• Nie Znaleziono Wyników

Portlanclzement und Hochofenschlacke. *

W dokumencie Stahl und Eisen, Jg. 23, No. 15 (Stron 22-35)

V on D r. Herm ann Passow .

(Vortrag, gehalten auf dem V. Internationalen Kongreis für angewandte Chemie zu Berlin am 6. Juni 1903.)

D a s T h e m a m eines V o rtr a g e s „ P o rtla n d z e m e u t u n d H o c h o fe n sc h la c k e “ is t s e h r in te re s s a n t. B il­

den doch d iese K ö rp e r in ih re n w e c h se ls e itig e n B e z ie h u n g e n den B r e n n p u n k t e in es h e ftig e n K o n ­ k u rre n z k a m p fe s . D ie F r a g e : „ B le ib t d e r P o r t ­ la n d z e m e n t re in e r, u n v e r f ä ls c h te r P o rtla n d z e m e n t,

* W ir erhalten zu dem V ortrag noch die nachstehend abgedruckte Zuschrift. W ir schicken derselben voraus, dais die Redaktion von „Stahl und Eisen“ keine Zeile von H rn. S ch o tt-H e id e lb e rg , w eder je tz t noch früher, empfangen hat und dafs somit aieU nterstellung, die er der ersteren macht, lediglich seiner Phantasie entsprungen ist. W ir dürfen wohl mit R echt annehm en, dafs die unqualifizierbaren Redensarten des Vorsitzenden des Vereins deutscher Portlandzem ent-Fabrikanten auf die V erlegenheit und H ilflosigkeit zurückguführen sind,

w en n sein K lin k e r m it ein em Z u s a tz von g r a n u ­ l i e r t e r H o c h o fe n sc h la c k e v e rm a h le n w ird , od er w ird d e r P o r tla n d z e m e n t d u rc h d iesen Z u s a tz zu einem m e h r o d e r w e n ig e r m in d e rw e rtig e n M isch­

p r o d u k t h in a b g e d r ü c k t ? “ e r r e g t g e g e n w ä r tig die G e m ü te r a lle r P o r t la n d z e m e n t- I n te r e s s e n te n so in die er durch die in dieser Zeitschrift erfolgte Mit­

teilung ihm unbequemer Tatsachen geraten ist.

* * * Die Redaktion.

H a m b u r g , 27. Ju li 1903.

K r i t i k e i n e s R e f e r a t e s d e r „ T o n i n d u s t r i e - Z e i t u n g “.

Tn der vorjährigen V ereinssitzung der deutschen P ortlandzem ent-F abrikanten erklärte der Vorsitzende des Vereins, H r. D irektor S c h o t t : „W ir brauchen eine

1. August 1903. P ortlandzem ent u n d Hochofenschlacke. Stahl und Eisen. 879 eine Berichtigung schicken, nimmt sie sie w ahrschein­

lich nicht auf.“ * nach langem Zeitverstreichenlassen verw eigert; sie hat also genau nach dem Rezept gehandelt, das.. sie sich aus der, eine Doppelanklage enthaltenden, Aufserung des Hrn. D irektor Schott gezogen hatte.

Zwar h a t sie sich schhefshch nach reiflicher Ü ber­

legung bereit e rk lä rt, eine verkürzte oder von ihr selbst umgeänderte, m it einem Vorwort versehene Be­

richtigung aufzunehmen, aber diese hätte, in solcher parteiischen Verstümmelung und zu einem so späten

Ich habe daher auf dieses gütige Anerbieten verzichtet;

denn es liegt mir darau, öffentlich auszusprechen, dafs

„Hochofenschlacke und Portlandzem ent“ a n , während er „Portlandzem ent und Hochofenschlacke“ lieifst.

Das ist an sich eine belanglose V erdrehung, doch kennzeichnet sie die nachlässige A rt und W eise des gesamten Referates.

Absatz 2 behauptet, ich sei „der Ansicht, dafs ein S treit (zwischen den betreffenden Parteien) gar nicht entbrannt wäre, wenn jede Portlandzem entfabrik einen Hochofen vor der Türe h ätte“. — D ieser Satz kommt der Name Portlandzem cnt für eine bestimmte Zement­

gattung nirgends gesetzlich geschützt sei. Davon habe ich in meinem V ortrage kein W o rt gesagt, wohl aber habe ich nachgewiesen, dafs der gewöhnliche PorNand- zement keine Zementgattung, sondern nur eine Zement­

beiten von Richardson niemals zu Rate gezogen.

