Jednym z elementów budowania kariery za-wodowej, a tym samym korzystania z mobilno-ści edukacyjno-zawodowej, jest uczestnictwo w różnych formach stażu, praktyki. Uczniów, którzy zdecydują się na zdobycie pierwszych doświadczeń zawodowych u rodzimych praco-dawców, lub też będą uczestniczyć w zagranicz-nych stażach, praktykach, warto przygotować do tego wyzwania poprzez odpowiedni plan.
Przed przystąpieniem do zbudowania planu i od-bycia praktyki czy stażu należy uczniów zapoznać z ich podstawowymi zadaniami i ideą tych działań.
Niemal w każdym ogłoszeniu o pracę znajduje-my wymagania dotyczące doświadczenia zawo-dowego. Uczeń już w okresie kształcenia powi-nien zatem myśleć o zdobywaniu pierwszych doświadczeń. Najlepszym rozwiązaniem w tym wypadku stają się praktyki i staże.
Dlaczego warto z nich korzystać, nawet jeśli nie otrzymujemy za nie wynagrodzenia? Od-powiedź jest bardzo prosta – aby mieć większe szanse na rynku pracy, gdyż praktyki i staże to szansa na zdobycie konkretnych umiejętności, których udział w lekcjach oraz warsztatach nie-stety nie daje.
Jak przekonać uczniów do tych form zdoby-wania doświadczeń zawodowych?
Należy zaznaczyć bardzo istotną kwestię, o któ-rą często pytają i któktó-rą martwią się uczniowie:
Czy takie doświadczenia zawodowe jak udział w wolontariacie, praktyce studenc-kiej, nieodpłatnym wakacyjnym stażu są dla pracodawców istotne oraz analogiczne z „normalną” pracą w organizacji? Oczywiście, że tak! Pracodawcy wiedzą, że każda taka dzia-łalność to rozwijanie szczególnie kompetencji miękkich, niezwykle wysoko cenionych na ryn-ku pracy. Nie tylko praca na podstawie umowy może nas nauczyć komunikatywności, punk-tualności, współpracy, organizacji czasu. Temu służą również praktyki i staże. Tymczasem dane statystyczne nie są zadowalające. Populacja lu-dzi młodych w Polsce, czyli osób w wieku 15-34 lata, liczyła w II kwartale 2016 r. 9 518 tys. Ponad połowa z nich (59,3%), zarówno uczących się, jak i tych, którzy już zakończyli naukę, nie wy-konywała żadnej pracy w okresie nauki w szkole, w której uzyskała najwyższy poziom wykształce-nia. 58,7% mężczyzn i 60,0% kobiet nie łączyło pracy z nauką. W mieście odsetek ten wyniósł 57,3%, a na wsi 61,9%. W II kwartale 2016 r. lu-dzie młodzi w wieku 15-34 lata, którzy zdoby-wali doświadczenie zawodowe podczas nauki, stanowili 3 870 tys. osób (40,7%). Pracę z nauką najczęściej łączyli ludzie młodzi z wykształce-niem zasadniczym zawodowym (73,7% ogól-nej liczby osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym) oraz z wykształceniem wyższym (62,2% ogólnej liczby osób z wykształceniem wyższym).
Spośród osób młodych łączących pracę z na-uką 1 764 tys. (tj. 45,6%) wykonywało wyłącznie niepłatną pracę, 1 119 tys. (czyli 28,9%) tylko płatną, a 987 tys. osób (tj. 25,5%) podejmowa-ło zarówno pracę płatną, jak i niepłatną. Dla niespełna trzech czwartych (73,4%) ogółu lu-dzi młodych pracujących podczas nauki praca stanowiła część programu realizowanego w ra-mach formalnego systemu edukacji (2 840 tys.
z 3 870 tys.), z tego w 95,1% przypadków była ona obowiązkową częścią programu nauczania W II kwartale 2016 roku spośród 9 518 tys. osób w wieku 15-34 lata 6 464 tys. osób (tj. 67,9%) nie kontynuowało już nauki. Spośród nich 384 tys. (5,9%) po uzyskaniu obecnego poziomu wykształcenia rozpoczęło naukę w innej szkole w ramach formalnego systemu edukacji. Naj-częściej nauka była kontynuowana na poziomie studiów licencjackich lub inżynierskich (136 tys.
