Podstawy makroekonomii

(1)

(2)

Magdalena

Bałut

Magdalena

Pelikan-Krupińska

Jowita

Świerczyńska

Podstawy

makroekonomii

Ćwiczenia

Krakowska

Szkoła

Wyższa im.

Andrzeja Frycza Modrzewskiego

(3)

Klemens Budzowski, Andrzej Kapiszewski, Zbigniew Maciąg, Jacek M. Majchrowski Recenzje:

prof. dr hab. Jerzy Rymarczyk prof. AE dr hab. Jan Szumilak Projekt okładki i stron tytułowych: Tomasz Prażuch

Redaktor prowadzący: Halina Baszak Jaroń

Adiustacja i korekta redakcyjna: Kamila Żimnicka-Warchoł

ISBN 978-83-89823-09-0

Żadna część tej publikacji nie może być powielana ani magazynowana w sposób umożliwiający ponowne wykorzystanie, ani też rozpowszechniana w jakiejkolwiek formie za pomocą środków elektronicznych, mechanicznych, kopiujących,

nagrywających i innych, bez uprzedniej pisemnej zgody właściciela praw autorskich Na zlecenie:

Krakowskiej Szkoły Wyższej im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego www.ksw.edu.pl

Wydawca:

Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne sp. z o.o., Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków 2007 Sprzedaż prowadzi:

Księgarnia Krakowskiego Towarzystwa Edukacyjnego Spółka z o.o. Kampus Krakowskiej Szkoły Wyższej im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego ul. Gustawa Herlinga-Grudzińskiego 1

30-705 Kraków tel/fax: (012) 252 45 93 e-mail: ksiegamia@kte.pl Skład i łamanie:

Wojciech Prażuch

(4)

Spis treści

Przedmowa...7

Rozdział I. Produkt i dochód narodowy... 11

Podstawowe pojęcia... 11

Prawda/falsz... 15

Zadania... 17

Zagadnienia do dyskusji... 28

Pytania sprawdzające...28

Rozdział n. Determinanty dochodu narodowego (analiza krótkookresowa)...29

Prawda/fałsz...31

Zadania...33

Pytania sprawdzające...39

Rozdział HI. Rola państwa w gospodarce... 40

Prawda/falsz...42

Zadania...44

Zagadnienia do dyskusji... ..52

Pytania sprawdzające... 52

Rozdział IV. Pieniądz i system bankowy... 53

Prawda/falsz...56

Zadania...58

Zagadnienia do dyskusji...61

Rozdział V. Polityka fiskalna i pieniężna w gospodarce zamkniętej i otwartej...62

(5)

Zadania...67

Rozdział VI. Rynek pracy i bezrobocie...77

Prawda/faisz...79

Zadania...81

Rozdział VII. Inflacja... 87

Podstawowe pojęcia... 87 Prawda/fałsz...90 Zadania...92 Zagadnienia do dyskusji...97 Pytania sprawdzające...97 Krzyżówki...98

Odpowiedzi do zadań prawda/fałsz... 108

Słowik angielskich skrótów i symboli podstawowych terminów makroekonomicznych...109

(6)

Przedmowa

Podstawy makroekonomii. Ćwiczeniazostały przygotowane dla słuchaczy pod stawowego kursu makroekonomiijako pomoc dydaktycznaprzeznaczona przede wszystkim dowykorzystywania na ćwiczeniach z tego przedmiotu. Opracowanie ma służyć utrwaleniu, pogłębieniu, a przede wszystkim kontrolowaniu wiedzy teo retycznej zdobytej w toku wykładówilektury podręczników zalecanych przezwy kładowców przedmiotu. Należy zaznaczyć, że nie jest ono suplementem do pod-ręcznikówwystępującychwbieżącejoferciewydawniczej; to publikacjasamodzielna, niepretendująca do miana podręcznika.

Materiały teoretyczne i ćwiczeniowe zawarte w głównej części tekstu mają cha rakter uniwersalnyi dotyczą wieluzjawisk makroekonomicznych.Tym bardziejlek turę opracowania wartoposzerzyć i wzbogacić, sięgającpoinne publikacje, choćby te zaproponowanew załączonej na końcu skryptu bibliografii.

Publikacja ta jest adresowana przede wszystkim do studentów, którzy rozpo czynająprzygodę z makroekonomią, a ćwiczenia z tego przedmiotu przewidziane wich programie zajęć są ograniczone do trzydziestu godzin*. Typ ikierunek podję tych przez nichstudiów jest tu sprawą drugorzędną. Zopracowania korzystaćmogą również prowadzący ćwiczenia, którzy poszukują aktualnych treściowo materiałów dydaktycznych -dobranychi zaprezentowanych w sposób przystępnyi atrakcyjny - oraz wszystkie osoby zainteresowanepoznaniem podstaw wiedzy zzakresumakro ekonomii.

* Na kierunkach ekonomicznych, których program nauczania przewiduje więcej niż 30 go dzin ćwiczeń, należy dodatkowo skorzystać z bardziej obszernych zestawów zadań z ma kroekonomii, np. P. Smith, D. Begg, Ekonomia. Zbiór zadań, t. 3, Warszawa 2001.

Praca zawiera wybór zagadnieńtak dobranych, aby umożliwić realizacjępro gramu zajęć ćwiczeniowychw założonym czasie. W doborzetematykiautorki prio rytetowo potraktowały te problemy makroekonomiczne, którychznajomośćjest ichzdaniemniezbędnadoprzeprowadzaniapodstawowychanaliz stanu gospodar ki i realizowanej przez rząd politykimakroekonomicznej.

Zagadnienia, które uznano zanajistotniejsze, zostały ujętewsiedmiu rozdzia łach. Rozdział pierwszyzawiera ćwiczeniaodnoszące się bezpośredniodo proble matyki produktu i dochodu narodowego. Uwzględniają one głównie metody po miaru wartości i dynamikizmian podstawowychmierników wzrostugospodarczego

(7)

oraz przedstawiają istotę podziałudochodu narodowego między poszczególne sek tory gospodarcze.

Rozdziałdrugizostał poświęcony analizie determinantów wielkościdochodu narodowegorozpatrywanej wperspektywie krótkookresowej. Ćwiczenia zamiesz czone w tym rozdziale dotyczą kształtowania się popytu zagregowanegoi warun ków krótkookresowej równowagina rynku dóbr iusług wytwarzanych przez gospo darkę oraz efektów mnożnikowych wywołanych zmianamiwielkościskładowych zagregowanego popytu globalnego.

W ćwiczeniach rozdziału trzeciego uwypuklonorolę państwa w gospodarce, skupiającsię na zagadnieniu wydatkówi dochodów niezbędnych do realizacji jego funkcji gospodarczych. Wieleuwagi poświęcono też warunkom i czynnikom wpły wającym nawielkośćbudżetu państwa, a także procedurom jego uchwalania oraz interpretacji deficytu i nadwyżki budżetowej.

W rozdziale czwartym omówiono problematykę pieniądza, w tym jego funkcje iznaczenew gospodarce oraz mechanizm jego kreacji. Wiele uwagi poświęcono także równowadze na rynku pieniądza, w tym determinantom popytu na pieniądz oraz konsekwencjom działań podejmowanychprzez bank centralny w zakresie kon troli podażypieniądza.

W rozdziale piątym tematemćwiczeń jestpolityka fiskalna i pieniężna w go spodarcezamkniętej i otwartej.Ćwiczenia tegorozdziału mają na celu ocenić efek tywność działań rządu w zakresie obydwu polityk z wykorzystaniem modelu IS-LM. Dodatkowo czytelnikznajdzie tu zadania rachunkowe dotycząceprzelicza nia kursówwalutowych, a także szacowania poziomu bilansu płatniczego wgospo darce otwartej.

Rozdział szósty poświęconoproblemom pojawiającym się na rynkupracy, ze szczególnym uwzględnieniem bezrobocia. Ćwiczenia tam zamieszczone polegają przede wszystkim na określaniu poziomu stopy bezrobocia, wielkości zasobu siły roboczej, popytu ipodażypracy, a takżeutrwalają wiadomości na tematrodzajów bezrobocia orazanalizują sytuację napolskim rynkupracy.

W rozdziale siódmym podjęto próbępraktycznej analizy i interpretacji zjawi ska inflacji.Ćwiczenia polegają głównie napomiarze tempawzrostu ogólnego po ziomu cenwgospodarce zapomocą podstawowych wskaźników, a także na ilościo wym i jakościowym oszacowaniu strat związanych z obniżeniemrealnej wartości pieniądza.

Struktura każdegorozdziału jest identyczna i składa się z pięciujednakowoza tytułowanych podpunktów. Niejest to podział przypadkowy. W zamyśle autorek poszczególneczęści rozdziału powinnysłużyć odmiennym celom: jedne -powtórze niu iutrwaleniu materiału, drugie -praktycznemu zastosowaniu wiedzy teoretycz nejwkonkretnych sytuacjach problemowych, inne - ewaluacji postępów w nauce.

Pierwsza część obejmuje definicje, które służyć mają wskazaniu najistotniej szych terminów makroekonomicznych, przypomnieniu wiedzy z wykładów oraz

(8)

Przedmowa 9 ustaleniu „bazy pojęciowej”,na której opierać się będą głównie zadania i pytania sprawdzające (podręczny słownikterminologii). Kolejność zamieszczaniadefinicji w częścipierwszejjest nieprzypadkowa. Pojęcia celowo zostały powiązanew grupy tematyczne. Każda z grup zaczyna się od najbardziej ogólnej definicji, anastępnie wyjaśniane są jej składowe. Autorkiuznały, że taki sposób prezentowania tematu rozdziału buduje mapę skojarzeńpojęciowych, co sprzyjautrwalaniu wiadomości. Podczas tworzenia definicji autorki korzystały z literatury zamieszczonej w biblio grafii, celowo jednaknie zastosowały odnośnikówdo właściwych tekstów źródło wych, byopracowanie nie straciło na klarowności.