Aber besonders naiv ist Absatz 3. E r enthält die A nschuldigung: ich wolle die einfache Frage, „ob die Zumischung eines fremden K örpers zu dem bereits fertigen Portlandzem ent diesen zu einem Mischzement hinabdrücke oder nicht“, —■ m it Hilfe der W issen­ die Hochofenschlacke ist kein dem Portlandzem ent frem der Körper, und zur K onstatierung dieser W ahrheit habe ich die W issenschaft zu Hilfe genommen. Und

880 Stahl und Eisen. P ortlandzem ent u n d H ochofenschlacke. 23. Jahrg. Nr. Io. dem Portlaudzem entinineral F clit die H auptrolle an dem Erhiirtungsprozefs des Zements zuschreiben, w ährend ich gesagt habe: „D er F e lit ist ein m inderw ertiger Körper. E r kommt vornehmlich in dem zerrieselten Portlandzem ent und in der zerrieselten Hochofenschlacke vor, aber nicht in der granulierten Hochofenschlacke.“

Und endlich soll ich die Ä ufserung getan haben, dafs ist ein vergebliches Bemühen, nach einer einheitlichen K onstitution des Portlandzem ents zu suchen. Es gibt keine. Denn der Portlandzem ent ist kein einheitliches Mineral, sondern ein Mineralgemenge.“

A uf die. Gegenrede, die Hr. D irektor Schott meinem V ortrage folgen liefs, und die in ihren Hauptzügen von dem H errn Referenten eingehend wiedergegeben ist, beziehe ich mich nicht. Doch schliefst sich an E isen -P o rtlan d zem en t habe geringere Luftfestigkeiten als der gewöhnliche Portlandzem ent, durch einen Hin- iveis auf die vom Gegenteil zeugenden Resultate der langjährigen Untersuchungen in meinem und anderen Laboratorien zurückgewiesen habe. A uf die Bemerkung, man könne die Hocliofenschlacke dem Portlandzem ent auf dem Bauplatze nicht nur mit dem näm lichen, ja zements in die Debatte eingritf, verschweigt das Referat. |

w ie d as b e i so lch en G e le g e n h e ite n im m er zu noch nicht das letzte Protokoll der Verhandlungen des Vereins der deutschen Portlaudzem ent-Fabrikanten beliebtes Schlagw ort dieser P artei —, sondern sogar ver­

bessern. Und obgleich Hr. D irektor Schott diese T at­

sache bereits im Februar dieses Jahres seinen Vereins­

genossen m itgeteilt hatte, kämpfte er am G. Ju n i nach wirksames V erteidigungsm ittel gegen alle ferneren A n­

griffe aus dem Lager des Vereins deutscher P ortland­ angestellt werden, zugelassen werden sollten, so werden unsere Fabriken, die so weit von den Hochofenwerken konnte H r. D irektor Schott der Bewegung zugunsten der Hochofenschlacke nicht machen. U nd alle diejepigen Fabriken, die Hochofenschlacke granulieren, haben Ur­

sache, ihm für diese AAraffenstreckung dankbar zu sein.

Es sind also somit deutliche Anzeichen oder sagen wir lieber „V orzeichen“ einer über kurz oder lang ein­

tretenden Sinnesänderung im Lager des V ereins deut­

scher P ortlaudzem ent-Fabrikanten vorhanden. AArer weifs, ob sich daun nicht auch die, dem E isen-P ort­

landzement bis je tz t feindlich gesinnte „Tonindustrie- Zeitung“ entschliefst, den AArert der Hochofenschlacke

anzuerkennen! Dr. Hermann Passow.

1. August 1903.

in eine a iifse rg e w ö h n lic h v ie l M a g n e sia e n t­

h alten d e S c h ic h t M n e in g e ra te n w a r. In fo lg e ­ dessen fing d e r z u dem K a s s e le r J u s tiz p a l a s t b e n u tz te Z e m e n t n a c h s e in e r V e r a r b e itu n g a n , so s ta r k zu tr e ib e n , d afs d as w e rtv o lle G ebilude vollkom m en v e r u n s ta lt e t w u rd e u nd m ä c h tig e Stein b lö ck e vo n ih r e r H ö h e h e r a b s tü r z te n .