osób, tj. 35,4%) oraz studiów podyplomowych (55 tys. osób, tj. 14,3%). Spośród tej grupy 291 tys. (75,8%) ludzi młodych rozpoczęło i przerwa-ło naukę. Najczęściej przerywano naukę z powo-du preferencji pracy (25,1%), sytuacji rodzinnej (18,9%) i nieuzyskania zaliczenia egzaminów (18,6%). Przyczyną nieukończenia rozpoczętego poziomu kształcenia formalnego przez kobiety (34,6%) była najczęściej sytuacja rodzinna. Nato-miast w przypadku mężczyzn, którzy przerwali naukę, najwięcej (30,5%) mężczyzn wolało pra-cować niż uczyć się. Osoby, które nie kontynu-owały nauki po osiągnięciu obecnego poziomu wykształcenia, stanowiły 63,8% ogółu młodych (było ich 6 080 tys.). Większość z nich (51,7%) uznała obecny (posiadany) poziom wykształ-cenia za wystarczający. Ta przyczyna została podana przez 78,8% ogólnej liczby osób po-siadających wykształcenie wyższe, 53,3% osób z wykształceniem policealnym oraz 44,2% osób posiadających wykształcenie średnie zawodo-we. Podobnie jak w przypadku osób w wieku 15-34 lata, które rozpoczęły i przerwały naukę w ramach formalnego systemu edukacji, kolej-nymi wskazywakolej-nymi powodami
niekontynu-owania nauki były: fakt, że osoby te wolały pra-cować (23,1%) oraz sytuacja rodzinna (10,8%).
W II kwartale 2016 r. 9 220 tys. osób młodych (tj. 96,9% ogółu młodych w wieku 15-34 lata) nie otrzymało bądź nie potrzebowało w ciągu ostatnich 12 miesięcy wsparcia ze strony insty-tucji publicznych, ponieważ nie poszukiwało pracy151.
Obecnie różnice pomiędzy praktykami a stażem powoli zanikają. Jeszcze kilka lat temu praktyki były kojarzone jedynie z obowiązkiem odrobie-nia określonej liczby godzin w celu zaliczeodrobie-nia programu kształcenia. Dziś to zdobywanie nie tylko pierwszych doświadczeń zawodowych, ale również weryfikacja wybranego kierunku kształ-cenia czy też zawodu.
Kilka słów o praktykach.
Praktyki to nie tylko pierwsze zetknięcie się z rynkiem pracy, ale również:
• pierwsze zderzenie naszego wyobrażenia o zawodzie z rzeczywistością;
• doskonała szansa na weryfikację planów edukacyjno-zawodowych;
• możliwość obserwacji osób wykonujących daną profesję i uświadomienie sobie, nad czym jeszcze należy popracować; jakie obowiązki będę musiał wykonywać w przy-szłości i czy tego właśnie chcę;
• szansa na połączenie zdobytej wiedzy z praktyką, sprawdzenie tego, co wiem, w działaniu.
Udział w praktykach to nie tylko obowiązki, ale i prawa. Zazwyczaj odbywają się one na zasadzie umowy o praktykę. Nakłada ona na pracodawcę obowiązki w zakresie czasu pracy oraz regulacje dotyczące równego traktowania w zatrudnieniu. Należy również pamiętać o za-świadczeniu na koniec praktyk, które wystawi
