W UJĘCIU PO R Ó W N A W C Z Y M - DLA ZIEM PO ŁU D N IO W Y C H
N iniejsze opracow anie za w iera ogólne om ów ienie n a j
w ażniejszych p o stan o w ień p ra w a o po stęp o w an iu sp ad k o w ym w u jęciu porów naw czym — n a tle obow iązującego n a ziem iach połud n io w y ch do d n ia 1 sty c z n ia 1947 r. poau- striack ieg o tzw. p a te n tu niespornego z 1854 i. Taicie ujęcie n a jła c n ie j uzm ysłow i p ra k ty k o m isto tn e zm iany, jak ie now e praw o w prow adza w daw n y m sta n ie rzeczy. (Red.) Nowe przepisy o postępow aniu w spraw ach spadkowych spotkały się ze strony n o ta riatu w daw nej dzielnicy po-austriac- kiej ze szczególnym zainteresow aniem tym uspraw iedliw .onym że w tej dzielnicy postępowanie spadkowe praw ie w całości po
zostawało w rękach notariatu. Zaintresow anie jest tym większe, im bardziej nowe przepisy odbiegają od zasad cesarskiego pa
te n tu z dnia 9. VIII. 1854 N r 208 D ziennika, określonego w praktyce krótko nazw ą P ate n tu Niespornego, którego posta
now ienia norm ow ały w tej dzielnicy postępowanie spadkowe.
Zanim p rak ty ka uw ypukli w całej pełni w szystkie różnice m iędzy daw nym i a nowymi przepisam i o postępow aniu w spra
wach spadkowych, pragnę zwrócić uwagę przynajm niej na te różnice, k tóre mi się najw ażniejszym i wydały.
1. Zasada postępowania. — Zasada postępow ania z urzędu Przy jęta jest w całym szeregu stadiów, na które się postępow a
n ie spadkowe rozpada. Należą tu przepisy art. 8 § 2 co do za
bezpieczenia spadku, art. 64 i 103 co do zarządzenia spisu in
w entarza, art. 39 § 1 co do w yjaw ienia przedm iotów spadko
wych, art. 82 i 83 co do ustanow ienia k u rato ra spadku i zarządu spadkiem, art. 187 § 2 co do w zyw ania spadkobierów do dekla
racji o przyjęciu spadku, nie m niej jednak z powodu postano
w ienia objętego art. 32 praw a spadkowego uważać można po
stępow anie spadkowe w edług dekretu z dnia 8. XI. 1946 r. jako postępowanie z a s a d n i c z o n a w n i o s e k .
W tym jest najw iększa różnica między powołanym dekre
tem a P atentem N iespornym z r. 1854, który norm ow ał postę
powanie spadkowe w dzielnicy po-austriackiej.
Ze względu na powołany wyżej przepis art. 32 w bardzo w ielu przypadkach postępowanie spadkowe wcale się m e od
będzie.
2. Utrzymanie zgodności ksiąg wieczystych z istotnym sta
nem prawnym. — W dekrecie o postępow aniu spadkowym nie ma śladu zainteresow ania się tą sprawą. Spraw ie tej służy po
średnio postanow ienie objęte art. 46 praw a spadkowego. Bez
pośrednio służy tej spraw ie postanowienie, że właściciel n ieru chomości obowiązany jest do ujaw nienia swego praw a w księ
dze wieczystej i że go — jeżeli jest osobą p ry w atn ą — sąd do dopełnienia tego obowiązku przynagli. Postanow ienie io nie mieści się jednak w praw ie spadkowym, ani w dekrecie o po
stępow aniu spadkowym, lecz w art. 29 praw a o księgach w ie
czystych, jakie zaś możliwości będą sądom poza przepisem art.
41 dekretu o księgach wieczystych dane do tych przynagleń, to się dopiero okaże z rozporządzenia m inisterialnego zapowiedzia
nego w § 2 powołanego art. 29.
Wobec w ypowiedzianej w art. 32 pr. spadk. zasady, że spadkobierca nabyw a spadek, a zatem i nieruchomości spadko
we z mocy samego praw a z chw ilą otw arcia spadku nie można było oczywiście oczekiwać, że sąd spadku w jakim ś postano
wieniu będzie orzekał o p r z y z n a n i u spadku spadkob erc.y, ale w ydaje się, że było celowym, może naw et koniecznym stw ierdzenie, co stanow i ty tu ł wpisu na rzecz spadkobiercy p ra
w a własności w księdze wieczystej. Tytułem takim mogłoby być stw ierdzenie praw do spadku, ale stw ierdzenie to sąd wy
daje — prócz w ypadku przewidzianego w art. 79 dekretu o po
stępow aniu spadkowym — tylko na wniosek strony interesow a
nej, jak świadczy art. 45 praw a spadkowego, nie jest ono więc koniecznym stadium postępow ania spadkowego.
3. Zabezpieczenie praw Skarbu Państwa do podatku spad
kowego. — W spraw ie zabezpieczenia podatku spadkowego sta
nowisko praw a spadkowego i dekretu o postępow aniu spadko
wym jest również bardzo odm ienne od stanow iska P ate n tu N ie
spornego, co jest tak samo w ynikiem zasady przyjętej w art. 32 praw a spadkowego.