A b er d ie s e r K a s s e le r F a ll b lieb v e re in z e lt, und da die M a g n e s ia b e i u n s in D e u tsc h la n d keinen a n d e re n n e n n e n s w e rte n S ch ad en a n ric h te te , erlah m te d as In te re s s e , d as m an ih r z u g e w a n d t h a tte . .D ie d e u tsc h e n F a b r ik e n zogen sich n a tü r ­ lich eine L e h re au s diesem V o rfa ll u n d w a re n v o rs ic h tig e r in d e r P r ü f u n g ih r e s R o h m a te ria ls . Ü berdies s a h m an ein , d afs m a n in d e r B e ­ u rte ilu n g d e r S c h ä d lic h k e it g e r in g e r M engen von M ag n esia v ie l z u w e it g e g a n g e n w a r, u n d so erlo sch n ach u n d n ach d e r e in s t so h e ftig e Kam pf.

W a n n d e r K a m p f um die H o c h o fen sch lack e, d er g e g e n w ä rtig die M enge d e r d eu tsc h e n P o r t- la n d z e u ie n t-F a b rik a n te n in z w e i H e e rla g e r s p a lte t, beendet sein w ird , i s t n o ch n ic h t a b z u se h e n . B is j e t z t h ab en d ie b eid e n H a u p tp a rte ie n , a u f d e r einen S eite d e r V e re in d e u ts c h e r P o rtla n d z e m e n t- F a b rik a n te n , a u f d e r ä n d e rn S e ite d e r V erein d e u tsc h e r E is e n - P o rtla n d z e m e n tw e r k e , noch n ic h ts von ih r e r K a m p flu s t u nd ih r e r E r b it te r u n g ein- gebiifst. N ach w ie v o r b e h a u p te n die e rs te re n , die H o ch o fen sch lack e sei e in v ö llig w e rtlo se s A b fallp ro d u k t, ein dem P o rtla n d z e m e n t fre m d e r K örper. S ie v e r h a lte sic h in d ie s e r B e z ie h u n g zu dem g e m a h le n e n P o r tla n d z e m e n t in d e r n äm ­ lichen W e is e w ie S an d . D a k e in F a b r i k a n t m it seinem P o r tla n d z e m e n t - K lin k e r g ew ö h n lich e n Sand v e rm a h le n d ü rfe , so sei es au c h k ein em F a b rik a n te n z u g e s ta tte n , H o ch o fe n sc h la c k e m it seinem P o rtla n d z e m e n t - K lin k e r z u v e rm a h le n . D er Z u sa tz von S a n d o d e r H o c h o fen sch lack e sei als d e r A n fa n g d e r M ö rte lb ild u n g z u b e tr a c h te n . E r d ü rfe n ic h t b e i d e r F a b r ik a tio n g e m a c h t*

w erden, so n d e rn g e h ö re e in z ig u n d a lle in a u f den B a u p la tz .

D e r V e re in d e u ts c h e r E is e n - P o rtla n d z e m e n t- w erke e r k l ä r t d a g e g e n m it g le ic h e r E n ts c h ie d e n ­ h e it, z w isch en S a n d u n d H o c h o fe n sc h la c k e b e ­ ste h e ein h im m e lw e ite r U n te rs c h ie d . D u rc h die V e rm a h lu n g e in es g rö fs e re n P r o z e n ts a tz e s von g r a n u lie r te r H o c h o fe n sc h la c k e u n d P o r t la n d ­ z e m e n t-K lin k e rn w e rd e : e rs te n s d e r P o r t la n d ­ zem en t um ein B e d e u te n d e s v e rb e s s e rt, z w e ite n s erh eb lich zum V o rte il d e r P ro d u z e n te n un d K on su m en ten v e rb illig t u nd d r itte n s v e rlie r e das fe rtig e P r o d u k t k e in T ite lc h e n sein es P o r t la n d ­ z e m e n t-C h a ra k te rs, denn die h o c h b a sisc h e , g r a n u ­ lie rte H o c h o fe n sc h la c k e sei in W a h r h e i t n ic h ts | an d eres a ls r ic h tig e r , w en n au c h k a lk a r m e r P o r t ­ lan d ze m en t. D a es lo g isc h e rw e ise je d e m F a c h ­ m ann g e s t a t t e t se in m üsse, z w e i P o rtla n d z e m e n te , noch d azu so lch e, d ie sich g u t e rg ä n z e n , m

it-Stahl und Eisen. 881 e in a n d e r zu v e rm isc h e n , so sei d u rc h a u s k e in

; G ru n d v o rh a n d e n , ih r e r AVäre den N am en P o r t ­ la n d z e m e n t s t r e it ig z u m achen.

D ies is t d e r g e g e n w ä rtig e S ta n d d e r D in g e.