151 Tamże, s. 16-17.
Konstruujemy mobilność edukacyjno-zawodową ucznia
2
pracodawca. Takie zaświadczenie, w którym do-kładnie określi się rodzaje wykonywanych prac w czasie praktyk, na pewno będzie niezbędne podczas poszukiwania zatrudnienia lub posłuży jako referencje.Staże stanowią kolejny etap wchodzenia na ry-nek pracy. Odbywają się one najczęściej po za-kończeniu edukacji lub w ostatnich latach kształ-cenia. Stażysta, chociaż nie jest zatrudniony w zakładzie pracy, podlega jego kierownictwu na tych samych zasadach co pozostali pracow-nicy. Podczas trwania stażu to jednostka ponosi dużo większą odpowiedzialność za powierzone jej zadania. Stażysta jest traktowany zazwyczaj jako pracownik w okresie próbnym i bacznie ob-serwowany, jak wykonuje swoje obowiązki. Staż daje szansę na zdobycie bogatego doświadcze-nia zawodowego, ale pod warunkiem zaangażo-wania w pracę oraz wykorzystyzaangażo-wania każdego dnia na podwyższanie kompetencji. Starajmy się (głównie poprzez rozmowę z naszym opie-kunem na stażu) przede wszystkim wykonywać obowiązki związane ze zdobytym wykształce-niem, nie „tylko parzyć kawę”. To obojętne po-dejście młodego człowieka do stażu przekreśla często szansę na kontynuowanie kariery w da-nej organizacji czy też zdobycie umiejętności.
Osoby, które podczas kształcenia zawodowego nie odbędą bezpłatnych staży czy też dodatko-wych praktyk, mogą rozpocząć pracę jako wolon-tariusze. Nie jest to już obecnie oferta skierowana tylko do osób chcących opiekować się dziećmi czy też osobami niepełnosprawnymi. Organiza-cje pozarządowe czy też firmy coraz częściej ofe-rują wolontariat w zakresie udziału w pracy nad projektami, organizacji różnych imprez.
Wolontariat stanowi bardzo dobre narzędzie do podnoszenia własnej wartości rynkowej, którą stanowią umiejętności zawodowe, umie-jętność sprzedania siebie oraz nawiązane
kon-takty. Wszystkie te aspekty wartości rynkowej można nabyć poprzez pracę wolontariacką.
Uczestniczenie w projektach i pracy organiza-cji daje nam możliwość nawiązania kontaktów, również w branży, z którą chcielibyśmy związać swą zawodową przyszłość. Kontakty te z kolei mogą się w przyszłości okazać bezcenne dla naszej kariery. Zdecydowanie też wolontariat daje nam możliwość praktycznego zdobycia odpowiednich kwalifikacji i przećwiczenia umiejętności. Doświadczenie nabyte w ramach pracy wolontariackiej buduje naszą reputację na rynku oraz daje nam możliwość pracy przy projektach, które nas fascynują. Pokazuje również, że jesteśmy zaangażowanymi, pełnymi zapału i energii ludźmi, nie myślącymi tylko i wy-łącznie o materialnych korzyściach. Częstokroć jest to jedyna możliwość współpracy ze specja-listami, a co za tym idzie nauki od najlepszych.
Współpraca tak rozpoczęta może zaprocentować długoterminową współpracą lub zatrudnieniem.
Kluczem do powodzenia przedsięwzięcia jest dobre przygotowanie młodzieży do odbycia praktyki, stażu, głównie poprzez zebranie infor-macji o ich potrzebach i oczekiwaniach dotyczą-cych planowanej formy zdobycia doświadcze-nia zawodowego.
PLAN STAŻU, PRAKTYKI152 ETAP I – IDEA
152 Plan nie dotyczy praktyk zawodowych objętych programem kształcenia.
• Określenie potrzeb,
w tym wiedzy, umiejętności, które chce zdobyć uczeń
• Wskazanie punktów wspólnych z programem kształcenia w danym zawodzie, integracja programu stażu, praktyki z programem kształcenia w szkole.
ETAP II – PRZYGOTOWANIE
• Szkolenie językowe w przypadku wyjazdu zagranicznego.
• Poznanie kultury danego kraju w przypad-ku wyjazdu zagranicznego.
• Poznanie kontekstu rynkowego – jak zosta-ną wykorzystane zdobyte umiejętności, czy praktyka, staż, jest wpisane w zapotrzebo-wanie rynkowe.
ETAP III – REALIZACJA
• Realizacja praktyki, stażu zgodnego z po-trzebami i potencjałem ucznia.
• Realizacja programu stażu, praktyki zgod-nego z poziomem kompetencji uczestnika.
• Zapewnienie właściwej dokumentacji praktyki, stażu, w tym także ewaluacja i monitoring.