Wstęp
Przemiany społeczno-polityczne po 1989 r. przyniosły konieczność ukształ-towania przez władze Rzeczypospolitej nowej polityki wobec grup mniejszościo-wych. Wpłynęły na to demokratyzacja oraz odideologizowanie stosunków etnicz-nych, a także uwarunkowania związane z przyjęciem przez Polskę standardów prawnych wypracowanych przez organizacje i społeczności międzynarodowe.
Istotnym czynnikiem było dążenie Polski do integracji ze strukturami zachod-nioeuropejskimi, co w pierwszej kolejności wiązało się z ponownym ułoże-niem stosunków z państwami sąsiednimi, w tym z rozwiązaułoże-niem kwestii ochrony mniejszości.
Zapewnienie właściwej ochrony mniejszościom narodowym stało się dla władz państwa ogromnym wyzwaniem politycznym i organizacyjnym. Nale-żało podjąć odpowiednie działania w celu określenia statusu prawnego mniej-szości narodowych, charakteru zobowiązań państwa wobec nich oraz wprowa-dzić zmiany w społecznym ich postrzeganiu przez większość obywateli, a więc również w zakresie ochrony przed dyskryminacją. W całym procesie niezmiernie istotna była rekonstrukcja demokratycznych instytucji państwowych, jak i samej kultury politycznej.
Liczebność mniejszości narodowych w Polsce
Aby lepiej zrozumieć politykę państwa wobec mniejszości narodowych, nale-ży na wstępie przedstawić ich stan liczebny. W Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań z 2002 r. 444 590 osób (1,16% ogólnej liczby mieszkań-ców) zadeklarowało narodowość inną niż polska, w związku z czym można stwierdzić, iż Polska należy do grupy państw europejskich o najwyższym pozio-mie jednolitości narodowej. Liczebność poszczególnych mniejszości narodowych na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego prezentowała się następu-jąco: niemiecka 147 094 osoby, białoruska 47 640 osób, ukraińska 27 172 osoby,
BARTŁOMIEJ SZEGDA
174
litewska 5639 osób, rosyjska 3244 osoby, słowacka 1710 osób, żydowska 1055 osób, czeska 386 osób, ormiańska 262 osób1.
W spisie ludności w 2011 r. po raz pierwszy w historii polskich spisów po-wszechnych umożliwiono mieszkańcom Polski wyrażanie złożonych tożsamości narodowo-etnicznych poprzez zadanie osobom spisywanym dwóch pytań o przy-należność narodowo-etniczną. Z możliwości zadeklarowania podwójnych tożsa-mości etnicznych skorzystało 880 tys. osób. Około 842 tys. (2,19%) osób posia-dało zarówno polską, jak i inną niż polska tożsamość narodowo-etniczną. Dekla-rujący wyłącznie niepolską przynależność narodową lub etniczną stanowili grupę liczącą 562 tys. (1,46%) osób. W 2011 r. odnotowano 126 tys. osób zgłaszają-cych przynależność niemiecką, z czego 36 tys. określiło narodowość niemiecką jako jedyną, a 58 tys. – wraz z polską. Do liczniejszych grup deklarujących inną niż polska tożsamość narodowo-etniczną należy zaliczyć również społeczności:
ukraińską (49 tys.), białoruską (46 tys.), rosyjską (13 tys.), amerykańską (11 tys.), angielską (ok. 11 tys.). Nieco mniej niż 10 tys. liczyły społeczność wło-ska i litewwło-ska (po 8 tys.), a także francuwło-ska i żydowwło-ska (po 7 tys.). Środowisko wietnamskie i hiszpańskie obejmowało po około 4 tys. osób, zaś ormiańskie, ho-lenderskie, greckie, czeskie i słowackie liczyło po nieco ponad 3 tys. osób2.
