Nowe media2 i nowe technologie umożliwiają nam nieograniczoną komunikację (w szerokim znaczeniu) . Globalny charakter nowych mediów to niekwestionowana rola twórcy kultury XXI wieku, to niezliczona masa odbiorców i niespotykana wcze-śniej liczba nadawców . „Hipermedia” (Gajda 2005, s . 135) dziś to nie obiektywni re-prezentanci rzeczywistości, a autorzy pisanego i wytwarzanego świata, a także twór-cy (trenderzy) postmodernistycznego społeczeństwa (Dycht, Marszałek 2011) . Zacie-ranie się granicy pomiędzy rzeczywistością a jej reprezentacją medialną powoduje, że jednostka doświadcza świata medialnego, a więc tylko reprezentacji świata rzeczywi-stego, co często stanowi jedyne źródło poznania . Tak doznawane życie pozoruje nasze wybory, a reprezentację hierarchii wartości nacechowaną egoizmem, materializmem i hedonizmem (Jasita2009, s . 2-3) tworzą i sprzedają nam media . Zacieranie granic pomiędzy światem realnym a medialnym nie pozwala na obiektywizm oceny, a przyj-mowana „bezwzględna” prawda o świecie często ma charakter nierzeczywisty . Epo-ka ponowoczesna sprzyja, poprzez medialne prezentacje wyidealizowanego wyglądu, tworzeniu się postaw, w których kluczową rolę odgrywa walka z niedoskonałościami . Zapadalność na anoreksję w ostatnich dwóch dekadach wzrasta w krajach, gdzie od-notowuje się nadprodukcję żywności . Problem ten narasta szczególnie wśród repre-zentantów klasy średniej, ponieważ tu istnieje największa presja na odniesienie sukce-su, a przepustkę do niego stanowi przede wszystkim perfekcyjny wygląd (Frąckowiak 2005, s . 171-188) . Prestiż jednostki warunkowany jest w dużej mierze poprzez jej wy-gląd, który dziś stanowi wyraz „triumfu woli nad naturą”, gdzie odczuwanie głodu jest wyrazem kontroli nad ciałem .
Globalna sieć, a więc i globalna komunikacja, sprzyja umacnianiu w użytkownikach potrzeby nadmiernej dbałości o wygląd, czego przykładem może być powstanie ru-chu zwolenniczek anoreksji, który przyjął nazwę pro-Ana (Stochel, Janas-Kozik 2010, s . 693-702) . Internet stał się miejscem spotkań osób uznających anoreksję jako świado-my wybór „stylu życia” . Pro-Ana to ruch skupiający dziewczęta w większości w
okre-2 Nowe media – definicja Levinsona (Nowak 2012).
sie adolescencji, które uznają anoreksję za swą drogę do osiągnięcia perfekcji (Startek 2011, s . 322-329) . Można mówić o dwóch etapach rozwoju ruchu, pierwszy z nich roz-począł się około 2001 roku głównie na portalach anglojęzycznych, a jego nadrzędnym celem było umożliwienie kontaktu osobom chorym na anoreksję z innymi chorymi, aby poczucie osamotnienia w walce z chorobą nie powodowało ekspresji negatywnych emocji . Jednym z głównych założeń ruchu stała się idea wolności wyboru, kiedy i na jakich zasadach chory podejmie leczenie . Strony internetowe i blogi odwiedzały także dziewczęta i kobiety, które nie były chore, ale pragnęły bardzo doświadczyć anorek-sji . Prowadzone przez organy zarządzające Internetem działania, które miały zapobiec rozprzestrzenianiu się ruchu, przyniosły odwrotny skutek (druga fala rozwoju ruchu), a hasło „anoreksja to nie choroba” poznało wiele młodych, dorastających dziewcząt . W 2010 roku odnotowano 4 560 000 wyników dla hasła „pro-Ana” (Stochel, Janas--Kozik 2010, s . 693-702) . Dziś mówi się o trzech typach społeczności: pierwsza, gdzie odnotować można wysoki wskaźnik fanatyczność uczestników; druga o charakterze umiarkowanym ‒ działania zmierzają ku społecznej akceptacji zaburzeń odżywiania jako choroby; trzecia obierająca odrębną drogę, skupiająca się na metodach terapeu-tycznych stosowanych w leczeniu zaburzeń odżywiania .