D e r Z w eck m ein es V o rtr a g e s is t, z u r K lä ru n g d e r S tr e itf r a g e , d e re n la n g e D a u e r b e u n ru h ig e n d u n d v e rw ir re n d a u f die K o n su m e n te n w ir k t un d die g e ra d e j e t z t b e i d e r a llg e m e in in d e r P o r t ­ la n d z e m e n t- I n d u s tr ie sich f ü h lb a r m ach en d en m e r k a n tile n D e p re ssio n d o p p e lt u n h e ilv o ll is t, die A u fsch lü sse m itz u te ile n , die u n s d ie Chem ie u n d M in e ra lo g ie ü b e r d as AVescn des P o r t la n d ­ z e m e n ts und d e r H o c h o fe n sc h la c k e g e b e n . Ich m ö ch te zu a lls e itig e m V o rte il d a r a u f h in w irk e n , d afs d ie s e r K a m p f m e h r un d m e h r a u f re in w is s e n sc h a ftlic h e s G e b ie t h in ü b e rg e sc h o b e n w ird , d en n n u r die W a h r h e it su ch en d e, u n p a rte iis c h e A V issenscliaft, die v o ru r te ils fr e ie E rfo r s c h u n g d e r S a c h la g e i s t in so lch en S tr e itf r a g e n im sta n d e , a ls S c h ie d s ric h te r z u fu n g ie re n .

D afs ich im R ah m en ein es k u rz e n V o rtra g e s dies w e it u m fassen d e T h e m a u nm öglich e r ­ sch ö p fen k a n n , lie g t a u f d e r H a n d . Ic h b itte S ie d a h e r, m eine M itte ilu n g e n n u r a ls einen v o r­

läu fig en B e itr a g z u r L ö s u n g d e r F r a g e , n u r als ein e A r t von A n re g u n g zum N ach d en k en ü b e r d ie se n G e g e n s ta n d z u b e tr a c h te n .

D ie F r a g e : „ W a s i s t P o r tla n d z e m e n t? “ w e r­

den d ie m eisten d e r A n w esen d en m it d e r B e ­ g riffs e rk lä r u n g d e r d e u tsc h e n N o n n en b e a n t­

w o rte n : „ P o rtla n d z e m e n t is t ein P r o d u k t, e n t­

sta n d e n d u rc h B re n n e n e in e r in n ig e n M ischung- von k a lk - u nd to n h a ltig e n M a te ria lie n a ls w e s e n t­

lic h s te n B e s ta n d te ile n b is z u r S in te ru n g und d a r a u f fo lg e n d e r Z e rk le in e ru n g b is z u r M eh l­

f e in h e it.“ AVeniger b e k a n n t is t d e r W o r tla u t des P a te n t e s , m it dem d e r E rfin d e r des P o r t- la n d z e m e n te s , d e r e n g lisc h e M a u re r J o s e p h A s p d i n , se in P r o d u k t in den H a n d e l e in fü h rte . Ich h a b e m ir ein e K opie d e r P a te n t s c h r i f t an s E n g la n d sch ick en la s s e n . S ie d a ti e r t vom 2 1 . O ktobei- 1 8 2 4 u n d la u t e t in d e u ts c h e r Ü b e r­

s e tz u n g : „M eine M ethode z u r F a b r ik a tio n von Z em en t o d er k ü n s tlic h e n S te in e n zum Are rp u tz an G eb äu d en , a n W a s s e rw e r k e n , C iste rn e n o d er zu ä h n lic h e n Z w eck en , ich n en n e dies P r o d u k t P o r t ­ la n d z e m e n t, is t fo lg e n d e : Ic h neh m e e in b e stim m te s Q u an tu m von K a lk s te in , w ie e r g e w ö h n lich zum B a u u nd z u r A u sb e sse ru n g von L a n d s tr a fs e n g e b ra u c h t w ird . Ic h n eh m e ih n , w en n e r in ein e n S chlam m o d e r in ein P u lv e r v e rw a n d e lt is t. K a n n ic h ein e g e n ü g e n d e M enge von diesem n ic h t e r h a lte n , so v ersch affe ich m ir den K a lk ­ s te in s e lb s t. Ic h b re n n e , c a lc in ie re d en S chlam m , d a s P u lv e r o d er den K a lk s te in . D a n n neh m e ich ein e b e stim m te M enge to n h a ltig e r E rd e od er T o n und m isch e d ie se m it AVasser z u einem fa s t u n fü h lb a re n B re i e n tw e d e r d u rch H an d - od er M a sc h in e n b e trie b . Ich e r h itz e d iese M isch u n g a u f e in e r D a r r e e n tw e d e r d u rc h S o n n e n w ä rm e P ortlandzem ent u n d Hochofenschlacke.