Podsumowując oba spisy, należy podkreślić, że nie odzwierciedlają one w pełni liczebności poszczególnych mniejszości, można je jednak uznać za punkt wyjścia do dalszych badań. Uzyskane w czasie spisów dane są krytykowane przez organizacje mniejszościowe, jak również część naukowców, którzy podkre-ślają, że na ich niezadowalające rezultaty miały wpływ m.in. takie czynniki jak:
niechęć lub strach ankietowanych przed ujawnianiem własnych korzeni narodo-wościowych, niezrozumiała definicja narodowości czy błędy rachmistrzów. War-to również dodać, że spis 2011 r. objął badaniem jedynie ok. 1/5 mieszkańców kraju, co przy nieodpowiednim doborze grupy reprezentatywnej mogło również zafałszować wyniki przeprowadzonego badania3.
1 Por. K. Szczygielski, Geografia mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce. Ujęcie ilo-ściowe, Opole 2006, s. 48–52.
2 Raport z wyników. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2012, s. 104–106.
3 Uwagi i zastrzeżenia dotyczące spisu z 2002 r. przedstawił H. Chałupczak, zob. tegoż, Liczba mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce w świetle powszechnego spisu ludności z 2002 r. oraz badań naukowych [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w procesach transforma-cji oraz integratransforma-cji pod red. E. Michalik, H. Chałupczaka, Lublin 2006, s. 263–270; A. Sadowski, Mniejszości narodowe w Polsce a wyniki Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 r., [w:]
Współczesna Europa w procesie zmian. Wybrane problemy pod red. J. Polakowskiej-Kujawy, Warszawa 2006, s. 219–236; L. Adamczuk, S. Łodziński, Wprowadzenie. Mniejszości narodowe w Polsce w świetle Narodowego Spisu Powszechnego 2002 r. [w:] Mniejszości narodowe w Pol-sce w świetle Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 r. pod red. L. Adamczuka, S. Łodzińskiego, Warszawa 2006, s. 9–26.
Regulacje prawne dotyczące mniejszości
Współcześnie system ochrony prawnej osób należących do mniejszości naro-dowych w Polsce nie jest jednolity, składa się z kilku elementów zawartych w różnych systemach prawa międzynarodowego. Dotyczą one przede wszystkim ochrony praw człowieka i pośrednio bądź bezpośrednio ochrony mniejszości na-rodowych4. Na system ten składa się:
•
ochrona praw w ramach ONZ5 (system powszechny),•
ochrona praw w systemie Rady Europy6 (system regionalny),•
ochrona praw w ramach procesu helsińskiego – KBWE/OBWE7 (system regio-nalny),•
ochrona mniejszości w ramach Unii Europejskiej8 (system regionalny),•
ochrona praw w porozumieniach wielostronnych9,•
ochrona mniejszości w układach dwustronnych10.4 Zob. E. Dynia, Europejski system ochrony praw człowieka a Polska [w:] Europejskie stan-dardy ochrony praw człowieka a ustawodawstwo polskie pod red. C. P. Kłaka, E. Dyni, Rzeszów 2005, s. 17–31; A. Kirpsza, Mniejszości narodowe i etniczne w prawie międzynarodowym i pol-skim [w:] Mniejszości narodowe i etniczne: publikacja pokonferencyjna pod red. J. Kihl, Kraków 2008; A. Malicka, Ochrona mniejszości narodowych: standardy międzynarodowe i rozwiązania polskie, Wrocław 2004.
5 M. Jabłoński, S. Jarosz-Żukowska, Prawa człowieka i system ich ochrony, Wrocław 2004, s. 240–241; Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. Informator 2003 pod red. L. M. Nijakow-skiego, S. ŁodzińNijakow-skiego, Warszawa 2003, s. 84–85.