Częśćdrugaskłada się zdwudziestu pytań typuprawda/faisz przeznaczonych do samodzielnejpracyw domulubna zajęciach. Ćwiczenia te polegają na określe niu prawdziwości lub fałszywościpodanychstwierdzeńi mają naceluocenę znajo mościpodstawowych pojęć,szybkości kojarzenia faktów i zależności gospodarczych, a także ocenę stopnia zrozumienia problemów makroekonomicznych. Podczas za jęć prowadzącymoże wspomagać studentów w trakcie rozwiązywania ćwiczeń oraz korygować udzielane odpowiedzi. Aby ułatwić studentowisamodzielnąpracę, na końcuskryptuzamieszczonoprawidłowe rozwiązania, pozwalającena weryfikację odpowiedzi. Pytania zostały ponumerowane i poprzedzoneliterą Pi F, bystudent mógłzakreślić właściwąodpowiedź.

Zadania zaproponowanew skrypcie mają na celu odniesienie teorii do prakty ki gospodarczej przez wskazaniei wykorzystanie narzędzi analizy makroekonomi cznej. Dodatkowo dzięki rozwiązywaniu tego typu ćwiczeństudenci mogą zwery fikowaćempirycznie podstawowe prawa rządzące gospodarką, a także ocenić sku teczność polityki ekonomicznej prowadzonej przez rząd.W celu poprawy efektyw ności procesunauczania oraz urozmaicenia formułyzajęć, zadania zamieszczone w opracowaniu przyjmują różnorodneformy.W każdym z rozdziałów znajdują się m.in. zadaniarachunkowe, graficzne orazopisowe. Strony, na których zamieszczo no zadaniasą perforowane.Dzięki takiemu zabiegowi prowadzący ćwiczenia mają możliwośćwykorzystania zadań do cząstkowych sprawdzianów wiadomości.

Skrypt może służyć studentom również jako zeszyt ćwiczeń; dane, obliczenia i odpowiedzi można zapisywać bezpośrednio na kartach skryptu,we wskazanych miejscach. Autorki zadbały o instruktywne sformułowania poleceń, wskazując w każdym z nich cel danego ćwiczenia, sposób wykonywania obliczeń,zamieszcza nia odpowiedzi oraz wskazówki i źródła, z których student możeskorzystaćwtrak cie rozwiązywania zadań. Jednocześnie autorkisugerują,by studenci rozwiązywali zadaniana zajęciach -indywidualnie lub w grupach.

Kolejna część każdegorozdziałutopytania do dyskusji. Mają one formę pytań otwartych, czasem o kontrowersyjnym charakterze. Autorki liczą, że tematyka i aktualność poruszanych kwestii pobudzi wyobraźnię istanie się przyczynkiem do wymiany poglądów w formiedydkusji moderowanej przez prowadzącego zajęcia. Problematykę pytań do dyskusji można rozwinąć w formie pisemnej,przykładowo

(9)

referatów poleconych do napisania studentom (jako jedenzwarunków otrzymania zaliczeniaćwiczeńbądź też sposób na uzyskanie wyższej oceny końcowej).

Ostatnia część każdego rozdziału zawiera pytania sprawdzające. Jestto najpo pularniejszy sposóbkontrolowania stopnia opanowania zaleconego materiału, wy korzystywany na wszystkich poziomachnauczania, począwszy odnauczania począt kowego,na studiach wyższychskończywszy. Mogąbyć one pomocnedlastudentów pierwszych lat studiów, którymtakaformuła ćwiczeńjest znana ze szkołyśredniej. Ponieważ znaczna część literatury makroekonomicznej bazuje naskrótachpo chodzących z języka angielskiego, skrypt został dodatkowo uzupełnionyo słownik angielskichskrótów najistotniejszychterminów wykorzystywanych w teorii i prak tycemakroekonomicznej. Dzięki temu studentmamożliwość szybkiego sprawdze nia znaczeniadanego symbolu, bez konieczności szukaniawyjaśnienia w tekście źródłowym.

Opracowanie zawiera także krzyżówki, które mają na celu sprawdzenie -w swo bodnej formie - poziomu wiedzystudentów.

Wśródzadań makroekonomii upatruje się poznanie, opisywanie, wyjaśnianie i przewidywanieprawidłowościw występowaniu zjawiski procesów gospodarczych, dzięki czemu możliwe staje się analizowanie i wpływanie na procesygospodarek państwowych. Autorki wyrażająnadzieję,żeichskrypt pozwoli studentom uzyskać zaliczenia i zrozumieć charakter zjawisk gospodarczych, a także kompetentnie i świadomie dokonaćoceny polityki makroekonomicznej dowolnego państwa.

Autorkipragną serdecznie podziękować obu recenzentom: prof. AE dr hab. Janowi Szumilakowi orazprof. dr hab. Jerzemu Rymarczykowi zacenne wskazów ki i uwagi.

Magdalena Bałut, Magdalena Pelikan-Krupińska, Jowita Swierczyńska

(10)

Rozdział I

Produkt

i

dochód narodowy

Podstawowe

pojęcia

Czynnikiwytwórcze: zasoby, które są wykorzystywanewprocesie produkcjido wytwarzania dóbr i usług. Obejmują pracę (robociznę), ziemię (łącznie z su rowcaminaturalnymi), kapitał (finansowy irzeczowy). Obecnie do czynników wytwórczych zaliczyć można także wiedzę techniczną i technologiczną, marke tingową oraz informację.

Dochody czynników wytwórczych:dochody te powstają w procesie wytwarzania dóbr i usług jako wynagrodzenia dla właścicielizaangażowanych w nim czynni ków wytwórczych. Obejmują: płace, zyski, dywidendy,odsetki, rentę gruntową, dochód z tytułu czynszów, dochody z pracy na własny rachunek.

Ruchokrężny wgospodarce:przepływ zasobów rzeczowych i pieniężnych między podmiotami gospodarującymi.

Wydatki inwestycyjne: wydatkiprzedsiębiorstw na zakupy dóbri usług inwesty cyjnych.

Inwestycje brutto: łączne inwestycje przeznaczane napowiększenie istniejącego zasobu kapitału oraznaodtworzenie zużytego zasobu w rozmiarachodpowia dających amortyzacji.

Amortyzacja: oznacza zmniejszenie się wartości dobra kapitałowego w pewnym okresiew wynikuużytkowania lub starzenia się.

Inwestycje netto: inwestycjebrutto pomniejszone o amortyzację.

Wydatki konsumpcyjne: obejmująwydatki gospodarstw domowych na dobra dłu gotrwałego i krótkotrwałego użytkuoraz usługi.

(11)

Wydatki rządowe: wydatki dokonywane przez podmiotypaństwowew związku z realizacją zadań publicznych (np. obrona narodowa, administracja, wymiar spra wiedliwości), społecznych oraz związane z interwencją państwa w gospodarce.

Podatek: publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe, bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz SkarbuPaństwa, województwa, powiatu lub gminy wynika jące zustawy podatkowej.

Podatki pośrednie:obciążają podatnika w sposóbniepozostający wścisłymzwiąz ku z jego sytuacją dochodową i majątkową. Są podatkami ukrytymi, ciężary ponoszone przez podatników są anonimowe (np. podatekodwartościdodanej VAT).

Podatki bezpośrednie: podatki, w przypadku których istnieje precyzyjnie określo na zależność między płaconym podatkiem,tzn. rodzajem podatku,jegowyso kością, trybem płacenia a podatnikiem (np. podatek dochodowy od osób fi zycznych).

Płatnościtransferowepaństwa:wypłaty realizowaneprzez państwo, w zamian za którenieotrzymujeonobezpośredniożadnych dóbr czyusług. Typowym przy kładem płatności transferowychsą wypłaty emerytur irent z budżetu państwa bądź też płatnościzasiłków dlabezrobotnych.

Eksportnetto (bilans handlowy): różnica pomiędzy wartością eksportu danego kraju a wartością jego importu.

Eksport: sprzedaż za granicę towarów, usług, myśli naukowo-technicznej i kapitału.

Import: zakup zzagranicy towarów,usług, myślinaukowo-technicznej i kapitału.

Gospodarka zamknięta: gospodarka, która nie prowadzi wymiany handlowej z zagranicą.

Gospodarka otwarta: gospodarkaprowadząca wyminę handlowąz innymi kra jami.

Podział dochodu narodowego: fazaprocesugospodarowania,w której następuje rozdysponowanie wytworzonego dochodunarodowego pomiędzyróżne pod mioty gospodarcze, na różne cele. Obejmujeprzebiegające wielopłaszczyzno woprocesykształtowania się dochodówpieniężnych podmiotówgospodarczych. Decyzje podmiotów gospodarczych o sposobie rozdysponowania ich dochodów

(12)

Rozdział I. Produkt i dochód narodowy 13 wyznaczająw skali makroekonomicznejproporcje podziału dochodu narodo wego pomiędzy sektor prywatny i publicznyoraz pomiędzy konsumpcję zaspo kajającą bieżące potrzeby indywidualnei społeczneoraz inwestycje zapewnia jące rozwójgospodarki w przyszłości.

Dochódnarodowy:produkt narodowynetto wytworzony w gospodarce. Oblicza się go przez odjęcie amortyzacji od produktu narodowegobrutto (PNB) w cenach czynników wytwórczych.

Produkt narodowybrutto(PNB): jest miernikiem całkowitych dochodówosiąga nych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji (jest skorygowany o dochody netto z tytułu pracy i własności za granicą).

