarzenia,takiejak: a) wzrosnąwydatki z budżetu państwa, b) obniżona zostanie stopa opodatkowania, c) nastąpi gwałtowny wzrost ceny ropynaftowej, wpłynąnapoziom cen iPKB w gospodarce zamkniętej?
Zadanie 2
Jednoczesna równowaga narynkach dóbr iusług oraz pieniądza wyznaczana jestgraficznie w punkcie przecięcia krzywych IS i LM. Na zmianę położeniapunk tu równowagi, a tym samympoziomu stopy procentowej i dochodu równoważących rynek, mająwpływ decyzje rządu w zakresie polityki fiskalnej ipieniężnej. Zaznacz na rysunkupunkt równowagi rynkowej (EJoraz początkowy poziomstopy procen towej (rj i dochodu (produkcji) (YJ równoważących rynki, a następnie przypo rządkuj poszczególne działania do odpowiednich rodzajów polityki rządu (jak w podpunkcie a). Przedstaw graficznie kierunek zmiany początkowego poziomu dochodunarodowegoi stopy procentowej.
a) wzrost wydatkówrządowych: b) obniżenie stopy rezerw
obowiązkowych:
c) sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny:
ekspansywna politykafiskalna
...polityka... ...polityka... d) zmniejszenie podatków: ...polityka...
Zadanie 3
Przyporządkuj poszczególnedziałania do odpowiednich rodzajów politykirzą du iprzedstaw graficznie kierunek zmiany poziomudochodu narodowego i stopy procentowej zapewniającej równowagę. Rozwiązanie rozpocznij od opisania wy kresu zaznaczając punkt równowagirynkowej (Ej) orazpoczątkowypoziom stopy procentowej (rj idochodu (produkcji) (Yj) równoważących rynki.
a) wzrost podatków: restrykcyjna politykafiskalna
Rozdział V. Polityka fiskalna i pieniężna w gospodarce zamkniętej i otwartej 69 c) zakup papierów wartościowych przez
bank centralny nawolnym rynku: ... polityka... d) spadekwydatków rządowych: ...polityka...
Zadanie4
Zaznacz na wykresie wpływ poniższych zdarzeń na poziom dochodu (produk cji)i stopy procentowej zapewniającej równowagę,przesuwając odpowiednio krzy we IS lubLM.Rozwiązanierozpocznijod opisaniawykresuzaznaczając punkt rów nowagi rynkowej (Ej) orazpoczątkowy poziom stopy procentowej (r() idochodu (produkcji) (Y,)równoważącychrynki.
a) wzrostwydatków rządowych,
b) obniżeniestopy rezerwobowiązkowych,
c) sprzedażpapierówwartościowych przez bank centralny, d) zmniejszenie podatków.
LM
--- ►
Zadanie 5
Jakzmieni się stopa procentowa i poziom dochodunarodowego zapewniają cych równowagę wgospodarcezamkniętej, jeśli rząd zastosuje jednocześnie eks pansywną politykę fiskalną i monetarną? Rozwiązanie przedstaw graficznie (prze suwając odpowiednio krzyweIS i/lub LM), rozpoczynając od opisania wykresu zaznaczającpunkt równowagi rynkowej (EJ oraz początkowypoziom stopy pro centowej (r J idochodu (produkcji) (YJ równoważących rynki.
Zadanie 6
Przesuwającodpowiednio krzywe IS i/lub LM, przedstaw zmianę położenia punktu równowagi na rynku dóbr i usług oraz rynku pieniężnym w gospodarce za mkniętej, jeśli rząd zastosuje jednocześnie restrykcyjną politykę fiskalną i ekspan sywnąpolitykę monetarną. Co stanie się zpoziomem stopy procentowej i docho du? Rozwiązanie rozpocznij od opisania wykresu zaznaczając punkt równowagi rynkowej (EJ oraz początkowypoziom stopyprocentowej (r J i dochodu (produk cji) (YJ równoważącychrynki.
LM
--- ►
Rozdział V. Polityka fiskalna i pieniężna w gospodarce zamkniętej i otwartej 71
Zadanie 7
Dokonaj wiązanych operacji walutowych znając kursy poszczególnych walut światowych (oznacz kurs walutowy symboleme).
a) Ile funtówszterlingów mógłbyś nabyć zakwotę 100 zł, wiedząc, że kurs dolara wynosiodpowiednio 2,97PLN i0,52GBP?