6 E. Latoszek, Rada Europy i jej znaczenie w dziedzinie ochrony praw człowieka oraz two-rzenie prawa europejskiego o charakterze socjalnym [w:] Organizacje w stosunkach międzyna-rodowych. Istota, mechanizmy działania, zasięg pod red. T. Łoś-Nowak, Wrocław 2004, s. 322–
334; M. Lewandowska, Formy monitoringu przestrzegania praw mniejszości narodowych w Ra-dzie Europy [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w procesach…, s. 118–120.
7 S. Łodziński, Ochrona praw osób należących do mniejszości narodowych i etnicznych – perspektywa europejska, Kancelaria Sejmu RP, Biuro Studiów i Ekspertyz, Raport nr 208, War-szawa 2002; A. Bieńczyk-Missala, Ludzki wymiar w działalności misji KBWE/OBWE, „Sprawy Międzynarodowe” 2002, nr 4, s. 89–91.
8 K. Kaczmarczyk, Ochrona praw człowieka w Unii Europejskiej a zobowiązania Polski w tym zakresie [w:] Europejskie standardy ochrony…, s. 125–136; J. Soznański, Prawa człowie-ka w systemach prawnych Wspólnot i Unii Europejskiej, Warszawa–Poznań 2005; K. Wójtowicz, Ochrona praw człowieka w Unii Europejskiej [w:] System ochrony praw człowieka pod red.
B. Banaszaka, Kraków 2003, s. 205–227.
9 Inicjatywa Środkowoeuropejska, Grupa Wyszehradzka, Rada Państw Morza Bałtyckiego.
10 Umowy zawarte z: Republiką Białorusi, Republiką Czeską, Republiką Słowacką, Repu-bliką Litewską, RepuRepu-bliką Federalną Niemiec, Federacją Rosyjską, Ukrainą oraz Państwem Izrael. Regulowały kwestie związane z zapewnieniem kształcenia nauczycieli i dostępu do pod-ręczników, współpracą w zakresie nauki i oświaty, nauczaniem języka mniejszości i obierania nauki w tym języku oraz nauczaniem historii i kultury ojczystej mniejszości. Więcej zob.
G. Janusz, Dwustronne porozumienia o prawach mniejszości jako nowa jakość ochrony mniej-szości w Europie na przełomie XX i XXI w. [w:] Narody XXI w. pod red. A. Hołuba, Olsztyn
BARTŁOMIEJ SZEGDA
176
W ramach wymienionych systemów przyjęto wiele dokumentów międzynaro-dowych ukierunkowanych na ochronę mniejszości naromiędzynaro-dowych. Do najważniej-szych należy zaliczyć Europejską kartę języków regionalnych lub mniejszościo-wych, która została sporządzona w Strasburgu 5 listopada 1992 r.11 (Polska pod-pisała ją 12 maja 2003 r.) oraz Konwencję ramową o ochronie mniejszości naro-dowych12, która weszła w życie 1 lutego 1998 r. (1 kwietnia 2001 stroną aktu stała się Polska).
Omawiając sytuację administracyjno-prawną w Polsce, trzeba podkreślić, że regulacją mającą podstawowe znaczenie dla ochrony mniejszości narodowych i etnicznych jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.13 Mimo iż w ustawie zasadniczej znajduje się niewiele przepisów bezpośrednio odnoszących się do sytuacji mniejszości narodowych, to akt ten stanowi źródło ogólnych gwarancji dotyczących ochrony mniejszości i ich miejsca w społeczeń-stwie. Art. 35 Konstytucji gwarantuje przedstawicielom omawianych społeczno-ści wolność zachowania i rozwoju własnego języka, prawo do zachowania oby-czajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury, jednak nie określa konkretnych praw w tym zakresie14. Istotny jest także art. 27, który potwierdza, że językiem urzędowym w Rzeczypospolitej Polskiej jest język polski, zaznaczając jednocze-śnie, iż przepis nie narusza praw mniejszości narodowych wynikających z ratyfi-kowanych umów międzynarodowych (uprawnienia językowe w sferze życia pu-blicznego).