W społeczności proanorektycznej choroba poddana została personalizacji i nada-no jej imię Ana . W stosunku do niej – Any (choroby) – zaczęto używać wielu innych określeń, które wzmagały proces personalizacji, jednocześnie staje się ona adresatką listów, wyznań, przyjaźni, które urealniają jej istnienie (Startek 2011, s . 322-329) . Au-torki blogów, uczestniczki forów nazywają siebie „motylkami”, można też dość często spotkać się z nazwą „porcelanowe motyle” (Wronka, Jezierska-Kazberuk2011, s . 102-112) – piękne, delikatne, kruche i krótko żyjące .
Blogi anorektyczne promują zaburzenia odżywiania, a także patologiczne metody walki z (nie)zbędnymi kilogramami . To stosunkowo nowe zjawisko dla jednych ob-serwatorów stanowi „bezpieczne schronienie dla osób cierpiących z powodu choroby”, inni zaś upatrują w nim realnego zagrożenia zarówno dla osób chorych, jak i zdrowych .
podsumowanie
Należy podkreślić, że uprzedmiatawianie ciała i nadawanie mu wartości nadrzędnej w prostej drodze doprowadzić może do znacznego zachwiania zdrowia fizycznego i psy-chicznego wielu młodych ludzi . Z analizy dostępnej literatury dotyczącej zachorowań na anoreksję wynika, że odczuwana silna presja kulturowa nakierowana na perfekcyj-ny wygląd może być, a często jest, przyczynkiem do podejmowania zachowań ryzy-kownych w obszarze zdrowia . Rozwój mediów społecznościowych i nieograniczone
możliwości komunikacyjne będą stan ten pogłębiać poprzez propagowanie i kreowa-nie wyidealizowanej rzeczywistości, którą młodzież oraz starsze dzieci będą uznawać za prawdziwą i nie będzie ona poddawana przez nich krytyce .
bibliografia
Bauman Z . (2008), Ponowoczesne przygody ciała, [w:] A . Mencwel (red .), Antropologia ciała.
Zagadnienia i wybór tekstów, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa . Brytek-Materna A . (2008), Obraz ciała ‒ obraz siebie. Wizerunek własnego ciała w ujęciu
psychospołecznym, Difin, Warszawa .
Brytek-Materna A . (2010), Ciało w dobie współczesności. Wybrane zagadnienia z problema
tyki obrazu własnego ciała, Difin, Warszawa .
Cabric M ., Pokrywka L . (2010), Piękno ciała, PWN, Warszawa .
Featherstone M . (2008), Ciało w kulturze konsumpcyjnej, [w:] A . Mencwel (red .), Antro
pologia ciała. Zagadnienia i wybór tekstów, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskie-go, Warszawa .
Frąckowiak M . (2005), Anorexia nervosa – fenomen ponowoczesnej kultury i choroba syste
mu rodzinnego, „Dylematy Współczesnej Rodziny, Roczniki Socjologii Rodziny XVI”, UAM, Poznań .
Gajda J . (2005), Media w edukacji, WSP ZNP, Warszawa .
Jakubowski W . (2011), Media, tożsamość i edukacja, [w:] W . Jakubowski, S . Jaskulska (red .), Kultura mediów, ciało i tożsamość ‒ konteksty socjalizacyjne i edukacyjne, Impuls, Kraków . Jasita M .S . (2009), Jaka jest współczesna młodzież, „Nasz Dziennik”, nr 63 .
Kendall P .C . (2004), Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji. Mechanizmy zaburzeń i techniki terapeutyczne (tłum . J . Kowalczewska), GWP, Gdańsk .
