Polski Kontyngent Wojskowy w Iraku

Udział Polskich Kontyngentów Wojska Polskiego w misji stabilizacyjnej na terenie Iraku prowadził do dalszej profesjonalizacji armii (od 2008 r.) i jej żołnierzy, jednocześnie dał przyczynek do tego, by postrzegać SZ RP jako aktywnego członka koalicji antyterrorystycznej i liczącego się partnera w operacjach stabilizacyjnych na arenie międzynarodowych działań.

Przyczyn omawianej operacji wojskowej i jednocześnie zbrojnej interwencji należy doszukiwać w całokształcie działań państwa irackiego, jego stosunków gospodarczo-politycznych oraz militarnych na początku XXI w., jako złożony problem i splot wydarzeń.

Wielu naukowców (Hudyma, 2011; Kozerawski, 2006; Słowińska, 2014) spośród argumentów, dla których państwa koalicji zdecydowały się na inwazję militarną Iraku wymieniają:

a) atak terrorystów Al-Kaidy 11 września 2001 r. na Centrum Handlu Światowego i Pentagon, co skutkowało zmianą postrzegania zarówno rządów samego Saddama Husajna, jak i potencjalnych zagrożeń dla krajów Zachodu;

b) niebezpieczeństwo i zagrożenia posiadania przez Irak broni chemicznej i bakteriologicznej, które zostały przedstawione przez władze irackie po przyjęciu rezolucji ONZ nr 657 z dnia 3 kwietnia 1991 r.³;

c) nieprzestrzeganie przez rząd iracki elementarnych praw człowieka;

d) negatywne nastroje społeczno-religijne, stabilizacja regionu, a także długotrwały konflikt szyicko-sunnicki były najistotniejszymi powodami, dla których Stany Zjednoczone Ameryki Północnej w koalicji z innymi państwami m.in. Polską, Wielką Brytanią postanowiły przeprowadzić operację stabilizacyjną, która po kilku miesiącach okazała się zbrojną interwencją z licznymi działaniami bojowymi, a nie jedynie utrwalanie sytuacji (Hudyma, 2011; Kozerawski, 2011).

Operacja Iraqi Freedom rozpoczęła się 19 marca 2003 r. rozkazem Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej i państw koalicji bez formalnego poparcia Niemiec czy Francji, ONZ i NATO.

Do zasadniczych celów opisywanej operacji zalicza się:

a) obalenie reżimu dyktatora Saddama Husajna;

b) zidentyfikowanie i wyeliminowanie broni masowego rażenia;

3 W raporcie Charlesa Duelfera z września 2004 r. nie stwierdzono składów broni chemicznej i biologicznej w chwili inwazji na Irak (Słowińska, 2014, s. 68).

34 c) poszukiwanie i schwytanie oraz wyprowadzenie terrorystów z Iraku;

d) gromadzenie danych na temat organizacji terrorystycznych i kierunków ich działań;

e) zakończenie nałożonych uprzednio na Irak sankcji gospodarczych;

f) pomoc humanitarna mieszkańcom i uchodźcom Iraku;

g) zabezpieczenie irackich pól naftowych i innych dóbr należących do narodu irackiego.

Stanowisko polskiego rządu w sprawie inwazji na Irak było jasne. Polska od wielu lat pracowała na to, by być sojusznikiem Ameryki, a łamane prawa człowieka czy dyrektywy Narodów Zjednoczonych i sprzyjanie organizacjom terrorystycznym wpłynęły na pozytywną decyzję i wysłanie PKW do Iraku (Słowińska, 2014, s. 69). Tę sytuację tak oto opisuje Agnieszka Słowińska (2014) w artykule zatytułowanym Polska obecność wojskowa w misji stabilizacyjnej w Iraku: „O rozwoju kontaktów dwustronnych między Polską a Stanami Zjednoczonymi świadczyły liczne wizyty polityków. Podczas jednej z nich, w styczniu 2003 r., prezydent Aleksander Kwaśniewski usłyszał: „nie mamy w Europie lepszego przyjaciela niż Polska”.

Operację Iracka Wolność (ang. Iraqi Freedom) zapoczątkowały naloty amerykańskich i brytyjskich samolotów na cele strategiczne w Bagdadzie 20 marca 2003 r. Szybkość działań, techniczna i militarna przewaga sił koalicji oraz dobrze wyszkoleni żołnierze zakończyły inwazję i zajęcie Bagdadu 1 maja 2003 r. W konsekwencji Saddam Husajn został schwytany 13 grudnia 2003 r. oraz osądzony przed Specjalnym Trybunałem Irackim i skazany na karę śmierci w 2006 r. (Słowińska, 2014, s. 70).