Dochody netto ztytułu własności i pracyza granicą: różnica pomiędzywielko ścią dochodów z własności i pracy obywateli danego kraju zatrudnionych za granicą awielkością dochodów z własnościi pracyuzyskanych przez cudzo ziemców w danym kraju.

Produktkrajowy brutto (PKB):całkowita wartość dóbr i usług finalnych wytwo rzonychz czynników wytwórczych zlokalizowanych na terenie danego kraju, niezależnie od tego, ktojest ichwłaścicielem. PKBjest mierzony zazwyczaj w skali jednego roku.

Metody pomiaru PKB: trzy sposoby obliczania PKB polegające na sumowaniu dochodów czynników wytwórczych, wydatków na dobra i usługi finalne oraz wartościdodanej wprocesie produkcji.

Metoda sumowania dochodów czynników wytwórczych: polega na sumowaniu wszystkich dochodówosiąganychprzez podmioty gospodarcze wprocesiepro dukcji, tj.wynagrodzeń, rent z dzierżawy, czynszów, zysków z kapitału, docho dów zdziałalności na własny rachunek i innych.

Metodasumowaniawydatków: polega na sumowaniu prywatnychwydatków kon sumpcyjnych i inwestycyjnych,wydatków państwa nazakup dóbr i usług oraz eksportu netto.

Metoda wartości produkcji: metoda polegająca na sumowaniu wartości wytwo rzonych dóbr i usług finalnychlubwartości dodanejwprocesie produkcji.

(13)

Dobra pośrednie:dobra częściowo przetworzone.Stanowiąone nakłady i sącał kowicie zużywanew procesieprodukcji.

Wartość dodana:przyrostwartości dóbr wwynikuprocesu produkcji.

PKB w cenach rynkowych (PKBcr): jestmiarą wartości produkcjikrajowej łącznie z podatkami pośredniminadobra i usługi.

PKB w cenach czynników wytwórczych(PKBCCW): jestmiarą wartości produkcji krajowej wyrażonej w cenach, jakieuzyskują producenci. Poziom PKB w ce nach czynników wytwórczych jest niższyod PKBwcenach rynkowycho wartość podatków pośrednich pomniejszonycho ewentualnedotacje państwa do pro dukcji (i eksportu) dóbr i usług. Pojęć„ceny czynników wytwórczych”, „ceny czynnikówprodukcji” i „ceny bazowe” można używać wymiennie.

PKBper capita:PKB podzielony przez liczbę ludnościdanego kraju.

PNB nominalny: PNB mierzony w cenach bieżących.

Ceny bieżące: wyrażenie wydatków lubwartości produkcji zapomocą cen istnieją cych w danym momencie narynku.

PNBrealny: PNBmierzonyw cenachstałych; korygujenominalny PNB o skutki inflacji i wyraża go w cenach istniejących wpewnymroku, który uznano zaba zowy (podstawowy).

Ceny stale: wyrażenie wydatków lub wartości produkcji zapomocą cen z roku ba zowego.

Deflator PNB: stosunek nominalnegoPNB doPNB w ujęciu realnymwyrażony w postaci wskaźnika.

Wzrost gospodarczy: proces wzrostu produkcji w gospodarce jako całości.

Rozwój gospodarczy:proces wzrostu produkcji połączonyze zmianamijakościo wymi dotyczącymi systemuspołeczno-gospodarczego i różnychaspektów struk tur gospodarczych.

Wskaźnik dobrobytu ekonomicznego netto (NEW): opracowanyprzez W. Nord- hausa i J. Tobina; jest miarą dobrobytuekonomicznego. Jego obliczenie polega na dodaniu do PNN szacunkowych wielkości odzwierciedlających wartość czasu

(14)

Rozdział I. Produkt i dochód narodowy 15 wolnego, produkcjinierejestrowanej, infrastruktury publicznej, prywatnychdóbr trwałego użytku,aodjęciuszacunkowych wartości odpowiadającychzanieczysz czeniu środowiska, wydatkomnaobronęnarodową i dojazdy do pracy.

HDI {HumanDevelopment Index):wskaźnikrozwojucywilizacyjnego; miernik ten jest używany przez OrganizacjęNarodów Zjednoczonych; dzieli krajepod wzglę

dem rozwoju gospodarczego na: wysoko-, średnio- isłabo rozwinięte.

Prawda/fałsz

Wskaż, które z poniższych twierdzeń są prawdziwe, aktóre fałszywe, zakreśla jąc kółkiemwłaściwą literę (P - gdy zdanie jest prawdziwe, F - gdy jest fałszywe).

P F P F P F P F P F P F

1. Wartość dodaną oblicza się przez odjęcie od wartości dóbr wy produkowanych w przedsiębiorstwie sumy kosztów rzeczowych czynników wytwórczych zużytych doprodukcji tych dóbr.

2. Jeżeli kupujesz używany rower, zostajeto uwzględnione wPKB. 3. Do PKB niewliczasię przelewówfinansowychpomiędzyfiliami

korporacji międzynarodowej.

4. Wydatki firmy X na długopisy,meble i olej napędowynależą do wydatków konsumpcyjnych.

5. Dochód narodowy oblicza się przez odjęcie amortyzacji od PNB w cenach czynników produkcji.

6. Dobra konsumpcyjne zakupione przezgospodarstwa domowe to dobrafinalne.

P F 7. WPKB uwzględnia się przepływy związane z nabywaniem lub sprzedażą papierów wartościowych.

P F 8. PKBw cenach stałychjest skorygowany o zmiany poziomucen.

P F 9. PNBjestrówny PKB skorygowanemu o dochody netto z tytułu własności i pracy zagranicą.

P F 10. PKB obejmuje inwestycje brutto.

P F 11. Jeżelikupiony komputer wykorzystujesz wyłącznie wcelachsłuż bowych,jest on dobrem finalnym.

P F 12. PKB określa łączną pieniężną wartośćwszystkich produktów i usług pośrednich wyprodukowanych przezgospodarkę danego kraju wdanym okresie.

(15)

P F 13. Eksport netto przyjmuje zawsze wartośćdodatnią.

P F 14. Jednym ze sposobów uniknięciawielokrotnego liczenia tych sa mych wielkościwrachunku PKBjest sumowanie tylko dóbrfinal nych.

P F 15. W metodzie sumowaniadochodów ważną pozycję stanowią do chodyz tytułu emerytur.

P F 16. Wartość PKB jest takasama niezależnie od tego, czyjest on li czony jako suma produktów,wydatków, czy też suma dochodów.

P F 17. Wartość eksportu netto będzie równazero tylko dlagospodarki zamkniętej.

P F 18. Gdy wartość importu maleje, a eksportu rośnie, wartość PKB maleje.

P F 19. Wartość dochodu narodowego jest równa wartościPNB,gdyeks portnettojestrówny 0.

P F 20. Wydatki gospodarstw domowychna produkty i usługi,podobnie jak płatności transferowe, nie są wliczane do rachunku PKB.

(16)

Rozdział I. Produkt i dochód narodowy 17

Zadania

Zadanie

1

Ruch okrężnyw gospodarce oznacza przepływ zasobów rzeczowych i pienięż nych pomiędzy podstawowymi podmiotami gospodarczymi. Narysunkuzamiesz czono schemat ruchu okrężnego między gospodarstwamidomowymi,przedsiębior stwami ipaństwem. Uzupełnij puste okienka symbolamiliterowymi właściwych strumieni. C - konsumpcja; S - oszczędności; I - inwestycje; Y - dochód; G - wydatkirządowe; B - płatnościtransferowe; Te - podatki pośrednie; Td - podatki bezpośrednie.

□

(17)

Zadanie

2

Zgodniezmetodykąliczeniaproduktukrajowegobrutto(PKB) od strony war tości wytworzonych dóbr i usług finalnych zaliczamy do niego tylkolegalną produk cję. Wedługkryteriumlegalności można wyróżnićrynek biały - całkowicie legalny, czarny - nielegalny,i rynek szary, gdzielegalny jest przedmiot obrotu, a nielegalne sąwarunki transakcji. Wymienione niżej przykłady transakcji przyporządkuj do ryn ku, na którym są dokonywane, wpisując do tabeliodpowiadające im numery.

Rynek

Biały Szary Czarny

1) sprzedaż kosmetykówprzezkonsultantkiAVONw akademiku; 2) handeljeansami z przemytu;

3) udzielanie lekcji angielskiegoprzez lektora zatrudnionegow szkole językowej; 4)handel kością słoniową przez kłusowników;

5)handel kradzionymi dziełami sztuki; 6)handel narkotykami;

7)handel pirackimi programami komputerowymi; 8) prostytucja w Polsce;

9) świadczenie usług fryzjerskich wsalonie piękności; 10) sprzedaż alkoholu własnej produkcji;

11) sprzedaż broni przez rząd USA;

12) sprzedaż oprogramowania komputerowego z pominięciem firmowegodys trybutora;

13)sprzedaż owocówna targu przez rolnika;

14) sprzedaż polisubezpieczeńna życie przez zakład ubezpieczeń;

15) świadczenie usług fryzjerskich w domu klientki przez zaprzyjaźnioną fry zjerkę;

16) udzielaniekorepetycji z matematyki przez studenta, który niema zarejestro wanej działalności gospodarczej inie pracuje na podstawie umowy o pracę.

(18)

Rozdział I. Produkt i dochód narodowy 19

Zadanie 3

Wartość produktu krajowegobruttowcenachrynkowych (PKBcr)możnaobli czyć, posługując się trzema równoważnymi metodami: sumowaniem wydatków, dochodów i wartości dodanej wytworzonych w gospodarce dóbri usług. Napodsta wie poniższych danych ustal PKB wcenach rynkowych, licząc od strony całkowi tych wydatków i dochodówosiąganychw gospodarce przykładowego kraju (dane w min EUR).