Szczegółowe przepisy dotyczące mniejszości narodowych znalazły się w ustawie z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym15. Reguluje ona sprawy związane z zachowaniem i rozwojem tożsamości kulturowej mniejszości narodowych (art. 18) oraz używa-niem języka mniejszości (art. 7–16), sposób realizacji zasady równego traktowa-nia osób bez względu na pochodzenie etniczne, a także zadatraktowa-nia i kompetencje organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego w tym zakresie (art. 21–30). Ponadto wprowadza definicję mniejszości narodowej (art. 2) i
2007, s. 53–81; J. Plewko, Mniejszości narodowe i etniczne oraz społeczności języka regionalne-go a samorząd terytorialny w Polsce, Lublin 2009, s. 54–55.
11 DzU 2009, nr 137, poz. 1121; Europejska karta języków regionalnych lub mniejszościo-wych. Od teorii do praktyki. Materiały z konferencji, Warszawa 16–17 czerwca 2003 r. pod red.
D. Rzemieniewskiego, E. Tuty, Warszawa 2004; L. M. Nijakowski, S. Łodziński, dz. cyt., s. 92–
93; E. Kurzępa, Sytuacja administracyjnoprawna mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce, Toruń 2009, s. 52–53.
12 DzU 2002, nr 22, poz. 209; J. Lozański, Europejskie standardy ochrony praw człowieka, t. 2, Warszawa 2004, s. 73–91; A. Bisztyga, Ochrona praw człowieka w systemie Rady Europy [w:] System ochrony praw…, s. 139–146.
13 DzU 1997, nr 78, poz. 483; M. Chmaj, Wolność i prawa człowieka w Konstytucji Rzeczy-pospolitej Polskiej, Warszawa 2006.
14 L. M. Nijakowski, S. Łodziński, dz. cyt., s. 127–129.
15 DzU 2005, nr 17, poz. 141.
je powołanie, strukturę i zadania Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Naro-dowych i Etnicznych jako organu opiniodawczo-doradczego premiera w dziedzi-nie mdziedzi-niejszości (art. 25–30).
Wspomniana ustawa stała się ważnym krokiem w określeniu miejsca mniej-szości narodowych w społeczeństwie. Pozytywnie wpłynęła na ich sytuację admi-nistracyjną i prawną, a także spełniła część postulatów zgłaszanych przez same społeczności. Wypełnia wiele postanowień wynikających z umów międzynarodo-wych, jak również poprawiła przepływ informacji między administracją a mniej-szościami. Nie należy jednak zapominać, że poza ustawą znalazły się szczegóło-we regulacje w dziedzinie oświaty, praw politycznych, czy dostępu do mediów16. Uzupełnieniem ustawy z 6 stycznia 2005 r. w kwestii praw językowych stało się:
•
rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 30 maja 2005 r. w sprawie sposobu transliteracji imion i nazwisk osób należących do mniejszości narodowych i etnicznych zapisanych w alfabecie innym niż alfabet łaciński17,•
rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 19 kwiet-nia 2006 r. w sprawie wypadków, w których nazwom i tekstom w języku pol-skim mogą towarzyszyć wersje w przekładzie na język obcy18,•
ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego oraz ustawa z dnia 1 grudnia 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego uprawnia osoby niewładają-ce w wystarczającym stopniu językiem polskim do występowania przed sądem w znanym sobie języku i do bezpłatnego korzystania z pomocy tłumacza19,•
rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26 października 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania aktów stanu cywilnego, sposobu prowadzenia ksiąg stanu cywilnego, ich kontroli, przechowywania i zabezpieczenia oraz wzorów aktów stanu cywilnego, ich od-pisów, zaświadczeń i protokołów20.Gwarantem praw oświatowych i kulturowych stał się art. 13 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty21, który jasno określa, iż szkoła i placówka
16 S. Łodziński, Społeczne problemy polityki wobec mniejszości narodowych w Polsce. Wo-kół ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym [w:] Polityka państwa polskiego wobec mniejszości narodowych i etnicznych pod red. L. M. Nijakowskiego, Warszawa 2005, s. 112–232; tenże, Realizacja praw mniejszości narodowych i etnicznych w Pol-sce (wybrane problemy polityki państwa wobec mniejszości związane z wprowadzeniem w życie ustawy z 2005 r.) [w:] Colloquium Opole 2007: mniejszości narodowe i etniczne – edukacja i kultura pod red. S. Senfty, A. Trzcielińskiej-Polus, Opole 2008, s. 20-23.
