„PORADNIKA JĘZYKOWEGO”

Coś się tu nie zaczyna w swej zwykłej porze.

Coś się tu nie odbywa jak powinno.

Ktoś tutaj był i był, a potem nagle zniknął i uporczywie go nie ma (W. Szymborska)

Dnia 22 listopada 2012 r. w Warszawie zmarła profesor Halina Satkiewicz, językoznawca, były redaktor naczelny „Poradnika Językowego”.

Po raz pierwszy zetknęłam się z dr Haliną Satkiewicz (wtedy nawet o tym nie wiedząc) w roku 1971, w czasie egzaminów na polonistykę warszawską. Na dru-gim roku studiów miałam szczęście być w grupie, z którą prowadziła ćwiczenia z gramatyki opisowej języka polskiego. Pani Doktor była wymagającym nauczy-cielem, z przekonaniem i wdziękiem, z właściwą sobie łagodnością, wyjaśniała nam zawiłości polskiej fl eksji i słowotwórstwa. Nasze kontakty uległy zacieśnie-niu, kiedy w 1992 r. z redakcji „Poradnika Językowego” odeszła Ewa Markowska, a ja przejęłam jej obowiązki. Od tego czasu bardzo zmienił się „Poradnik Języ-kowy”, zmieniła się w nim rola Pani Profesor, zmieniała się też w nim i moja rola.

Alojza Halina Satkiewicz urodziła się w Grodnie 22 lipca 1928 r., po drugiej wojnie światowej – w wyniku repatriacji – wraz z rodziną znalazła się w Szczecinku.

W tym mieście ukończyła liceum ogólnokształcące. W 1949 roku podjęła studia w sekcji polonistycznej Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Warszawskiego.

Kontakt z prof. Witoldem Doroszewskim, którego, co zawsze podkreślała z dumą, była uczennicą, zaważył na jej późniejszych wyborach naukowych. Jako stu-dentka uczestniczyła w pracach Zespołu Dialektologicznego prowadzonego przez W. Doroszewskiego i w badaniach dialektologicznych na Warmii i Mazurach. Jej

B I O G R A M Y I W S P O M N I E N I A

BIOGRAMY I WSPOMNIENIA 129 praca magisterska dotyczyła słownictwa Warmii i Mazur w zakresie przygoto-wywania pokarmów. W roku 1953 H. Satkiewicz rozpoczęła pracę na Wydziale Dziennikarstwa UW w Zakładzie Stylistyki i Kultury Języka, którego kierowni-kiem była Halina Kurkowska. Od 1959 roku Zakład ten funkcjonował w obrębie Katedry Języka Polskiego (Wydział Filologiczny), potem (1976) Instytutu Języka Polskiego (Wydział Polonistyki). W roku 1978, gdy utworzono Wydział Dzienni-karstwa i Nauk Politycznych, Pani Profesor organizowała na nim Zakład Sty-listyki i Retoryki Dziennikarskiej (następnie przekształcony w Zakład Języka Środków Masowego Komunikowania). W latach 1978–1981 była zastępcą dy-rektora Instytutu Dziennikarstwa.

Głównym obszarem zainteresowań naukowych Pani Profesor stała się polsz-czyzna ogólna, w aspekcie systemowym (słowotwórstwo i fl eksja) oraz normatyw-nym. Pierwszy nurt jej prac badawczych reprezentują rozprawy: Produktywne typy słowotwórcze współczesnego języka ogólnopolskiego (1969), Innowacje sło-wotwórcze w powojennym trzydziestoleciu (1981), Tendencja do ekonomiczności we fl eksji współczesnego języka polskiego (1981), drugi liczne artykuły publi-kowane w pracach zbiorowych i czasopismach językoznawczych oraz napisany wspólnie z Danutą Buttlerową i Haliną Kurkowską pierwszy akademicki pod-ręcznik z zakresu kultury języka polskiego (Kultura języka polskiego, t. 1, 1971, t. 2, 1982). Prywatnie autorki tego podręcznika się przyjaźniły. Kiedy po śmierci prof. D. Buttlerowej prof. H. Satkiewicz została w 1991 r. nominowana przez ówczesnego Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego na redaktora i przewodni-czącego Komitetu Redakcyjnego „Poradnika Językowego”, potraktowała nomi-nację i jako wyróżnienie, i jako zobowiązanie wobec Zmarłej. Zamierzeniem prof.