Dla polskiego rządu znaczenia nabierał rodzaj mandatu, na podstawie którego wojsko miało wyruszyć z misją. W tej kwestii kluczowa była rezolucja RB ONZ nr 1483, uchwalona 22 maja 2003 r. Zgodnie z rezolucją sankcje finansowe i handlowe nałożone na Irak zostały zniesione. Tym samym przyznano Stanom Zjednoczonym i Wielkiej Brytanii prawo zarządzania państwem irackim do czasu powołania nowego rządu, uznając je, co oczywiste, za państwa okupacyjne, mające władzę w państwie arabskim. Wynikało to przede wszystkim z dominującej roli, jaką Amerykanie i Brytyjczycy odgrywali w owym konflikcie. Pozostałe państwa nie otrzymały statusu okupanta, pomimo tego zostały zobowiązane do przestrzegania reguł międzynarodowego prawa okupacyjnego. W związku z tym powyższe postanowienia dały podstawy prawne do stworzenia międzynarodowych sił stabilizacyjnych w Iraku. Ponadto po wydaniu rezolucji misja uzyskała wsparcie ONZ (Słowińska, 2014, s. 72).

Polski Kontyngent Wojskowy w Iraku rozpoczął swoją służbę w maju 2003 r., a zakończył 21 grudnia 2011 r. jako główny komponent Wielonarodowej Dywizji w ramach tzw. Koalicji Dobrej Woli (Chrzan, 2011–2012, s. 200; Polakow, 2012, s. 27). Wszystkie

35 wysłane kontyngenty PKW składały się z ochotników, wyrażających chęć wyjazdu na misje poza granicami kraju, którzy spełniali wszelkie wymogi oraz prezentowali odpowiedni stan zdrowia i kondycji psychicznej (Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej; Ustawa z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych). W trakcie pięciu lat pobytu polskich żołnierzy nad Tygrysem i Eufratem stacjonowało dziesięć zmian PKW, a wymiana żołnierzy odbywała się w systemie rotacyjnym co sześć miesięcy. W związku z czym wielu uczestników przebywało w Iraku nawet dwa, trzy razy. Na początku misji do Iraku skierowano 193 polskich żołnierzy, którzy weszli w skład trzech grup:

a) Polskiego Kontyngentu Wojskowego (PKW) Kuwejt, w którego skład weszło 56 komandosów jednostki specjalnej Grupy Reagowania Operacyjno-Mobilizacyjnego (GROM);

b) PKW Jordania, w skład którego weszło 74 żołnierzy wzmocnionego plutonu likwidacji skażeń z 4. Pułku Chemicznego z Brodnicy;

c) Okrętu Wsparcia Logistycznego Okrętu Rzeczypospolitej Polskiej (ORP) „Xawery Czernicki”, na którego pokładzie było 53 żołnierzy, i który stacjonował na wodach Zatoki Perskiej.

W początkowym okresie misji zadaniem PKW było prowadzenie działań bojowych pod postacią operacji specjalnych w przeważającej mierze przez żołnierzy wojsk specjalnych między innymi przez komandosów GROM-u. Po zakończeniu działań Polska otrzymała propozycję od rządu amerykańskiego o utworzeniu Wielonarodowej Dywizji Centrum-Południe, której generalnym zadaniem była stabilizacja sytuacji wewnętrznej w Iraku (Skowrońska, 2014, s. 71). Wielonarodowa Dywizja Centrum-Południe składała się z 24 państw, której przewodziła Polska. Terenem odpowiedzialności był region środkowo-południowy, w którego skład wchodziły prowincje: Nadżaf, Al-Kadisija, Karbala, Babil i Wasit o łącznej wielkości 65 tys. km². Dywizja licząca 9200 żołnierzy została podzielona na trzy brygady. Polska, mając do dyspozycji 2400 żołnierzy, odpowiadała za Babil i Karbalę.

Poniższa tabela ukazuje poszczególne zmiany PKW wraz z charakterem misji każdej zmiany oraz liczbę żołnierzy i pracowników wojska (Słowińska, 2014, s. 74).

36

Tabela 1. Charakter misji i liczba żołnierzy i pracowników wojska z poszczególnych zmian PKW w Iraku Zmiana

PKW Charakter zmiany Udział Jednostki Wojskowej (JW) Liczba żołnierzy i pracowników

wojska I Stabilizacyjna 12. Dywizja Zmechanizowana ze Szczecina 2415 II Stabilizacyjna 11. Lubuska Dywizja Kawalerii Pancernej z Żagania

25. Brygada Kawalerii Powietrznej 10. Opolska Brygada Logistyczna

6. Batalion Desantowo-Szturmowy z Gliwic

2500

III Stabilizacyjna 16. Pomorska Dywizja Zmechanizowana z Elbląga

2400 IV Stabilizacyjno-szkoleniowa 11. Lubuska Dywizja Kawalerii z Żagania 1700 V Szkoleniowo-stabilizacyjna 1. Warszawska Dywizja Zmechanizowana 1500 VI Szkoleniowo-doradcza 12. Dywizja Zmechanizowana ze Szczecina 900 VII Doradczo-szkoleniowa 12. Pomorska Dywizja Zmechanizowana