17 DzU 2005, nr 102, poz. 855.
18 DzU 2006, nr 75, poz. 526.
19 DzU 2001, nr 98, poz. 1070; DzU 1997, nr 89, poz. 555; DzU 1964, nr 43, poz. 296.
20 DzU 1998, nr 136, poz. 884.
21 DzU 2004, nr 256, poz. 2572.
BARTŁOMIEJ SZEGDA
178
publiczna jest zobowiązana umożliwić uczniom podtrzymywanie poczucia tożsa-mości narodowej, etnicznej, językowej i religijnej, a w szczególności naukę języka oraz własnej historii i kultury. Bardzo istotnym dokumentem regulującym funk-cjonowanie oświaty mniejszości było rozporządzenie Ministra Edukacji Narodo-wej z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzy-mywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów należą-cych do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym22. Duże znaczenie miało również rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egza-minów w szkołach publicznych z 30 kwietnia 2007 r.23 oraz rozporządzenie Mini-stra Edukacji Narodowej z dnia 21 grudnia 2006 r. w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego24.
Istotne z perspektywy ochrony tożsamości kulturowej stały się również ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury25, ustawa z dnia 21 listopada 1996 r.
o muzeach26 oraz ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami27. Uzupełnieniem powyższych przepisów stała się Narodowa strategia rozwoju kultury na lata 2004–201328. Ze względu na pełnienie przez stowarzyszenia mniejszości narodowych funkcji ośrodków kulturowych (nie ma bowiem instytucji mniejszościowych takich jak w przypadku organów kultury większości) na uwagę zasługuje również ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach29.
Prawa mniejszości do ochrony wolności wyznania i swobody działania organiza-cji religijnych są natomiast regulowane przez ustawę z dnia 17 maja 1989 r. o gwa-rancjach wolności sumienia i wyznania30 oraz rozporządzenie ministrów Pracy i Polityki Socjalnej oraz Edukacji Narodowej z dnia 11 marca 1999 r. w sprawie zwolnień od pracy lub nauki osób należących do kościołów i innych związków wy-znaniowych w celu obchodzenia świąt religijnych nie będących dniami ustawowo wolnymi od pracy31.
22 DzU 2007, nr 214. poz. 1579.
23 DzU 2007, nr 83 poz. 562; DzU 2008, nr 178, poz. 1097.
24 Każdego roku minister poprzez rozporządzenie określa podział części oświatowej sub-wencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego.
25 DzU 1999, nr 98, poz. 1150.
26 DzU 1997, nr 5, poz. 24; DzU 2007, nr 136, poz. 956.
27 DzU 2003, nr 162, poz. 1568; R. Golat, Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabyt-kami. Komentarz, Kraków 2004; K. Zeldier, Prawo ochrony dziedzictwa kultury, Warszawa 2007, s. 192–193.
28 http://bip.mkidn.gov.pl/media/docs/Narodowa_Strategia_Rozwoju_Kultury.pdf (11.07.2009).