Dane:

Wydatkikonsumpcyjne (C) 320

Rentydzierżawne (La) 40

Dochody zdziałalności na własny rachunek (Ra) 10 Wynagrodzenia osób fizycznych (Wp) 20

Wydatki rządowe(G) 230

Wynagrodzeniapracodawców(We) 300

Zyski z kapitału (E) 90

Import (Z) 9

Eksport (X) 10

Odsetki (i) 40

Czynsze(Lr) 60

Inwestycje(I) 9

a) Oblicz PKBcr od strony wydatków, wiedząc, że stanowi on sumę algebra iczną wybranych danych ztabeli (wykorzystajw tym celuzaproponowane symbole).

Rozwiązanie:

Odpowiedź:... b) Oblicz PKB cr od stronydochodów, wiedząc, że stanowionsumę algebra

icznąwybranychdanych z tabeli (wykorzystajw tym celuzaproponowane symbole oraz wcześniejsze wyniki).

Rozwiązanie:

(19)

Zadanie

4

W tabelizgromadzono dane dotyczące składników PNB od strony wydatków i dochodówfikcyjnegopaństwaXposługującego sięwalutąTIPS:

Wydatkikonsumentów (C) 357853

Dochody netto z własności za granicą (Dn) 344

Renta dzierżawna (La) 30192

Zapasy (Is) 1 500

Wydatkipaństwa (G) 233899

Podatek VAT (Tev) 50 000

Akcyza (Tea) 5177

Zyski spółek kapitałowych (Pc) 78789

Amortyzacja (A) 40 000

Wynagrodzenia (W) ...

Wynagrodzenia pozostałych czynników produkcji(Wf) 1500

Eksport (X) 155520

Import (Z) 145520

Inwestycje wkapitał trwały (Ic) 200375

I. Obliczeniametodąwydatkową:

a) Oblicz produkt krajowy brutto w cenach rynkowych (PKBcr), wiedząc, że stanowi on sumę algebraicznąwybranych danych z tabeli (wykorzystaj wtymceluzaproponowane symbole).

Rozwiązanie:

Odpowiedź:... b) Oblicz produktnarodowy brutto w cenach rynkowych (PNEć),wiedząc,że

stanowi on sumę algebraiczną wybranych danych z tabeli (wykorzystaj wtymceluzaproponowane symboleoraz wcześniejszewyniki).

Rozwiązanie:

(20)

Rozdział I. Produkt i dochód narodowy 21 c) Oblicz PKB w cenach czynników wytwórczych(PKBCCW), wiedząc,że stano wion sumęalgebraiczną wybranych danychz tabeli (wykorzystajw tym celu zaproponowane symbole oraz wcześniejsze wyniki).

Rozwiązanie:

Odpowiedź: ... d) Oblicz dochódnarodowy(NI), wiedząc, że stanowi on sumę algebraiczną wybranych danych z tabeli (wykorzystaj w tym celu zaproponowane symbo le oraz wcześniejsze wyniki).

Rozwiązanie:

Odpowiedź: ... ... II. Obliczenia metodą dochodową:

a) Oblicz PKB^, wiedząc, że stanowi on sumę algebraiczną wybranych da nychz tabeli (wykorzystaj w tym celuzaproponowane symboleoraz wcze śniejszewyniki).

Rozwiązanie:

Odpowiedź: ... b) Podajwartość brakującej pozycji„wynagrodzenia (W)”.

Rozwiązanie:

(21)

Zadanie 5

W poniższej tabelizaprezentowanowybrane dane dotyczące rachunku docho du narodowego (NI)pewnegopaństwa X (wmin TIPS-ów):

PNB w cenachrynkowych (PNBcr) 400,1

Podatek VAT(Tev) 45,5

Amortyzacja (A) 78,0

Dochody netto z tytułu własności za granicą (Dn) _0,1

Wykorzystującmetodyobliczeniowezastosowane wzadaniach 3 i 4, oblicz wska-zane mierniki wzrostu gospodarczego:

a) PKBwcenachrynkowych(PKBcr); Rozwiązanie: Odpowiedź:... b) PNN w cenach rynkowych(PNN^); Rozwiązanie: Odpowiedź:... c) PKBw cenach czynników wytwórczych (PKBCCW);

Rozwiązanie:

Odpowiedź:... d) PNB w cenach czynników wytwórczych (PNBOT);

Rozwiązanie:

(22)

Rozdział I. Produkt i dochód narodowy 23 e) Dochód narodowy(NI);

Rozwiązanie:

Odpowiedź:...

Zadanie

6

Strumienie przepływudochodów i wydatkóww gospodarce zamkniętej są ekwi walentne. Można zatem założyć, żewydatkiinwestycyjne wliczanedo PKBfinan sowane są z prywatnych oszczędności społeczeństwa.Przypuśćmy, że wydatki kon sumpcyjne są równe 1500jednostkom, a inwestycje 200. Oblicz produkt krajowy brutto, a następniewykaż, żeinwestycje są równeoszczędnościom. W obliczeniach wykorzystajsymbole zaproponowane w poprzednich zadaniach.

Dane: Rozwiązanie:

(23)

Zadanie

7

Licząc PKB od stronywartościwytworzonych dóbr i usług, można popełnić błąd wielokrotnego liczenia tychsamych wielkości. W celu jego uniknięcia należy wobliczeniachsumować wartośćwyłącznie dóbr iusług finalnychlub wartość do datnią. Załóżmy, żew gospodarce działa czterech uczestników: rolnik, młynarz, piekarz ikonsument. Oblicz wartość dodaną(VA) wytwarzanych przez nich dóbr orazPKB, zakładając, że:

• głównymskładnikiem do produkcji chlebajest mąka, która wytwarzana jest z pszenicy;

• rolnik, producent pszenicy (jest to pierwsza osoba, któratworzywartość dodaną), sprzedaje pszenicę domłyna za 50 jednostek;

• młyn sprzedajenastępnie wytworzoną mąkę do piekarniza 80 jednostek; • piekarnia sprzedaje wytworzony chleb do sklepu za 120 jednostek; • konsument kupuje chlebw sklepie za 160 jednostek.

Dane: Rozwiązanie:

Odpowiedź: ...

Zadanie

8

Firma Handlowo-Usługowa SKLEJTEX zajmuje się projektowaniem i pro dukcją mebli. Na podstawie poniższych danychobliczwartość dodaną w tymprzed siębiorstwie (VA) zarok2006:

Dane:

• przychód ze sprzedaży:4miliony EUR;

(24)

Rozdział I. Produkt i dochód narodowy 25 • podatek od nieruchomości i podatek gruntowy: w wysokości 0,8 miliona

EUR;

• amortyzacja: 0,1 miliona EUR; • zysk: 0,9 miliona EUR.

Dane:

Rozwiązanie:

Odpowiedź: ...

Zadanie

9

Stopa wzrostu PKB obrazuje procentowe zmiany tego miernika w danym roku w stosunkudo jego wartościw roku poprzednim. Na podstawie fikcyjnych danych dla gospodarki państwaXobliczstopę wzrostu PKBwnastępujących latach. Obli czonewartości wpiszdo pustejkolumnywtabeli.

Rozwiązanie:

Rok PKB (min EUR) Stopa wzrostu PKB (%)

2001 150

2002 160

2003 155

(25)

Zadanie

10

W gospodarce produkowane są trzydobra: X,Y, Z.Wypełnij poniższą tabelę, obliczającPKB w cenach rynkowychwujęciunominalnym (dokonującwyliczeń na podstawie bieżących cen rynkowych w danym roku)oraz realnym (biorąc pod uwa gę ceny stałe z rokubazowego, którym jest rok 2001).

Dobro Ilość wytworzona (Q) Cena (P) Wartość produkcji (ceny bieżące) Wartość produkcji (ceny stale) 2001 2002 2003 2001 2002 2003 2001 2002 2003 2001 2002 2003 X 50 100 250 1 2 6 Y 100 200 300 4 6 8 Z 10 20 40 3 4 6 PKB

Zadanie

11

WskaźnikHDI jest miernikiemstosowanym przez ONZ w celuokreśleniapo ziomurozwojucywilizacyjnego państw świata. Korzystając zinformacji zawartych na stronie internetowej Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (www.hdr.org), wypełnij poniższą tabelę:

Kraje o najwyższym poziomie rozwoju cywilizacyjnego HDI 1.

2. 3.

Kraje o średnim poziomie rozwoju cywilizacyjnego HDI 1.

2. 3.

Kraje o najniższym poziomie rozwoju cywilizacyjnego HDI 1.

2. 3.

(26)

Rozdział I. Produkt i dochód narodowy 27 Jak naich tle wygląda Polska? HDI = ...

Jaka jest średnia światowa? HDI =...

Zadanie

12

Wpisz w chmurkiczynnikiwpływające na wielkość wskaźnika HDI (odpowie dziznajdziesz nawww.hdr.org).

o o

(27)

Zagadnienia

do

dyskusji

1. Przeanalizuj skuteczność zastosowania PNB jako miernika poziomużycia społeczeństwa.

2. Jakie czynnikinależałoby wziąć pod uwagę,by ocenićpoziom rozwoju go spodarczego danego kraju?

3. Dlaczego w analizach makroekonomicznych bardziej popularna stała się metoda pomiaruPKB od strony wydatków, anie metodadochodowa? 4. Wyjaśnij, dlaczego większość krajów wysokorozwiniętych (np. USA, Japo

nia) częściej posługuje się w analizach miernikiem PNBniż PKB.

5. Dlaczego Chińska RepublikaLudowazdecydowała się na otwarcie gospo darki?

Pytania

sprawdzające

1. Wyjaśnij pojęcie produktu krajowego brutto. 2. Jakie znaszmetodyobliczaniaPKB?

3. Co rozumieszprzez pojęcie dochodunarodowego? 4. Omów metodę obliczania PKB od strony wydatków. 5. Jakiesą składowe PKB liczonego od strony dochodów?