882 Stahl und Eisen. P ortlandzem ent und H ochofenschlacke. 23. Jahrg. Nr. 15.

o d e r d u rch F e u e rg a s e o d er D am pf, d ie ich in G ä n g e n o d e r R ö h re n u n te r o d e r n a h e a n die D a rre le ite , b is z u r A u s tr e ib u n g des W a s s e rs . D an n b re c h e ich d iese M ischung in g e e ig n e te K lu m p en und b re n n e sie in einem , dem K a lk ­ ofen ä h n lic h e n O fen, b is d ie K o h le n s ä u re v o ll­

s tä n d ig a u s g e trie b e n is t. D ie a u f d iese W e is e g e b r a n n te M isch u n g m ufs d u rc h M ahlen, W a lz e n od er S to fsen in e in fein es P u lv e r v e rw a n d e lt w e rd e n u n d is t d an n z u r H e rs te llu n g von Z e­

m e n t od er k ü n s tlic h e n S te in e n g e e ig n e t. D ieses P u lv e r m ufs m an m it so v ie l W a s s e r m isch en , d a fs es die K o n sis te n z v on M ö rtel e r h ä l t ; es k a n n d a n n zu den e rw ä h n te n Z w ecken b e n u tz t w e r d e n .“

S ie w e rd e n m ir z u g e b e n , d iese b e id e n E r ­ k lä r u n g e n , sow ohl die d e r d eu tsc h e n N o rm en w ie die des P o rtla n d z e m e n t-E rlin d e r s , sin d k e in e

„ B e g r if f s e r k lä r u n g e n “ im e ig e n tlic h e n S in n e des W o rte s . M an h a t sie n u r ir rtü m lic h a ls solche b e z e ic h n e t. S ie le h r e n u n s, w ie d e r P o r tla n d ­ z e m e n t g e m a c h t w e rd e n m ufs. S ie e n th a lte n ein e V o rs c h rift, ein R e z e p t. S ie s a g e n u n s, w e r P o rtla n d z e m e n t h e rs te lle n w ill, d e r m ufs in n ig g e m isc h te n K a lk u n d T o n so s t a r k b re n n e n , d a ls die K o h le n sä u re v ö llig a u s g e trie b e n is t.

V e rm a h lt e r d as a lso g e w o n n e n e P r o d u k t zu P u lv e r , so h a t e r einen Z em en t, den e r P o r t ­ la n d z e m e n t n e n n e n d a r f u n d d e r, m it W a s s e r v e rm e n g t, a ls M ö rtel zu m a n c h e rle i B a u z w e c k e n , n a m e n tlic h a b e r au ch z u r H e r s te llu n g k ü n s t­

lic h e r S te in e v e rw e n d e t w e rd e n k a n n . W e lc h e V e rä n d e ru n g die in n ig e M isch u n g von K a lk u nd T o n d u rc h den B re n n p ro z e is u n d d ie A u s tre ib u n g d e r K o h le n sä u re e rle id e t, w as also ch em isch u nd m in e ra lo g isc h au s dem R o h m a te ria l g ew o rd en is t, w enn es a ls f e r tig e r P o r tla n d z e m e n t od er als k ü n s tlic h e r S te in v o r u n s lie g t, d avon sc h w e i­

g e n die b eid en so g . B e g riffs e rk lä ru n g e n v o ll­

s tä n d ig . S ie s a g e n u n s n ic h t, w as P o r t la n d ­ z e m e n t is t, w ie e r g e a r t e t se in mui's, um seinem N am en z u e n ts p re c h e n , u n d w o die G re n z e n des P o r tla n d z e m e n tty p u s a n fa n g e n , wo sie a u fh ö re n . A uch g ib t u n s k e in e von b e id e n ein en A uf- sc h lu fs ü b e r d as p ro z e n tu a le V e rh ä ltn is , in dem K a lk u n d T o n z u e in a n d e r zu ste h e n h a b e n . S ie sa g e n n u r, dafs K a lk u n d T o n d ie w e se n tlic h ste n B e s ta n d te ile se in so lle n . W e n n ich a b e r 4 0 °/o K a lk u n d 5 0 % T o n o d e r 4 0 % T o n u n d 5 0 °/o K a lk h a b e , so s te h e n d iese b e id e n M a te ria lie n in g le ic h e r W e is e dem R e s t d e r M a te ria lie n u n ­ b e s tr it te n a ls w e s e n tlic h e r B e s ta n d te il g e g e n ­ ü b e r, u n d so k ö n n en K a lk u n d T o n b e i uns in D e u ts c h la n d n a c h u n s e re n N o rm en e in e g ro fse S k a la von v e r s c h ie d e n a rtig e r p r o z e n tu a le r Mi­

s c h u n g b ild e n , ohne b e a n s ta n d e t w erd en zu d ü rfe n . W e n n m ein e W a r e n o rm eu g em äfs is t, d a r f ic h so hoch- h in a u f o d er so t i e f h in a b g e h e n im K a lk g e lia lt, w ie ich w ill. Ic h h a b e d as R e c h t, k a lk r e ic h e n P o r tla n d z e m e n t z u e rz e u g e n u n d k a lk a r m e n .