Dane:
Rozwiązanie:
Odpowiedź: ... b) Ileeuro mógłbyś nabyć dysponując 200dolarami,zakładając,żekurs funta
szwajcarskiego wynosi0,81 USD,awrelacji do euro0,625EUR? Dane:
Rozwiązanie:
Zadanie 8
Inwestorzy mają możliwośćulokowania kapitału w większości krajów na świę cie. Dokonując wyborumiejsca i formyinwestycji, każdorazowo musząwziąć pod uwagę wysokość aktualnych stóp procentowych (r) oraz poziom kursu walut (e). Załóżmy, że dysponujeszwolną kwotą pieniędzy równą 1 500zł, którą planujesz przeznaczyć naroczną lokatę w banku polskim lub amerykańskim. Zdecyduj, która z poniższychopcji jest dla Ciebienajkorzystniejsza.
a) lokata w polskim banku przyrocznej stopie procentowej 3%; Dane:
Rozwiązanie:
Odpowiedź: ... b) lokata w amerykańskim banku przy stopie rocznej 5% (kurswalutowy
w momencie zakładania lokaty 3 USD/PLN, apo roku2,7 USD/PLN); Dane:
Rozwiązanie:
Rozdział V. Polityka fiskalna i pieniężna w gospodarce zamkniętej i otwartej 73 c) lokataw amerykańskim banku przy rocznej stopie procentowej 5%, przy
spadkukursu dolaraz 3 USD/PLNdo 2,9 USD/PLN; Dane:
Rozwiązanie:
Odpowiedź: ... d) lokata w amerykańskimbankupo podwyżce rocznych stóp procentowych
do 7%,przyspadkukursuz 3 USD/PLN, w momencie zakładania lokat)-, do2,7 USD/PLN podczas jejlikwidacji.
Dane:
Rozwiązanie:
Zadanie 9
Bilans płatniczy (BP) odzwierciedla stosunkigospodarczedanego kraju z za granicą i jednocześnie wskazujenakondycjęgospodarki.W krótkimokresie bilans płatniczy jestzwykle niezrównoważonyi sytuacjatanie pociąga za sobą poważniej szych konsekwenqi ekonomicznych. Wdłuższej perspektywie niezbędnajest rów nowaga bilansu obrotów bieżących (BOB). Wprzeciwnym wypadku dojdzie do wyczerpania poziomu rezerw lub wzrostu zadłużenia kraju u innych państw.
Na podstawiedanych z poniższej tabeli:
Pozycje bilansu płatniczego Wartość w min EUR
bilans obrotów finansowych (BOF) 651
saldo obrotów towarowych 9
saldo transferów bieżących 212
saldo błędów i opuszczeń 221
saldo dochodów -443
saldo usług 256
a) Sprawdź, czy bilans obrotów bieżących jest zrównoważony. Rozwiązanie:
Rozdział V. Polityka fiskalna i pieniężna w gospodarce zamkniętej i otwartej 75 b) Oblicz bilans obrotów kapitałowych (BOK),zakładając,żebilans płatniczy
jestzrównoważony. Rozwiązanie:
Odpowiedź: ...
Zadanie 10
Na podstawie stronyinternetowej Narodowego Banku Polskiego www.nbp.pl, uzupełnij poniższą tabelę:
Kraj Pełna nazwa waluty Literowy skrót waluty
Francja jen GBP USA korona szwedzka CHF Węgry rubel UAH
Zagadnienia do dyskusji
1. Gdybyś miał doradzić rządowi, jaką strategię gospodarczą zaproponował byśnanajbliższe cztery lata?
2. Jakiepowody mogą kierować ekipą rządzącą, któradecyduje się nastymu lowaniewzrostu gospodarczegoza pomocąekspansywnej polityki fiskalnej? 3. Jakie zmiany w polityce fiskalnej i pieniężnej mogą nastąpić poprzyjęciu
Polski dostrefyEURO?
4. W jakiej walucie zaciągnąłbyś kredyt mieszkaniowy na 30 lat? Odpowiedź uzasadnij.
Pytania sprawdzające
1. Scharakteryzuj krzywą IS.Od czegozależyjej nachylenie? 2. Jakie czynnikiwpływająna przesunięcie krzywejIS?
3. Scharakteryzuj krzywą LM. Jakie czynniki wpływająnanachylenietej krzy wej?
4. Od czegozależy kierunek przesunięciakrzywej LM?
5. Kiedy mamy doczynieniaz równowagą na rynku dóbr i usług oraz na rynku pieniężnym?
6. Przedstaw podstawowezałożenia modelu IS-LM.
7. Naczym polegaekspansywnai restrykcyjna politykafiskalna?Wjakich oko licznościach stosuje siędanyrodzaj politykifiskalnej?