Kopciewicz L . (2009), Edukacja jako praktyka dominacji. Udział szkoły w wytwarzaniu ka
pitałów rodzajowych uczennic i uczniów, [w:] L . Kopciewicz, E . Zierkiewicz (red .), Ko
niec mitu niewinności? Płeć i seksualność w socjalizacji i edukacji, Eneteia, Warszawa . Ksieniewicz M . (2006), Ocalić Ofelię od anoreksji ‒ analiza kulturowych przyczyn zaburzeń
jedzenia wśród dziewczynek i dziewcząt, [w:] M . Bogunia-Borowska (red .), Dziecko w świecie mediów i konsumpcji, Wyd . Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków .
Marciniak M . (2010), Syndrom konsumpcyjny ‒ rzecz o kanibalizmie?, [w:] J . Drozdowicz, M . Bernasiewicz (red .), Kultura popularna w społeczeństwie współczesnym. Teoria i rze
czywistość, Impuls, Kraków .
Melosik Z . (2010), Tożsamość, ciało i władza w Kulturze Instant, Impuls, Kraków . Młynarczyk M . (2006), Ja idealne vs Ja powinnościowe. Analiza emocjonalnych konsekwen
cji rozbieżności w systemie „Ja” na podstawie teorii autoregulacji E.T. Higginsa, „Studia z Psychologii w KUL”, t . 13 .
Pużyński S ., Wciórka J . (2000), ICD10, V rozdział, Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i za
burzeń zachowania w ICD10, Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne, [w:] Między
narodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (rewizja dziesią
ta), Vesalius, Kraków‒Warszawa .
Startek I . (2011), Motyle w sieci. Krótka charakterystyka ruchu proAna, „Current Problems of Psychiatry”, nr 12(3) .
Stochel M ., Janas-Kozik M . (2010), Przyjaciółki wirtualnej Any – zjawisko proanoreksji w sieci internetowej, „Psychiatria Polska”, t . XLIV, nr 5 .
Szurowska B . (2011a), Anoreksja i bulimia. Śmiertelne sposoby na życie, Harmonia Uni-versalis, Gdańsk .
Szurowska B . (2011b), Anoreksja w rodzinie, Difin, Warszawa . Wojciszke B . (2012), Psychologia społeczna, Scholar, Warszawa .
Wronka M ., Jezierska-Kazberuk M . (2011), Świat porcelanowych motyli. Blogi internetowe o tematyce odchudzającej jako źródło informacji o zaburzeniach odżywiania, „Forum Zaburzeń Metabolicznych”, t . 2, nr 2 .
Woronowicz B .T . (2009), Uzależnienia. Geneza, terapia, powrót do zdrowia, Media Rodzi-na & Wyd . Edukacyjne Parpamedia, Warszawa .
Wrońska M . (2011), Kultura medialna jako element konstruowania własnej tożsamości i sty
lu życia adolescentów w „płynnej nowoczesności”, [w:] W . Jakubowski, S . Jaskulska (red .), Kultura mediów, ciało i tożsamość ‒ konteksty socjalizacyjne i edukacyjne, Impuls, Kraków .
Źródła internetowe
Chakkour F ., Markiel-Skrzypińska A ., Ludzkie ciało nośnikiem reklamy?, http://etyka .opo-ka .org .pl/cialonosnik .html [dostęp: 23 .05 .2013] .
Dycht M ., Marszałek L . (2011), Mass media i reklama a choroby cywilizacyjne: anoreksja i bulimia, „Seminare”, t . 30, s . 147-158, http://yadda .icm .edu .pl/yadda/element/bwme-ta1 .element .desklight-95834da1-f65c-4e96-ae92-08ee0df34393 [dostęp: 11 .04 .2016] . Dyllus K ., Anoreksja i bulimia, http://www .biomedical .pl/zdrowie/anoreksja-i-bulimia-37 .
html [dostęp: 6 .02 .2012] .
Dziewięcki M ., Anoreksja: przyczyny i konsekwencje, http://www .opoka .org .pl/biblioteka-/I/IP/ anoreksja [dostęp: 20 .03 .2012] .