29 DzU 2001, nr 79, poz. 855.
30 DzU 2000, nr 26, poz. 39.
31 DzU 1999, nr 26, poz. 235.
Nie należy bagatelizować mediów, które odgrywają coraz większą rolę we współczesnym świecie, nabierając równocześnie znaczenia dla kultury, nauki, a nawet tożsamości grupowej32. Wspieranie przez państwo prasy, pro-gramów radiowych i telewizyjnych w językach mniejszości narodowych miało na celu wzmocnienie środowisk mniejszościowych. Dlatego też wśród przepi-sów gwarantujących dostęp do mediów znalazła się ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe33 oraz ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji34.
Przeciwdziałaniu dyskryminacji omawianych społeczności służyły art. 118, 119, 194 i 195 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny35, które określiły sankcje i kary za przestępstwa na tle narodowym, etnicznym, rasowym czy wy-znaniowym. Przed dyskryminacją w miejscu pracy społeczności mniejszościowe chronią Kodeks pracy z dnia 26 czerwca 1974 r.36, ustawa z dnia 14 grudnia 1995 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu37 oraz rozporządzenie Mini-stra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 lutego 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia pośrednictwa pracy, poradnictwa zawodowego, organizowa-nia szkoleń bezrobotnych, tworzeorganizowa-nia zaplecza metodycznego dla potrzeb informa-cji zawodowej i poradnictwa zawodowego oraz organizowania i finansowania klubów pracy38. Również wspomniana wcześniej ustawa o radiofonii i telewizji w art. 16b stanowi, że reklama nie może zawierać treści dyskryminujących ze względu na rasę, płeć lub narodowość oraz ranić przekonań religijnych lub poli-tycznych.
Zwieńczeniem kanonu praw i obowiązków omawianych społeczności stały się uprawnienia umożliwiające mniejszościom funkcjonowanie w sferze politycz-nej państwa, które gwarantuje art. 58 ust. 1 Konstytucji RP z 1997 r. przyznający każdemu wolność zrzeszania się oraz art. 11 zapewniający wolność tworzenia i działania partii politycznych. Prawa polityczne zagwarantował również art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach39 oraz art. 100 ust. 1 ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Pol-skiej i do Senatu Rzeczypospolitej PolPol-skiej40.
32 Zob. B. Berdyhowska, Dostęp mniejszości narodowych do mediów [w:] Polityka państwa polskiego…, s. 178–188; B. Klimkiewicz, Mniejszości narodowe w sferze publicznej. Reprezen-tacje, praktyki i regulacje medialne, Kraków 2003.
33 DzU 1984, nr 5, poz. 24.
34 DzU 1993, nr 7, poz. 34.
35 DzU 1997, nr 88, poz. 553.
36 DzU 1998, nr 21, poz. 94.
37 DzU 1996, nr 47, poz. 211.
38 DzU 1997, nr 25, poz. 128.
39 DzU 2001, nr 79, poz. 857.
40 DzU 2001, nr 46, poz. 499.
BARTŁOMIEJ SZEGDA
180
Podmioty realizujące politykę państwa wobec mniejszości Zagadnienia dotyczące mniejszości narodowych należy rozpatrywać nie tylko na płaszczyźnie gwarancji prawnych, ale również w aspekcie instytucjonalnym, tj. powołania instytucji odpowiedzialnej za politykę wobec tych społeczności.
Problematyka mniejszości narodowych w początkowym etapie kształtowania urzędów pozostawała rozproszona między kompetencje różnych instytucji cen-tralnych i wojewódzkich. Była to sytuacja trudna z punktu widzenia władz admi-nistracyjnych, jak również mniejszości, które nie miały partnera do rozmów.
Z czasem ich położenie zaczęło ulegać zmianie, a kolejne akty prawne powołały do życia instytucje odpowiedzialne za politykę państwa wobec mniejszości, tym samym regulując ich kompetencje w tej dziedzinie.