H. Satkiewicz było prowadzenie czasopisma do 80. roku życia.

Czasy, w których Pani Profesor zaczynała kierować „Poradnikiem Językowym”, były, jeśli chodzi o zapewnienie ciągłości wydawania czasopisma, zdecydowa-nie lepsze niż te, w których odeszła. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego nie tylko czyniły starania o dotacje na wydawanie czasopisma, ale również za-pewniały obsługę redakcji (rolę koordynatora pełniła p. Iwona Kustosik) i lokal (pok. 218, ul. Nowy Świat 4). Dyrektorzy WUW – Elżbieta Nogowicz, później Ry-szard Burek – dokładali wszelkich starań, by czasopismo w miarę regularnie mogło się ukazywać. Diametralnie sytuacja fi nansowa się zmieniła, kiedy WUW – jako jednostka UW – zostały pozbawione możliwości występowania o dotacje na wydawane przez siebie czasopisma. Zabiegi Pani Profesor o znalezienie sponsorów nie dały spodziewanych rezultatów. Wsparcia fi nansowego udzieliły „Poradnikowi Językowemu” władze Wydziału Polonistyki UW. Zasadniczy ciężar fi nansowania czasopisma spoczął na Towarzystwie Kultury Języka. W tym też okresie zmieniają się zasady oceny parametrycznej czasopism. Konieczne stało się powołanie Kole-gium Redakcyjnego (1999), redaktor naczelny znalazł się w jego składzie. Wtedy też Komitet Redakcyjny został przekształcony w Radę Redakcyjną (jej przewodni-czącą została Pani Profesor). Kolegium spotykało się raz w miesiącu, we czwartki o godz. 11. Wielkim wydarzeniem dla całego zespołu redakcyjnego było 100-lecie

„Poradnika Językowego”. W wydanym z tej okazji zeszycie jubileuszowym znalazły się artykuły wybrane osobiście przez Panią Profesor.

Każdy tekst, który wpływał do redakcji, był uważnie przez Panią Profesor czy-tany, a jeśli się zdarzyło, że po operacji oczu nie mogła czytać, prosiła, by tekst

BIOGRAMY I WSPOMNIENIA 130

czytać jej na głos. Lektura najczęściej odbywała się w mieszkaniu Pani Profesor.

Marginesy tekstów przygotowanych do opracowania redakcyjnego były pełne jej odręcznych uwag. Uwagi te dotyczyły z jednej strony spraw merytorycznych, z drugiej zaś spraw językowo-stylistycznych. Oto kilka przykładów z tekstów na-desłanych do redakcji w latach 90. (marginalia wyróżnione kursywą):

nadmiar można, można, ale nie mam siły tego zmieniać („Nie można jednoznacznie stwierdzić, czy dewiacja zdań…. jest dewiacją gramatyczną, czy semantyczną. Jest to spowodowane faktem, że zdania te można ...”);

ziemiaństwu („Wspomnieć tu należy tzw. akcję w Generalnym Gubernatorstwie, która skierowana była przeciwko inteligencji, szlachcie”);

może lepiej: U początku (mniej metaforyczne) („U źródeł tych prób legło przekonanie, że frazeologizmy ...przypominają …”);

skąd taka pogarda dla zaimków, że się ich nie używa zamiast powtarzania rzeczow-ników

(„Wygodniej tu mówić o budowaniu hierarchii, niż o odzwierciedlaniu hierarchii.