6. Wyjaśnij różnicę pomiędzy PKB wcenachrynkowych a PKBw cenachczyn ników wytwórczych.

7. Na czympolega i kiedy występujebłąd „podwójnego liczenia”? 8. Co tojest amortyzacja?

9. Na czympolegaróżnicapomiędzydobrami finalnymi adobramipośredni mi?

10. Co tojest wartość dodana? 11. Wyjaśnij pojęcie eksportu netto.

12. Omów istotę płatności transferowychna wybranych przykładach. 13. Couwzględniamiernikdobrobytu ekonomicznego netto (NEW)?

(28)

Rozdział

II

Determinanty

dochodu

narodowego

(analiza

krótkookresowa)

Podstawowe

pojęcia

Produkcjapotencjalna: wielkość produkcji, którą wytworzyłaby gospodarka, gdy by wszystkie czynniki produkcji zostaływ pełni wykorzystane.

Popyt konsumpcyjny:wydatki,któregospodarstwadomowe planują przeznaczyć nazakup dóbrkonsumpcyjnych i usług.

Funkcjapopytu konsumpcyjnego: przyporządkowuje wielkość zamierzonej kon sumpcji globalnej, wielkości rozporządzalnych dochodów osobistych. Zależność między poziomem konsumpcji globalnej a poziomem dochodu rozporządzal-nego jestdodatnia.

Konsumpcjaautonomiczna: konsumpcja niezależna od bieżącego dochodu, ko nieczna doprzeżycia.

Krańcowa skłonność do konsumpcji:część z każdej dodatkowejzłotówki docho du rozporządzalnego, którą gospodarstwa domowe pragnąprzeznaczyć na kon sumpcję.

Rozporządzalne dochodyosobiste: dochody gospodarstw domowych powiększo ne owypłaty transferowe otrzymywane od państwa i pomniejszone o podatki bezpośrednie. Mogą zostać przeznaczone na wydatki konsumpcyjne i/lub oszczędności.

Funkcja oszczędności: przyporządkowuje wielkość zamierzonych oszczędności, wielkości rozporządzalnych dochodówosobistych.

(29)

Krańcowa skłonność do oszczędzania: część z każdej dodatkowej jednostki do choduprzeznaczonaprzez gospodarstwa domowe na oszczędności.

Popyt inwestycyjny: oznacza planowane przez przedsiębiorstwa powiększenie za sobów kapitału trwałegooraz stanu zapasów.

Funkcjapopytu inwestycyjnego:przyporządkowuje wielkość planowanych przez przedsiębiorstwa inwestycji, poziomowi stopy procentowej.

Mnożnik:stosunekzmiany wielkości produkcji w punkcierównowagido powodu jącejją zmiany wydatków autonomicznych. Wyróżniamymnożniki: inwestycyj ny. wydatków konsumpcyjnych, wydatków rządowych oraz mnożnik zrówno ważonego budżetu*.

* Mnożniki wydatków rządowych i zrównoważonego budżetu zostały omówione w rozd. III.

Rola państwa w gospodarce.

Mnożnik inwestycyjny:stosunek zmiany wielkościprodukcjiwpunkcie równowa gi dopowodującej ją zmiany wydatków inwestycyjnych.

Mnożnik wydatków konsumpcyjnych: stosunek zmianywielkości produkcji w punkcie równowagi dopowodującej ją zmiany wydatków konsumpcyjnych.

Krańcowa skłonność do importu: informuje, jaką część zkażdej dodatkowej jed nostki dochodu narodowegopodmioty krajowe chcą wydać naimport.

Zagregowany(globalny)popyt: wielkość zapotrzebowaniana dobra i usługi zgła szanego przezgospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa, przy każdej wielkości bieżącej produkcjii dochodu. Pojęcia„popyt zagregowanyi „popyt globalny” można stosowaćwymiennie.

Zagregowana(globalna) podaż: suma algebraiczna wartościdóbr i usług, które wszyscy producenciw gospodarcechcą zaoferować na sprzedaż, przykażdym poziomie cen mierzonych deflatorem produktunarodowego brutto w danym okresie. Pojęcia „podaż zagregowana” i „podażglobalna” można używać wy miennie.

Równowaga narynku dóbr i usług: występuje, gdywielkość popytuglobalnego oraz wielkość bieżącej produkcji i dochodu są sobie równe. Planowane inwesty cje są wówczas równe planowanym oszczędnościom.

(30)

Rozdział II. Determinanty dochodu narodowego (analiza krótkookresowa) 31

Krótki okres: okres, w którym niemożliwe jest pełne dostosowanie do zmienio nych warunków gospodarowania.

Diugi okres: okres potrzebny do całkowitego dostosowania się dozmian zacho dzącychwotoczeniu.

Równowaga krótkookresowa: sytuacja, w której cena pozwala zrównać wielkość zapotrzebowania z wielkością oferowanąprzez daną liczbę przedsiębiorstw wgałęzi, które znajdują się nakrótkookresowychkrzywych podaży.

Równowaga długookresowa:występuje, gdy cena zrównuje popyt z podażą, każ dez przedsiębiorstw znajduje się na swojej długookresowej krzywej podaży, a przedsiębiorstwa mogąswobodnie wchodzić lub wychodzić zgałęzi.

Paradoks zapobiegliwości: występuje w sytuacji, gdy zmianarozmiarów oszczęd ności autonomicznychprowadzi do zmiany wielkości dochodu narodowego za pewniającego równowagę, jednakże oszczędnościwpunkcie równowagi pozo- stają bez zmian - nadalrównają się planowanyminwestycjom.

Prawda/fałsz

Wskaż, które z poniższych twierdzeń są prawdziwe, a które fałszywe, zakreśla jąc kółkiem właściwą literę (P - gdy zdanie jest prawdziwe,F - gdy jest fałszyw e i.

P F P F P F P F P F P F P F P F

1. Ilorazkrańcowej skłonności do konsumpcji i krańcowej skłonno ści do oszczędzaniajest równy1.

2. Nachyleniekrzywej popytu globalnego nie zależy od krańcowej skłonności do konsumpcji.

3. W sytuacji braku równowagi w przedsiębiorstwie pojawiają się nieplanowanezmiany stanu zapasów.

4. Wzrost stopy opodatkowania zmniejsza zagregowany popyt. 5. Imniższajestkrańcowa skłonność do konsumpcji, tym bardziej

stroma jest krzywa agregatowegopopytu.

6. Wzrostkrańcowej skłonności dooszczędzania zwiększa konsumpcję. 7. Poziom konsumpcji autonomicznej zależy od wysokościstopy pro

centowej.

8. Równowaga krótkookresowa występuje, gdy planowany popyt globalny jestrówny faktycznej podaży.

(31)

P F 9. Zwiększenie poziomu planowanych wydatków konsumpcyjnych spowodujeprzesunięciekrzywej zagregowanegopopytu w górę.

P F 10. Funkcja konsumpcji nie opisuje, jak zmieni się ogólny poziom spożycia pod wpływem zmian dochodu rozporządzalnego.

P F 11. Położeniekrzywej popytuglobalnego zależy od rozmiaru wydat ków na konsumpcję autonomiczną,lecz nie zależy od poziomu inwestycji.

P F 12. Popyt inwestycyjny niezależyodpoziomubieżącej produkcji,ale odprzewidywanego tempa wzrostu popytu nawytwarzanedobra i usługi w przyszłychokresach.

P F 13. Wzrostpopytuinwestycyjnegozmieni nachylenie krzywejzagre gowanego popytu.

P F 14. W sytuacji równowagi krótkookresowejplanowane oszczędności równe sąplanowanym inwestycjom.

P F 15. Mnożnik inwestycyjny jestściśle skorelowany z krańcowąskłon nościądo konsumpcji.

P F 16. Efekt mnożnika inwestycyjnego polega na tym, żewzrost/spadek poziomupopytu inwestycyjnego przekłada się na większy co do wartości wzrost/spadekdochodu narodowego.

P F 17. Zmianaoszczędności autonomicznych powodujezmianę docho du narodowego w punkcie równowagi, a tym samym poziom oszczędności i inwestycji automatycznieulega zmianie.

P F 18. Wydatkirządowew danym okresierosnąw miarę wzrostubieżą cejprodukcji.

P F 19. Spadekwydatkówrządowychpowodujerównoległe przesunięcie krzywej zagregowanego popytu w górę.

P F 20. W przypadku równowagi długookresowej wartośćeksportu jest równawartości importu.

(32)

Zadania

Zadanie

1

Mnożnik inwestycyjnyjestskorelowanyz poziomem krańcowej skłonności do konsumpcji (KSK). Opierając się na tej zależności, oblicz wartośćmnożnika dla gospodarki zamkniętej bezudziału państwa, przy danej funkcji oszczędności (S), gdzie Yoznaczadochód narodowy:

a) S =-400 + 0,3Y Rozwiązanie: Odpowiedź: ... b) S =-300 + 0,25Y Rozwiązanie: Odpowiedź: ... c) S =-250 + 0,2Y Rozwiązanie: Odpowiedź:

(33)

Zadanie

2

Załóżmy, że funkcja konsumpcji w gospodarce zamkniętej bez udziału państwa mapostać: C - a + KSKY.

Konsumpcjaautonomiczna (Ca) wynosi300, krańcowaskłonność do konsumpcji kształtuje sięnapoziomie KSK= 0,7.

Wiedząc, że wzór funkcji oszczędności można wyprowadzić w oparciuowzór na funkcję konsumpcji, oblicz, przyjakim poziomieprodukcji oszczędności będą równe 0?

Dane:

Rozwiązanie:

Odpowiedź: ...