8. Na czym polegaekspansywna i restrykcyjna polityka monetarna rządu?Kie dy wykorzystuje siękażdyz rodzajów polityki monetarnej?
9. Oceń skutecznośćpolityki fiskalnej w gospodarce zamkniętej.
10. Co to jestbilans płatniczy? Scharakteryzuj poszczególne składowe bilansu płatniczego.
11. Co przedstawia krzywaBP?
12. Na czym polega równowaga w gospodarce otwartej? 13. Co to jest stały i płynnykurs walutowy?
Rozdział VI
Rynek pracy i bezrobocie
Podstawowe pojęcia
Bezrobocie: zjawisko ekonomiczne oznaczające sytuację, w której popyt na silę roboczą jest mniejszy od jej podaży,czylina rynkuwystępują wolnezasobysiły roboczej.
Bezrobocie strukturalne: bezrobocie wywołane strukturalnymizmianami gospo darki. Wynika z rozbieżności strukturypopytuna pracę i strukturyjej podaży z punktuwidzenia wymaganych kwalifikacji.
Bezrobocie koniunkturalne: bezrobocie spowodowane niedostatkiem popytuglo balnego, spadkiem produkcjiiobniżeniem aktywności gospodarczej.
Bezrobocie frykcyjne: rezultat ruchu zatrudnionych na rynku pracy; występuje w każdej gospodarce, takżewwarunkach pełnego zatrudnienia. Nie pociąga dużychkosztów społecznych i umożliwiaznalezienie pracowników w krótkim czasie.
Bezrobocie sezonowe: efekt wahań aktywności gospodarczej w różnych porach roku, spowodowanych zmianąwarunków klimatycznych.
Bezrobocie przymusowe: obejmuje te osoby, które byłyby skłonne zaakceptować istniejące stawki płac, lecz nieznajdują wolnych miejscpracy.
Bezrobocie dobrowolne:obejmuje osoby, które z różnych przyczyn nie podejmują pracy zarobkowej, mimo istnienia wolnych miejscpracy, najczęściej nieakcep tująwarunków oferowanych przezpracodawców.
Bezrobocie typu keynesowskiego: bezrobocie wynikające z niedostatku popytu globalnego.
Bezrobocieklasyczne (cykliczne): bezrobocie, które występuje, gdy wysokość plac realnych przekraczapoziom konieczny do utrzymania równowagi na rynku pra cy.
Bezrobocie wujęciu teorii neoklasycznej: bezrobocie związane z ograniczeniami w swobodnym działaniumechanizmu rynkowegona rynku pracy (przedewszyst kimztendencjami do usztywniania płac, któresą rezultatem działania związ kówzawodowychopierających się redukcji plac).
Popyt napracę: odwrotna zależność między płacą realnąa wielkością zatrudnie niawdanym okresie, przy założeniu, iżpozostałe czynniki się niezmieniają.
Podaż pracy:dodatnia zależność pomiędzypłacą realnąa liczbąpracowników (lub roboczogodzin) oferowanych na rynku pracyw danym okresie, przy założeniu, żepozostałe czynniki nieulegajązmianie.
Płaca: podstawowyskładniksystemu wynagrodzeń - wydatkipieniężne i rzeczowe ponoszoneprzezpracodawcęnaopłacenie pracy wykonywanej przez osoby za trudnione w danym przedsiębiorstwie. Najczęściejwystępująceskładniki plac to: płaca zasadnicza, premia, dodatek służbowy orazdodatek funkcyjny.
Płaca nominalna: kwota pieniężnaotrzymywana jako wynagrodzenieza pracę, na podstawie umowy opracęzawartej międzypracownikiem i pracodawcą.
Płacarealna:koszyk dóbr i usług, które możnakupićza dane wynagrodzenie pie niężne(płacę nominalną) przydanym poziomie cen.
Płaca minimalna: określona ustawowo kwota wynagrodzenia,poniżej której nie można opłacać pracownikazatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy.
Równowagana rynku pracy: sytuacja, w której rozmiary popytu przedsiębiorstw na pracęsą równeliczbie osób skłonnych podjąć pracę. Graficznie równowaga rynkowa zobrazowana jest przez punkt przecięciawykresu funkcji popytu na pracęi funkcji podaży.
Naturalna stopa bezrobocia: sformułowana przezM. Friedmana i E.S. Phelpsa, stopa bezrobociawystępująca, gdy rynek pracy jest w równowadze. Informuje ona jaka część siły roboczej nie chcepodjąć pracy za płacęrównowagi.
Zasób siły roboczej: osoby w wieku produkcyjnym, zdolne igotowedo podjęcia pracy na typowychwarunkach istniejącychwgospodarce.