T r o tz d ie s e r m a n g e lh a fte n B e g riffs e rk lä ru n g f ü r P o rtla n d z e m e n t s ta n d dem E rfin d e r Jo s e p h A sp d in , d e r o ffenbar ein s e h r p r a k t is c h e r und k la r d e n k e n d e r M ann w a r, ein g a n z b estim m tes B ild von dem Z iel u n d Z w eck s e in e r E rfin d u n g v o r A u g en . E r w ul’s te g e n a u , w a s e r w o llte . E r w o llte ein en k ü n s tlic h e n „ P o r t la n d s t o n e “ h e rs te lle n . U nd d ies i s t ihm g e lu n g e n .

D e r P ö r tla n d s to n e is t in J o s e p h A sp d in s H e im a t ein g u te r B a u s te in von g e lb e r F a rb e . Ic h h a b e h ie r ein E x e m p la r. A u fse r diesem n a tü r lic h e n P o r tla n d s to n e h a b e ich , w ie S ie sehen, n och ein e R e ih e von k ü n s tlic h e n S te in e n h ie r lie g e n . D iese S te in e h ab e n a lle e in e g e w isse G le ic h a rtig k e it, ein e b e stim m te Ü b e re in stim m u n g , un d dennoch h a t j e d e r von ih n e n s e in e in d iv i­

d u ellen E ig e n tü m lic h k e ite n . S ie sin d a lle aus Z e m e n t h e r g e s te llt, die a u s K a lk u n d to n h a ltig e n M a te ria lie n e n ts ta n d e n , d u rch E r b r e n n u n g von ih r e r K o h le n sä u re b e fr e it u n d d an n s ta u b fe in v e rm a h le n w u rd e n . D u rc h d iese T a ts a c h e is t ih n en ein F a ra ilie n ste m p o l a u fg e d rü c k t, ein e Z u ­ s a m m e n g e h ö rig k e it v e rlie h e n , d ie ih n e n n ic h t zu ra u b e n is t. I h r e n o rm en g em äfse E n ts te h u n g s a r t, ih re n a c h w e is b a re A b sta m m u n g v e r le ih t ih n e n d as R e c h t, sic h P o rtla n d z e m e n ts te in e zu n e n n e n . D ie se S te in e h a b e ich a lle z u r n ä m lic h e n Z e it a n g e f e r tig t. S ie e n th a lte n k ein e n Z u s a tz von F re m d k ö rp e rn irg e n d w e lc h e r A rt. S ie sin d so ­ g e n a n n te P u r k ö r p e r . A lle d iese Z em en te h a b e n die F ä h ig k e it, fü r sich a lle in o h n e Z u h ilfen ah m e e in es B in d e m itte ls z u e r h ä r te n . H ie rin b e r u h t die G le ic h a rtig k e it, d e r s t a r k a u s g e p r ä g te F a m i­

lie n ty p u s d ie s e r, aus den v e rs c h ie d e n a rtig s te n P o r t ­ la n d z e m e n te n h e r g e s te llte n k ü n s tlic h e n S te in e . A b e r tr o tz d ie s e r in n ig e n V e rw a n d ts c h a ft, tr o tz d ie s e r e n g e n G ru p p e n -Z u sa m m e n g e h ö rig k e it h ab en die e in z e ln e n S te in e d e n n o c h ih r e v e r ­ sch ie d e n e n E ig e n tü m lic h k e ite n , ih r e c h a r a k t e r i­

s tis c h e n M erk m ale . D e r Z e m e n t d ie s e r S te in e is t n a c h dem b is h e r in D e u ts c h la n d a llg e m e in ü b lic h e n V e rfa h re n g e m a c h t, n a c h dem V e rfa h re n , d as n a c h A n s ic h t d e r M itg lie d e r des V e re in s d e u ts c h e r P o r tla n d z e m e n t- F a b r ik a n te n d a s e in z ig e F a b r ik a t e r g ib t, d as den N am en P o rtla n d z e m e n t zu fü h re n b e r e c h tig t is t. Ic h n e n n e d iese A r t von P o r tla n d z e m e n t in d e r F o lg e d e r K ü rz e w eg en „d e n g e w ö h n lic h e n P o r tla n d z e m e n t“ od er

„ d e n k a lk re ic h e n P o r tla n d z e m e n t“ .

