Polonika z lat 1772-1918 w innych archiwach kościelnych w Austrii W Archiwum Diecezjalnym w Grazu (Diözesanarchiv Graz) znajdują się akta

doty-czące funduszu stypendialnego dla gimnazjalistów (Stipendienstiftern für Gymnasialplätze).

Występują także akta związane z osobą arcybiskupa Ferdynanda Stanisława Pawlikowskiego (1927-1953), urodzonego w Wiedniu, którego ojciec, Stanisław Pawlikowski, urodził się w Galicji i był stajennym oraz kapralem rezerwy w Wiedniu¹⁵⁰.

145 DAW, Klasztory, kongregacje (Klöster, Kongregationen), nr 7653, 7768.

146 Nowo założony instytut został umieszczony w klasztorze augustynów znajdującym się blisko kościoła św.

Augustyna i z tego powodu był zwany także „Augustineum” lub „Frintaneum“, gdyż założycielem był proboszcz Jakob Frint (1766-1834) - Lexikon für Theologie und Kirche, wyd. 2, t. 1-10, Freiburg 1959; Walter Goldenits, Das Höhere Priester Bildungsinstitut für Weltpriester zum Hl. Augustin in Wien oder „Das Frintaneum“ bzw.

„Das Augustineum“, dysertacja, Wiedeń 1969.

147 P. Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965-1999. Słownik biograficzny, Warszawa 2000, s. 31.

148 W. Goldenits, Das Höhere Priester Bildungsinstitut..., s. 117-429.

149 Informacja od pani Gabriele Lisak z Diözesanarchiv Wien.

150 Informacja od dra Norberta Allmera z Diözesanarchiv Graz.

Jerzy Gaul

141

Polonika w archiwach austriackich

W archiwum diecezji w Linzu (Diözesanarchiv Linz) znajdują się akta księdza katolickiego Gregoriusa Thomasa Zieglera (1770-1852)¹⁵¹. Ten niemiecki benedyktyn był m.in. przeorem klasztoru w Tyńcu (1806) i profesorem Uniwersytetu Krakowskiego, seminarium duchownego w Linzu (1809) i Wiedniu (1815). W kwietniu 1822 r. został biskupem tynieckim, a po przeniesieniu stolicy diecezji do Tarnowa we wrześniu 1826 mianowany biskupem tarnowskim¹⁵².

Ankieta w Archiwum Diecezjalnym w Klagenfurcie dała wynik negatywny¹⁵³. Niemniej jednak udało się ustalić na podstawie innych źródeł związki niektórych duchownych katolickich przebywających w Karyntii z ziemiami polskimi. W Haus-, Hof- und Staatsarchiv, w zespole archiwum politycznym (Prusy) Ministerstwa Spraw Zagranicznych, znajduje się korespondencja między ambasadą niemiecką a władzami austriackimi, wskazująca na próbę osiedlenia się w 1918 r. 5 zakonników (oliwietanów) – Polaków, z opactwa benedyktynów w Tanzenbergu (Karyntia), w klasztorze cysterskim w Lądzie, na obszarze cesarsko-niemieckiego Generalnego Gubernatorstwa w Warszawie.

Ta próba oliwietanów, którzy mieli założyć w Lądzie rolniczą szkołę średnią, zakończyła się ostatecznie niepowodzeniem, pomimo poparcia tak przez biskupa Włocławka Stanisława Zdzitowieckiego, jak i przez władze austriackie¹⁵⁴.

Polonika występują również w archiwum Kościoła ewangelickiego w Austrii w Wiedniu (Archiv der Evangelischen Kirche). W zespole „Ewangelicka Najwyższa Rada Kościelna“ (Evengelische Oberkirchenrates) 1861-1939 znajdują się oddziały – Galicja i Śląsk (Abteilung Galizien; Abteilung Böhmen, Mähren, Schlesien; Abteilung Schlesien).

Tak więc kwerenda w tym archiwum także jest wskazana.

Zakończenie

Ostatnie lata, a zwłaszcza po wejściu Polski do Unii Europejskiej w maju 2004 r.

przyczyniły się bardzo do ożywienia kontaktów Polski z innymi krajami Unii. Współpraca ta ma miejsce nie tylko na polu gospodarczym, ale także naukowym i kulturalnym. Wypada mieć nadzieję, że będzie kontynuowana dotychczasowa owocna współ praca archiwów polskich z austriackimi, a zwłaszcza z Austriackim Archiwum Państwo-wym w Wiedniu.

