Opinie nabywców na temat produktów i usług mogą być publikowane na różnego rodzaju porta-lach internetowych. W tej sekcji opisano wypracowaną systematykę typów witryn internetowych, na których najczęściej takie recenzje są publikowane, oraz wskazując na ich cechy charaktery-styczne. Prezentowaną systematykę wypracowano na podstawie analizy portali udostępniających możliwość publikowania recenzji konsumenckich. Spośród wielu przeanalizowanych portali wybra-no 20 będących reprezentatywnymi przykładami portali o podobnych cechach. Dla wybranych portali przeprowadzono pogłębioną analizę, której wynikiem jest przedstawiona systematyka. Do skonstruowania listy tych portali wykorzystano wyszukiwarkę internetową Google oraz katalog podobnych portali pl.similarities.com. Przy ustalaniu listy kierowano się następującymi dwie-ma zasadami:
• szukano polskich odpowiedników dla portali zagranicznych omawianych w literaturze, • szukano portali o różnorodnych charakterystykach tak, aby ukazać szeroki przegląd podejść
do publikowania recenzji konsumenckich.
W trakcie analizy, zidentyfikowano dziewięć typów portali umożliwiających zamieszczanie i publikowanie recenzji. Poniżej znajduje się omówienie wypracowanej systematyki.
• Portale tematyczne. Portale takie są wyspecjalizowane w kierunku opisywania konkretne-go typu produktów lub usług, przykładowo książek (lubimyczytac.pl), filmów (filmweb.pl),
restauracji (gastronauci.pl), hoteli (tripadvisor.com) itp. Zakres tematyczny takich portali może mieć różną szerokość - przykładowo, na stronie gastronauci.pl znajdują się recenzje tylko lokali gastronomicznych, natomiast na portalu tripadvisor.com znaj-dują się recenzje takich właśnie lokali oraz dodatkowo hoteli i atrakcji turystycznych. Dla użytkowników portale tego typu zazwyczaj mają stanowić źródło szczegółowej wiedzy o opisywanej dziedzinie i, oprócz recenzji, mogą zawierać takie treści, jak informacje o naj-nowszych wydarzeniach i wywiady z osobami ważnymi dla danej dziedziny (np. autorami książek na portalu lubimyczytac.pl).
• Ogólnotematyczne portale z recenzjami. Pod tym mianem rozumiemy portale po-święcone wyłącznie recenzowaniu produktów, przy czym zakres recenzowanych produktów i usług jest tu bardzo szeroki (nie skupiają się one na żadnym konkretnym ich rodzaju). Na rysunku 2.1 zaprezentowano fragment drzewa kategorii produktów recenzowanych na portalu cokupic.pl, obejmujący bardzo szeroki zakres produktów. W Polsce dużymi por-talami tego typu są między innymi wspomniany cokupic.pl, opineo.pl (w którym można zamieszczać również opinie o sklepach) oraz znam.to.
Rysunek 2.1: Fragment pierwszego poziomu drzewa kategorii produktów na portalu cokupic.pl. Obok nazw kategorii wypisane są liczby produktów znajdujących się w tych kategoriach (stan na dzień 4 września 2012). Źródło: cokupic.pl
• Porównywarki cenowe. Portale tego typu mają za zadanie agregację informacji o cenach produktów i usług w sklepach i zakładach usługowych. Na niektórych portalach tego typu
możliwe jest zamieszczanie recenzji zarówno produktów i usług, dla których ceny są po-równywane, jak również sklepów i zakładów, z których porównywarka czerpie informacje o cenach. Przykładami takich portali są ceneo.pl i skapiec.pl.
• Sklepy internetowe. Coraz częściej, sklepy prowadzące swą działalność przez Internet dają użytkownikom możliwość nadania oceny poszczególnym produktom i usługom przez nie oferowanym. Jednym z pionierów tego typu rozwiązań był sklep amazon.com. Portalami tego typu w Polsce są m.in. merlin.pl oraz komputronik.pl.