z Elbląga

900 VIII Doradczo-szkoleniowa 11. Lubuska Dywizja Kawalerii Pancernej

z Żagania

12. Dywizja Zmechanizowana ze Szczecina 900

Zadaniami misji stabilizacyjnej były:

a) zapewnienie porządku publicznego i bezpieczeństwa wojskom koalicji i liniom komunikacyjnym;

b) zapewnienie bezpieczeństwa organizacjom humanitarnym i transportu zaopatrzenia dla lokalnej ludności;

c) odbudowa zniszczonej infrastruktury przemysłowej, komunalnej i komunikacyjnej;

d) pomoc w odzyskiwaniu skradzionych dóbr kultury;

e) patrolowanie granic strefy odpowiedzialności;

f) wystawianie punktów kontrolnych;

g) działania grup szybkiego reagowania;

h) zapobieganie działaniom rebelianckim i terrorystycznym;

i) zapewnienie bezpieczeństwa ludności cywilnej, dozór osób zatrzymanych;

j) kontrola granic Iraku poprzez utrzymywanie bezpieczeństwa lotów (Chrzan, 2011, s. 202; Słowińska, 2014, s. 76).

W czasie następnych zmian PKW liczba żołnierzy zmalała do 900. Zmianom uległ także charakter poszczególnych zmian w Iraku. Kolejne zmiany PKW, licząc od IV, nie miały już statusu stricte stabilizacyjnych. Ich zadania polegały w głównej mierze na doradztwie i doszkalaniu sił irackich, biorąc udział w akcjach bojowych tylko na ich wyraźną prośbę.

Dariusz Kozerawski (2010) w swojej monografii poświęconej działaniom stabilizacyjnym na przykładzie doświadczeń X zmiany PKW w Iraku dokładnie podaje, jakie

37 były zadania do wykonania przez poszczególną zmianę w okresie jej działań. W trakcie pobytu w Iraku polscy żołnierze borykali się z różnymi sytuacjami trudnymi, często zagrażającymi życiu i zdrowiu. Wśród nich: używanie przez iracką partyzantkę improwizowanych urządzeń wybuchowych tzw. IED (ang. Imrovised Explosive Device, podobne urządzenia i bomby wykorzystywała partyzantka i bojownicy afgańscy), co skutkowało wypadkami, licznymi urazami i ranami oraz utratą sprzętu wojskowego, a także organizację zasadzek na konwoje i patrole czy punkty kontrolne bądź bazę wojskową (Ogdowski, 2011, s. 15).

Jak relacjonował jeden z żołnierzy uczestniczących w misji ISAF w Afganistanie w 2009 r.:

„IED wykonuje się z gotowych elementów – bomb, pocisków czy granatów – bądź tworzy od podstaw z materiałów wybuchowych, z wykorzystaniem rozmaitych nośników: wiader, garnków, rur itp. Zamaskowany, najczęściej wkopany w ziemię detonuje pod wpływem nacisku lub poprzez zdalne odpalenie – z użyciem kabla i wiązki elektrycznej bądź fal radiowych” (Ogdowski, 2011).

Następny cytat obrazuje ogrom zniszczeń wyrządzonych ręcznie robionymi bombami i urządzeniami wybuchowymi przez partyzantkę i bojówkę afgańską:

„Amerykanin wiedział, co mówi – w 2009 r. ponad sześćdziesiąt procent zabitych żołnierzy ISAF padło ofiarą IED, jak oficjalnie nazywa się miny-pułapki. W kolejnym roku w takich okolicznościach poległo aż 268 jego rodaków, co stanowiło pięćdziesiąt cztery procent całości amerykańskich strat w Afganistanie. Tak naprawdę ci chłopcy zginęli, zanim zdołali sięgnąć po broń” (Ogdowski, 2011, s. 15).

Misja w Iraku i wszelkie działania bojowe i stabilizacyjne w tym okresie miały charakter wojny asymetrycznej lub działań asymetrycznych. To sytuacja zderzenia dużych i uzbrojonych w nowoczesne technologie armii z mniejszymi partyzanckimi siłami dysponującymi często przestarzałym sprzętem wojskowym. Walczące strony cechuje nierówny potencjał bojowy, natomiast strona atakująca posiada siły i środki o znacznie mniejszych możliwościach bojowych niż strona atakowana.

Dzięki udziale PKW w misji stabilizacyjnej w Iraku dokonały się w Wojsku Polskim zasadnicze zmiany. Przede wszystkim wprowadzono elementy szkolenia do udziału w misjach pokojowych i stabilizacyjnych takie jak: kurs C-IED, czyli nauka techniki przeciwdziałania użyciu improwizowanych ładunków wybuchowych czy kurs SERE (ang.

Survival, Evasion, Resistance, Escape). Ma on wyposażyć żołnierzy w wiedzę i procedury

38 podczas dostania się do niewoli, oddalenia się od sił własnych, kształtowanie umiejętności przeżycia w trudnych warunkach, unikania kontaktu z wrogiem, oporu i ucieczki z niewoli (Chrzan, 2011, s. 204).