Jakaś hierarchia w świecie pozajęzykowym niewątpliwie istnieje, ale nie musi się ona pokrywać z hierarchią, którą poprzez język buduje nadawca ...”);

werbalno-nominalne byłoby ładniej niż termin używany przez Autorkę (i innych) („Chcę zatem traktować werbo-nominalne peryfrazy jako…”);

Czy to na pewno tak się pisze? Może po prostu zmienić (wraz z szykiem): Dzieło wy-dane obecnie, mające prawie ponad 500 stron, ... („Wywy-dane obecnie, ponad pięćset stronicowe, dzieło Autor kieruje ...”);

Mnie się wcale nie wydaje poprawne („O ile poprawne wydają się wyrażenia zmęczone kroki”);

Boję się, że składacz nas przeklnie za ten artykuł, ale mimo wszystko szkoda go odrzu-cić (o artykule H. Sojki-Masztalerz, Zjawiska fonetyczne we współczesnej polszczyźnie lwowian, „Poradnik Językowy”1997, z. 1);

Chyba urodzin? Przecież nie zaczynał pracy naukowej w wieku niemowlęcym, jak wynika z daty jubileuszu (ur. 1913, jubileusz – 1983) („Na siedemdziesięciolecie pracy naukowej i nauczycielskiej”);

Na to zwraca uwagę N.N. (nie chodzi przecież o charakterystykę N.N. jako jej obiektu, a takiego sensu zdanie nabiera) („Do tego sprowadza się również charakterystyka N.N.: „działanie jakiejś osoby ...”).

W lekturę tekstów Pani Profesor wkładała wiele pracy i serca, była gwaran-tem jakości artykułów publikowanych w „Poradniku Językowym”. Wiele też tek-stów powstało z jej inicjatywy.

W kontaktach osobistych Pani Profesor była osobą niezwykle otwartą i szczerą, przepełnioną ciepłem i życzliwością dla innych. Szanowała przyjaźnie i miała przyjaciół. Wspólne wakacje z rodziną siostry nad jeziorem w okolicach Czaplinka zawsze dodawały jej sił. Była dumna z osiągnięć swoich uczniów i wy-chowanków, oni też uczynili jej życie pełniejszym. Obowiązki redaktora naczel-nego „Poradnika Językowego” traktowała jako służbę nauce i służbę językowi.

Wanda Decyk-Zięba (Uniwersytet Warszawski)

KOLEGIUM REDAKCYJNE

prof. dr hab. Stanisław Dubisz (redaktor naczelny),

dr hab. Jolanta Chojak, dr hab. Wanda Decyk-Zięba (sekretarz redakcji), prof. dr hab. Elżbieta Sękowska

RADA REDAKCYJNA

prof. dr hab. Stanisław Dubisz (przewodniczący, Warszawa),

doc. dr Mirosław Dawlewicz (Wilno – Litwa), prof. dr hab. Andrzej Markowski (Warszawa), prof. dr hab. Alicja Nagórko (Berlin – Niemcy),

prof. dr Marta Pančikova (Bratysława – Słowacja), prof. dr hab. Józef Porayski-Pomsta (Warszawa), prof. dr hab. Danuta Rytel-Schwarz (Lipsk – Niemcy), prof. dr hab. Teresa Skubalanka (Lublin), prof. dr Olga Šapkina (Moskwa – Rosja), prof. dr hab. Hélène Włodarczyk (Paryż – Francja)

Redaktor naukowy zeszytu prof. dr hab. Stanisław Dubisz

Recenzent

prof. dr hab. Jerzy Podracki Redaktor językowy

00-189 Warszawa, ul. Inflancka 15/198

http://www.wuw.pl; e-mail: poradnikjezykowy@uw.edu.pl Dział Handlowy DW ELIPSA: tel. (48) 22 635 03 01, e-mail:sklep@elipsa.pl

Księgarnia internetowa: http://www.elipsa.pl

Czasopismo zarejestrowane w European Reference Index for the Humanities (ERIH) Czasopismo dofinansowane ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Zeszyt opublikowany w wersji pierwotnej

© Copyright by Towarzystwo Kultury Języka and Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2013 PL ISSN 0551-5343

Ark. wyd. 8,8. Ark. druk. 8,25. Papier offsetowy 80 g/m²