• Portale aukcyjne. Na portalach aukcyjnych zazwyczaj funkcjonują systemy oceniania sprzedających i kupujących mające na celu nieść pomoc użytkownikom w określeniu wia-rygodności partnera transakcji. Po wykonanej transakcji, strony wyrażają opinie o sobie i o jakości dokonanej transakcji. Opinie dotyczyć mogą zgodności przedmiotu z opisem, kon-taktu ze sprzedającym, czasu realizacji zamówienia itp. Taki system ocen funkcjonuje m.in. na portalu allegro.pl.
• Strony producentów i usługodawców. Możliwość oceny udostępniana bywa również na stronach producentów i usługodawców, prezentujących informacje o swoich produktach i usługach (np. na portalu www.panasonic.co.uk), gdzie klienci, posiadający produkty fir-my, proszeni są o wyrażenie o nich opinii lub też opinii o całej firmie. Czasem ta funkcja jest integralną częścią firmowego sklepu internetowego. Wówczas ta kategoria witryn jest po-dobna od opisywanej wcześniej kategorii sklepów internetowych. Należy zwrócić uwagę na fakt, że często firmy udostępniają na stronie możliwość oceny produktów czy usług wyłącz-nie w postaci ankiety, której wyniki wyłącz-nie są publikowane. Na innych stronach publikowane są jedynie wyselekcjonowane opinie nadesłane przez użytkowników.
• Fora internetowe. Funkcjonuje wiele forów, skupiających osoby zainteresowane konkret-nym tematem (np. książkami, motoryzacją itp.). Fora takie często funkcjonują przy więk-szych portalach poświęconych danemu zagadnieniu. Wśród dyskusji na forach często poja-wiają się również wypowiedzi recenzujące produkty i usługi. Na forach mogą istnieć osob-ne działy służące zamieszczaniu recenzji (np. dział Recenzje Książek na forum ebooki. linuxpl.com). Istnieją również fora w całości poświęcone publikowaniu recenzji konsumenc-kich (np. www.forum.filmowo.net). Zazwyczaj wątek na takim forum rozpoczyna się od recenzji, pod którą nawiązuje się dyskusja dotycząca recenzji i jej przedmiotu. Warto wspo-mnieć, że funkcja zbliżona do forum może być również dostępna na wielu innych typach
portali (np. na portalach tematycznych) jako dodatkowa możliwość wypowiedzi użytkow-ników (np. dyskusje na stronach filmów na portalu filmweb.pl).
• Portale społecznościowe. Możliwość komunikacji ze znajomymi i publikowania wypowie-dzi (z wykorzystaniem usługi tzw. mikroblogowania), będąca istotną cechą portali społecz-nościowych, również może być wykorzystywana do wyrażania opinii o produktach i usługach [Maynard, Bontcheva i Rout 2012]. Specyficzną cechą wielu portali społecznościowych jest brak anonimowości. Treści, w tym opinie, publikowane są tu przez znane z imienia i nazwiska osoby, które dodatkowo często są znajomymi osób, które się z tymi treściami zapoznają. Mo-że to wywierać większy wpływ tak opublikowanych opinii na ich odbiorców niż w przypadku recenzji nieznanych, anonimowych osób. Jednocześnie, ilość różnorodnych treści pojawia-jących się na portalach społecznościowych znacząco utrudnia wyszukiwanie publikowanych na nich recenzji. W takim przypadku, zazwyczaj użytkownicy portali społecznościowych zapoznają się z recenzjami niejako „przy okazji”, przykładowo wówczas, gdy natkną się na niedawno opublikowaną wypowiedź znajomego, wyrażającą opinię o określonym produk-cie czy usłudze. Istnieją również portale społecznościowe udostępniające specjalne funkcje ułatwiające publikowanie recenzji konsumenckich i zapoznawanie się z nimi. Przykładowo, na portalu facebook.com istnieje możliwość publikowania recenzji na profilu restauracji w postaci oceny punktowej i wypowiedzi tekstowej.