D ie e r s te n d re i S te in e sin d in d e r R e ih e d ie s e r k ü n s tlic h e n P ro d u k te d ie e in z ig e n , die a u s g e w ö h n ­ lich em , d. h. k a lk re ic h e m P o r tla n d z e m e n t g e m a c h t s in d , w ä h re n d die a n d e re n einen m e h r o d er m in d e r g ro fse n P r o z e n t s a tz v on k a lk a rm e m P o r t la n d ­ z e m e n t, d. h. v on h o c h b a sisc h e r, g r a n u l ie r te r H o c h ­ o fe n sc h la c k e e n th a lte n o d e r e in z ig u n d a lle in n u r a u s H o c h o fe n sc h la c k e g e m a c h t sin d .

D ie z w e ite A r t von S te in e n e n th ä l t 7 0 $ des g e w ö h n lic h e n P o rtla n d z e m e n ts u n d 3 0 °/°

d e r h o c h b a sisc h e n w a s s e r g r a n u lie r te n H o ch o fen ­

1. August 1903. P ortlandzem ent u n d Hochofenschlacke. Stahl und Eißen. 883

T a b e l l e I.

7 Tage 28 Tage

M a r k e 1 3 1 3

Zug D ruck Zug D ruck

W asser I.u ft W a sser I.u ft W a sser L u ft W asser r.u ft

E i s e n - P o r t l a n d z e m e n t - K l i n k e r g e m a h l e n

1. o h n e Z u s a t z , a ls o r e i n ... 19,5 26,1 221,8 226,6 23,0 30,7 306,0 310,0 2. m it Zusatz von 30 °/° feingemahlener, granu­

lierter H ochofenschlacke... 21,5 24,3 190,6 206,0 31,5 37,2 308,1 286,6 3. mit Zusatz von 30 °/° feingemahlenem Trafs . 17,0 20,0 153,4 165,4 27,2 28,4 256,6 240,0 4. mit Zusatz von 30 u/o gew aschenem , getrock­

netem, feingemahlenem L a h n k i e s ... IG,5 19,2 130,4 151,2 21,2 28,5 192,6 220,6 E i s e n - P o r t l a n d z e m e n t , 7 0 "/o K l i n k e r ,

30°/o S c h l a c k e

1. o h n e Z u s a t z , r e i n ... 21,5 24,3 190,6 205,0 31,5 37,2 308,0 286,6 2. mit Zusatz von 30°/o feingemahlener Hoch­

ofenschlacke ... 20,0 21,1 170,6 183,2 34,1 29,6 290,0 268,6 3. mit Zusatz von 30 u/o feingemahlenem Trafs . 14,8 18,8 138,7 153,6 30,9 28,8 246,0, 241,4

A n m e r k u n g : Die Zahlen in gewöhnlicher Schrift bedeuten P roben, welche 1 Tag an übrige Zeit unter W asser erhärteten; die K ursivzahlen solche, die nur an der L uft erhärteten, sind Durchschnittszahlen aus je 6 Versuchen.

der Luft, die Obige Zahlen

schlacke. S ie is t d em n ach z u s a m m e n g e s e tz t aus m ehr a ls 2/3 k a lk re ic h e m u n d e tw a s w e n ig e r als 1/3 k a lk a rm e m P o rtla n d z e m e n t. M an h a t dieses F a b r i k a t, w elch es von den M itg lie d e rn des V e re in s d e u ts c h e r E is e n - P o r tla n d z e m e n t­

w erke in den H a n d e l g e b r a c h t w ird , E ise n - P o rtla n d z e m e n t g e n a n n t.

D ie d r i tte u nd v ie r te d e r h ie r v o rlie g e n d e n A r­

ten von S te in e n sin d a u s, d u rc h e ig e n a rtig e B e h a n d - lu u g sw eise g e w o n n e n e n , g e m a h le n e n S ch la c k e n - m odilikationen h e rg e s te llt. D ie ein e m it einem Z u satz von 10 % g ew ö h n lich e m P o rtla n d z e m e n t.

D as B e m e rk e n s w e rte d a b e i i s t , dafs d iese sich n ich t v e rb e s s e rt, w enn m an den Z u sa tz von g e w ö h n ­ lichem P o rtla n d z o m e n t e rh ö h t, die a n d e re is t g a n z ohne je d e n Z u s a tz h e r g e s te llt. A u f die le t z te r e S ch lack en m o d ifik atio n w e rd e ich h e u te n ic h t w e ite r ein g eh e n .