Chciałbym serdecznie podziękować dyrektorowi generalnemu prof. dr. Lorenzowi Miko-lezky`iemu i kierownikom oddziałów tego archiwum – prof. Leopoldowi Auerowi z Haus-, Hof- und Staatsarchiv oraz Dr. Christophowi Tepperbergowi z Kriegsarchiv za życzliwość i wszechstronną pomoc udzieloną autorowi w trakcie jego kwerend w Wiedniu. Pomimo dotychczasowych dokonań, bogactwo poloników w archiwach austriackich skłania do wysunięcia postulatu kontynuowania ich rejestracji tak w archiwach państwowym, jak niepaństwowych Austrii, tak w wymiarze przyjętego programu rekons-trukcji 1772-1918,

151 Informacja od prof. dra Johannesa Ebnera z Diözesanarchiv Linz.

152 P. Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce…, s. 514-515.

153 Informacja od doc. dra Petera G. Troppera z Archiv der Diözese Gurk w Klagenfurcie.

154 J. Gaul, Der Versuch der Niederlassung von Olivetanern aus Tanzenberg (Kärnten) in Ląd (Polen) 1918,

„Carinthia I“, t. 195, 2005, s. 461-463.

142

jak i wyjścia poza jego ramy w czasy wcześniejsze przed 1772 r. i późniejsze po 1918 r., zakończone II wojną światową.

Rejestracja źródeł historycznych i ich udostępnienie historykom oraz opinii publicznej ma wymiar nie tylko naukowy. Lepsze poznania historii Polski i Austrii przyczynić się może do pełniejszego zrozumienia wzajemnych skomplikowanych relacji i w rezultacie do pogłębienia przyjaźni i współpracy polsko-austriackiej.

Polonica in Austrian Archives

Polish documents in Austrian archives are remnants of Poland’s tumultuous history and its vivid relations with neighboring countries. Close links once bound Poland and Austria and were reflected by dynasty relations, political pacts, military cooperation and economic contacts. Following the first partition (1772), the Habsburgs annexed part of Poland know as „The Kingdom of Galicia and Londomeria with the Grand Duchy of Krakow, the Duchy of Oświęcim and Zator”, and following the third (1795) - „New Galicia”, known also as „West Galicia”. Once the Republic of Krakow was annexed in 1846 and the territory was divided between West and East Galicia, they remained part of the Austro-Hungarian Monarchy until its demise in 1918.

In the scope of the programme entitled „Reconstitution of the Memory of Poland 1772-1918”, the author conducted, between 1998 and 2002, research in six major archives that form part of Austrian State Archives. In total, it has been established that documents pertaining to Poland form part of 303 collections: Haus-, Hof- und Staatsarchiv – 89; Kriegsarchiv - 80; Allgemeines Verwaltungsarchiv – 79; Hofkammerarchiv - 24, Finanzarchiv - 24, Archiv der Republik und Zwischenarchiv - 7.

In order to establish the full scope of Polish documents in Austrian archives, it proved necessary to conduct research in relation to non-state archives, such as the archives of the Parliament in Vienna, the archives of Austrian lands, municipal and church archives.

The Parliament Archive is in possession of political and administration acts of the Chamber of Deputies and the Chamber of Lords (1861-1918), arranged according to a factual scheme.

Queries conducted by the author between 2003 and 2006 led him to find amongst Polish documents acts issued by the Chamber of Deputies of the State Council from the period between 1848 and 1918. They document the diverse activities of Polish deputies, such as Florian Ziemiałkowski, Mikołaj Zyblikiewicz, Ignacy Daszyński, Jędrzej Moraczewski, Wincenty Witos, Józef Buzek etc. Archival material relating to the history of Poland was found amongst the holdings of national archives in Klagenfurt, Bregenz, Graz and Linz, as well as diocesan archives in Vienna, Eisenstadt, Gurk, Innsbruck, Salzburg and St. Pölten.

*

Summary

143

Documents polonais dans les archives autrichiennes

La présence des documents polonais dans les archives autrichiennes constitue la preuve de l’histoire tumultueuse de la Pologne et de ses relations tourmentées avec les pays voisins. Des liens très proches unissaient jadis la Pologne et l’Autriche; ils se reflétaient dans des relations dynastiques, pactes politiques, coopération militaire et liens économiques. Suite à la première partition (1772), les Habsbourgs ont annexé le territoire polonais du „Royaume de Galicia et Londomeria avec le Grand-Duché de Cracovie, le Duché d’Oswiecim et Zator”; suite au troisième partage (1795), l’Empire Autrichien a obtienu „Nouvelle Galicia”, ou „Galicia de l’Ouest”. Après l’annexion de Cracovie en 1846 et la division du territoire entre Galicia de l’Ouest et Galicia de l’Est, les deux ont fait partie de la Monarchie d’Autriche-Hongrie jusqu’à sa dissolution en 1918.