• Blogi. Nabywcy mogą dzielić się swoimi opiniami także na blogach. Istnieją wyspecja-lizowane blogi dotyczące recenzji określonych rodzajów produktów i usług. Kategoria ta znacznie różni się od pozostałych omawianych kategorii, ponieważ na jednym blogu liczba osób publikujących recenzje jest z reguły bardzo niewielka (jest to jedna lub kilka osób). Oprócz przynależności do różnych grup w ramach zaproponowanej systematyki, portale umoż-liwiające publikowanie recenzji konsumenckich różnią się od siebie dodatkowymi cechami. Warto zwrócić uwagę na zakres recenzowanych przedmiotów w poszczególnych portalach. Oprócz te-go, że może być on szerszy (np. sklepy i towary z najróżniejszych kategorii, jak na opineo.pl) albo węższy (np. wyłącznie książki na lubimyczytac.pl), charakterystyczny jest tutaj również fakt zamknięcia lub otwarcia listy recenzowanych bytów na modyfikację ze strony użytkowników. Przykładowo, na forach internetowych (forum.filmowo.pl oraz ebooki.linux.pl) to użytkow-nicy zakładają wątki poświęcone konkretnym recenzowanym filmom czy książkom. Podobnie, na portalu filmweb.pl użytkownicy mogą dodać film do bazy a następnie napisać jego recenzję. Z
drugiej strony, na wielu portalach (takich jak porównywarki cenowe, sklepy internetowe czy stro-ny producentów) takiej możliwości nie ma – byty podlegające recenzowaniu są ustalane wyłącznie przez redakcję portalu.
Omawiane portale różnią się między sobą również tym, że na niektórych z nich, oprócz opinii konsumenckich, zamieszczane są również recenzje profesjonalne, przygotowane przez krytyków lub redakcję danego portalu. Ten drugi przypadek ma często miejsce w portalach tematycznych (np. filmweb.pl i lubimyczytac.pl) oraz ogólnych portalach z recenzjami (cokupic.pl). Na takich portalach, oba typy recenzji są odpowiednio wyróżnione, na przykład umieszczane są w osobnych działach portalu.
Ciekawą obserwację stanowi fakt, że na niektórych portalach może mieć miejsce weryfikacja zamieszczanych tam recenzji przez redakcję danego portalu. Przykładowo, według informacji dla restauratorów zawartych na stronie gastronauci.pl, wszystkie recenzje zamieszczane na tej stro-nie są analizowane pod kątem ich konstruktywności. Rówstro-nież, w przypadku fałszywości informacji zawartych o lokalu, która jest możliwa do obiektywnego zweryfikowania, właściciel lokalu może poprosić o usunięcie takich opinii. Jednocześnie, weryfikacji takiej mogą dokonać również inni użytkownicy, gdyż nieraz również same recenzje mogą podlegać ocenie innych użytkowników, jak to ma miejsce na przykład na portalu filmweb.pl, gdzie czytelnicy mogą stwierdzić, czy uważają daną recenzję za „pomocną”. Takie możliwości weryfikacji recenzji pełnią coraz istotniejszą rolę ze względu na zjawisko nieuczciwych zachowań przedsiębiorstw, na przykład mających na celu zamieszczanie fałszywych, niepochlebnych recenzji produktów lub usług konkurencji lub niepraw-dziwych opinii dotyczących oferowanych przez przedsiębiorstwo produktów czy usług. Kwestia problemów z wiarygodnością recenzji zostanie szerzej omówiona w sekcji 2.5.2.
Podsumowując warto wspomnieć, że portale umożliwiające publikowanie opinii często po-siadają funkcję systemów rekomendacyjnych. Na podstawie ocen, jaki dany użytkownik nadaje recenzowanym przedmiotom, system taki może przewidzieć, jakie prawdopodobnie oceny nadał-by innym obiektom, dzięki czemu może mu polecić te, które najprawdopodobniej najbardziej przypadną mu do gustu [Su i Khoshgoftaar 2009].