POMNIK OFIAR I WOJNY ŚWIATOWEJ Z BOBOWICKA

wojna światowa była pierwszym w historii konfliktem, który objął swym zasięgiem niemal wszyst-kie kontynenty. W trakcie ponad czteroletnich walk wzięły w niej udział 33 państwa. Każde z nich doznało bolesnych strat wśród walczących żołnierzy. Największe straty poniosły Niemcy, które utra-ciły w „Wielkiej Wojnie” ok. 1,8 miliona obywateli. Po zakończeniu działań wojennych, wszystkie narody w rozmaity sposób zaczęły upamiętniać swoich poległych i zmarłych. Najczęstszą formą uczcze-nia pamięci o nich było wystawianie pomników, lokowanych w centralnych punktach miast i wsi, bądź tablic epitafijnych wieszanych w budynkach użyteczności publicznej, najczęściej w kościołach. Zwyczaj ten szczególnie powszechny był na terenie Niemiec, gdzie w prawie każdej miejscowości powstawały podobne miejsca pamięci.

Nie wszystkie jednak tego typu obiekty doczekały do naszych czasów. Część z nich nie przetrwała działań II wojny światowej. Także po 1945 r. wiele z nich zostało zniszczonych. Fakt ten dotyczy przede wszystkim dawnych terytoriów niemieckich, które weszły w skład państwa polskiego. Po za-kończeniu wojny władze PRL wydały szereg rozporządzeń, decydujących o losie pozostałości nie-mieckiej kultury duchowej i materialnej. Akcja odniemczania tzw. Ziem Zachodnich i Północnych dotyczyła między innymi niszczenia pozostałości niemieckiego dziedzictwa kulturowego. W trakcie tych działań szczególnie ucierpiały miejsca pamięci i obiekty kultu religijnego, w tym przede wszyst-kim cmentarze i pomniki, które ulegały burzeniu, rozbiórce lub zwykłej dewastacji¹. Wiele ich ele-mentów wtórnie wykorzystywano jako materiał budowlany lub sprzedawano zakładom kamieniar-skim. Niektóre pomniki i kamienie nagrobkowe, które nie przedstawiały większej wartości material-nej, były przewracane, wywożone na składowiska śmieci lub zakopywane w pobliżu miejsca ich pier-wotnej lokalizacji.

Dzięki rosnącej świadomości historycznej, zwłaszcza wśród młodego pokolenia, zauważalny jest coraz większy wzrost lokalnych inicjatyw, mających na celu porządkowanie dawnych cmentarzy i zabezpie-czanie innych materialnych reliktów kultury niemieckiej na Ziemi Międzyrzeckiej². Do podobnego przed-sięwzięcia doszło także w ubiegłym roku w Bobowicku, gdzie grupa regionalistów odnalazła i przewio-zła na teren Muzeum w Międzyrzeczu fragment pomnika, poświęconego mieszkańcom tej miejscowo-ści, którzy polegli na frontach I wojny światowej.

Fragment pomnika przypadkowo odkryli kilka lat temu Robert Frąckowiak i Paweł Piątkiewicz ze Stowarzyszenia Pomost³ podczas poszukiwań grobu żołnierzy niemieckich. Zalegał on w lesie, na tere-nie dzikiej żwirowni, pełniącej przez lata także funkcję wysypiska śmieci (Ryc. 2). Obie wyżej wymie-nione osoby zrzeszone są również w Stowarzyszeniu Archeologii i Ochrony Zabytków Militarnych Per-kun, którego działalność skupia się w dużej mierze na terenie powiatu międzyrzeckiego⁴. Dlatego też, po kilku latach od odkrycia, postanowili oni powrócić do Bobowicka i zaopiekować się znaleziskiem.