Zadanie

3

Tabela zawieradane o kształtowaniusię wielkości konsumpcji i dochodunaro dowego (produkcji) w pewnej gospodarce.

Planowana konsumpcja autonomiczna (Ca)jest równa 0, krańcowa skłonność do konsumpcjizdochodu rozporządzalnego wynosi70%. Planowane inwestycje są autonomiczne i wynoszą 204.

a) Oblicz:

- wielkość oszczędnościprzykażdympoziomie dochodu narodowego; - wielkość popytu globalnego przykażdym poziomie dochodu narodowe

go;

- nieplanowaną zmianę zapasów dla każdego poziomu produkcji; - wielkość faktycznych inwestycji (po uwzględnieniu zmianyzapasów) dla

każdego poziomu produkcji.

b) Wykreśl na rysunku funkcję konsumpcji i funkcję popytuglobalnego (nie zapominając o oznaczeniach osi).

(34)

Rozdział II. Determinanty dochodu narodowego (analiza krótkookresowa) 35 Rozwiązanie:

(35)

Zadanie

4

Załóżmy, że planowane inwestycje równesą 50, funkcja konsumpcji ma postać C - 0,7Y, a dochód narodowy (Y) jest równy dochodowi rozporządzalnemu (Yd).

a) Narysuj wykreszagregowanego popytu (nie zapominając o oznaczeniach osi).

b) Jakie nieplanowane działaniamogąnastąpić,jeśli faktyczna produkcja wy nosi 100?

c) Oblicz wielkość produkcji w punkcie równowagi, wiedząc, że równowaga występuje, gdy popyt globalnyjestrówny bieżącej produkcji.

Dane:

Rozwiązanie:

(36)

RozdziałII.Determinantydochodunarodowego(analizakrótkookresowa) 37

Zadanie

5

Mnożnik inwestycyjny odzwierciedla skalę wpływu zmiany poziomu wydatków inwestycyjnych na zmianę poziomu dochodunarodowego iprodukcji w punkcie równowagi. Załóżmy, że KSK = 0,6,anarynkuwystępuje równowaga. Jeślipopyt inwestycyjny wzrośnie o 30,too ile zmieni się produkcja, przy której ukształtujesię nowy stanrównowagi? Przyjmijzałożenie,że Y = Yd.

Dane:

Rozwiązanie:

Odpowiedź: ...

Zadanie 6

Rozporządzalne dochody osobistegospodarstw domowych mogą zostaćrozdy sponowane wyłącznie na konsumpcję i/lub oszczędności. Wzwiązku z tym zmiana poziomu oszczędności wpływa na zmianę poziomu konsumpcji. Załóżmy, że pla nowaneinwestycjerówne są150. Ludzie decydują sięna zwiększenie oszczędności, dlategofunkcja konsumpcji zmienia postaćzC =0,7YnaC = 0,5Y. Jakzmieni się dochód w punkcie równowagi? Przyjmij założenie, że Y = Yd.

Dane:

Rozwiązanie:

(37)

Zadanie 7

Wiedząc, że równowaga występuje,gdy popyt globalny jest równy bieżącej pro dukcji, obliczwielkość dochodu w punkcie równowagi,gdy popyt inwestycyjny wy nosi 400, a C = 0,8Y. Przyjmy założenie,że Y = Yd.

Dane:

Rozwiązanie:

Odpowiedź: ... Co stanie sięzprodukcją, gdy funkcjakonsumpcjizmieni postać na C = 100 + 0,5Y? Przyjmij założenie, żeY = Yd.

Dane:

Rozwiązanie:

(38)

Zagadnienia do

dyskusji

1. Jakie czynnikipoza dochodemrozporządzalnymwpływają na poziom wy datków konsumpcyjnych?

2. Czy wielkość wydatków inwestycyjnych jest skorelowanawyłącznie zpozio mem stópprocentowych? Odpowiedź uzasadnij.

3. Jakie mogą być źródła finansowaniakonsumpcji autonomicznej?

4. Wjakich sytuacjach krańcowa skłonność do konsumpcji zdochodu rozpo-rządzalnego jest równa krańcowejskłonności dokonsumpcji z dochodu na rodowego?

5. Oceń realność wytworzenia produkcji faktycznej napoziomie potencjal nym.

Pytania

sprawdzające

1. Jakajest zależność pomiędzy dochodem narodowym a dochodem rozpo rządzalnym?

2. Co tojestkonsumpcja autonomiczna?

3. Odczegozależy nachylenie funkcji konsumpcji?

4. W jaki sposób skorelowane są ze sobąkrańcowaskłonność dokonsumpcji i krańcowa skłonność do oszczędności?

5. Czy bieżące wydatki inwestycyjne zależą od poziomubieżącej produkcji' dochodu?

6. Omówskładowezagregowanego popytu. 7. Zaprezentuj założenia modelu 45 stopni.

8. W jakisposób poziomstopy podatkudochodowego wpływananachylenie krzywej zagregowanego popytu?

9. Jak należy rozumieć pojęcie równowagi krótkookresowej?

10. Omów wpływ zmian poziomu popytu konsumpcyjnego, inwestycyjnego i wydatkówrządowych napołożenie krzywejzagregowanego popytu. 11. Dlaczego zależność między popytem inwestycyjnym a wielkością bieżącej

produkcji jest stała?

12. Przedstaw istotę mnożnikainwestycyjnego.

13. Wyjaśnij, dlaczegow przypadku zmiany rozmiarów oszczędnościautono micznych, oszczędności w punkcie równowagi są nadal równe planowanym inwestycjom.

14. Dlaczego zależność międzywydatkami rządowymi a wielkością bieżącej produkcji jest stała?

(39)

Rozdział

III

Rola

państwa

w

gospodarce

Podstawowe

pojęcia

Państwo: zbiórinstytuqi obejmujących naczelneilokalne organy administracji oraz instytucje tworzące system ubezpieczeń społecznych. Występuje wcharakterze podmiotu gospodarczegobędącegowłaścicielem wielu kluczowychgałęzi pro dukcji.

Funkcjepaństwa wgospodarce: działalność państwa realizowana wzasadniczych sferach życia społeczno-gospodarczego.Do podstawowych funkcji państwa za liczasię: funkcję stabilizacyjną polegającą na przeciwdziałaniuwahaniomak tywnościgospodarczej, funkcję alokacyjną zapewniającą dostarczenie społe czeństwu dóbr i usług publicznych, oraz redystrybucyjną, której istotą jest korygowanie nierówności wpodziale dochodu narodowego.

Dobro publiczne: dobro, z którego mogą korzystać wszyscy konsumenci.Z reguły jest opłacane zfunduszypublicznych.

Budżet państwa: scentralizowany funduszpublicznysłużący gromadzeniu środ ków pieniężnych w związku z realizacją funkcji państwa.Jest planemfinanso wym sporządzanymna okres jednegoroku.

Wydatki państwa: wydatki dokonywane przez podmioty państwowewzwiązku z realizacjąwszelkich zadań państwa, w tym zadań publicznych (np. obrona narodowa, administraq'a, wymiar sprawiedliwości), społecznych oraz związa nychzinterwencjąpaństwawgospodarce.

Pomoc publiczna: definiowana jest jako wszelka pomoc przyznawana konkretne mu przedsiębiorcyze środków publicznych. Jej udzielenie nie możepowodo wać zakłócenia konkurencjiani negatywniewpływać na wymianę handlową po między państwami członkowskimi UniiEuropejskiej.

(40)

Rozdział III. Rola państwa w gospodarce 41 Wpływy publiczne:wszystkie środki pieniężne zasilające rachunki władz publicz

nych (rządowych i samorządowych) - także te ocharakterze pożyczkowym.

Dochody państwa (publiczne): przejęte przez państwo (samorząd) oznaczają definitywne (czylibezzwrotne) zasilanie finansowe władz publicznych.Ich źró dłemsądochody innych podmiotów.

Deficyt budżetowy: nadwyżka wydatków państwa naddochodami.

Dług publiczny: nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych.

Podatek: publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe, bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa,powiatu lub gminywynika jące z ustawy podatkowej.

Stopa opodatkowania:stosunek kwoty ostatecznie należnego podatku do warto ści podstawy opodatkowania(np. dochodu,przychodu, majątku itd.).

Podatki netto: różnica pomiędzy podatkami a transferami z budżetu państwa.

Podatkipośrednie: obciążają podatnika w sposób niepozostający w ścisłym związ ku z jegosytuacją dochodową i majątkową. Są one podatkami ukrytymi, cięża ryponoszoneprzez podatników są anonimowe.

Podatki bezpośrednie:podatki, w przypadku którychistniejeprecyzyjnieokreślo na zależnośćmiędzy płaconym podatkiem, tzn. rodzajem podatku,jego wyso kością,trybem płacenia apodatnikiem.

Krzywa Laffera: krzywa przedstawiającazależność międzystopą opodatkowania a sumą wpływów podatkowych do budżetupaństwa.

Polityka fiskalna:obejmuje wszystkie posunięcia rząduw sferze wpływówi wydat ków budżetowychw celu uzyskania kontroli i oddziaływania napodział docho dów oraz ogólny poziom aktywności gospodarczej kraju.

Automatyczny stabilizator koniunktury: mechanizm ekonomiczny zmniejszają cy podatność gospodarki na wstrząsy. Przykłademautomatycznego stabilizato ra koniunktury są zasiłki dlabezrobotnych.

Mnożnik zrównoważonego budżetu: mechanizmpolegający na tym, że wzrost wydatków państwa, któremu towarzyszy taki sam wzrostwpływów z podatków

(41)

(będący konsekwenqą np.zmiany stopy opodatkowania), powoduje zwiększe nie produkcji.

Mnożnik wydatków rządowych: stosunekzmiany wielkości produkcji wpunkcie równowagi do powodującej ją zmianywydatkówrządowych.