D ie v ie r te A r t d e r h ie r v o rlie g e n d e n S te in e is t g a n z u nd g a r a u s g r a n u lie r te r H ochofen­

sc h lack e, also a u s dem M a te ria l g e m a c h t, von dem d e r V erein d e u ts c h e r P o r tla n d z e m e n t- F a b r ik a n te n b e h a u p te t, es se i ü b e rh a u p t k ein Z em en t, so n ­ dern n u r ein Z e m e n tv o rd ü n n u n g sm itte l, d as dem g e w ö h n lich e n M a u re rs a n d e g le ic h z u a c h te n sei.

D ieses a n g e b lic h e V e rd ü n n u n g s m itte l h a t, w ie Sie au s diesem S te in e e rs e h e n , r e c h t a n e rk e n n e n s ­ w e rte , k la r zu T a g e tr e te n d e F e s tig k e ite n . Ich h a lte es fü r u n m ö g lich , dafs es einem M itg lied e des V erein s d e u ts c h e r P o rtla n d z e m e n t-F a b r ik a n te n g e lin g e n w ü rd e , a u s g ew ö h n lich e m S a n d ein en solchen S te in h e r z u s te lle n . S an d b le ib t S an d , auch w enn e r ja h r e la n g dem R e g e n u n d d e r F e u c h tig k e it d e r L u f t a u s g e s e tz t i s t ; d a s le h r t uns je d e r S a n d ln ig e l, w ä h re n d die n n g e m a h le n e n und z u r E r h ä r t u n g d u rc h a u s n ic h t v o rb e r e ite te n H och o fen sch lack en sic h a u f d en H a ld e n fe s t

m ite in a n d e r v e r k itte n u n d e in e n Z em ent d a rs te lle n , d essen S p re n g u n g m an n ic h t ohne D y n a m it o d er P u lv e r v o rn eh m en k a n n .

D ie U n m ö g lic h k e it, dafs d e r S an d w ie Z em en t e r h ä r te t , z e ig t sich n ic h t n u r d a rin , d afs e r, m it W a s s e r o d e r irg e n d e in e r ä n d e rn F lü s s ig k e it v e rm e n g t, n ie m a ls ein e N e ig u n g z u r E r h ä r tu n g z e ig t, so n d ern au ch in d e r T a ts a c h e , d a fs e r u n v e rä n d e r t i n t a k t b le ib t, w enn m an ih n in einen Z e m e n t h in e in tu t. D e r Z e m e n t la g e r t sich e r ­ h ä r te n d um d ie S a n d k ö rn c h e n h e ru m , m ögen diese g ro b o d er fein g e m a h le n sein . E s g e lin g t ihm n ie m a ls, den S an d in den E r h ä r tu n g s p r o z e f s h in e in z u z ie h e n . J e d e s S a n d k ö rn c h e n o d e r S tä u b ­ chen b le ib t in dem ihn u m g eb en d e n Z em en t w ie in einem k le in e n S a rg e e in g e b e tte t lie g e n , o h n e sich z u v e rä n d e r n , u n d w en n m an n ach J a h r e n einen m it solchem S a n d z u s a tz ab g e b u n d e n e n Z em en t u n te r s u c h t, so e rs c h e in t u n te r dem M ikroskop d e r S a n d , w a r e r noch so fein g e m a h le n , v ö llig in ta k t u nd u n z e r s e tz t. M eine M ik ro p h o to g ra p h ie z e ig t Ih n e n ein G em enge von sta u b fe in g e ­ m ah len em re in e m Q u a rz s a n d un d gew öhnlichem P o rtla n d z e m e n t, d e r m it W a s s e r a n g e m a c h t ein J a h r e r h ä r t e t w a r. S ie seh en d e u tlic h , d afs die S a n d k ö rp e r v ö llig u n z e r s e tz t g e b lieb en sin d . (S ieh e A b b ild u n g 1 u n d T a b e lle I , au s d e r h e rv o r­

g e h t, d afs d e r Z u s a tz von gem ah len em S an d zum Z em en t die F e s tig k e ite n w e se n tlic h v e rs c h le c h te rt.)

g e h t, d afs d e r Z u s a tz von gem ah len em S an d zum Z em en t die F e s tig k e ite n w e se n tlic h v e rs c h le c h te rt.)

W dokumencie Stahl und Eisen, Jg. 23, No. 15 (Stron 22-35)

Powiązane dokumenty