P ate n t N iesporny w § 149 w ypowiada zasadę, że w aru n kiem uzyskania dekretu przyznania spadku jest zapłacenie przez spadkobiercę należytości w ypadających od spadku, co zostało w § 26 Ces. Rozp. z dnia 15. IX. 1915 N r 278 Dz. U. P., 0 ile chodzi o w ystarczający m ajątek nieruchom y, o tyle złago
dzone, iż od zapłacenia podatku spadkowego nie przy m anie spadku, lecz intabulację praw a własności nieruchom ości spad
kowych uczyniono zawisłym.
Praw o spadkowe i dekret o postępow aniu spadkowym nie znają in stytucji podobnej do dekretu p rzy zn tn ia spadku.
Stw ierdzenie praw do spadku ma charakter deklaratoryjny, nie zaś praw otw orzący, praw a zaś S karbu P aństw a do podatku spadkowego zabezpieczone są t y l k o p o ś r e d n i o przez przyznanie właściwej władzy podatkowej ch arakteru uczestni
ka i inicjatora w wielu samodzielnych częściach postępow ania spadkowego (art. 8 § 1, art. 11, art. 24 § 1, art. 26, art. 39 § l art. 42, art. § 1, art. 46 dekretu o postępow aniu spadkowym.
Przedstaw iony powyżej brak zabezpieczenia podatku spad
kowego może nie jest definityw ny i będzie może usunięty w rozporządzeniach w ykonawczych do dekretów o praw ie spad
kowym, o przepisach w prow adzających prawo spadkowe i o po
stępow aniu spadkowym. Zresztą zauważyć należy, że na terenie mocy obowiązującej' Kodeksu Napoleona ochrona taka — poza przepisem art. 38 ustaw y z dnia 29 m aja 1920 N r 49 poz. 299 — nie istniała.
4. Ochrona itnnych interesów prawno-publicznych. — Roz
liczne zainteresow ania adm inistracji Państw a, jakie wiązać się m °gą z w ypadkam i śmierci, znajdą zapewne ochronę przez in gerencję w postępow aniu spadkowym przyznaną prokura*mówi 1 P ro k u rato rii G eneralnej oraz kierow nikom statków m orskich
i pow ietrznych, a w yjątkowo także miejscowym organom adm i
nistracji ogólnej i zarządowi gm innem u (art. 8, 9, 10, 24, 39 dekretu o postępow aniu spadkowym).
W tej ingerencji i w przepisach art. 38, 39, 49, 50, 51, 52 i 56 praw a spadkowego oraz art. 13 § 3 kodeksu postępow ania nie
spornego znajdą ochronę interesy uprzyw ilejow anych spadko
bierców i zapisobierców w rodzaju wymienionych w § 92 1. 2 i w § 159 P aten tu Niespornego. Ochrona ta nie jest w ka>dym razie tak silna, jak ochrona w ynikająca z § 159 P aten tu Nie
spornego.
5. Zarząd majątku spadkowego. — Dotychczasowe przepisy w dzielnicy po-austriackiej przew idyw ały zarząd spadku jako kor.ieczną część składową (§ 43 zdanie 1 P aten tu Niespornego) postępow ania spadkowego zgodnie z zasadą, że spadkobierca otrzym uje spadek dopiero na skutek dekretu przyznania spad
ku. Dopóki zatem przyznanie spadku nie nastąpi, spadkobierca może być co najw yżej zarządcą spadku (§ 145 P a te n tu N iespor
nego).
Zarządu spadku w tym znaczeniu nowe praw o spadkowe nie zna — zgodnie z zasadą w ypowiedzianą w art. 32 g a w a spadkowego. Zarząd spadku zna nowe praw o w dwojakie j po
staci, a to jako środek zabezpieczenia spadku luo jako zarząd właściwy.
P ierw sza form a zarząd u m a m iejsce, gdy zachodzi obaw a u su nięcia, uszkodzenia lub zniszczenia rzeczy spadkow ych i to zabezpie
czenie zarządza są d r e i s i t a e (który nie m u si być sąd em spadku) zasadniczo n a w n i o s ę k, a tylko w tedy z urzędu, gdy sp ad k o b ierc a je st nieobecny, n iezn a n y albo nie m a pełnej zdolności do d ziałań p ra w n y c h i nie m a ustaw ow ego p rzedstaw iciela.
Z arząd sp a d k u u s ta n a w ia sąd z u rzę d u w m yśl a rt. 82 § 2 p o stęp o w an ia sp ad k o w e g o 'w p rzy p ad k u , gdy sp ad k o b ierc a n ie o b jął sp ad k u i n a czas dopóki to objęcie nie n a stą p i. W zm ian k a o poszu
k iw an iu spadkobierców , z a w a rta w a rt. 84 § 2, u p o w ażn ia do p rzy puszczenia, że chodzi tu o te sa m e p rzy p ad k i, o k tó ry ch m ow a w art.
8 § 2 p ostępow ania spadkow ego, że je d n a k ten zarz ąd u sta n a w ia się choćby nie było niebezpieczeństw a u su n ięcia, u szkodzenia lub znisz
czenia przedm iotów spadkow ych. M am y tu zatem do czynien5a nie z zarząd em jako tym czasow ym zabezpieczeniem , lecz z z a r/ą d e m właściw ym .