Prawda/fałsz

Wskaż, które z poniższych twierdzeń są prawdziwe, aktóre fałszywe,zakreśla jąc kółkiemwłaściwą literę (P - gdy zdanie jest prawdziwe, F- gdy jest fałszywe).

P F 1. Podatek VATnależydo grupy podatkówpośrednich.

P F 2. Najpoważniejszym źródłem dochodów budżetu państwa w Pol sce w2005 r.byłypodatkidochodowe odosób fizycznych.

P F 3. Źródłem dochodówbudżetu państwa mogą byćdochody ze sprze daży prywatyzowanychprzedsiębiorstw.

P F 4. Do podstawowych funkcji budżetu państwazalicza się funkcję re dystrybucyjną.

P F 5. KrzywaLaffera przedstawia zależność między wpływami do bu dżetu państwa z tytułu podatkówa długiem publicznym.

P F 6. Wydatki budżetowew Polsce charakteryzują się wysokim stop niem sztywności.

P F 7. J.M. Keynes uważał, że państwo powinno w jaknajmniejszymstop niuinterweniować w procesy rynkowe.

P F 8. Przykłademautomatycznegostabilizatora koniunktury są zasiłki dla bezrobotnych.

P F 9. Dług publiczny wPolsce systematyczniewzrasta.

P F 10. Narzędzia polityki fiskalnej nie sąjedynymi, które wykorzystywać możepaństwow celu stabilizacji koniunktury.

P F 11. Ograniczenie poziomu wydatków budżetowychjest najlepszym sposobem na obniżenie deficytu budżetowego.

P F 12. Deficyt budżetowy może prowadzić do zmniejszenia stóp procen towychw gospodarce.

P F 13. Cła są istotnym źródłem dochodów budżetowych w Polsce.

P F 14. Do instrumentów aktywnej polityki fiskalnej w Polsce zaliczyć możnapodatki odnieruchomości.

(42)

Rozdział III. Rola państwa w gospodarce 43

P F 15. Podatki pośrednie zawartesą w cenach produktów i usług.

P F 16. Podatki bezpośrednie to podatki, w przypadku których istnieje precyzyjnie określona zależność między płaconym podatkiem, tzn. rodzajempodatku,jego wysokością, trybempłacenia a podatni kiem.

P F 17. Podmiot opodatkowania to rzecz lubzdarzenie,którewywołuje obowiązekpodatkowy.

P F 18. Wprzypadku stawekprogresywnych podatekrośnie szybciej niż podstawa opodatkowania.

P F 19. Działanie automatycznych stabilizatorów koniunktury polega na hamowaniu wzrostu gospodarczegow okresie ekspansji.

P F 20. Wzrost wydatków państwa przy jednoczesnym wzroście sumy ścią ganych podatków otęsamąwartość powoduje zwiększenie pro dukcji.

(43)

Zadania

Zadanie

1

Państwo,jak każdypodmiot gospodarczy, stoi przed problemem rozdyspono wania ograniczonych zasobów między praktycznie nieograniczoną liczbę konku rencyjnychcelów. Rządzący muszą dokonywać wyboru przeznaczenia środków pu blicznych na realizację najważniejszych zadań, analizując każdorazowo m.in. aktualną sytuację społeczno-gospodarczą kraju, także w kontekście międzynaro dowym. Konsekwencją tegowyboru jestzawszerezygnacjazprzynajmniej częścio wego finansowania pewnych dziedzin życia. Wymień zadania, które według Ciebie winno realizować państwo i ułóżje wedługmalejącej hierarchii ważności,jako pierwszą wpisując pozycję, któraTwoimzdaniem powinna być finansowana ze środ ków publicznychw pierwszej kolejności.

Zadanie

2

Podstawowym kryterium podziałupodatków jest związekmiędzy ciężarem po datkowym a ponoszącymgopodatnikiem. Podatki pośrednie obciążają podatnika wsposóbniepozostający w ścisłym związku z jegosytuacjądochodową i majątkową - są podatkami ukrytymi.Wprzypadkupodatków bezpośrednichistnieje precyzyj nieokreślonazależność międzypłaconym podatkiem, tzn.rodzajem podatku, jego wysokością, trybem płacenia a podatnikiem.

Usystematyzuj niżej wymienione podatki występujące wpolskim systemie po datkowymwedług kryterium związkumiędzy ciężarem podatkowyma ponoszącym go podatnikiem.

(44)

Rozdział III. Rola państwa w gospodarce 45 • podatek akcyzowy,

• podatek dochodowyodosób fizycznych, • podatek dochodowyod osób prawnych, • podatekleśny,

• podatek odczynności cywilnoprawnych, • podatek odgier,

• podatek od nieruchomości, • podatek od posiadania psów, • podatek od spadków idarowizn, • podatek od środków transportowych, • podatek od towarów iusług,

• podatek rolny.

(45)

Zadanie

3

Uzupełnijschemat procedurybudżetowej, wpisując w pustemiejsca grafu wła ściwe cyfry:

1. Glosowaniepoprawek 2. I czytanie. Wstępna debata

3. IIczytanie. Dyskusjanad sprawozdaniem KFP 4. III czytanie. Uchwalenie ustawy budżetowej 5. Opinia KFP opoprawkach Senatu

6. Opinia ozgłoszonych poprawkach 7. Podpisanieustawy

8. Prace wstępne

9. Projekt ustawy budżetowej 10. Projektustawy budżetowej 11. Projekt założeńbudżetupaństwa 12. Publikacja ustawybudżetowej

13. Sprawozdanie o projekcie ustawy budżetowej 14. Stanowiskowsprawie ustawy budżetowej 15. Założenia budżetu państwa

(46)

(47)

Zadanie

4

Poniższa tabela prezentuje dochodybudżetu państwaw dwóch kolejnych la tach. Oblicz różnice poziomu dochodów budżetowych pomiędzy latami2005 i 2006 oraz dynamikę zmian dochodóww podanym okresie.

Dochody budżetu państwa 2005 2006 Różnica

Dynamika (rok 2005

= 100) Dochody ogółem (w tys. zl) 174 703 733 195 281 959

1. Dochody podatkowe 155 285 919 174 448 486 1.1. Podatki pośrednie 116 980 663 128096500 a) podatek od towarów iusług 73 663419 84 509400 b) podatek akcyzowy 42 414 088 42687 100 c) od gier 903156 900000 1.2. Podatek dochodowy od osób

prawnych

14 690 619 20 126 000

1.3. Podatek dochodowyodosób fizycznych 23 614 637 26 225986 2. Dochody niepodatkowe 16 641 506 18 682 571 2.1.Dywidenda 961 736 3 205000 2.2. Wpłatyz zysku NBP 4 626100 1168 500 2.3. Cło 1557 800 1 257 000 2.4.Dochody jednostek budżetowych 7705608 10 987 218 2.5. Pozostałedochody niepodatkowe 583 000 380 886 2.6. Wpłatyjednostek samorządu

terytorialnego

1207 262 1 683967

3. Dochody zagraniczne 71108 107 620 4. Wpłaty do budżetu państwa z Unii

Europejskiej

(48)

Rozdział III. Rola państwa w gospodarce 49

Zadanie

5

Na Wyspach Dobrobytos popytinwestycyjny równy jest 500,popyt konsump cyjny stanowi 80% dochodu rozporządzalnego, wydatki państwa wynoszą 250, a stopa podatków bezpośrednich (t) równa jest20%. Oblicz:

a) poziom dochodu narodowego zapewniający równowagę gospodarki, wie dząc,że równowaga występuje,gdy popyt globalny jest równy bieżącejpro dukcji;

Dane:

Rozwiązanie:

Odpowiedź: ... b) sumęwydatkówkonsumpcyjnychw punkcie równowagi;

Dane: Rozwiązanie:

Odpowiedź: ... c) wysokość wpływów z podatków (T);

Dane: Rozwiązanie:

Odpowiedź: ... d) saldo budżetu państwa.

Dane:

Rozwiązanie:

(49)

Zadanie

6

Przypuśćmy, że popyt inwestycyjny na Wyspach Dobrobytos równy jest 500, popyt konsumpcyjny stanowi80% dochodurozporządzalnego, a rządzdecydował się na ustalenie wydatków państwa napoziomie 200. Po pewnym czasie podjęto decyzję o podniesieniukwoty wydatków o 550 oraz stopy podatkowej(t)z poziomu 10% do20%.

a) O ile obniży się dochód rozporządzalny (Yd)? Dane:

Rozwiązanie:

Odpowiedź: ... b) Oblicz związaną z tym zmianę wydatków konsumpcyjnych i zmianępopytu

globalnego, pamiętając o wzrościewydatków państwa. Dane:

Rozwiązanie:

Odpowiedź: ... ... c) Jaki jest nowypoziomdochodu zapewniającyrównowagęw gospodarce?

(50)

Rozdział III. Rola państwa w gospodarce 51 Rozwiązanie:

Odpowiedź: ... d) Jakie jest saldo budżetu państwa?

Dane:

Rozwiązanie:

Odpowiedź: ... e) Obliczmnożnik zrównoważonegobudżetu.

Dane:

Rozwiązanie:

(51)

Zagadnienia

do dyskusji

1. Jesteś zwolennikiem opodatkowaniawedług stawkiprogresywnejczylinio wej? Odpowiedź uzasadnij.

2. Jakiecechy powinien mieć idealny system podatkowy?

3. Porównując podatekod posiadaniapsów oraz podatekdochodowy odosób prawnych,spróbuj odpowiedzieć napytanie: wedługjakich zasad powinien być konstruowany podatek, by można go było uznaćza wydajne źródło do chodówbudżetowych?