Dans le cadre du programme intitulé „La reconstruction de la Mémoire de la Pologne 1772-1918”, l’auteur a entrepris entre 1998 et 2002 des recherches dans six archives majeures qui font partie des Archives d’Etat de l’Autriche. Ceci a permis d’établir que les documents relatifs à l’histoire de la Pologne se retrouvent dans 303 collections: Haus-, Hof- und Staatsarchiv – 89; Kriegsarchiv - 80; Allgemeines Verwaltungsarchiv – 79;

Hofkammerarchiv - 24, Finanzarchiv - 24, Archiv der Republik und Zwischenarchiv - 7.

Afin de préciser l’ampleur de la documentation polonaise préservée dans les archives autrichiennes, il s’est avéré nécessaire de conduire des recherches supplémentaires dans les archives non-étatiques, entre autres ceux du Parlement de Vienne, des archives des états autrichiens, des fonds d’archives municipaux et des archives d’église. Les archives du Parlement possèdent des actes politiques et administratifs de la Chambre des députés et de la Chambre des nobles (1861-1918), classés selon un schéma factuel. Les enquêtes entrepris par l’auteur entre 2003 et 2006 ont permis de retrouver parmi les documents polonais des actes issus par la Chambre des députés du Conseil d’Etat datant de la période entre 1848 et 1918. Ils documentent des activités des députés polonais, entre autre Florian Ziemiałkowski, Mikołaj Zyblikiewicz, Ignacy Daszyński, Jędrzej Moraczewski, Wincenty Witos, Józef Buzek etc. Des matériaux d’archive relatifs à l’histoire de la Pologne ont été retrouvé parmi les fonds d’archives d’Etat à Klagenfurt, Bregenz, Graz and Linz et dans les archives diocésaines à Vienne, Eisenstadt, Gurk, Innsbruck, Salzburg et St. Pölten.

*

Полоники в австрийских архивах

В результате бурной истории Польши и ее интенсивных отношений с соседними странами в архивах Австрии хранятся документы, касающиеся Польши, ее истории и культуры – полоники. Тесные польско-австрийские отношения находили проявления в династических узах, политических союзах, военном сотрудничестве, экономических контактах. Отошедшие в ходе первого раздела Польши 1772г. в состав Габсбургской империи польские земли получили статус Королевства Галиции и Лодомерии с Великим Краковским герцогством и герцогствами Аушвиц и Цатор;

Summary

144

а после третьего раздела (1795г.) – Новой, или Западной Галиции. После захвата в 1846г. Краковской Республики захваченные территории были разделены на Западную и Восточную Галицию, которые находились в составе Австро-Венгерской Империи вплоть до ее падения в 1918г.

В рамках программы «Восстановление памяти Польши 1772-1918гг.» автор в 1998-2002 гг. провел изыскания в шести центральных архивах, подлежащих ведомству Австрийского Государственного архива. В общей сложности удалось зарегистрировать полоники в 303 коллекциях: (89 – в Haus-, Hof- und Staatsarchiv;

80 - в Kriegsarchiv; 79 – в Allgemeines Verwaltungsarchiv; по 24 – в Hofkammerarchiv и Finanzarchiv, и 7 – в Archiv der Republik und Zwischenarchiv).

Учет был бы неполным если бы ограничивался только государственными архивами. Для полноты охвата необходимы изыскания в архиве Австрийского парламента, архивах союзных земель, городских и церковных архивах. В Архиве парламента находятся на хранении документы политического и административного характера, принятые обеими палатами в 1861-1918гг. и систематизированные в виде предметного каталога. В результате запросов, проведенных автором в 2003-2006гг., были зарегистрированы полоники в материалах палаты депутатов Государственного совета 1848-1918гг., документирующие многостороннюю законодательную деятельность таких польских парламентриев как Флорьян Жемялковски, Миколай Зыбликевич, Игнацы Дашиньски, Енджей Морачевски, Винценты Витос, Юзеф Бузэк и др. Архивные материалы по истории Польши выступают в архивах союзных земель в городах Клагенфурт, Брегенц, Грац, а также в диецезиальных церковных архивах в Вене, Айзенштадте, Гурке, Инсбруке, Зальцбурге, Санкт-Пёльтене.

Summary

145

ARCHEION, T. CX WARSZAWA 2007-2008

URSZULA KOWALCZYK (Warszawa)

ARCHIWUM POLSKIEJ MISJI KATOLICKIEJ WE FRANCJI