Morris D ., Ciało w reklamie, http://www .szkolareklamy .edu .pl/sections-niewarticle-238-str_
w1-naj_w2html [dostęp: 23 .05 .2013] .
Nowak J ., Social media jako sieci obiegu przekazów medialnych, http://apcz .pl/czasopisma/
index .php/Nowe_Media/article/view/NM .2012 .001/2166 [dostęp: 9 .03 .1016] .
Suszek H ., Psychologia osobowości ‒ wykład 8, www .psychologia .pl/tbaran/wyklad_8 .pdf [dostęp: 16 .04 .2013] .
Wasilewski D ., Anoreksja i bulimia – choroby duszy i ciała, http://www .tam .opole .pl/baza--wiedzy/psychiatra-artykuy/175-anoreksja-i-bulimia-choroby-duszy-i-ciala [dostęp:
14 .06 .2016] .
Zierkiewicz E ., Kowalczyk I ., Konsumentka czy konsumowana? ‒ kobieta do zjedzenia w pra
sie kobiecej, http://www .academia .edu/980332/Konsumentka_czy_konsumowana_ko-bieta_do_zjedzenia _w_prasie_kobiecej [dostęp: 24 .05 .2013] .
Wokół triady ciało – zdrowie – media (analizy i refleksje)
Streszczenie: Epoka postmodernistyczna, Internet, anoreksja, choroba cywilizacyjna – czy istnieje związek pomiędzy tymi pojęciami? Szybki rozwój Internetu i narodziny me-diów społecznościowych spowodowały, że dostęp do wielu zagrożeń staje się nieograni-czony . Dziś prawie każdy młody człowiek dysponuje Internetem, który, można powie-dzieć, jest zawsze przy nim obecny na wielu przenośnych urządzeniach . Jednym z takich trudno uchwytnych zagrożeń jest rozwój społeczności wirtualnych skupiających się wokół anoreksji, gdzie chorobę przedstawia się jako sposób na udane życie – są to fora interne-towe funkcjonujące pod ogólnie przyjętą nazwą „pro-Ana” . Anoreksja w XXI wieku może być rozpatrywana także z pozycji choroby cywilizacyjnej, wiele argumentów na poparcie tej tezy można znaleźć w literaturze z zakresu, który łączy bezpośrednie zagrożenia zdro-wia z zachowaniami, które w sposób pośredni mogą warunkować zarówno fizyczne, jak i psychiczne zdrowie naszych dzieci . Postaramy się zachęcić Czytelnika do podjęcia reflek-sji nad zagadnieniem realności zagrożenia, jakie konsumuje młodzież i dzieci wraz z tre-ściami przekazywanymi przez media, a w szczególności przez portale proanorektyczne . Słowa klucze: Ja cielesne, media społecznościowe, anoreksja, pro-ana, choroby cywiliza-cyjne, Internet, porcelanowe motyle
around the triad body – health – media (analyses and reflections)
Summary: Postmodern era, the Internet, anorexia, diseases of affluence ‒ is there a con-nection between these phenomena? Fast development of the Internet and the rise of so-cial media have made the access to many dangers unlimited . Nowadays almost all young people have access to the Internet which is, so to speak, always with them, through vari-ous portable devices . One of these dangers is the development of virtual societies focused on anorexia where the disease is depicted as a way of achieving a successful life ‒ those so-cieties are the Internet fora commonly referred to as ‘pro-Ana’ . Anorexia in the XXI cen-tury can also be examined as a disease of affluence . Many arguments to support this thesis can be found in literature linking immediate threats to health with the type of behaviour that can indirectly condition both physical and psychological well-being of our children . This article attempts to encourage the Reader to reflect upon the issue of dangers involv-ing young people and children along with the content conveyed by the media and espe-cially by pro-anorexia portals .
Keywords: body ego, social media, anorexia, pro-ana, diseases of affluence, the Internet, porcelain butterflies
Piotr Sobański*
Zielona Góra