4. Gdybyś miał dokonaćwyborufinansowania deficytu, to wybrałbyś podwyż szeniepodatków czy pożyczkę? Odpowiedź uzasadnij.

5. Jakie są według Ciebie najważniejszeprzyczyny ucieczki przed podatkami? Jak możnaograniczyćto zjawisko?

6. Czy spadki i darowizny powinny podlegać opodatkowaniu?Jeżeli tak, to w jakim zakresie? Odpowiedź uzasadnij.

7. Jakie ulgi powinny według Ciebie występować w polskimsystemie podat kowym? Uzasadnij swój wybór.

Pytania

sprawdzające

1. Przedstaw istotę pojęciadobra publicznego i podajprzykłady takichdóbr. 2. Co rozumieszprzezpojęcietransferówrządowych?

3. Czym różnią się podatkipośrednie od podatkówbezpośrednich? Podaj przy kłady każdego z rodzajów podatków. Które z nich są bardziej wydajnym źródłem dochodówbudżetowych? Dlaczego?

4. Na czym polega różnica pomiędzy opodatkowaniem liniowym aprogre sywnym? Podaj przykłady państw, gdziewystępują takie sposoby opodat kowania.

5. Jakie wnioskimożnawyciągnąć na podstawie krzywejLaffera?

6. Wymień i krótko scharakteryzuj podstawowe narzędzia polityki fiskalnej imonetarnejrządu.

7. Conależy rozumieć przez aktywnąi pasywną politykę fiskalną?

8. Omówpojęcie deficytu i nadwyżki budżetowej.Scharakteryzujnatym tle sytuację Polski.

9. Jakie znasz podstawowefunkcje budżetupaństwa?

10. Scharakteryzuj problem długu publicznego. Jakie działania możepodjąć rząd wcelu obniżenia poziomu zadłużenia państwa?

(52)

Rozdział

IV

Pieniądz

i system

bankowy

Podstawowe

pojęcia

Pieniądz: powszechnie akceptowany towar, zapomocą którego dokonywana jest narynku wymianadóbr i usług.

Pieniądz towarowy: towar (najczęściej szczególnie ceniony), który peini funkcję środka wymiany,ponieważstanowi wartość sam wsobie.

Pieniądz kruszcowy: forma pieniądza towarowego, powstaławskutek wyparcia przez kruszce innychtowarów, które wcześniej pełniłyfunkcje pieniądza.

Pieniądz symboliczny: środek płatniczy,któregowartość (siłanabywcza) znacz nie przewyższa koszt jegowytworzenia.

Pieniądz bezgotówkowy: występuje w formie zapisówna rachunkach depozyto wych w bankach.

Funkcjepieniądza:pieniądz pełni przede wszystkim funkcjęśrodka wymiany, umoż liwiającego dokonywanie transakcji, miernikawartości oraz środka tezauryzacji (służy gromadzeniu oszczędności),ułatwia takżewymianęmiędzynarodową.

Kreacja pieniądza: proces polegający nawprowadzaniu do obiegu dodatkowych ilości pieniądza przez banki komercyjne. Kreacja pieniądzadokonywana jest nadrodze operacji kredytowych i ma charakter bezgotówkowy.

Podaż pieniądza: całkowita wartość zasobów pieniądza w obiegu, występujących w roli środka wymiany.

Polityka monetarna (pieniężna): część ekonomicznej polityki państwa obejmują cadecyzjew zakresie kształtowania podaży pieniądza, wceludostosowania jej do potrzeb gospodarki.

(53)

Agregat pieniężny:grupa aktywówfinansowych wydzielona wedługkryteriumpłyn ności. W Polsce wyróżniasię agregaty:MO, Ml, M2 i M3.

Baza monetarna:obejmuje gotówkę znajdującą się w obiegu oraz rezerwy gotów kowebanków komercyjnych.

Mnożnik kreacjipieniądza:stosunekzmiany zasobu pieniądza do wywołującej ją zmiany bazy monetarnej ojednostkę.

Bank centralny: jednostka państwowalub podporządkowana państwu,stanowią capostawęsystemu bankowego; to bankbanków, który refinansujeinnebanki orazprowadzi ich rachunkigromadzące pieniądz rezerwowy. Prowadzi rów nież rachunki rządowe i wykonuje operacje finansowe zlecone przez organy rządowe. Uprawniony jestdo emisjipieniądza i kontroli jego podaży.

Bankkomercyjny: określeniebankówhandlowych, hipotecznych i inwestycyjnych, któregromadzą wkłady i udzielają kredytówpowodując kreację pieniądza.

Depozyt: środki składane na rachunku bankowym przez klienta, za które bank płacicenęw formie odsetek. Do depozytów bankowychzaliczasię także przed mioty wartościowe przekazanenazasadzienajmu, zaprzechowywanie których bank pobiera opłaty.

Kredyt:odstąpienieokreślonejwartości w pieniądzulub towarach podwarunkiem zwrotu co najmniejrównowartości wustalonym terminie.

Stopa procentowa: stosunek sumy płaconejzaużytkowanie wypożyczonego kapi tału pieniężnego w określonymokresie czasu do wielkości tego kapitału.Roz różniamy stopęprocentową stalą i zmienną.

Rezerwa banku(całkowita):suma rezerw obowiązkowych i dobrowolnych.Poję cia „rezerwa banku” i „rezerwa całkowita” są stosowane wymiennie.

Rezerwaobowiązkowa:ilość gotówki i płynnych aktywów, które banki komercyj ne zobligowane są utrzymywaćna rachunku w bankucentralnym.

Rezerwa dobrowolna: ilość gotówki, ponad minimum wymaganeprawem, którą banki komercyjne dobrowolnie utrzymują w kasie, w celu obsługi bieżących transakcji.

(54)

Rozdział IV. Pieniądz i system bankowy 55

Stopa rezerw obowiązkowych: relacja rezerwgotówkowych do wkładów, jaką zobligowane są utrzymywaćbanki komercyjne na mocy decyzji bankucentral nego.

Stopa dyskontowa:określenie stopy procentowej stosowanejprzez bankcentral nyprzy udzielaniupożyczek bankom komercyjnym.

Stopa redyskontowa: określa cenę, po której bankcentralny skupujeweksle od banków komercyjnych, nabyte wcześniej od klientów indywidualnych i instytu cjonalnych.

Stopa lombardowa:stopaoprocentowaniakredytów udzielanych bankomkomer cyjnym przez bank centralny pod zastaw skarbowych papierów wartościowych. Z regułypełni funkcję stopymaksymalnej, określającej krańcowy koszt pozy skaniapieniądza w bankucentralnym na rynku międzybankowym.

Operacjeotwartego rynku:transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralne go zbankami komercyjnymi.Obejmują one warunkową i bezwarunkową sprze daż lub kupnopapierów wartościowychlub dewiz,atakże emisję własnych pa pierów dłużnychbanku centralnego. Równoważąone popyt i podaż środków utrzymywanych przez bankikomercyjnewbanku centralnym. Dzięki temu bank centralny wpływa na poziom krótkoterminowych stópprocentowych na rynku międzybankowym.

Popytna pieniądz: zapotrzebowanie na realne zasobypieniądza.

Motyw transakcyjny: dążenie doposiadania sald gotówkowych w celurealizacji przewidywanych zakupówdóbri usług.

Motywprzezorności:dążenie do posiadania sald gotówkowych w celu finansowa nianieoczekiwanychzakupów dóbr i usług.

Motyw portfelowy (spekulacyjny): dążenie do posiadania sald gotówkowych wzwiązku z przewidywaniemspadku ceny innych aktywów oraz z przewidywa niemprzyszłychzysków.

Płynność: łatwość,z którą można jedne aktywawymienić nainne bez strat warto ści nominalnej. Najbardziej płynną formą pieniądza jest gotówka.

Wartość pieniądza nominalna: wartość zasobów pieniądza nie skorygowana ozmiany poziomu cen.

(55)

Wartość pieniądza realna: wartość zasobów pieniądza wyrażona w cenach stałych (skorygowana o zmiany poziomu cen).

Równowaga na rynku pieniądza: występujewówczas, gdy wielkość zapotrze bowania na realne zasoby pieniądza jest równawartości zasobu pieniądza w obiegu.

Panika finansowa: samospelniająca sięprognozawynikająca z przekonania klien tów bankukomercyjnego, żebank nie będzie zdolny do wypłaceniapieniędzy posiadaczom wkładów.W związku ztym, klienci masowowycofują swojepie niądze, a tym samym sprawiają,żebank rzeczywiście nie jest w stanie dokonać wypłat i musi ogłosić bankructwo.

Prawda/fałsz

Wskaż,które z poniższych twierdzeńsą prawdziwe, aktóre fałszywe, zakreśla jąc kółkiem właściwą literę(P- gdy zdanie jestprawdziwe, F - gdyjest fałszywe).

P 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

O wartości pieniądza papierowego decyduje przede wszystkim możliwość zamienienia go w każdejchwilina złoto.

Bankcentralny może zwiększyćpodażpieniądzaskupując papie rywartościowe.

Oprócz rezerwobowiązkowych banki komercyjne utrzymują za zwyczaj rezerwy dobrowolne.

Stoparedyskontowapełni funkcję stopymaksymalnej, określają cejkrańcowy koszt pozyskaniapieniądzaw banku centralnym na rynku międzybankowym.

Jedynym motywem zgłaszania popytu na pieniądz jest koniecz ność posiadania pieniądza w celu realizacji przewidywanychza kupówproduktów i usług.

Pieniądz pełnibezpośrednio funkcję środkaprzechowywaniabo gactwa.

Popyt spekulacyjny napieniądz wynika główniez funkcjipienią dza jakośrodkawymiany.

Wzrost nominalnej stopyprocentowej powoduje wzrost kosztu posiadania pieniądza.

Baza monetarnaobejmuje zasóbpieniądza o największym stop niu płynności. F P P P P P P P P F F F F F F F F