Najważniejszymi zmianami po 1989 r. było utworzenie sejmowej Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych (KMNiE). Jej cykliczne posiedzenia, nie-rzadko wyjazdowe, dawały możliwość spotkania z przedstawicielami władzy i zaprezentowania swoich racji, co było dla mniejszości czynnikiem wzmacniają-cym poczucie wartości i ważności w życiu społecznym. Spotkania te były istotne również dla administracji państwowej z powodu bezpośredniego „dotknięcia”
problematyki mniejszościowej41.
Działania KMNiE podejmowane w czasie prac można podzielić na takie przedsięwzięcia jak: współtworzenie prawa dotyczącego mniejszości, analizowa-nie szczegółowych zagadanalizowa-nień problemowych związanych z zachowaanalizowa-niem i rozwo-jem tożsamości, opiniowanie projektów ustawy budżetowej i sprawozdań z ich wykonania, konsultacje i spotkania z mniejszościami oraz podejmowanie inter-wencji, w tym wizytowanie oraz badanie działalności instytucji państwowych na rzecz zachowania rozwoju tożsamości mniejszości, działalność studyjna i popula-ryzatorska42.
Istotnym czynnikiem wpływający na sytuację analizowanych grup było prze-sunięcie spraw mniejszości z kompetencji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych do Ministerstwa Kultury, które wraz z Ministerstwem Spraw Zagranicznych odgry-wało na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. najważniejszą rolę w kształto-waniu nowych zasad polityki wobec mniejszości narodowych. Kolejne zmiany w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych były związane z reformą
41 Zob. M. Budyta-Budzyńska, Mniejszości narodowe – bogactwo czy problem. Instytucjo-nalizacja mniejszości narodowych w Polsce w latach 1989–2002, Warszawa 2003, s. 191–192;
A. Wójcik, Mniejszości narodowe we współczesnej polskiej myśli politycznej [w:] Między rzeczy-wistością polityczną a światem iluzji. Rozwiązania problemu mniejszości narodowych w polskiej myśli politycznej XX w. pod red. J. Jachymka, W. Parucha, Lublin 2001, s. 258–262, 279–280.
42 Zob. L. M. Nijakowski, Zadania i działalność Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicz-nych Sejmu RP na rzecz zachowania i rozwoju tożsamości narodowej i etnicznej mniejszości [w:] Polityka państwa polskiego…, s. 220–221, 227–228. H. Pajdała, Komisje sejmowe. Status i funkcjonowanie, Warszawa 2003, s. 23–24.
ną, w wyniku której problematyka ochrony omawianych społeczności powróciła do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji. W 2000 r. powołano De-partament Wyznań Religijnych oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych, do którego po przyjęciu ustawy o mniejszościach narodowych w 2005 r. przekazano z Ministerstwa Kultury sprawy finansowe działalności kulturalnej mniejszości.
W ramach departamentu stworzono wydział mniejszości narodowych i etnicz-nych, zespół kultury mniejszości narodowych i etnicznych oraz zespół monitoro-wania rasizmu i ksenofobii, do których zadań należało m.in.: prowadzenie spraw związanych z mniejszościami narodowymi i etnicznymi oraz językiem regional-nym, nadzorowanie rejestrów gmin, w których używany jest język pomocniczy lub na których obszarze używane są nazwy w języku mniejszości, finansowania działalności kulturalnej omawianych społeczności oraz współpraca z Agencją Praw Podstawowych Unii Europejskiej43. Ministerstwo zniesiono 21 listopada 2011, tworząc na jego miejsce: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych oraz Mini-sterstwo Administracji i Cyfryzacji, w którym funkcjonuje Departament Wyznań Religijnych oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych.
Komisja Wspólna Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych powstała na mocy ustawy o mniejszościach narodowych. Do zadań instytucji należy przede wszystkim wyrażanie opinii w sprawach realizacji praw i potrzeb mniejszości,
Komisja Wspólna Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych powstała na mocy ustawy o mniejszościach narodowych. Do zadań instytucji należy przede wszystkim wyrażanie opinii w sprawach realizacji praw i potrzeb mniejszości,