27 marca 2012 r. odkopano pozostałości pomnika i przygotowano teren tak, aby następnego dnia na miejscu mógł pojawić się ciągnik, który użyczyło Nadleśnictwo Międzyrzecz (Ryc. 3). 28 marca 2012 r., za pomocą lin, wyciągnięto pomnik na drogę leśną, załadowano na przyczepę, po czym przewieziono na teren Muzeum Ziemi Międzyrzeckiej im. Alfa Kowalskiego w Międzyrzeczu. W akcji uczestniczył także międzyrzecki regionalista, Andrzej Chmielewski. O całym przedsięwzięciu został

1 K. Sanocka-Tureczek, Cmentarze na obszarze obecnego województwa lubuskiego w latach 1945-1975 (w:) Ziemia Międzyrzecka. Studia z historii i kultury, red. B. Mykietów, M. Tureczek Międzyrzecz-Zielona Góra 2008, s. 107-108.

2 Dzięki współpracy lokalnych samorządów i stowarzyszeń z byłymi niemieckimi mieszkańcami dawnego po-wiatu międzyrzeckiego (Kreis Meseritz), skupionymi w stowarzyszeniu Heimatkreis Meseritz, uporządkowano do tej pory kilka poniemieckich cmentarzy, m.in. w Trzcielu, Rogozińcu, Rybojadach i Brójcach.

3 Więcej na temat działalności Stowarzyszenia Pomost znajduje się na stronie internetowej: www.pomost.net.pl

4 Więcej na temat działalności Stowarzyszenia Archeologii i Ochrony Zabytków Militarnych Perkun, znajduje się na stronie internetowej: www.perkun.com.pl

I

wany również Błażej Skaziński - kierownik delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Gorzowie Wielkopolskim.

Pomnik został wykonany z piaskowca i miał formę obelisku. W jego górnej części znajduje się krzyż, po którego bokach wyryto daty rozpoczęcia i zakończenia I wojny światowej (1914-1918). Poniżej widnieje szczątkowo zachowany napis, którego pierwotna forma brzmiała: Ihren im Weltkrieg gefalle-nen Helden gewidmet. Gemeinde u. Gut Bobelwitz⁵. Pozostałą część pomnika zajmuje lista 11 imion, nazwisk oraz dat śmierci poległych żołnierzy. U jego szczytu znajduje się także ślad po elemencie zwień-czającym całą konstrukcję. Według jednego z najstarszych mieszkańców Bobowicka, był nim herb rodu von Dziembowski, właścicieli bobowickiego folwarku oraz prawdopodobnie jednych z głównych fun-datorów budowli. Pomnik stał pierwotnie u zbiegu obecnych ulic Międzyrzeckiej i Pałacowej (Ryc. 1).

Obecnie w miejscu tym znajdują się nieczynny blaszany sklep oraz trzy wiekowe dęby. Niestety z po-wodu braku źródeł ikonograficznych, nie wiadomo jak wyglądał on w pełnej okazałości.

Pozostałości pomnika zostaną w przyszłości wyeksponowane w międzyrzeckim parku muzealnym.

Opis:

Płyta piaskowcowa długość: 140 cm szerokość: 86 cm grubość: 29-50 cm

Na jej powierzchni wklęsły napis w 15 wierszach:

1914 + [...]

Ihren im Wel[...]g gefallenen Helden g[...]et.

Gemeinde u. Gut Bobelwitz Lehmann Karl + 9.9.14.

Krause August + 14.12.14.

Brunzel Karl + 2.5.15.

Hellwing Stefan + 9.5.15.

Betker Wilhelm + 30.11.16.

Roschak Ignatz + 26.8.17.

Hellwing Ignatz + 18.9.18.

Koster Adolf + 4.11.18.

Boese Oscar + 10.8.18.

Bruhcel Otto + 1.7.18.

Sabin Albert gest. 18.1.19.

5 Ku pamięci naszym bohaterom poległym w wojnie światowej. Gmina i majątek Bobowicko (tłum. autor).

Ryc. 1. Pierwotna lokalizacja pomnika.

Karte des Deutschen Reiches 1. 25000 Messtischblatt 3559 (1944)

Ryc. 2. Fot. M. Frąckowiak

Ryc. 3. Fot. M. Frąckowiak

JESZCZE O OBIEKTACH ŁUKU ODRY-WARTY W WALE PRZECIWPOWODZIOWYM